CC BY
0DOI 10.24412/2709-1201-2024-231-234 УДК 528.5
БИЙИК КАБАТТУУ ИМАРАТТАРГА ЛИФТ ШАХТАСЫН МАНТАЖДООДО
ГЕОДЕТИЯЛЫК КАМСЫЗДОО
ТЕШАЕВ ЭРКЕН АБДУРАХМАНОВИЧ
М.Адышов атындагы Ош технологиялык университети, Автоунаа жолдору жана аэродромдор кафедрасынын доценти, Ош шаары Кыргыз Республикасы
ТУРАБЫЕВ ЧЫНГЫЗ КУБАТОВИЧ
М.Адышов атындагы Ош технологиялык университети, Автоунаа жолдору жана аэродромдор кафедрасынын ага окутуучусу, Ош шаары Кыргыз Республикасы
ЭРКАЛИ УУЛУ УБАЙДИЛЛА
М.Адышов атындагы Ош технологиялык университети, Гуманитардык технологиялык колледжи, Курулуш кафедрасынын окутуучусу, Ош шаары Кыргыз Республикасы
АКМАТБЕК УУЛУ АЙБЕК
М.Адышов атындагы Ош технологиялык университети, Гуманитардык технологиялык колледжи, Курулуш кафедрасынын окутуучусу, Ош шаары Кыргыз Республикасы
Аннотация: квп кабаттуу имараттар аз кабаттуу имараттардан айырмаланып турат, анткени бул имараттардын бийиктиги 25 кабатка чейин. ЖYргYнчYлврдY жана ЖYктврдY жогору турган кабаттарга квтврYYHY камсыз кылуу YЧYн ЖYргYнчY жана ЖYк лифттерин орнотуу зарыл. Макалада лифт шахталарын монтаждоодо геодезиялык контролду камсыз кылуу менен байланышкан маселелер, ошондой эле монтаждык горизонтто пландуу жана бийиктик негиздемесин тYЗYY ыкмалары каралат. Бийик имараттардын лифт шахталарын монтаждоодо пландык негиздемеден тышкары шахталарга кире бериштердин YстYнкY же астыцкы жагындагы бийиктик абалын контролдоо YЧYн бийиктик геодезиялык негиздеме зарыл. Мындай квзвмвл айрым элементтерден чогултулган мамычалардын бийиктиги боюнча долбоордон четтввлврдYн топтолушунан улам керек. КвбYнчв мындай мамычалардын четтввCY курулуп жаткан имараттардын кабатынын вCYШYнв жараша вйдв карай, лифт шахталарынын бийиктиги боюнча четтввCY ылдый карай квбвйвт. Ушундан улам, шахтага кирYY босогосунун жана полдун чокусунун вз ара жылыштары ченемдик кврYHYштвн ашып кетиши мYмкYн, натыйжада кошумча материалдык жана эмгек чыгымдары пайда болот.
Негизги свздвр: лифт шахтасы; тYтYк; нвл цикл; четтвв; муун; кванттык генератор; монтаж горизонту.
Киришуу. Акыркы мезгилде Кыргызстанда, езгече чоц шаарларда калктын саны eсYп жатканы байкалууда, бул ез кезегинде кеп кабаттуу турак YЙлeрдYн курулушунун дYркYрeп eсYШYнe ебелге тYзeт. Ушул эле оц тенденция Кыргызстандын тYштYк борбору Ош шаарында да байкалууда. Кеп кабаттуу жана аз кабаттуу YЙлeрдY курууда бир катар кейгейлер жаралат. Мындай кейгейлерге лифт шахталарын монтаждоо кирет, алар бизден монтаждык горизонтто геодезиялык талкалоо иштерине олуттуу мамиле кылууну талап кылат.
Изилдеенун максаты. Макаланын негизги максаты лифт шахталарын монтаждоодо кeйгeйлeрдY карап чыгуу жана бeлYY иштерин геодезиялык камсыздоо боюнча мYмкYн болгон варианттарды иликтее болуп саналат.
