Научная статья на тему 'ЖАСТАРДАҒЫ АНТРОПОМЕТРИЯЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРДІҢ ӨЗГЕРУІН БАҚЫЛАУ. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ'

ЖАСТАРДАҒЫ АНТРОПОМЕТРИЯЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРДІҢ ӨЗГЕРУІН БАҚЫЛАУ. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
21
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АНТРОПОМЕТРИЯЛЫқ КөРСЕТКіШТЕР / ДЕНЕ САЛМАғЫНЫң ИНДЕКСі / ЖЕКЕ ДАМУ / СОМАТИКАЛЫқ ЗЕРТТЕУ

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Тілеуханова А.А., Бактыбаева Л.Қ., Қыдыркен А.Б., Аманкелді А.Н., Абу Н.Б.

Мақалада жасөспірімдердегі дененің антропометриялық параметрлері және оның функционалдық сипаттамалары бір-бірімен тығыз байланысты екенін дәлелдейтін шетел ғалымдарының еңбектерімен бөлістік. Біздің шолуымызда 16-21 жас аралығындағы жасөспірім топтағы антропометриялық көрсеткіштерді бақылаудың өзектілігі, жасөспірімнің жеке дамуындағы көптеген өзгерістердің болуы сынды тақырыптар қастырылды.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MONITORING OF CHANGES IN ANTHROPOMETRIC INDICATORS IN YOUNG PEOPLE. LITERATURE REVIEW

In this article, we shared the works of foreign scientists who prove that the anthropometric parameters of the body in adolescents and its functional characteristics are closely interrelated. Our review covered such topics as the relevance of monitoring anthropometric indicators in the adolescent group aged 16 to 21 years, the presence of numerous changes in the personal development of a teenager.

Текст научной работы на тему «ЖАСТАРДАҒЫ АНТРОПОМЕТРИЯЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРДІҢ ӨЗГЕРУІН БАҚЫЛАУ. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ»

УДК 613.96

!А.А. Тыеуханова, Бактыбаева, !А.Б. Цыдыркен, !А.Н. Аманкелдь Щ.Б. Абу, ^.Ц. Тiлеуханов

1Эл-Фараби атындагы Цазац ¥лттыц Университету «Биофизика жэне биомедицина» кафедрасы

ЖАСТАРДАГЫ АНТРОПОМЕТРИЯЛЬЩ К6РСЕТК1ШТЕРДЩ 6ЗГЕРУ1Н БАКЫЛАУ.

ЭДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

Тушн: Мацалада жасeспiрiмдердегi дененщ антропометриялыц параметрлерi жэне оныц функционалдыц сипаттамалары бiр-бiрiмен тыгыз байланысты екешн дэлелдейтт шетел галымдарыныц ецбектерiмен белстк. Бiздщ шолуымызда 16-21 жас аралыгындагы жасeспiрiм топтагы антропометриялыц кeрсеткштердi бацылаудыц езектыт, жасeсmрiмнщ жеке дамуындагы кептеген езгер^тердщ болуы сынды тацырыптар цастырылды. Тушн свздер: антропометриялыц керсеткштер, дене салмагыныц индексу жеке даму, соматикалыц зерттеу

Дененщ физикальщ дамуы адам денсаулыгынын, мацызды керсетюштершщ бiрi. Адамнын, физикалы; дамуын зерттеу,ДД¥-нын, тужырымдамасы

бойынша,мемлекеттщ басым багыттарынын, бiрi болып табылады, ейткеш физикалы; даму жеке адамнын, денсаулы; жагдайын сипаттайтын мацызды критерий болып табылады. Соцгы жылдары физикалы; дамудын, бiршама нашарлауын жэне студент жастардын, денсаулы; децгешнщ темендеуiн керсететiн гылыми зерттеулер саны кебейе бастады, бул бiрiншi кезекте физикалы; жэне психологиялы; стресстщ KYшеюiмен жэне уа;ыттын, жетспеушшпмен байланысты. Денсаулы;тыц бул жагымсыз тенденциялары кебiнесе дурыс дене тэрбиесi ЖYЙесiмен KYPДелене бермейдi [1,2,3].Физикалы; дамуды багалау, эдетте, ;арапайым антропометриялы; керсеткiштердi - дене салмагын, бойды, кеуде шецберш багалауга негiзделген. Ал санды; антропометриялы; индекстердi есептеу кезiнде дененщ жеке компоненттершщ ауырлыгы жэне олардын, антропометрия нэтижелерi бойынша ара;атынасынын, Yйлесiмдiлiгi туралы толы; а;парат алуга болады. Антропометриялы; зерттеулерге деген ;ажеттшк адам денесшщ келемшщ Yлкен езгергiштiгiне байланысты. Бул санды; аны;тамаларды ;ажет ететiн трансгрессивт езгергiштiк. Бiрак; ;^рп уа;ытта медициналы; ;ызметтщ профилактикалы; багытына мацызды орын берiлген кезде, антропометрияныц кептеген жагымды белгiлерiне ;арамастан, кез-келген жас топтарындагы дене мелшершщ айма;ты; ерекшелiктерi туралы а;парат жеткiлiксiз. Жынысты;, жасты;, айма;ты;, этникалы; жэне бас;а да аспектшерд^ соныц iшiнде ;огамда болып жат;ан акселерация мен ретардацияныц жаhандык; процестерш ескеретiн Yнемi жацартылып отыратын стандарттарсыз физикалы; дамуды ба;ылауды ЖYзеге асыру MYмкiн емес [4]. Жасеспiрiм жастагы адамдардыц, эсiресе ;ыздардыц дене параметрлерш зерттеудщ езектiлiгi ай;ын, ейткенi баланы кетеру жэне босану жауапкершiлiгi соларга ЖYктелген [5]. Конституциялы; тиiстiлiк (тэуелдшк) -адам агзасыныц интегративтi антропологиялы; сипаттамаларыныц бiрi [6]. Соматотип адам конституциясыныц сырт;ы, морфологиялы; керiнiсi ретiнде онтогенездщ кептеген ерекшелiктерiн жэне дененщ сырт;ы эсерлерге реакциясын алдын-ала болжауга MYMкiндiк беретiн белгшердщ бага жетпес болжамды кешенi болып табылады [7].Конституциялы; гылымныц ;^рп даму кезецшдеп тутасты; принцит кеп елшемдiлiкпен, KYPДелiлiкпен, конституцияныц эр TYрлi жа;тарын бiр-

