CC BY
41
АД 1НСТЫТУТА
БЕЛАРУСКАЙ
КУЛЬТУРЫ
ДА НАЦЫЯНАЛЬНАЙ
АКАДЭМ11 НАВУК
БЕЛАРУС1
малавядомыя старонш
Эмануш Ёфэ,
прафесар кафедры сацыяльна-гумаытарных дысцыоглн Беларускага дзяржаунага педагагiчнага уывератэта iмя М. Танка, доктар пстарычных навук, прафесар
Праект будынка Акадэмп навук, 1930-е гг.
Aналiзуючы псторыю развiцця беларускай навук1 1 культуры у першай палове ХХ ст., пераважная большасць даслед-чыкау акцэнтуе увагу на дзейна-сц1 1нстытута беларускай культуры - вышэйшай шматгал1новай навукова-даследчай установы БССР. 22 гады назад беларусю г1сторык У. М. М1хнюк вызначыу тэрм1н яе дзеяння: 1922-1929 гг. [1]. З таюм пунктам погляду цяжка згадзщца, калi узгадаць, што 13 кастрычшка 1928 г. пастановай ЦВК i СНК БССР 1нбелкульт быу рэаргашзаваны у Беларускую акадэмiю навук.
У 1993 г. рэдакцыйная калегiя кшп «1нстытут беларускай культуры» у складзе М. А. Барысевiча, I. Я. Навуменю, М. П. Касцюка, М. В. Б1ча, М. У. Токарава назвала 1нбелкульт першай навуковай установай Беларускай ССР [2]. Нягледзячы на выхад дзвюх кшг 1 дзясяткау артыкулау па дадзе-най тэме, iснуе нямала малавядо-мых старонак гiсторыi 1БК. Таму, аналiзуючы iх, аутар гэтых радкоу акцэнтавау увагу на працэсе пе-раутварэння 1нстытута беларускай культуры у Беларускую акадэмш навук, якi пачауся у 1921-м i скон-чыуся 1 студзеня 1929 г.
Безумоуна, што станауленне i развiццё навуи у Беларускай ССР з'яулялася складанай i вострай пра-блемай. Аднауленне дзейнасц1 Го-рацкага сельскагаспадарчага шсты-тута у 1919-м 1 адкрыццё у 1921 г. Беларускага дзяржаунага ушвер-сiтэта фармiравалi базу для далей-шага росту навуковага патэнцыялу рэспубл1к1. Першыя крок1 у справе стварэння навукова-даследчага
цэнтра, як аблдноувау бы нешматлiкiя на той час
навуковыя 1 культурныя с1лы Беларускай ССР, 6ыл1 зроблены у 1921-м, але значна раней, чым быу адкры-ты БД У.
На першым месцы тады было развiццё культуры, а не навую. Так, 23 студзеня 1921 г. пытанне аб стварэн-нi шстытута, што займауся б вывучэннем беларускай культуры, абмяркоувалася на нарадзе працаушкоу асве-ты 1 культурных працаушкоу, склжанай па 1н1цыятыве С. М. Некрашэв1ча, пры Народным кам1сарыяце асветы Сацыял1стычнай Савецкай Рэспубл1к1 Беларусь (ССРБ). Менавгга на гэтай нарадзе (а не на 2-й сесп Цэнтральна-га Выканаучага Кам1тэта у лютым 1921 г., як адзначаецца амаль ва усёй афщыйнай л1таратуры) была сфарм1равана кам1с1я на чале з рэдактарам газеты «Савецкая Беларусь» З. Ф. Жылунов1чам па выпрацоуцы статута 1нстытута беларускай культуры. Прывядзём радк з рэдакцыйна-га артыкула «1нстытут беларускай культуры» у газеце «Савецкая Беларусь»:
«Услед за гэтым быу прачытаны пэуны даклад т. Некрашэвiча аб патрэбе даць выхад няспелай i паглыбляючай беларускай культуры... У канцы дакладчык прачытау план дзеяу маючаму быць бе-ларус^м культурным цэнтрам, як павшен кра-ваць усёй культурнай працай на Беларуси а таксами весц работу па пашырэнню i ахове беларускай культуры...
Для далейшага распрацавання плана работы па за-снаванню 1нстытута беларускай культуры выбрана камiсiя з сабраушыхся у лжу сямi чалавек: тт. С. Не-крашэв1ча, Купалы, Бялькев1ча, Жылунов1ча I Бадуновай I да 1х двух кандыдатау: Родзев1ча I Дзем1дов1ча.