Изилдеедегу аткарылуучу иштер. Лифт шахталарын орнотуунун учурдагы методдорун талдоо, монтаждык горизонтто пландуу жана бийиктикти негиздее ыкмаларын
карап чыгуу зарыл. ИзилдeeнYн жыйынтыгы боюнча абалындагы лифт шахталарынын монтажын камсыз кылуу боюнча тыянак чыгарууга болот.
БелгилYY болгондой, Заманбап кеп кабаттуу YЙлeрдYн мYнeздYY бeлYГY ар кандай дизайндагы лифттик щахталар болуп саналат. Лифт станциясынын курулуш бeлYГYнe тeмeнкY элементтер кирет:
- сокур шахта (кирпич же темир бетон);
- тепкич клеткаларындагы тешиктер;
- машина жана блок жайлар [3, 92.б].
Шахта эшиктерин орнотуу тeмeнкYлeргe негизделет. Эки-экиден бириктирилген шахталык эшиктерден шилтеме алынат, бириктирилген эшиктердин саны монтаждоочу крандын жYк кeтeрYмдYYЛYГYнe жараша болот. Шилтеме жогорку эшик керектYY кабаттын ачылышында баштапкы абалга келгенге чейин шахтага тYШYPYлeт. Бул абалда шилтеменин бардык эшиктери камтылган бeлYктeргe бекитилет. 16 кабатка чейинки бийик имараттар YЧYн шахтанын эшиктерин орнотуу бир же эки звенодо жYргYЗYлeт.
Лифт чарбасын монтаждоонун жооптуу учуру шахтанын eзYн куруу болуп саналат.
Мисалы, Европада заводдук даярдыктын мейкиндик элементтеринен чогултулган ыкма колдонулат. Шахтаны чогултуунун тактыгы жана багыттоочу тYЙYндeрдYн дал келиши шахтанын коцшу элементтеринде борборлоштуруучу казыктардын жана аларга тиешелYY eрeeндeрдYн болушу менен камсыздалат.
Советтер Союзунда мейкиндиктеги монолиттYY элементтер болгон тYTYкчeлeрдeн лифт шахталарын чогултуу ыкмасы иштелип чыккан. Ар бир тYTYк элементинин бийиктиги имараттын кабатынын бийиктигине барабар. Трубанын ички бетинде лифт жабдууларын бекитYY YЧYн камтылган тетиктер бар.
ТYTYктeрдY долбоордук абалга орнотууда YCTYнкY TYTYKTYH дубалдарынын тeмeнкY TYTYKTYH дубалдарына карата жылышуусу 10 ммден, ал эми вертикалдан четтee 30 мм ашпоого тийиш [2, 20. б].
Лифт устундары горизонталдык тегиздикке долбоорлонгон кийинки ярустардагы шахтанын габарити долбоордук октордон четтeeнYн чегинен 20 мм ашык чыкпагыдай кылып орнотулат. Ар бир кабатта шахтанын эшигине жакын жерде таза полдун белгилери коюлушу керек, алар боюнча босоголор жана порталдар орнотулат.
Шахталардын eлчeмдeрYнeн четтeeгe чоцойтуунун бир гана жагына жол берилет.
Лифт шахтасын монтаждоо чуцкурга кур менен бириктирилген мамылары бар каркастын тeмeнкY рамкасын орнотуудан башталат. Кийинки лифт алкактарын орнотуу шахтанын ичинде созулган металл жиптерден башталат. Ар бир кур орнотулгандан кийин шахта диагональ боюнча, ал эми курлардын горизонталдуулугу курулуш децгээли боюнча текшерилет.
Багыттагычтар бийиктиктен 1:5000 план менен вертикалдуу орнотулушу керек (50 метрге чейин), ал эми 50 метрден чоц болсо, вертикалдан четш^ 10 милиметрден ашпашы керек [1, 124. б].