бiрiмен Yйлестiру ма;сатында, ЖYЙе аралы; корреляцияны зерттеумен сипатталады [8,9,10,11]. БYгiнгi тацда конституциялы; типтердщ морфологиялы; сипаттамалары ете жа;сы зерттелген. Адамныц соматикалы; уйымы- бул жалпы конституцияныц макроморфологиялы; керiнiсi, зерттеу мен елшеу Yшiн ец ;ол жетiмдi жэне онтогенезде салыстырмалы TYPДе тура;ты. Тутастай алганда конституцияныц морфофенотиш онтогенез динамикасыныц, метаболизмнщ, организмнщ жалпы реактивтшгшщ жэне тулганыц биотипологиясыныц непзп ерекшелiктерiн керсетедi [9].Соган ;арамастан, функционалды; жэне метаболикалы; керсеткiштер, зерттеулердщ кец келемiне ;арамастан, олардыц лабильдiлiгi мен индивидуальды езгерпшттнщ жогарылауына байланысты нашар зерттелуде [12, 13]. K^азiргi тацда антропологтар мен анатомистер жиi ;олданатын В.П. Четецовтыц жiктелiмi, дененщ Yш негiзгi соматикалы; компоненттершщ - майдыц, булшы;еттщ жэне ;ац;аныц санды; дамуы мен ;атынасын багалауга негiзделген [14], жэне адамнын, жалпы конституциясын аны;тайтын бас;а ЖYЙелердiн жагдайын ескермейдi.

Дененщ антропометриялы; параметрлерi жэне оныц функционалды; сипаттамалары бiр-бiрiмен тыгыз байланысты екеш белгiлi. Дене узындыгы мен салмагы, жасы, дене бiтiмiнiн мелшерi сия;ты керсеткiштер езгерiс тудырады, ал непзп алмасу олардыц кызметi болып табылады [15].Антропометриялы; белгiлер, бiр жагынан, ту;ым ;уалайтын TYPДе аны;талады, ал екiншi жагынан, тiршiлiк ету ортасына байланысты [16, 17]. Н. А.Агаджанян усынган экопортрет тужырымдамасы [15, 16], сонымен ;атар организмнiн жэне оныц кептеген функционалды ЖYЙелерiнiн морфофункционалды сипаттамаларына байланысты ;оршаган орта факторларыныц жиынтыгына жауап беру ерекшелiктерiн ;амтиды.Дене салмагыныц узындыгына ;атынасы айма;ты; соматотип^ ;урайтын популяция денгейiндегi ортаныц эртYрлi температуралы; жагдайларына бейiмделудi керсетедi [15].

Антропометриялыц керсеткштердщ eзгерiсi Жас урпа;тыц денсаулыгы ;огамныц эл-ау;аты мен дамуыныц кажеттi шарты болып табылады [18]. Жастар арасында студенттер емiрдiн ерекше жагдайларымен жэне Yнемi пайда болатын жаца факторлар кешенiне бейiмделу ;ажеттшпмен сипатталатын ерекше элеуметтiк топты усынады. Жогаргы о;у орындарында о;у-бул емiр салтыныц езгеруiне экелетiн, денсаулы;;а

эсер ететш, адам денесшщ бешмделу ;асиеттерш дамытуды, оныц физикалы; жэне психикалы; жагдайыныц сенiмдiлiгiн дамытуды кажет eTeTiH зияткерлiк ;ызметтщ на;ты Typi. K^ipri кезецде yKiMeT тацдаган оку багдарламасы шецбершдеп мацызды мшдеттердщ 6ipi физикалы; жэне рухани KYШтеpдi Yйлесiмдi дамыта отырып, мы;ты жас урпа;ты тэрбиелеу, студенттердщ салауатты eмip салтына деген ынтасын арттыру, агрессиялы; эсерлерге жогары ;арсылы;ты, ЖОО-дагы барлы; пэндер бойынша жа;сы жумыс ;абшеттшп мен Yлгеpiмiн камтамасыз ету болып табылады [19, 20]. Осыган байланысты онтогенездщ бул кезец физикалы; дамуды, багалаудыц на;ты морфологиялы; кpитеpийлеpiн зерттеуде ец мацызды болып саналады.

16-21 жас аралыгындагы топтагы антропометриялы; кepсеткiштеpдi ба;ылаудыц eзектiлiгi, жасeспipiмнiц жеке дамуындагы кептеген eзгеpiстеpдiц болуымен TYсiндipiледi [14]. Бул eсу пpоцесiнде турган организмнщ, ;оршаган элеуметтiк жэне кэсiби ортасыныц ерекше эсер ету саласына енуiне байланысты [21, 22]. Жастардыц ^ipri буыныныц дамуында эволюциялы; процестердщ акселерация, деселерация, ретардация, ювенализация, астенизация, амбидекстрия сия;ты еpекшелiктеpi атап eтiледi [21, 22]. Сондай-а;, олар эр адамда ;андай ара;атынаста, эр TYpлi жастагы адамдарда ;аншалы;ты кepiнетiнiн зеpттеудi ;ажет етедi. K^азipгi жастарда кeптеген экологиялы; факторлардыц эсеpiнен инволютивтi eзгеpiстеpдiц ерте белгiлеpi бай;алады, бул да му;ият талдауды ;ажет етедi.