Зборам (нарадай.- Э.Ё.) вынесена пажаданне ка-аптаваць у камтю тт. Булата I Лёс1ка I прыняць да ведама па мажл1васц1 ус1м спачуваючым справе адраджэння беларускай культуры» [5].
М1ж шшым, мала каму вядома, што 1нстытут беларускай культуры спачатку меркавал1 адкрыць пры Беларусюм дзяржауным ушвератэце.
У фондах Нацыянальнага арх1ва Рэспубл1к1 Беларусь захоуваецца щкавы 1 каштоуны дакумент - пра-такол №8 сходу Калегп навукова-л^аратурнага ад-дзела Народнага камкарыята асветы ад 29 мая 1921 г. У 1м адзначана:
«Был1 прысутнымг. З. Жылунов1ч, С. Некрашэв1ч, Я. Луцэв1ч, К. М1цкев1ч I Я. Дыла. Старшыня З. Жылунов1ч. Шсар: Я. Дыла...
7) Разглядал1:1нбелкульт.
Пастанав1л1: Выходзячы з таго, што 1нбелкульт, паскольк ён будзе пабудаваны пры Дзярж[ауным] ушвератэце - рассадшку чыста расейскай культуры, н1 у як1м выпадку не будзе беларускай ¡нстыту-цыяй I прытым чыста акадэм1чнай аргашзацыяй, тады як маладой беларускай культуры патрэбен 1нбелкульт як творчая Шцыятыуная лабарато-рыя беларускай культуры - прызнаць, што 1нбел-культ павшен быць адчынены як найхутчэй I шяк пры ушвератэце, а як самастойная пры Наркам-асвеце ¡нстытуцыя, злучаючая усе творчыя белар. навук. л1тарат. I мастацтя с1лы.
Л1чыць патрэбным канчаткова рэдагаваць статут 1нбелкульта з тым, што ён павшен за тым быць паданым на зацвярджэнне дзяржауных ¡нстанцый.
Длярэал1зацы1 усёй гэтай працы выбрана кам1с1я з 3 асоб: Дылы, Коласа I Чаржынскага.
Арыгнал падп1сал1:
Старшыня З. Жылунов1ч,
Шсар Я. Дыла» [6]
Праект статута, як выпрацавала кам1с1я пад юрау-нщтвам З. Ф. Жылунов1ча, «адводз1у толью шырокае месца культурна-грамадсюм пытанням, надаючы, таюм чынам, 1нбелкульту характар больш грамадскай, чым навукова-даследаванай установы» [7].
Адначасова з выпрацоукай статута 1нстытута беларускай культуры кам1аяй Мшска прафесар Маскоуска-га ушверсггэта, ираушк Галоунага арх1унага упраулен-ня РСФСР, будучы рэктар Беларускага дзяржаунага ушверсггэта У. I. Шчэта у Маскве стварае праект статута 1нбелкульта па тыпе навукова-даследчых шсты-тутау [8].
У чэрвеш 1921 г. для канчатковай выпрацоук статута 1нстытута беларускай культуры была сабрана кам1ая у складзе акадэмжа Я. Ф. Карскага, Я. Л. Дылы 1 С. М. Некрашэв1ча. Да лктапада яна падрыхтавала статут 1нстытута беларускай культуры, што аб'яднау
абодва прынцыпы развщця 1БК - i як навукова-даслед-чай, i як культурна-грамадскай установы [9].
Менав1та у чэрвеш 1921 г. пры Народным камка-рыяце асветы быу створаны Акадэм1чны цэнтр. Яго задачам1 з'яулялкя юраунщтва установам1, як1я ма-юць за мэту навуковую работу, запрашэнне у нашу краiну на працу знакамггых вучоных-беларусау i пад-рыхтоуку уласных навуковых сiл.
У Дзяржауным архiве Расiйскай Федэрацыi захоува-ецца лкт Наркамасветы БССР у Акадэмцэнтр Наркам-асветы РСФСР ад 8 сакавжа 1922 г. з просьбай аб уклю-чэннi у план натуральнага забеспячэння на 1922 г. У iм ёсць таюя радкi:
«2. Институт белорусской культуры; штат 54 человека.