Лифт шахталарынын геодезиялык контролун негиздee катары лифт шахтасынын анын чуцкурчасына чыгарылган жана майлуу боек менен боелгон октору кызмат кылат. Мындай YЙ куруу айлампасынын боюнча дубал монтаждоо геодезиялык контролдоо аткарууда жол берилет.
Андан ары курулуп жаткан YЙДYн кабаттуулугуна (шахтанын бийиктигине), шахта курулуп жаткан материалга жараша негиздеме окторун жогоруда жайгашкан монтаждык горизонтторго берYYHYн ар кандай ыкмалары колдонулат.
5 кабаттуу кирпичтен лифт шахталарын курууда негиздee огу кeбYнчe жип менен кeтeрYлeт. ^п кабаттуу кыштан курулган имараттарды курууда оптикалык, жарык жана лазердик приборлорду колдонуу максатка ылайык. Эгерде шахтаны монтаждоо каркасты куроодон 2-3 кабатка жана андан ашык артта калса, кeлeмдYк элементтерден жасалган лифт
шахталарын монтаждоодо ушундай эле приборлор колдонулат. Мында шахтадагы приборлор атайын кронштейндерге орнотулат.
Каркас имараттарынын шахтасынын вертикалдуулугун жана габаритин геодезиялык контролдоодо шахтаны монтаждоонун геодезиялык негиздемеси катары анын дубалдарынын, ар бир монтаждык горизонттун ички беттеринин чокусуна чыгарылуучу сынган октор кызмат кылат. Бул жумуштар ар бир кабаттын же ярустун орнотулган мамычаларынын YCTYнe окторду коюу менен бир убакта аткарылат.
Бийик имараттардын лифт шахталарын монтаждоодо пландык негиздемеден тышкары шахталарга кире бериштердин устунку же астыцкы жагындагы бийиктик абалын контролдоо YЧYн бийиктик геодезиялык негиздеме да зарыл. Мындай кеземел айрым элементтерден чогултулган мамычалардын бийиктиги боюнча долбоордон четтеелердун топтолушунан улам керек. Кебунче мындай мамычалардын четтеесу курулуп жаткан имараттардын кабатынын есушуне жараша ейде карай, лифт шахталарынын бийиктиги боюнча четтеесу ылдый карай кебейет. Ушундан улам, шахтанын кире бериш босогосунун усту менен шыптын устунку белугунун ез ара жылышуусу ченемден ашып кетиши мумкун, бул акыр аягында кошумча материалдык жана эмгек чыгымдарына алып келет. [5, 227-334. б; 6, 371375. б; 7, 46. б].
Лифт шахталарынын босогосунун чокусунун бийиктик абалына байкоо жургузууде геодезиялык негиздеме катары кебунче лифт залынын кабатынын устунку белугунун бийиктик белгиси жана имараттын ар бир кабатынын лифтинин конушу колдонулат.
Эгерде имараттын ар бир монтаждык горизонтунун тегиздеесу долбоордук децгээлде эмес, полдун же катмардын эц бийик орнотулган мамычасына чейин жургузулсе.
Катардагы имараттарды монтаждоодо монтаждоо горизонтун шарттуу горизонт боюнча тургузуу полдун же ярустун монтаждалган мамычаларынын устундегу эц чоц белгиге барабар чоц кыйынчылык жараткан жок. Бирок бийик имараттарды монтаждоодо монтаждалуучу элементтердин бийик абалын контролдоого мындай мамиле белгилуу бир кыйынчылыктарды, анын ичинде долбоордук елчемдун шахтанын босогосунун чокусунан анын холлунун, аянтчасынын тосулушунун чокусуна чейин четтеесун пайда кылат.
Демек, кеп кабаттуу имараттарды монтаждоодо имараттын ар бир кабатынын монтаждоо горизонтун шарттуу горизонттон эмес, анын дубалдарында жайгашкан бийик тоолуу геодезиялык негиздеменин реперлеринен алынып салынган долбоордук горизонтту тегиздее зарыл.