Галымдардыц тужырымдамасы бойынша, жасты; ша; eсу процестершщ ая;талуымен жэне агзаныц негiзгi ЖYЙелеpiнiц морфофункционалды компоненттершщ TYпкiлiктi ;алыптасуымен сипатталады [23]. Сондьщтан онтогенездщ бул кезенд норма мен патологияны диагностикалаудыц на;ты, морфологиялы; кpитеpийлеpiн зерттеуде ец мацызды кезец болып саналады [24]. Мундай зерттеулер болаша; аналар Yшiн ерекше мацызга ие, олардыц физикалы; денсаулыгына кейiнгi урпа;тардыц генофондыныц жагдайы байланысты. Студент жастардыц дене eлшемдеpi, физикалы; денсаулыгы жэне жынысты; димоpфизмi кepсеткiштеpiнiц жас динамикасын зерттеу, жогары о;у орындарындагы дене тэpбиесi бойынша о;у-тэрбие пpоцесiне TYзетулеp енгiзуге MYмкiндiк бередь Гигиеналы; тургыдан ;арастырса;, денсаулы; пен о;ыту eзаpа байланысты жэне eзаpа тэуелдi. А;паратты; ЖYктемелеpдiц жогарылауы жэне о;у пpоцесiнiц ;ар;ындылыгы жагдайында студенттердщ физикалы; жагдайы мен денсаулыгына ;ойылатын талаптар артады. ¥за; меpзiмдi зерттеулердщ нэтижелеpi студенттеpдiц орташа есеппен 25-30% - ы денсаулы; жагдайында функционалды; ауыт;уларга, 50-60% - ы мектеп жылдарында ;алыптас;ан созылмалы ауруларга шалды;;анын кepсетедi, олардыц ;урылымында морфо - функционалды; мэpтебедегi ауыт;улар айтарльщтай Yлеске ие [25-27]. Динамикалы; зерттеулерде белгш бip физиометриялы; жэне психосоматикалы;

кepсеткiштеpдiц о;удыц соцына ;арай нашарлауы кepсетiлген [28, 29].

Bloomberg агентпп ;урастырган халы; денсаулыгыныц рейтинг бойынша, талдауга алынган элемнiц 145 елшщ

iшiнен Казахстан 111-орынды, ал Ресей 97 - орынды иеленгенш айга;тайды. Осыган байланысты студент жастардыц денсаулыгыныц мониторингiн

уйымдастыруда жэне агзадагы бузылуларды ерте аны;тау Yшiн бешмделуде, оларды тузетуде жэне бiлiм беру жуйесшде денсаулы; са;тау ;ызметш жузеге асыруда аталган факторларды ескере отырып, жаца тэсiлдер ;ажет, eйткенi халы;тыц денсаулыгын ;оргау жэне ныFайту-эрбiр мемлекеттщ басым мшдеттершщ бiрi [30, 31]. Осыган байланысты кептеген авторлар, дене шынык;тыру жэне спорт ез кезегшде андроморфты соматотиптщ ;алыптасуына эсер етедi деп болжайды [32]. Экологиялы; жагдайдыц нашарлауы, уза;;а созылган экономикалы; жэне элеуметтж дагдарыс, физикалы; белсендiлiк жагдайында акселерация жэне бастап;ы ретардация процестерi жас жтттердщ астенизациясына жэне ;арама-;арсы жыныстыц белгiлерi бар дене пропорцияларыныц ;алыптасуына экелгенiн ескермеуге болмайды [33]. О;ытудыц нормативтiк мерзiмдерiн ;ыс;артуды, ултты; бiлiм беру ЖYЙелершщ екi ден,гейл1 багдарламаларга кeшуiн, маманданудыц тарма;талуын, ;ашы;ты;тан о;ыту нысандарын пайдалануды, келесi буынныц мемлекеттiк бiлiм беру стандарттарындагы езшдж жумыс Yлесiн улгайтуды жэне бас;аларды ;амтитын ау;ымды eзгерiстер бiрiншi курс студенттерш ЖОО-дагы оку жагдайларына бешмдеудщ негурлым ауыр процесiн болжауга мумкшдж бередi [34]. K^азiргi урпа;;а тэн белгшердщ бiрi- ;озгалыс белсендiлiгiнiц темендеу^ нейропсихикалы; жуктемелермен бiрге булшы;ет шыгындарынын, тeмендеуi. Козгалт;ыш ;ызметi органдар мен жуйелердщ функционалды жагдайын, сондай-а; тутастай алганда адамныц ;у;ы; ;абiлеттiлiк децгешн са;тауга жэне ;алпына келтiруге багытталган реттеу тетiктерiн Yнемi жатты;тырады жэне жетiлдiредi. Кептеген жумыстар ;озгалыс белсендшпн ЖYзеге асыру барысында дененiц шю жэне сырт;ы орта факторларына бешмделетшш, жеке денсаулы;ты ;оргауга ы;пал ететш курылымды; жэне энергетикалы; резервтер ;алыптасатынын кeрсетедi. К.Т. Тимошенко, В.Н. Николенко, Т.Ш. Миннибаев, Д.Б. Никитюк, С.В. Клочкова 17-18 жастагы жасeспiрiмдердiц жогаргы о;у орнында о;удыц бастап;ы кезенднде антрометриялы; кeрсеткiштердiц eзгеруiн зерттеу бойынша жумыс жасаган[35]. О;удыц бастап;ы кезецшде (1-курс) галымдар зерттеген студенттердiц медициналы;-элеуметтж портретiнiц негiзгi сипаттамалары келесi ерекшелжтерге ие болган. Уа;ыттыц орташа тэулжтж кeрсеткiшiнiц жалпы о;у ЖYKтемесi орташа есеппен 11,5 сагатты ;ураган, ^нше 9-дан 12,5 сагат;а дейiн. Зерттеуге алынган студенттер (79,6% улдар мен 89,4% ;ыздар) eздерiнiц материалды; жагдайын "орташа" (;анагаттанарлы;), "жогары" - 12,2 жэне 4,3 %, "орташа децгейден темен" - 8,2 жэне 6,3% деп багалаган. Сауалнаманыц мэлiметтерi бойынша, аптаныц о;у KYHдерi студенттер уй;ыга орта есеппен 6,5 сагат белген, аптаныц жеке ^ндершде 5-тен 8 сагатк;а дейiн.