Институт белорусской культуры является высшим ученым учреждением Белоруссии, организованным по типу исследовательских институтов РСФСР с небольшими местными отклонениями...» [10]
У сувязi з гэтым трэба адзначыць, што многiмi даследчыкамi пакуль недаацэнена роля прафесара У. I. Шчэты у стварэнш i дзейнасщ 1нстытута беларускай культуры. Дауно настау час выразна пад-крэслiць, што з прыняццем канчатковага варыян-та статута 1нбелкульта ажыццявiлiся iдэя i праект статута 1БК, якiя увесь час прапаноувау Уладзiмiр Iванавiч,- развiццё 1нстытута беларускай культуры у першую чаргу як навукова-даследчай установы ССРБ.
Будучыя даследчыю г1сторы1 1нбелкульта павш-ны памятаць, што 23 лктапада 1921 г. камiсiя па штатах пры Наркампрацы зацвердзша штат 1нстытута беларускай культуры у колькасц1 45 чалавек. Нельга не згадзщца з наступнай высновай беларусюх псто-рыкау I. Шаучука 1 Г. Карзеню: «Так1м чынам, 1нбел-культ пачынае сваё фактычнае кнаванне восенню 1921 г.» [11]. Важна падкрэслщь, што першы агульны сход яго супрацоушкау адбыуся 30 студзеня 1922 г., аб чым сведчыць пратакол №1. На думку П. Ц. Петры-кава, М. У. Токарава 1 М. I. Галенчыка, менавгга ад гэ-тай даты i бярэ адлiк практычная дзейнасць Ыстыту-та беларускай культуры [12].
Ну а як жа тады растлумачыць наяунасць такога архiунага дакумента, як справаздача ад 8 лютага 1922 г. аб дзейнасщ Акадэмцэнтра Наркамасветы БССР у пе-рыяд з 1 да 7 лютага 1922 г.?
«С 1 февраля 1922 г. конструкция Акад. центра значительно изменилась к следующим институциям:
1) Институт белорусской культуры,
2) Научно-литературная коллегия,
3) Белорусский государственный музей,
4) Бел. архив,
5) Еврейская историческая комиссия
6) Белорусская гос. библиотека.
Деятельность вышеуказанных институций
за указанный период свелась к следующему.
1) Институт белорусской культуры на 4-х об-щ[их] собраниях произвел выборы своих научных сотрудников, разбился на секции и наметил подробный план деятельности на 1-е полугодие 1922 г. Создана комиссия по устройству торжественного заседания по поводу открытия деятельности] Инбелкульта. Открытие имеет быть 20 февраля с.г. <...>
Уч[еный] секр[етарь]
Ак[адемического] ц[ентра] Гутковский» [13]
Даследчыкау часу адкрыцця Ыстытута беларускай культуры прымушаюць задумацца наступныя ради вшшавання Расшскай акадэмп навук аж... ад 24 кра-савша 1922 г.: «Российская академия наук горячо приветствует открытие Института белорусской культуры. » [14]
У свой час выдавецтва «Беларуская Савецкая Энцы-клапедыя» у пятым томе БСЭ (Мшск, 1972) вызначы-ла датай заснавання №К 30 студзеня 1922 г. па прапа-нове акадэмжа Гаурылы Iванавiча Гарэцкага. Шчыра кажучы, мы, хутчэй за усё, нiколi не даведаемся са сто-працэнтнай дакладнасцю дату заснавання Ыстытута беларускай культуры.
1 лютага 1921 г. у сктэме Наркамасветы была сфар-м1равана Навукова-тэрмшалапчная камк1я з 15 чалавек. За увесь час свайго кнавання яна разгледзела 1 прыняла да 3 тыс. тэрмшау [15]. У перыяд з 1922-га па 1930-ы тэрмiналагiчнымi камiсiямi былi створаны 1 выдадзены спецыяльныя слоушю па 24 галшах на-вую [16].
З вясны 1924 г. пачалася кампашя па рэарганiзацыi Ыстытута беларускай культуры. На агульным сходзе Ыбелкульта ад 26 сакавiка пастанавШ:
«а) Пашырыць дзейнасць 1нбелкульта шляхам адкрыцця новых секцый I увода новых членау у 1н-белкульт.
