CC BY
458
Педагогическая наука и практика
УДК 373.1.02:372.8
ГРНТИ 14.25.09
ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ АЯСЫНДА
ФИЗИКА ПӘНІН ҮШ ТІЛДІ ОҚЫТУДА
CLIL ӘДІСТЕРІ МЕН БЕЛСЕНДІ ОҚЫТУ
ӘДІСТЕРІН БАЙЛАНЫСТЫРУ
ТЕОРИЯ И ТЕХНОЛОГИЯ ОБРАЗОВАНИЯ
Аңдатпа
Мақалада оқытудағы өзекті мәселе қарастырылады-жаңартылған білім беру шеңберінде физиканы
үш тілде оқытуда CLIL әдістері мен белсенді оқыту
әдістерінің үйлесімі. Автор осындай оқытуды ұйымдастыру бойынша теориялық және практикалық
ұсыныстар береді: басты мәселе - оқу материалын
стандарттарға сәйкестендіру; сөздікті, терминологияны, уақытты басқаруды анықтау, практикалық жұмысқа ерекше назар аудару.
Аннотация
Статья рассматривает актуальный вопрос в обучении - сочетание методов CLIL и методов активного
обучения в трехъязычном обучении физике в рамках обновленного образования. Автор даёт теоретические и практические рекомендации по организации такого обучения: главный вопрос - приведение
учебного материала в соответствие со стандартами;
определение словаря, терминологии, менеджмент
времени, особое внимание уделяется практической
работе.
Annotation
The article considers a pressing issue in learning the combination of CLIL methods and active learning
methods in trilingual Physics learning within the
updated education. The author gives theoretical and
practical recommendations for organizing such training:
the main question is to bring the educational material
in line with standards; to pay attention to determining
the vocabulary, terminology, time management; special
attention is paid to practical work.
Кенбаева Ж.С.,
Қостанай облысы әкімдігі
білім басқармасының
«Рудный қаласы білім
бөлімінің Міржақып
Дулатұлы атындағы
жалпы білім беретін
мектебі» КММ
Математика және
физика мұғалімі
Негізгі сөздер: СLIL, белсенді әдістер, физика, үштілділік,
ұсыныстар
Ключевые слова: CLIL, ак
тивные методы, физика,
трёхязычие, рекомендации.
Keywords: CLIL, active me
thods, Physics, trilingualism, re
commendations.
Бүгінгі таңда білім беру саласын мазмұнды
жаңарту өте маңызды өзгерістердің сатысында
тұр. Білім беру мазмұнын жаңарту - сапалы білім,
жарқын болашаққа негіздеп, бірқатар жетістіктер
4(42)/2023
формуласын ұсынған үлгі және оқу-тәрбиелік үрдісті жан-жақты жаңа әдіс-тәсілдермен ұштастыру болып табылады. Білім
беру мазмұнын өзгерту не үшін қажет?