17 жэне 18 жаста есу кeрсеткiштерi тура;танган жэне орташа алганда бiрдей шамаларды ;урады - (166,081 ± 0,568) жэне (166,117 ± 0,72) см. Дене салмагы мен кеуде шецберi туралы мэлiметтердi талдау кезiнде сэл езгеше мэлiмет алынган. 17 жастагы жасeспiрiмдерде дене

салмагыныц орташа KepœTKtaTepi (68,309 ± 1,805) кг ;ураган, ал 18 жастагы жасeспiрiмдерде - сэл арты; -(72,511 ± 1,684) кг.Тексершген жасeспiрiмдер тобындагы дене салмагыныц орташа мэндершщ аны;талган айырмашылы;тары статистикалы; мацызды емес (p > 0,05). Кыздар дене салмагыныц статистикалы; мацызды жас айырмашыльщтарын аны;таган. 17 жэне 18 жастагы ;ыздарда дене салмагыныц орташа кeрсеткiштерi тиiсiнше (54,730 ± 0,825) жэне (57,844 ± 1,035) кг (р < 0,05) кураган. Осылайша, зерттелген студенттер тобыныц антропометриялы; елшеулершщ нэтижелерiн талдау 18 жас;а карай физикалы; даму элi толы; ая;талмаганын керсеткен. Жасeспiрiм студенттерде ол барлы; негiзгi кeрсеткiштер бойынша жалгасады-дене узындыгы мен салмагы, кеуде шецберi, ал ;ыздарда -тек дене салмагы мен кеуде шецберi. Бiрiншi курс студенттершщ дене узындыгы 17 жэне 18 жаста статистикалы; параметрлер мен тура;тылы; сипаттамалары бойынша бiрдей магынага ие болган [35]. CeMipy

Соцгы онжылды;тарда ЖYргiзiлген кeптеген зерттеу жумыстарында, авторлардыц пiкiрiнше[19,36,37,38], тецгерiмсiз тама;тану eсу процестерiнiц терiс динамикасына, ал кейбiреулерiнде дене салмагыныц тeмендеуiне жэне кeршi Ресейдегi жастар популяциясындагы семiздiкке экелген, жэне бул дерек галымдардыц ЖYргiзген зерттеу нэтижелерiмен расталган.Соцгы жылдары физикалы; дамудыц нашарлауын жэне студент жастардыц денсаулы; децгейiнiц тeмендеуiн гарсететш зерттеулер саны артып келедi [39-44].

ДYниежYзiлiк денсаулы; са;тау уйымыныц (ДДС¥) семiздiк жeнiндегi комитетiнiц есебiне сэйкес, уа;ытта арты; салма; пен семiздiк кец таралган, бул дэстYрлi денсаулы; са;тау проблемаларына, атап айт;анда, ашты; пен жу;палы ауруларга ;араганда халы;тыц денсаулыгына кeбiрек эсер етедi.Семiздiк кeптеген биологиялы; факторлардыц (майдыц арты; жиналуына, гендiк бейiмдiлiк, тама;тану тэр^бшщ бузылуы, iшек микрофлорасыныц эсерi жэне т.б.), ;оршаган орта факторларыныц (тагамды eцдеу, са;тау, дайындау тэсiлдерi мен эд^тершщ eзгеруi, оны ;огамда тутыну ерекшелiктерi, ;огамдагы физикалы; белсендiлiктiц eзгеруiмен ;атар ЖYретiн технологиялардыц дамуы), жеке мiнез-к;улык; пен эдеттердiц KYPДелi eзара ^-;имылыныц нэтижесi болып табылады [45,46,47].

Физикалы; белсендiлiктiц болмауы жahaндык; масштабта eлiмнiц себептерi болып табылатын мацызды ;ауш факторларыныцтeртiншiсi болып саналады (ол элемдеп eлiмнiц жалпы саныныц 6% ;урайды). Одан кейiн жогары ;ан ;ысымы (13 %), темекi шегу (9 %) жэне ;андагы глюкозаныц жогары мeлшерi (6 %). Жастардыц физикалы; жагдайы мен денсаулыгыныц жай-^шн физикалы; белсендiлiк ар;ылы едэуiр жа;сартуга болатындыгы туралы сeзсiз дэлелдер бар. Стресс, темею шегу жэне алкогольдi тутыну денсаулы;;а айтарлы;тай зиян кел^редь Темекi шегу метаболикалы; синдром мен ;ант диабетiн дамыту ;аутн арттырады жэне бул факторлар ЖYрек-;ан тамырлары ауруларыныц ;аушн арттырады [46,48,49,50,51,52].