б) Арганiзацыю новых 7 секцый даручыць наступным членам 1БК:
1. Этнаграфп I геаграфп - Азбук1ну
2. Л1таратур[на]-мастацкай - Дылу
3. Праунай - Гуткоускаму
4. Г1сторыка-археал[аг1чнай] - Друшчыцу
5. Педагаг1ч[най] - Сушынскаму
6. Медыч[на]-ветэр[ынарнай] - Цв1кев1чу
7. Сац[ыяльна]-эканамiч[най] - Успенскаму I Жылунов1чу
Аргашзацыю тэрм1налаг1чных камтй даручыць Прэзiдыуму 1БК, арганiзацыю бiяграфiчнай -сябру Дылу» [17].
демия наук, потому что я хорошо знаю и сознаю, что там, в закордонной Белоруссии, белорусские ученые будут также идти к этой Академии наук, как к источнику света и просвещения. Пусть же развивается Институт белорусской культуры и пусть скоро, благодаря деятельности молодых работников, евреев и белорусов, он станет пролетарским храмом науки, действительно Всебелорусской Академией наук» [20].
25 лшеня 1924 г. Цэнтральны выканаучы камггат 1 Савет Народных Камкарау БССР зацвердзш новае Палажэнне аб 1нстытуце беларускай культуры, згод-на з яюм 1БК аб'яуляуся вышэйшай дзяржаунай на-вуковай установай у Беларусь што уваходзша у склад Народнага камкарыята асветы БССР.
8 кастрычшка намесшк Наркама асветы БССР А. В. Балщю на пасяджэнш Савета Народных Камь сарау БССР адзначыу:
4 лютага 1926 г. адбылося закрытае пасяджэнне бюро ЦК КП(б)Б. На 1м заслухал1 даклад Кам1си па штэ-л^енцьи (т. Радус-Зянькевiч). Было прынята паста-науленне. Па пункце 18 зашсана:
«а) ИБК выделить из состава Наркомпроса, связать непосредственно с Совнаркомом (по аналогии с Академией наук)» [21].
Ужо праз тыдзень - 12 лютага - Цэнтральны Выканаучы Кам1тэт 1 Савет Народных Камкарау БССР прынял1 пастанову «Аб рэаргашзацып 1нстытута Беларускай Культуры». У першым яе пункце адзначалася:
«.С тех пор (з дня адкрыцця 1БК.- Э.Ё.) прошло уже три года. Вместо скромной научно-терминологической комиссии Институт белорусской культуры разворачивается в постоянно действующее научное учреждение с тенденцией постепенного превращения в Белорусскую Академию наук» [18].
У той жа дзень - 8 кастрычшка - Савет Народных Камкарау БССР пастанав1у:
«3. Прапанаваць Народнаму камкарыяту асветы у звязку з новымi заданнямi 1нстытуту бела-рускае культуры рэаргашзаваць яго у пастаянную вышэйшую навукова-даследчую па тыпу Акадэми навукустанову, якая пав1нна заняцца астэматыч-най I плянавай апрацоукай пытанняу навук11 культуры, датычных БССР» [19].
«1. Вылучыць 1нстытут беларускай культуры са складу Народнага Кам1сарыята Асветы, ства-рыушы яго, як самастойную установу, якая састащь непасрэдна пры Савеце Народных Кам1сарау» [22].
У сва1м выступленш на 3-й сесп Цэнтральнага Вы-канаучага Кампэта БССР VI склжання рэктар БДУ прафесар У. I. Шчэта падкрэсл1у:
У фондах Нацыянальнага арх1ва Рэспубл1к1 Беларусь захоуваецца таи щкавы 1 арыгшальны дакумент, як дакладная зашска 1нстытута беларускай культуры у Нацыянальную кам1сш ЦВК БССР ад 12 верас-ня 1926 г., за подшсам1 старшыш 1нбелкульта У. 1гна-тоускага 1 члена прэзщыума 1БК М. Бялуп,- аб дзей-насщ i недахопах у працы. У апошшм яе абзацы ад-значаецца:
«...и пусть через некоторое время Инстытут бел культуры станет действительно Всебелорусской Академией наук. Я говорю: Всебелорусская Ака-
«У блiжэйшай будучын 1нбелкульт мае пе-раутварыцца у Беларускую Акадэмю навук (гл. Пастанову СНК ад лтеня б[ягучага] г.). У даны мо-мант адбываюцца дыскуси на тэму аб варунках I формах, а таксама I аб магчымым тэрм1не гэт-кага ператварэння. Згодна плана на 1926/27 г. адз1-наццаць штатных працауткоу 1БК маюць пры-ступщь да навукова-даследчай работы па новых прынцыпах. Група гэтых працауткоу, па мыслi Прэзiдыума, павтна зявцца першай ячэйкай бу-дучай Акадэми» [23].
