Научная статья на тему '8-СИНФ ФИЗИКА КУРСИНИНГ “ЭЛЕКТР ҚАРШИЛИГИ” МАВЗУСИГА “С++” ДАСТУРИНИ ҚЎЛЛАБ ЎҚИТИШ'

8-СИНФ ФИЗИКА КУРСИНИНГ “ЭЛЕКТР ҚАРШИЛИГИ” МАВЗУСИГА “С++” ДАСТУРИНИ ҚЎЛЛАБ ЎҚИТИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

1033
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
солиштирма электр қаршилиги / нихром сим / ахборот технологилари / “С++” дастури / кучланиш / ток кучи / электр қаршилиги. / electrical resistivity / nichrome wire / information technology / C++ software / voltage / current / electrical resistance.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — А. О. Умаров, М. М. Мадрахимов, И. О. Захидов, М. А. Мирзаева

Ушбу мақолада ўқувчиларга ўтказгичларнинг солиштирма электр қаршилигини ҳисоблашда ахборот технологиялари асосидаги “С++” дастуридан фойдаланиб аниқ натижалар олишлари мумкинлиги кўрсатиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

LEARNING WITH THE APPLICATION OF THE PROGRAM "C++" TO THE COURSE OF PHYSICS FOR THE 8TH CLASS ON THE TOPIC "ELECTRIC CONTROL"

In this article, students are shown the possibility of obtaining accurate results in calculating the specific electrical resistance of conductors using information technology based on the "C ++" software

Текст научной работы на тему «8-СИНФ ФИЗИКА КУРСИНИНГ “ЭЛЕКТР ҚАРШИЛИГИ” МАВЗУСИГА “С++” ДАСТУРИНИ ҚЎЛЛАБ ЎҚИТИШ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1124-1128

8-СИНФ ФИЗИКА КУРСИНИНГ "ЭЛЕКТР КАРШИЛИГИ" МАВЗУСИГА "С++" ДАСТУРИНИ КУЛЛАБ УКИТИШ

А. О. Умаров

ФарПИ укитувчиси

М. М. Мадрахимов

ФарПИ укитувчиси

И. О. Захидов

НамДУ доценти, п.ф.н

М. А. Мирзаева

ФарПИ кошидаги академик лицей укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада укувчиларга утказгичларнинг солиштирма электр каршилигини хдсоблашда ахборот технологиялари асосидаги "С++" дастуридан фойдаланиб аник натижалар олишлари мумкинлиги курсатиб берилган.

Калит сузлар: солиштирма электр каршилиги, нихром сим, ахборот технологилари, "С++" дастури, кучланиш, ток кучи, электр каршилиги.

LEARNING WITH THE APPLICATION OF THE PROGRAM "C++" TO THE COURSE OF PHYSICS FOR THE 8TH CLASS ON THE TOPIC

"ELECTRIC CONTROL"

ABSTRACT

In this article, students are shown the possibility of obtaining accurate results in calculating the specific electrical resistance of conductors using information technology based on the "C ++" software.

Keywords: electrical resistivity, nichrome wire, information technology, C++ software, voltage, current, electrical resistance.

КИРИШ

Узбекистонда ракамли иктисодиётни фаол ривожлантириш, барча тармоклар ва сохаларда, энг аввало, давлат бошкаруви, таълим, согликни

Academic Research, Uzbekistan 1129 www.ares.uz

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1124-1128

саклаш ва кишлок хужалигида замонавий ахборот-коммуникация технологияларини кенг жорий этиш буйича бир катор ишлар олиб борилмокда. Бу ишлаб чикариш самарадорлигининг кескин ортишига олиб келиши хаммамизга маълум. Фанда хам дастурлашдан фойдаланиш укувчиларни келажакда ишлаб чикариш воситаларини ракамли иктисодиётдан фойдаланиб бошкаришда, ишлаб чикариш сифатини орттиришда ва аник натижаларга эришишда асосий билим манбаи булади. Шунинг учун ушбу макола оркали физикадан "Электр каршилиги" мавзусига "С++" дастурини куллаб укитиш яхши натижа бериши мумкинлигини курсатиб бердик.

Хрзирги даврда барча ишлаб чикариш воситалари электр энергияси хисобига ишлайди ва уларда электр каршилиги мавжуд. Электр каршилигини яхши билган укувчи электр энергиясини тежайди ва ишлаб чикариш сифат ва самарадорлигини орттиради, бу мамлакатнинг ривожланишига асос булади. Умумий урта таълим мактаблари 8-синф физика курсининг "Электр каршилиги" мавзусида, электр каршилиги электр занжиридаги кучланиш ва ток кучи оркали хисобланади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

I = у (занжирнинг бир кисми учун Ом конуни) дан R = у келиб чикади

ва вольтметр курсатиши, хамда амперметр курсатишидан фойдаланиб электр занжиридаги утказгичнинг каршилиги аникланади [1].