ДДС¥ мэлiметтерi бойынша, элемнiц гаптеген елдерiндегi халы;тыц тeрттен Yш бeлiгi, дурыс тама;танбауданпайда болатын аурулардан зардап шегедi. Тама;тану факторларыныц жетекшi рeлi олардыц дамуымен гана емес, сонымен ;атар алдын-алу, емдеу, ремиссияны са;тау жэне болжамды жа;сартумен де аны;талады. Казiргi тацда студенттердiц денсаулы; жагдайы ;олайсыз тенденцияларды ;урап отыр. Студенттер ауыратын ауруларда, ас ;орыту агзалары аурулары жетекшi орындардыц бiрiн алады. Тексерiлген студенттер арасында ас ;орыту аурулары таралуыныц ;олайсыз динамикасы бай;алды. Арты; салма; немесе дене салмагыныц жетiспеушiлiгi салдарынан гармоникалы; емес физикалы; даму о;у кезецiнде студенттердiц денсаулыгын тeмендетуге ы;пал етедi. Студенттердегi семiздiк - бул студенттiк eмiр салтыныц ауруы екендiгi аны;талган. Бул аурудыц дамуыныц негiзi олардыц физикалы; белсендшп мен eмiр салты децгейiнiц тыгыз байланысы болып табылады [2, 5, 8]. Галымдардыц бiрнеше жыл бойы ЖYргiзген зерттеулерiне сэйкес, семiздiкке шалды;;ан студенттердiц 90% - ы дене белсендшпнщ жеткiлiксiздiгi аясында арты; энергия агзага TYсетiндiктен арты; салма;;а ие, ал тек 10% - ы агзадагы ауыр бузылуларга байланысты болган. Студенттерде семiздiктiц пайда болуы мен дамуыныц проблемасы, галымдардыц, практиктердiц пiкiрi бойынша [53, 54, 55], ец алдымен оныц пайда болу себептерш TYсiнуде жэне арты; салма; жиналуыныц прогрессиясына ;арсы KYрестiц тиiмдi ;уралдары мен TYрлерiн тацдауда. Денсаулы; са;тау жэне дене шыны;тыру мамандарыныц айтуы бойынша семiздiктi емдеудiц негiзгi эдiстерi - бул мiнез-к;улык; стереотиптерiн TYзету, дене шыны;тыру жаттыгуларымен бiрге салауатты eмiр салтын устану [53, 55, 56].

О;ушылардыц физикалы; дамуын багалау кезiнде антропометриялы; белгiлердiц eзара байланысыныц дэрежесi белгiлi бiр мэнге ие болган. Дене салмагы мен дене узындыгы арасында тыгыз байланыс орнатылган. Барлы; жас топтарындагы корреляция коэффициент ер студенттер Yшiн 0,45-тен 0,5-ке дейiн, ал ;ыздар арасында 0,35-0,97 аралыгында eзгередi. Голдаева П.Р., Павленко О.А. зерттеулершщ нэтижесiнде, дене салмагы жасeспiрiмдердiц 6,2% жэне 18 жастан ас;ан жастардыц 41,8% eсуiне сэйкес келген. Ер студенттердщ 11,6% -ы, ал ;ыздардыц 36,4% -ы гана ;алыпты физикалы; дамуга ие болган. Дене салмагыныц тапшылыгы сауалнамага ;атыс;ан жастардыц 9,4% -ында аны;талган, ал дене салмагыныц арты; мeлшерi -42,6%. Сонымен бiрге, 18 жастан ас;ан студенттер арасында дене салмагыныц жеткiлiксiздiгi мен арты;шылыгы жасeспiрiмдерге ;араганда кeбiрек кездескен (p <0,05)[57].

Голдаева П.Р., Павленко О.А. зерттеу жумыстарыныц негiзiнде, арты; салма; санатындагы семiздiктiц меншiктi салмагы келесi гарсетюштерге тец болган: семiздiктiц I дэрежеа - 25,6%, семiздiктiц II дэрежеа -5,6%, семiздiктiц III дэрежеа - 1,8%. Жaсeспiрiм улдарда семiздiк 1,47% ± 0,79 ;ураган (p = 0,2), ал 18 жастан жогары санатта - 5,47% ± 3,62 (p = 0,3). Тшсшше, жaсeспiрiм ;ыздарда семiздiк Yлесi 0,9% ± 0,7 ;ураган, ал

3,47% ± 2,48 (р = 0,3). Арты; салма;тыц ец жогары жиiлiгi 18 жастан ас;ан жас ер адамдарда I семiздiк дэрежесшде бай;алган - 12,6% (п = 63) [57]. Шетелдщ басылымдарда жарияланган "бiрiншi курс студенттершщ жетi килограмы" туралы ацыз ма;ала бiрнеше рет тер^ке шыгарылды. "Алайда, бiздiц зерттеуiмiз студенттердщ университетте терт — бес жыл бойы о;уы кезiнде арты; салма; жинау ;ауш бар екенiн керсетедГ, - дедi Вермонт университетшщ (АКШ) зерттеушiсi Лиззи Поуп.Поуп жэне оныц эрiптестерi Вермонт университетiнде о;ыган ЖYзден астам студенттщ денсаулыгын бiрiншi курстан бастап диплом алуга дейiн ба;ылап, осындай ;орытындыга келген. Кабылдау кезшде, галымдардыц айтуынша, экспериментке ;атысушылардыц 23% - ы семiздiкпен ауырган, ал олардыц орташа салмагы 66 келi болган.Жогаргы о;у орнында о;у кезшде олардыц орташа салмагы 71 келте дейiн естi, ал семiздiкке шалды;;ан TYлектер саны 41% - га дешн естi, бул екi есе кеп керсетюш. Бул арты; салма;тыц Yштен бiрiн бiрiншi курста тэжiрибе ;атысушылары жинаган, ;алган 66% келес Yш-терт жылды; о;у кезiнде жинаган, - деп жазды Лиззи Поуп.