Елімізде жаңартылған білім беру аясында
физика пәнін үш тілді оқытуда CLIL қолдану тиімді жолдарымен білім беру саясаты мен тәжірибеге ықпал ететін маңызды
салаларда өзгерістер орын алды: экономикада; адамдардың өзін-өзі басқаруында; қарым-қатынас көлемі және жылдамдығына; еңбек нарығының құрылымына;
шекарамыздың ашықтығына; оқыту мен
үйретудің нәтижелі тәсілдерінің анықталуына. Ел болашағы жас ұрпаққа білім
мен тәрбие беру мәселесінен өткір мәселе жоқ екені баршаға аян. Президентіміз
Н.Ә.Назарбаев 2007 жылғы 28 ақпандағы Қазақстан халқына «Жаңа әлемдегі
жаңа Қазақстан» атты Жолдауында «Тілдердің үштұғырлығы» арнайы жобасын
іске асырды. Бұл жоба бойынша білім
беру жүйесінде үш тілдің - Мемлекеттік
тіл ретінде қазақ тілі, Ұлтаралық қатынас тіл ретінде орыс тілі және Әлемдік
экономикаға үйлесімді кірігу тілі ретінде
ағылшын тілі енгізілді. Біз бұл бағдарламаны толықтай іске асыруға бағыт алдық,
себебі, қазір барлық мектептерде 1-сыныптан бастап ағылшын тілі оқытылып
жатыр. CLIL-оқытудың жаңа технологиясы, CLIL (Content and Language Integrated
Learning - Пән және Тілді Кіріктіріп Оқыту) осы CLIL әдісі арқылы – әртүрлі пәндерді шет тілінде оқытамыз. Кіріктірілген
білім беру 4 негізгі тәсілі құрайды, олардың ішінде: Content (мазмұны) - біліктілік
дағдысын дамыту, сөздік қорын молайту,
Communication (қарым-қатынас) - шет
тілін оқыту кезінде тілді дамыту, Cognition
(таным) - танымдық және ойлау қабілетін
қалыптастыратын жалпы түсінік, Culture
(мәдениет) - өзге ұлттың мәдениетін білу,
пәнаралық байланыс орнату. CLIL әдісі
оқытылу кезінде мұғалімге де талаптар
4(42)/2023
59
қойылады: оқушылардың тілдік білімін
және пәндік білімін біріктіруге, сабақ
мәтіндерге негізделуі тиіс (аудио, жазба
немесе баспа), лексикалық тәсіл грамматикалық тапсырмалардан да маңызды
(оқушының білім деңгейіне байланысты).
CLIL бағдарламасын меңгеру негізінде,
мұғалімдердің үш тілді оқытудың дағдыларын көрсетеді және оқыту бағдарламаларының жеткіліксіздігі, мазмұнның түсіну
салдарынан тілдік құзіреттілік аз қолданылуымен, мұғалімдерге қиыншылық
туғызады. CLIL әдісітемесі оқушыларға
көмектеседі: кең мәдени контекст енгізуге, халықаралық сертификаттауға, жалпы
және арнайы тілдік құзіретін арттыруға
ынталандырады.
CLIL термині қолшатыр сиякты, бірнеше пәндерді құрайды, мысалы: мен физика пәннен CLIL әдісін қолдана отырып,
ағылшын тілінде 7, 10-сыныптарда оқытып жатырмын. 7-сыныпта жаңартылған
білім беру аясында физика пәнін үш тілді
оқытуда CLIL әдісі мен белсенді оқыту
әдістерін қолданамын. 2019 жылдың 08.02
күні 10 «А» сыныбында «Электрсыйымдылық. Конденсаталар және олардың түрлері. Жазық конденсатордың электр сыйымдылығы» тақырыбына ашық сабағын
30 минут ағылшын тілінде өттім, сабақта
CLIL мен белсенді оқыту әдістерін: тілдік мақсат «Кahoot!» ойыны, «Pictures»,
«Freeze – frame», «Is it possible?», «How do
you think?», «Do we produce capacitors?»
әдістерін
қолдандым,
сәйкестендіру
тапсырмасы берілді және кері байланыс
«Табыс сатысы» болды. Оқушылар жеке,
жұптық және топтық жұмыстар орындады. Сабақ төрт кезеңге бөлінетіндіктен,
сабақтың жоспары алты бөлімнен тұрды.
Сабақ мақсаты мен оқушы алған білімі
негізін пайдалана отырып, жаңа проблемалық тапсырманы орындау дағдылары
сабақ үрдісі кезінде толық жүзеге асырылып отырылды. CLIL оқыту – әдісте-
ТЕОРИЯ И ТЕХНОЛОГИЯ ОБРАЗОВАНИЯ
Педагогическая наука и практика
ТЕОРИЯ И ТЕХНОЛОГИЯ ОБРАЗОВАНИЯ
60
Педагогическая наука и практика
месі бойынша 4 негізгі тәсілі мәдени және
тілдік ортаны қамтитын, тақырыпты және
білім міндеттердің шешу үшін қажет.