Кеп кабаттуу имараттардын лифт шахталарын жана алардын каркастарын монтаждоо геодезиялык контролдук елчеелерду жургузуунун кыйла еркундетулген методикасын талап кылат, бул катардагы имараттардын курулушунда кабыл алынган.
Лифт шахталарынын дубалдарынын вертикалдуулугун аткаруучу геодезиялык суретке тартуу аларды монтаждоону контролдоо учун тузулген ошол эле негиздееде аткарылат. Бирок, геодезисттер кебунче лифт шахталарын суретке тартуу учун шахтанын бурчтарына орнотулган жипти колдонушат. Мындай кабыл алуу лифттик жабдууларды монтаждоо менен алектенген уюмдардын адистерине эсептелген техникалык адабияттарда сунушталган. Бирок кеп кабаттуу имараттардын шахталарын кеземелдее учун бул сунуштар жетиштуу теориялык негизге ээ эмес, анткени бийик лифт шахтасында орнотулган плумбалар горизонталдуу кыймылдарды жана алардын илинген жиптерин сынайт [4, 482. б].
Лифт шахталарын монтаждоону жана багыттагычтарды орнотууну контролдоо учун электромагниттик энергиянын концентрацияланган керунуп турган нурун беруучу оптикалык кванттык генераторлорду колдонуу максатка ылайыктуу.
Учурдагы аткаруучу съемкалардын жыйынтыгы боюнча лифт шахталарын монтаждоо учун негиз болгон аткаруучу башкы план иштелип чыгат, 1- суретте керсетулген.
1- сурет. Тепкич алкагын жардамчы жиптерге байлоо схемасы.
ЖЫЙЫНТЫКТАР
1. Лифт шахталарын геодезиялык контролдоонун пландык негиздемеси катары YЙДYн курулушунун нeлдYк циклин монтаждоо стадиясында май боек менен боелгон жана анын чуцкуруна чыгарылган лифт шахтасынын окторун кабыл алуу керек;
2. Лифт шахтасынын бийиктик абалын анын дубалдарында жайгашкан бийиктик геодезиялык негиздеменин реперлеринен аныктоо керек;
3. Лифт шахталарынын монтажын жана багыттоочу рельстерди орнотууну кеземелдее YЧYн оптикалык кванттык генераторлорду колдонуу максатка ылайыктуу.
АДАБИЯТТАР
1. СНиП 3.0 3.0 1 -8 7. Несущие и ограждающие конструкции / Госстрой России — М. Госстрой СССР, 1989. — 124 с.
2. ГОСТ 5446 - 2015. Лифты пассажирские. Основные параметры и размеры. - М.: Стандартинформ, 206.16. 2016. - 20 с.
3. Йоффе, В.Я. Высокоскоростные лифты. - М.: Стройиздат, 1988. - 92 с.
4. Неумывакин, Ю.К., Смирнов, А.С. Практикум по геодезии. М.: Недра, 1985 - 482 с.
5. Тешаев, Э.А. Анализ строительных допусков и точности геодезических разбивочных работ в строительстве многоэтажных монолитных домов. [Текст] / Э.А.Тешаев, М.М.Жалалдинов, Ч.К.Турабыев Известия ОшТУ №2 2021. - С. 227-234
6. Тешаев, Э.А. Обеспечение геодезического контроля при монтаже лифтовых шахт 12 -этажного жилого дома, строящегося в г. Ош. VII МЕЖДУНАРОДНАЯ НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКАЯ КОНФЕРЕНЦИЯ «ПРОБЛЕМЫ СТРОИТЕЛЬНОГО ПРОИЗВОДСТВА И УПРАВЛЕНИЯ НЕДВИЖИМОСТЬЮ» 24-25 ноября 2022 года - С. 371 -375
7. Тешаев, Э.А. Производство геодезических работ при помощи электронного тахеометра TOPCON GTS - 226 / / Э.А.Тешаев - г. Ош ОшТУ. 2022. - 46 с.