Балалар мен жасeсшрiмдердiц денсаулыгы мен физикальщ даму жагдайындагы ец ерте ауыткуларды аны;тау, дене ;урылысын, халы; этносыныц алуан TYрлiлiгiн, 6MÎp суру децгешндеп айырмашылы;тарды, климаттык-географиялы;, элеуметтж-экономикалы; eмiр суру жагдайларын, eмiр салты мен eмiр салтыныц ерекшелiктерiн кeрсететiн к^рп замашы физикалы; даму дерек;орын пайдалану, алдын-алу багдарламаларын уа;тылы эзiрлеу жагдайды оцтайландырады.Дене салмагыныц курамдас бeлiктерiн багалайтын заманауи курылгылар жогары дэлдiкке ие болуы керек, инвазивтi емес жэне портативт болуы керек. БYгiнгi тацда ^i тiндердiц физикалы; ;асиеттершщ айырмашылыгына негiзделген биоимпеданс талдауы осы талаптарга жа;сы жауап бередi, бул май массасыныц мeлшерiн, ары;, майсыз массаны, ;ац;а булшы;еттершщ массасын, дененiц жалпы жасушалы; жэне жасушадан тыс суйы;тыгын аны;тауга MYMкiндiк бередi.

1 Башкиров, П.Н. К вопросу о понятии "физическое развитие человека" / П.Н. Башкиров // Вопр. Антропологии, 1964-Вып. 18.- С.20-35.

2 Бутова, О.А. Корреляции некоторых параметров конституции человека / О. А. Бутова, И.М. Лисова // Морфология, 2001.-№2.- С.33-39.

3 Кабачкова, А.В. Исследование индивидуальной адаптации студентов к учебной и физкультурной деятельности: авто-реф. дис.канд.биол.наук/ А.В.Кабачкова; Томский гос. университет. - Томск, 2009. -25с.

4 Никитюк, Б. А. Новая техника соматотипирования / Б. А. Никитюк, А. И. Козлов // Новости спортивной и медицинской антропологии : науч.-информ. сб. - М. : Спортинформ, 1990. - Вып. 3. - С. 121-141.

5 Николаев, В. Г. Антропологическое обоснование формирования профилактической среды в практическом здравоохранении / В. Г. Николаев, Л. В. Синдеева, В. Н. Николенко, И. И. Орлова // Проблемы современной морфологии человека : материалы Международ. науч.-практ. конф., посвящ. 80-летию проф. Б. А. Ники-тюка. - М. : Рос.гос. ун-т физической культуры, спорта, молодежи и туризма, 2013. - С. 23.

6 Никитюк Б.А. Интеграция знаний в науках о человеке (Современная интегративная антропология) / Б.А. Никитюк. - М.: СпортАкадемПресс, 2000. - 440 с.

7 Влияние соматотипа больных мочекаменной болезнью на структуру и выраженность осложнений дистанционной литотрипсии / П.В. Глыбочко [и др.] // Рос.медико-биол. вестн. им. акад. И. П. Павлова. - 2007. -№ 3. - С. 87-88.

8 Бутова, О.А. Параметры иммунного статуса и оси морфологической типологии / О. А. Бутова // Физиология человека, 2006.- № 2.- С. 133-136

9 Корнетов, Н.А. Клиническая антропология-методологическая основа целостного подхода в

Т1З1М1

медицине / Н. А. Корнетов // Актуальные вопросы и достижения современной антропологии: материалы междунар. науч. конф. / под ред. В.А. Изранова.-Новосибирск, 2006.- С. 52-57.

10 Негашева, МА. Взаимосвязи соматических, дерматог-лифических и психологических признаков в структуре общей конституции человека с позиций системного подхода / М.А. Негашева // Морфология, 2008.- № 1.-С.73-77.

11 Реброва, О.Ю. Статистический анализ медицинских данных. Применение пакета прикладных программ 8ТАТОТ1СА / О.Ю. Реброва- М.: МедиаСфера, 2002.- 312 с.

12 Лазарева, Э.А. Взаимоотношения между типами телосложения и особенностями энергообеспечения мышечной деятельности легкоатлетов спринтеров и стайеров / Э.А. Лазарева // Физиология человека, 2004.-№ 5.- С. 121-126.

13 Хрисанфова, Е.Н. Конституция и эндокринный статус человека / Е.Н. Хрисанфова // Междунар. мед. Обзоры, 1994. - №4.- С. 254-257.

14 Чтецов В.П. Опыт объективной диагностики соматических типов на основе измерительных признаков у мужчин / В.П. Чтецов, Н.Ю. Лутовинова, М.И. Уткина // Вопр. антропологии, 1978.- Вып. 78.- С. 3-22.

15 Агаджанян Н. А., Марачев А. Г., Бобков Г. А. Экологическая физиология. М. : КРУК, 1999. - 415 с.

16 Агаджанян Н. А. Экология души: культура, нравственность, духовность // Экология человека. -2011. - № 2. - С. 35-38.

17 Нифонтова О. Л., Гудков А. Б., Щербакова А. Э. Характеристика параметров ритма сердца у детей коренного населения Ханты-Мансийского автономного округа // Экология человека. - 2007. - № 11. - С. 41-44.

18 Агаджанян Н. А., Ветчинкина К. Д. Учебный процесс и здоровье студентов // Современная высшая школа. -1986. - № 1(53). - С. 103-110.