Электр каршилиги утказгичнинг улчамларига: узунлигига тугри пропорционал, кундаланг кесими юзасига тескари пропорционал булиб, кандай моддадан тайёрланганлига, яъни солиштирма каршилигига хам богликдир [2].

НАТИЖАЛАР ВА МУХОКАМА

8-синф дарслигининг "Электр каршилиги" мавзусида утказгичларнинг солиштирма каршилиги айрим моддалар учун жадвал шаклида келтириб тушунтирилган [1].

Аммо 8-синф дарслигида укувчиларнинг узлари тажриба ёки электрон дастурлар оркали хисоблашлар утказишлари мумкинлиги айтилмаган. Шунинг учун биз "Ахборат технологиялари" фанидан фойдаланиб нихром утказгичнинг солиштирма каршилигини хисоблаш дастурини туздик ва фойдаланиш учун тавсия этдик. Тавсия этилган дастурдан фойдаланиб, укувчилар утказгичнинг солиштирма каршилигини хисоблаб курсалар, хар хил моддаларнинг солиштирма каршилик кийматлари бир-биридан фарк килишига ишонч хосил

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1124-1128

киладилар. Масалан, нихром утказгичнинг солиштирма каршилиги р = 1 1 0 ■ 1 0 _ 8 О м ■ м (жадвалга каранг [3])

№ Моддалар р ,10-8 О м ■ м № Моддалар р ,10-8 О м ■ м

1 Мис 1,7 5 Кургошин 20,5

2 Алюмин 2.8 6 Хром 14

3 Волфрам 5.5 7 Никелин 40

4 Темир 9,8 8 Нихром 110

Афзаллиги. Укувчи нихром симнинг солиштирма каршилигини узи хисоблаб чикарса олинган натижа ва дарсликда берилган маълумотларнинг хакикийлигига ишонч хосил килади ва хотирасида доимо сакланади.

Утказгичнинг солиштирма каршилигини хисоблаш учун электр занжири тузилади ва вольтметр курсатиши, хамда амперметр курсатишлари олиниб,

яъни R = удан утказгич каршилиги топилади. Утказкич улчамларига боглик булган каршилик формуласи R = р ^ дан солиштирма каршилик топилади, яъни

DS D U SU R

р = Ry ва унга R = — ни куйсак р = — келиб чикади [4]. Утказгичнинг кундаланг кесим юзаси (доиранинг юзаси) S = ни хисобга олсак

-rid2 U

р = —---хосил булади.

41 I

1-расм. ^аршиликни аниклаш учун куриниши.

электр занжири схемаси.

2-расм. Йигилган электр занжирининг

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1124-1128

Биз "Ахборот технологиялари" фанидан фойдаланиб укувчилар нихром симнинг солиштирма каршилигини хисоблайдиган дастурни яратдик. Бу дастурда нихром симни танлашимизга сабаб солиштирма каршилиги жадвалда га тенг булиб ишлаб чикаришда, иситиш

тизимида, кенг фойдаланилади. Ушбу дастур "С++" дастури асосида яратилди.

Ишни бажариш тартиби: 8- синф укувчилари 3та гурухга ажратилади. 1-, 2- ва 3-гурухлар электр занжирини 1-расмдан фойдаланиб тузадилар[5].

Дастурдан фойдаланиш. 1-гурух укувчилари дастурни очиб [6] тартиб билан катталикларни киритадилар:

1) нихром симнинг узунлигини киритинг = 1

2) нихрон симнинг диаметрини киритинг = 0,0001

3) кучланишни киритинг = 5

4) ток кучини киритинг = 0,0365

о

5) утказгичнинг солиштирма каршилиги р = 107^10 О м келиб чикади.

iiг C:\Users\HP\De5ktop\l5lomjonJnformatika Fizikadan dastur\asos.exe

Nixrom o'tkazgichning uzunligini kiriting=>l Nixrom sinning diametrini kiriting=>0.0001 Kuchlanishni kiriting=>5 Tok kuchini kiriting=>0.0365

O'tkazgichning solishtirma qarshiligi=>1.07B34e-006

Process exited after 37.52 seconds with return value 0 Для продолжения нажмите любую клавишу . . . т

2-гурух укувчилари кучланиш ва ток кучини узгартириб дастурда суралган катталикларни киритадилар:

1) нихромнинг узунлигини киритинг = 1

2) нихром симнинг диаметрини киритинг = 0,0001

3) (кучланиш узгартирилади) кучланишни киритинг=10

4) ток кучини киритинг = 0.072

о

5) утказгичнинг солиштирма каршилиги р= 108^10 - О м ■ м келиб чикади.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1124-1128