31 снежня 1926 г. калепя аддзела прапаганды i апта-цы1 ЦК КП(б)Б прыняла рэзалюцыю па дакладзе ¡н-стытута беларускай культуры. У ёй падкрэсивалася:
«4. Устанавщь больш сщслую связь з вышэйшым1 навучальным1 установам1, а таксама з Акадэмгяй навук СССР I Украты. Шчыць неабходным паездку у паказаныя акадэмп тав. 1гнатоускага» [24].
У снежш 1926 г. у спрэчках па дакладзе фракцьп Ы-белкульта адказны супрацоушк ЦК кампартып Беларуси Абрамчук акцэнтавау увагу на наступных момантах:
«Перспектыва для пабудавання Акадэмп павт-на быць за счот навуковых с1л 1БКI праходзць праз некальк1 год, але неабходна мець на увазе тое, што акадэм1я можа ¡снаваць тольк1 тады, кал1 яна бу-дзе звязана з шырок1м1 колам1 насельшцтва... Работу 1нбелкульта неабходна узгадняць з работай с/г акадэмп» [25].
У пратаколе закрытага пасяджэння Бюро ЦК КП(б) Б аб Акадэмп навук БССР ад 15 студзеня 1927 г. за под-шсам сакратара ЦК КП(б)Б Галадзеда адзначалася:
навуковы рух пойдзе xymKÎui тэмпамi i у блiжэй-шыя гады беларустя вучоныя дадуць шмат усяк1х навуковых прац. Адчыненьне Беларускай Акадэмп Навук зяуляецца бл1жэйшай з наступных задач НК Асьветы, гэта з'яуляецца неабходным момантам у разьвщщ нацыянальнай культуры Беларуй» [27].
Выключную каштоунасць мае дакладная зашска ЦК КП(б)Б у ЦК ВКП(б) «Да пытання аб пераймена-ванш 1нстытута беларускай культуры» ад 8 кастрыч-шка 1927 г., за подтсам першага сакратара ЦК Кам-партьп Беларуа В. Г. Кнорына. Прывядзём яе фрагмент:
«Слушали:
Об Академии наук БССР (т. Игнатовский).
Постановили: 1. Считать в данный момент несвоевременным переконструирование Инбелкульта в Академию наук» [26].
Выступаючы на VIII Усебеларуским з'ездзе Са-ветау 11 красавка 1927 г., правадзейны член 1БК У. I. П1чэта прапанавау аргашзаваць у Беларус1 са-мастойную Акадэмт навук. У сва1м выступлент ён адзначыу: «...Дазвольце яшчэраз звярнуць вашу увагу вось на што: у сучасны момант у г. Менску i на усёй тэрыторъи БССР шмат усяк1х навуковых устаноу, у iх вядзецца вялкая навуковая праца. Пра-цы нашых вучоных друкуюцца у розных выданнях, як беларустх, укратстх, расшстх, так i у замеж-ных - нямецтх i французстх. I мне здаецца, што у сучасны момант на Беларуй ёсць шмат татх вы-датных вучоных, ятя маглi б усе свае сты аддаць на тое, каб заняцца навукаю, кабразвiваць наву-ку на Беларуй. Трэба каб НК Асьветы з аднаго боку, i Беларуст урад - з другога, nадумалi аб тым, каб тут, на Беларуй адчытць Беларускую Акадэмт Навук. Гэта акадэмiя стане цэнтрам, вакол якога бу-дуць абяднаны усе вучоныя Беларуй, у зьвязку з чым
«Вопрос о преобразовании ИБК в БАН возник в начале лета 1926 г. Когда ЦИК Союза 4 июня 1926 г. выносил резолюцию по докладу правительства Белоруссии, то он в этой резолюции, признав большое значение ИБК в разработке вопросов белорусской культуры, отметил, что ИБК в своем дальнейшем развитии должен стать Белорусской академией наук...