19 Изменчивость конституциональных признаков молодых мужчин-студентов по данным 20-летнего ретроспективного исследования / Г.Н. Казакова [и др.] // Фундаментальные исследования. - 2012. - № 8-2. - С. 316-320.

20 Сравнительная характеристика антропометрических показателей студентов ВГМА в разные годы / Л.А. Лопатина [и др.] // Журнал анатомии и гистопатологии.

- 2012. - Т. 1, № 2. - С. 28-32.

21. Беляева, О. Е. Конституциональные особенности физического статуса близоруких девушек : ав-тореф. дис. ... канд. мед.наук / Беляева О. Е. - Красноярск, 2005. -

27 с.

22 Шарайкина, Е. П. Закономерности изменчивости антропометрических параметров и биохимических показателей крови молодых людей в зависимости от типа телосложения и пола : авто-реф. дис. . д-ра мед. наук / Шарайкина Е. П. - Красноярск, 2005. - 44 с.

23 Никитюк Б.А., Козлов А.И. Новая техника соматотипирования // Новости спортивной и медицинской антропологии: науч.-инфор. сб. — Вып. 3.

- М.: Спортинформ, 1990. — С. 121 — 141.

24 Николаев В.Г., Синдеева Л.В., Николаева Л.В. Антропологическое обследование в клинической практике. — Красноярск: Версо, 2007. — 172 с.

25 Миннибаев Т.Ш. Изучение функционального состояния организма студентов при разных методах обучения // Гигиена и санитария. - 1985. - № 4. - С. 44-47.

26 Миннибаев Т.Ш. и др. Теоретические и методические подходы к комплексному изучению состояния здоро-вья студентов и преподавателей вузов / Т.Ш. Миннибаев, И.К. Рапопорт, В.В. Чубаровский [и др.] // Здоровье населения и среда обитания. - 2012. - № 2. - С. 15-17.

27. Скоблина Н.А. и др. Современные тенденции физического развития детей и подростков / НА. Скоблина, В.Р. Кучма, О.Ю. Милушкина, Н.А. Бокарева // Здоровье населения и среда обитания. - 2013. - № 8 (245).

- С. 9-12

28 Агафонов А.И. и др. Гигиеническая характеристика состояния адаптации у школьников города Уфы / А.И. Агафонов, А.Г. Масагутова, Е.А. Поварго [и др.] // Здоровье населения и среда обитания. - 2014. - № 7. - С. 14-16.

29 Тимошенко К.Т. Гигиеническая оценка профильного обучения в медико-биологических классах: автореф. дисс. ... канд. мед.наук. - М., 2009. - 24 с.

30 Айзман Р. И. Здоровье и безопасность - ключевые задачи образования в современных условиях // Здоровьесберегающее образование. - 2011. - № 6 (18). - С. 48-52.

31 Климов В. М., Айзман Р. И. Оценка физического здоровья выпускников школ, поступающих в вузы // Бюллетень сибирской медицины. - 2016. - Т. 15, № 3. - С. 41-47. 001: https://doi.org/10.20538/1682-0363-2016-3-41-47

32 Надеина С.Я. Особенности распределения соматотипов по половой диффе-ренцировке тела в группах юношей с разным уровнем двигательной активности / С.Я. Надеина, К.А. Жидкова, О.В. Филатова // Журнал теоретических и прикладных исследований «Известия АГУ». Раздел биологические науки. - 2010. -№3-1(67). - С. 44-47.

33 Пуликов А.С. Конституциональные особенности полового диморфизма и физическое развитие юношей

Центральной Сибири / А.С. Пуликов, О.Л. Москаленко, О.И. Зайцева // Якутский медицинский журнал. - 2011. -№ 3. -С. 7-9.

34 Тетер Е. Гормональные нарушения у мужчин и женщин / Е. Тетер. - Варшава:Польскоегосмедизд-во, 1968. -700 с.

35 К.Т. Тимошенко, В.Н. Николенко, Т.Ш. Миннибаев, Д.Б. Никитюк, С.В. Клочкова. Антропометрические показатели студентов юношеского возраста на начальном этапе обучения в вузе, ГБОУ ВПО «Первый Московский государственный медицинский университет имени И.М. Сеченова» Минздрава России, г. Москва, Россия

36 Калмин О.В. Сравнительная характеристика уровня физического развития юношей и девушек Краснодарского края по данным антропометрического исследования / О.В. Калмин, Ю.С. Афанасиевская, А.В. Самотуга // Известия высших учебных заведений. Поволжский регион. Медицинские науки. - 2009. - № 3. -С. 12-25.

37 Лопатина Л.А. Гендерные особенностиантропометрических показателей студентов ВГМА / Л.А. Лопатина, С.Н. Семенов, Н.П. Сереженко // Вестник новых медицинских технологий. -2011. - Т. XVIII, № 2. - С. 118-120.

38 Якубенко О.В. Влияние морфофункци-ональных особенностей юношей на адаптацию к условиям обучения в вузе / О.В. Якубенко, И.Н. Путалова // Бюллетень Сибирского отделения Российской академии медицинских наук. - 2011. -Т. 31, № 2. - С. 115-120.

39 Мукатаева Ж.М., Кабиева С.Ж. Мониторинг физического развития и здоровья учащихся Павлодарской области. Вестник Новосибирского государственного педагогического университета. 2014; 1: 51-73.

40 Будук-оол Л.К. Особенности морфофункционального статуса студентов тувинской национальности. Фундаментальные исследования. 2007; 7: 17-20. DOI: http://dx.doi.org/10.18821/0016-9900-2019-98-4-444-449 Оригинальная статья

41 Чокотов Е.Н., Григорчак Ю.В., Никулина О.С., Быструшкин С.К., Айзман Р.И. Морфофункциональные и психологические резервы курсантов военного училища в начальный период обучения. Вестник Новосибирского государственного педагогического университета. 2015; 3: 102-11.