* D:\lslomjonjnformatika Fizikadan d a stur\a 505. exe

Nixrom o~tkazgichning uzunligini kiriting=>l Nixrom simning diametrini kiriting=>0.0001 Kuchlanishni kiriting = :>10 Ток kuchini kiriting=>0.072

tkazgichning solishtirma qarshiligi=>l.S9S2Se-S06

Process exited after 51.31 seconds with return value 0 Для продолжения нажмите любую клавишу . . . _

3-гурух Укyвчилaри хдм симнинг узунлик вa диaметрини yзгaртирмaгaн XOлдa кyйидaгилaрни киритaдилaр:

1) нихром симнинг узунлигини киритинг =1

2) нихром симнинг дшметрини киритинг =0.0001

3) (кyчлaниш yзгaртирилaди) кyчлaнишни киритинг =12

4) (миллтамперметр кyрсaтиши) ток кучини киритинг =0.086

■ D:\l5lomjon_informatika Fiziköclön dastur\aso5.exe

Nixrom о"tkazgichning uzunligini kiriting=>l Nixrom simning diametrini kiriting=>&.ВВЭ1 Kuchlanishni kiriting=>12 Tok kiichini kiriting=>0.0S6

O'tkazgichning solishtirma qarshiligi=>1.B9S3Se-GQ6

Pro-cess exited after 2S . GA seconds with r Для продолжения нажмите любую клавишу

return value Э

I)

Сунг нихром симнинг солиштирма каршилиги р= 109^10 - О м - м келиб чикади.

Учинчи гурух дастурида нихром утказгичнинг солиштирма каршилиги 1.09535е-006 келиб чикди, бу сон 1.09535^ 10-6 га тенгдир. Юкоридаги катталикларнинг бирликлари халкаро бирликлар тизимида хисоблаб электр занжирига вольтметрни параллел ва миллиамперметрни кетма-кет улаш керак [6]. Солиштирма каршиликни уч хил чикиши кучланиш 0.001 аникликда хисоб килинмаганлигидан хар хил кийматлар келиб чикиши мумкин. Вольтметр 0.001 аникликда курсатмасдан кучланишни яхлитлаб 10 вольт курсатди, балки 9.6 ва 10.4 вольт оралигидаги кучланишни 10 вольт курсатаётган булиши мумкин. Натижалар 2^10-10 га фарк килаяпти, бу жуда кичик сондир, биз 10-6 аникликда хисобладик. Шу сабабли 0,001аникликда курсатадиган вольтметрдан фойдаланилганда нихром утказгичнинг солиштирма каршилиги узаро тенг чикади.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1124-1128

ХУЛОСА

Ушбу дастур оркали укувчилар нихром симнинг солиштирма каршилиги р нинг кийматини уч маротаба хисоблаб чикариб хатоликни аниклайдилар, хамда нихром симнинг солиштирма каршилигини жадвалда берилиши билан дастур асосида топилган кийматини солиштириб ишонч хосил киладилар. Х,исоблашларда утказгичнинг солиштирма каршилик кийматлари хар хил улчовлар олинганда бир хил киймат чикмайди, лекин бир-бирига якин кийматлар келиб чикади, сабаби кучланиш бутун сон кийматларида олинмокда, агар 0.001 аникликда кучланиш хисобланса янада утказгичнинг солиштирма каршилик кийматларии бир-бирига якин чикиб хатолик жуда кам фоизда келиб чикади. Укувчилар нихромнинг солиштирма каршилиги кийматига ишонч хосил киладилар. С++ дастур асосида ишлаб вольфрам ва бошка метал утказгичларнинг хам солиштирма каршиликларини топиб, уларнинг жадвалларини тузишлари мумкин.

REFERENCES

1. ПД.Хабибуллаев, А.Бойдедаев, А.Д.Бахрамов, Ж.Э.Усаров, К.Т.Суяров, М.К.Юлдашев. Умумий урта таълим мактабларининг 8-синф учун дарслик.-Т.: Укитувчи, 2019,174 бет.

2. А.С.Каримов ва бошкалар. Электротехника ва электроника асослари. -Т.: Укитувчи, 1995, 466 бет.

3. С.А.Бударина, А.А.Исроилов. Физикадан лаборатория машгулотлари. -Т.: Укитувчи, 1992, 160 бет.

4. А.Х.Суллиев, И.М.Бердиев, О.Т.Болтаев. Электротехника материаллари. "Фан ва технологиялар босмахонаси" Тошкент- 2017.

5. М.Ш.Хдйдарова, УД.Назаров. Физикадан лаборатория ишлари. "Укитувчи" наширёти. Тошкент-1989.

6. Б.Ж.Болтабоев, А.Р.Азаматов ва бошкалар. Алгоритмлаш ва дастурлаш асослари. C++ тили асослари. (Амалий кулланма, назария, масалалар, мулохазалар ва ечимлар) Тошкент-2002.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.