В декабре 1926 г. доклад фракции ИБК был заслушан на заседании Бюро ЦККПБ. В своем постановлении Бюро ЦК КПБ признало необходимым уменьшить культурно-общественную сторону работы Инбелкульта и придать этой работе более академическое направление, взять курс на реорганизацию ИБК в БАН, о последней поставить доклад на Бюро ЦК отдельно.
Через 2 недели (в январе 1927 г.) этот вопрос был рассмотрен на заседании Бюро ЦК, на котором постановлено: "Взять курс на создание АН в БССР путем развития и углубления научной работы в ИБК"...
Что касается переименования ИБК в БАН, то Бюро ЦК КПБ считает необходимым произвести это переименование в связи с празднованием десятилетия Октябрьской Революции. Этот момент политически является очень подходящим для переименования...
Переименование ИБК в БАН будет иметь политическое значение для усиления нашего влияния в Западной Белоруссии и Польше...
Название АН действительно будет соответствовать подлинному названию Инбелкульта.
Все эти мотивы и целый ряд второстепенных соображений делают необходимым и своевременное переименование ИБК в Белорусскую Академию Наук ко времени празднования десятилетия Октябрьской революции» [28].
27 кастрычшка 1927 г. Палйбюро ЦК ВКП(б) на сва1м пасяджэнш, на як1м прысутн1чал1 члены ПБ ВКП(б) Варашылау, Кал1н1н, Молатау, Рыкау, Стал1н, Томск1 1 кандыдат у члены ПБ Мшаян, слухала пытанне:
«15. О переименовании Института белорусской культуры в Белорусскую академию наук (тт. Кно-рын, Галадзед, Игнатоуск1).
За подтсам сакратара ЦК I. Сталта паста-навык Отложить» [29].
У фондах Расшскага дзяржаунага арх1ва сацыяль-на-палпычнай псторыи захоуваецца вельм1 каштоуны дакумент: пратакол №46 пасяджэння Пал1тбюро ЦК ВКП(б) аб перайменаванш 1нстытута беларускай культуры у Беларускую акадэм1ю навук ад 11 кастрычшка 1928 г. Прывядзём яго фрагмент:
«Присутствовали: члены ПБ ЦК ВКП: тт. Калинин, Молотов, Рыков, Сталин.
Канд. в члены ПБ тт. Каганович, Микоян.
Решения Политбюро от 8.10.28 г.
Слушали: 21. Просьбу ЦК Белоруссии о переименовании Института белорусской культуры в Академию наук.
Постановили: 21. Удовлетворить.
Секретарь ЦК И. Сталин» [30].
12 кастрычшка 1928 г. адбылося пасяджэнне Бюро ЦК КП(б)Б, якое заслухала паведамленне першага са-кратара ЦК Кампарты1 Беларус В. Г. Кнорына. Затым члены Бюро ЦК вынесл1 рашэнне:
«1. Прыняць да ведама пастанову ЦК ВКП(б) аб задавальнент хадайтцтва Бюро ЦК КП(б)Б аб пе-райменаванн11БК у БАН» [31].
Нарэшце 13 кастрычшка 1928 г., за подшсам1 Стар-шыш ЦВК БССР А. Чарвякова, старшыш Саунарка-ма БССР М. Галадзеда 1 сакратара ЦВК БССР А. Хац-кев1ча, была прынята пастанова Цэнтральнага Вы-канаучага Кам^эта i Савета Народных Камкарау БССР "Пра рэаргашзацыю 1нстытута беларускай культуры у Беларускую акадэмж навук". У ёй ма-юцца так1я радк1:
«...Цэнтральны выканаучы камтэт i Савет Народных Камiсарау Беларускай Савецкай Сацы-ялктычнай Рэспублк пастанауляюць:
1. Рэаргатзаваць 1нстытут беларускай культуры у Беларускую акадэмт навук.
2. Рэаргашзацыю скончыць да першага студзеня 1929 г. (да дзесящгадовага юбтею стварэння БССР).
3. Длярэаргашшцъи 1нстытуту беларускай культуры у Беларускую акадэмт навук утварыць ура-давую кам1с1ю у складзе тт. Хацкев1ча (старшыня), 1гнатоускага, Бал1цкага, Некрашэв1ча I Аршанскага, якой даручыць да 15 лктапада 1928 г. унесц1 у Савет Народных Кам1сарау на зацвярджэнне сталы склад Прэз1дыума I асабовы склад правадзейных чле-нау Беларускай акадэми навук, а таксама тыя зме-ны у статут акадэми, якхя патрэбны I выткаюць з гэтай пастановы» [32].