42 Калмакова Ж.А. Влияние социально-гигиенических факторов на состояние здоровья студентов высшего учебного заведения Республики Казахстан. Международный журнал прикладных и фундаментальных исследований. 2014; 8 (1): 49-51.

43 Розенфельд Л.Г., Батрымбетова С.А., Семченко Л.Н. Динамика заболеваемости и ее особенности у студентов г. Актобе. //Проблемы социальной гигиены и история медицины. - 2008. - №2. - С.24.

44 Айзман Р.И., Чанчаева Е.А. Биохимические показатели крови коренных жителей низкогорья и среднегорья Горного Алтая разных национальностей в связи с особенностями питания. //Бюллетень Сибирского отделения Российской Академии медицинских наук. 2011; 5 (31): 146-53.

45 Порядина Г.И. Вопросы профилактики ожирения и метаболического синдрома (по результатам работы «Школы рационального питания» для детей и

подростков с ожирением) / Г.И. Порядина, Е.А. Ковалева, М.Ю. Щербакова // Педиатрия. - 2012. - Т. 91, № 5. - С. 37

- 42.

46 Рекомендации по диагностике, лечению и профилактике ожирения у детей и подростков. - М.: Практика, 2015. - 136 с.

47 Самородская И.В. Ожирение и рекомендации профессиональных сообществ / И.В. Самородская // Врач. - 2015. - № 8. - С. 2-7.

48 Биоимпедансный скрининг населения России в центрах здоровья: распространенность избыточной массы тела и ожирения / Н.П. Соболева, С.Г. Руднев, Д.В. Николаев и др. // Рос. мед. журнал. - 2014. - № 4. - С. 413.

49 Глобальные рекомендации по физической активности для здоровья / Женева: Всемирная организация здравоохранения, 2010.

50 Клинические рекомендации по лечению морбидного ожирения у взрослых / И.З. Бондаренко, С.А. Бутрова, Н.П. Гончаров и др. - М.: Практика, 2014. - 31 с.

51 Ранняя диагностика метаболического синдрома как профилактика развития сердечно-сосудистых заболевания / Ю.Р. Ефременко, К.Н. Конторщикова, Е.Ф. Королева, К.В. Кучин // Медицинский альманах. - 2013.

- № 2 (26). - С. 175-177.

52 Consequences of smoking for body weight, body fat distribution, and insulin resistance / A. Chiolero, D. Faeh, F.

Paccaud, J. Cornuz // American Journal of Clinical Nutrition. - 2008. - Vol. 87. - № 4. - P. 801-809.

53 Блавт О. З. Диференцшований тдхщ до рухового режиму студенлв спещальних медичних груп залежно вщ характеру i тяжкост захворювання / О. З. Блавт // дис. канд. наук з фiз. виховання i спорту : спец. 24.00.02 -Фiзична культура, фiзичне виховання piзних груп населення. - Л. : ЛДУФК, 2012.- 271 с.

54 Корягш В. М. Фiзичневихованнястуденлв у спещальнихмедичнихгрупах: навч. поабник / В. М. Корягш, О. З. Блавт. -Видавництво «Ллвськаполггехтка», 2013. - 488 с.

55 Тимошенков В. В. Физическое воспитание студентов и учащихся, имеющих отклонения в состоянии здоровья : учеб.пособие. [2-е изд., перер. и доп.] / В. В. Тимошенков, А. Н. Тимошенкова. - Минск : Веды, 2000. - 196 с.

56 Физическая реабилитация : учеб. для студ. вузов., обучающихся по Государственному образовательному стандарту 022500 «Физическая культура для лиц с отклонениями в состоянии здоровья» (Адаптативная физическая культура) [под ред. С. Н. Попова]. - Изд. 4-е. -Ростов-н/Д : Феникс, 2006. - 608 с.

57 Голдаева П.Р., Павленко О.А. Заболеваемость ожирением среди студентов г. Томска, Современные проблемы науки и образования. - 2016. - № 6. - С.13.

1А.А. Тыеуханова, 1Л.Ц. Бактыбаева, 1А.Б. Цыдыркен, 1А.Н. Аманкелдь 1Н.Б. Абу, Тыеуханов НАБЛЮДЕНИЕ ЗА ИЗМЕНЕНИЕМ АНТРОПОМЕТРИЧЕСКИХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ У МОЛОДЕЖИ. ОБЗОР ЛИТЕРАТУРЫ

Резюме. В статье мы поделились работами зарубежных ученых, доказывающих, что антропометрические параметры организма у подростков и его функциональные характеристики тесно взаимосвязаны. В нашем обзоре были затронуты такие темы, как актуальность мониторинга антропометрических показателей в подростковой группе в возрасте от 16 до

21 года, наличие многочисленных изменений в личностном развитии подростка.

Ключевые слова: антропометрические показатели, индекс массы тела, личностное развитие, соматическое исследование

1А.А. Tileukhanova, 1L.K. Bakhtybayeva, 1A.B. Kydyrken, 1A.N. Amankeldi, 1N.B. Abu, 1K.K. Tileukhanov

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

MONITORING OF CHANGES IN ANTHROPOMETRIC INDICATORS IN YOUNG PEOPLE. LITERATURE REVIEW

Resume. In this article, we shared the works of foreign scientists who prove that the anthropometric parameters of the body in adolescents and its functional characteristics are closely interrelated. Our review covered such topics as the relevance of monitoring anthropometric indicators in the

adolescent group aged 16 to 21 years, the presence of numerous changes in the personal development of a teenager. Keyword: anthropometric indicators, body mass index, personal development, somatic research

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.