Урачыстае адкрыццё Беларускай акадэми навук адбылося у Мшску 1 студзеня 1929 г. На той дзень штат БАН складау толью 128 чалавек, з 1х 87 з'яулялкя наву-ковым1 супрацоушкамь Аднак з самага пачатку уста-нова стала вядучым навуковым цэнтрам, яю моцна уплывау на эканам1чнае, тэхналапчнае, сацыяльнае 1 культурнае развщцё нашай крашы.
Першы старшыня 1нбелкульта С. М. Некрашэв1ч стау першым вщэ-прэзвдэнтам Беларускай акадэми навук (БАН).
Друп старшыня 1БК У. М. 1гнатоуск1 быу прызна-чаны прэзщэнтам БАН.
Супрацоун1к Навукова-тэрм1налаг1чнай кам1сИ Нар-камасветы 1 л1таратурнай кам1сИ 1нбелкульта па зб1ран-н1 вуснай народнай творчасщ Якуб Колас стау членам Прэзщыума 1 в1цэ-прэз1дэнтам БАН.
Адзш са стваральнiкау 1нбелкульта, член камки па яго аргашзацыи, правадзейны член 1нбелкульта Ян-ка Купала з'яуляуся адным з першых акадэм1кау БАН.
Былы сакратар прыродазнаучай секцы1 1нбелкуль-та i член Цэнтральнага бюро краязнауства Кандрат Крап1ва стау акадэмжам 1 в1цэ-прэз1дэнтам АН БССР.
Адзш з актывктау мясцовых краязнаучых аргаш-зацый 1нбелкульта В. Ф. Купрэв1ч 17 гадоу (1952-1969) займау пасаду прэзщэнта АН БССР. Адз1н з аутарау статута 1БК, адз1ны з правадзейных членау 1нбелкуль-та, першы рэктар БДУ, актыуны iнiцыятар стварэння Беларускай акадэми навук У. I. Шчэта быу выбраны акадэмжам БАН, а пазней - акадэмшам АН СССР. Былы актыуны супрацоушк 1БК Мiхась Ганчарык стау членам-карэспандэнтам АН БССР, дырэктарам 1нстытута эксперыментальнай батанiкi. Буйным са-вецюм вучоным у галiне медыцыны, членам-карэ-спандэнтам АкадэмИ медыцынск1х навук СССР быу
ГОД
Захар Магшёучык - былы актывкт краязнаучага ру-ху у Беларус1 i удзельшк этнаграф1чных экспедыцый, арган1заваных 1нбелкультам.
Безумоуна, што паспяховай рабоце 1БК у MHoriM садзейнiчала палiтыка беларуазацьп, якую праводзiла у той час юраунщтва БССР.
Такiм чынам, за 6-7 год 1нстытут беларускай культуры паспяхова прайшоу складаны i цяршсты шлях, у вынiку была створана Беларуская акадэмiя навук, якая потым называлася Акадэмiяй навук БССР, а сён-ня - Нацыянальнай акадэмiяй навук Беларусi. Гэта плён сумесных намаганняу навуковай грамадскасцi БССР i ЦК КП(б)Б, ЦВК i СНК БССР.
Сёння само кнаванне i дзейнасць НАН Беларусi -гонар нашай рэспублШ, усяго беларускага народа. СЗ
Л1ТАРАТУРА
1. Энцыклапедыя г(сторьи Беларус1. У 6 т. Т. 3.- Мн., 1996. С. 490.
2. 1нстытут беларускай культуры.- Мн., 1993. С. 2 (анатацыя).
3. 1нстытут беларускай культуры. 1922-1928: дакументы i матэрыялы / В. У. Скалабан, М. У. Токарау.- Мн., 2011. С. 11.
4. Шаучук I., Карзенка Г. Iнстытутбеларускай культуры: аргаызацыйнае станауленне i развщцё // Наука и инновации. 2012. №2. С. 54.
5. 1нстытут беларускай культуры // Савецкая Беларусь. 1921. 25 студзеня.
6. НА РБ. Ф. 42. Воп. 1. Спр. 107. Л.82-84 адв.
7. Нямг Г. 1нстытут беларускай культуры - Беларуская Акадэмiя навук - Акадэмiя навук Беларускай ССР,- Мюнхен, 1957. 162 с.
8. Шчэта У.1. Праект статута 1нбелкульта // Асьвета. 1924. №2. С. 131.
9. 1нстытут беларускай культуры.- Мн., 1993. C. 6-32.
10. ДАРФ. Ф. А-2307. Воп. 3. Спр. 153. Л. 89-89 адв.
11. Шаучук I., Карзенка Г. Iнстытут беларускай культуры: аргаызацыйнае станауленне i развщцё // Наука и инновации. 2012. №2. С. 54. Нстытут беларускай культуры.- Мн., 1993. С. 9. НА РБ. Ф.42. Воп. 1. Спр. 100. Л. 28.
Адраджэнне. Лгаратурна-навуковы весык Ыстытута беларускае культуры.- Мн., 1922. Сш. 1. С. 283. Наш край. 1928. №12. С. 6
Судык М. Р. Беларускае мовазнауства на сучасным этапе // Навука БССР за 50 год.- Мн., 1968. С. 95. НА РБ. Ф. 42. Воп. 1. Спр. 535. Л. 16. НА РБ. Ф. 7. Воп. 1. Спр. 47. Л. 82-87. НА РБ. Ф. 7. Воп. 1. Спр. 47. Л. 1, 5-6.
Нстытут беларускай культуры.1922-1928: дакументы i матэрыялы.С.80. НА РБ. Ф. 4. Воп. 1. Спр. 3077. Л. 8-9.
12 13
15
17
21 22 23
27. Восьмы Усебеларуск1 з'езд Саветау рабочых, сялянсих i чырвонаармейсих дэпутатау (стэнаграфичная справаздача).— Менск, 1927. С. 266-267.
28. Apxiy Прэздента Рашскай Федэрацыг Ф. 3. Воп. 33. Спр. 174. Л. 2-5; НА РБ. Ф. 4 п. Воп. 1. Спр. 3034. Л. 332-335.
29. Раайси дзяржауны а pxiy сацыяльна-пал™чнай псторьн (РДАСПГ). Ф. 17. Воп. 3. Спр. 657. Л. 4.
30. Там же. Ф. 17. Воп. 3. Спр. 708. Л. 3.
31. НА РБ. Ф. 4 п. Воп. 1. Спр. 3754. Л. 1.
32. Збор законау i загадау рабоча-сялянскага урада Беларускай Савецкай Сацыялгстычнай Рэспублт. 1928. №32. Арт. 302.
Збор законау БССР. 1926. №29 НА РБ. Ф. 701. Воп. 1. Спр. 17. Л НА РБ. Ф. 4 п. Воп. 1. Спр. 2538 НА РБ. Ф. 4 п. Воп. 1. Спр. 2538 НА РБ. Ф. 15 п. Воп. 28. Спр. 22
Арт. 189. 91-92. . Л. 253-254. Л. 265-267. Л. 218.
октября 1928 г., после принятия решения о реорганизации Института белорусской культуры в Белорусскую академию наук, началась история становления и развития отечественной академической школы. БАН продолжила работу, начатую учеными Инбелкульта, уделявшими основное внимание изучению литературы, истории, этнографии, разработке практических проблем белорусского языкознания, географии, медицине, агрономии. Исследования, ведущиеся в Белорусской академии наук, внесли значительный вклад в развитие гуманитарных и естественных наук. О том, насколько многогранна и многоаспектна палитра научной деятельности в период Инбелкульта и первых лет существования БАН, свидетельствуют сохранившиеся издания. В подборку фотоматериалов, предоставленных отделом редких книг и рукописей Центральной научной библиотеки и Музеем истории Национальной академии наук Беларуси, вошли наиболее яркие работы отечественных ученых.
. Я ими 1 ЦЦм
ЗАСЛАРе НЛ МЕНШЧЫНЕ.
» 1 -Н и» I >
........
ц .....и,¿1 »"*■•' Ь.ЯЪ ...........—
л^щ,...........................
Ш I .........7: ' :...................
"«■•(ЙПм., Ил , , (Ы<Н.,н I
({книц ниши пмш г::;:::,:;,;;.......- ■
х»ыч„л1 ...........................-
• ■ ™ -......'«.............
..............-.....—^ -Г?.:;;/;:;;;.:;;;-,;;:;;,
I» ....... »"■»■«Чй,- .................„ .
'»М*»! С11И1Ц1