CLIL- кімге арналған бағдарлама? Қазір
оқып, қазір қолданатын белсенді технологияларды қабылдайтын, өзгерістерге
және өзгертуге дайын өскелең ұрпаққа арналған.
Әрбір 4 тәсілді жүзеге асырылуда
әртүрлі оқушылардың жас ерекшелігіне
байланысты, әлеуметтік лингвистикалық
кіріктірілген білім беру бағдарламасына
қарай әр түрлі қолданылады.
Ұлы ағартушы Ахмет Байтұрсынұлының: «Бала оқытуды жақсы білейін деген
адам әуелі балаларға үйрететін нәрселерін
өзі жақсы білуі керек» деген тұжырымында «Шығармашыл ұстаз шығармашыл
шәкірт дайындайды» деген ой айқын
аңғарылады. Біліктілік дағдысын дамыту,
сөздік қорын молайту Педагог оқытудың
жаңа әдістерін барынша жетік меңгеріп,
неғұрлым шығармашылығы жоғары болса, мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі соғұрлым кең болмақ. Қазіргі заманауи талапқа
сәйкес өзіндік көзқарасы бар жан-жақты
дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру
мұғалімдер үшін маңызды мәселе болып
отыр. Жас ұрпаққа білім беруде, оларды
болашақ еліміздің тірегі етіп тәрбиелеу әр
ұстаздың, әр мектептің жауапкершілікпен
атқаратын міндетінде. Осы міндеттерді
орындау мақсатында білім беру саласында өзгерістерді талап етіп отыр.
Физика пәнінің сабағында көптілде
жүргізу арқылы үш тілді оқыту бағдарламасы іске асырылады. Жұмыс барысындағы басты мәселе – оқу материалын қазақстандық стандартқа сай сәйкестендіру.
Бұл бағдарлама 7-11 сыныптағы физика
курсын толық қамтыуы қажет. Сабақ көп
тілде берілетіндіктен уақытты үнемдеу
жолдарын қарастыру керек. Негізінен физика пәнін көптілде оқыту кезінде сабақта
қолданылатын жаңа ұғымдарды ана тілі
және қарастырып отырған тілдерде таныс
тыру қажет. Сабақ барысында қосымша
берілетін физика-техникалық терминдер
сөздігі оқушының сөз қорын қалыптастырады. Практикалық жұмыстарға баса көңіл
бөлінеді. Әр тараудың соңында міндетті
түрде практикалық, бақылау жұмыстары
жүргізіледі. Тарау мақсаттары, міндеттері, негізгі түйінді мәселелер және тірек
ұғымдар мен қоса тарау мақсаттарына жетудің негізгі кезеңдері келтіріледі. Олар:
қызығушылықты ояту, жаңа ұғымдарды
енгізу, оқушының зерттеушілік және танымдық дағдыларын қалыптастыру кезеңдері. Физика пәнін көп тілде оқыту
оқушылардың сөздік қорын кеңейте отырып ойын толық жеткізе білуге, әртүрлі
бақылаулар мен тәжірибелер жүргізуге,
физикалық құбылыстарды емін-еркін сипаттай білуге құлшындырады. Қарапайым көрсетулер оқушыны өздігінен ізденуге, танымдық және шығармашылық
икемділіктерін дамытуға бағыттайды.
Сонымен қатар, алған білімі өмірге деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгерілуі қажет екендігі оқушы
санасына сіңіріледі. Ең бастысы оқушының көп тілді меңгерудегі сөздік қоры
толығады, сөйлеу дағдысы қалыптасады.
Ұлттық тілде оқитын мектептерде физика пәнін ана тілінде оқыта отырып басқа
тілде де қолдана білуге үйрету оқытудың
түрлі әдіс-тәсілдерін ұтымды пайдалану
арқылы оқушылардың білім алуға ынта ықыласын оятып, жауапкершілігін күшейтуге негізделеді. Сондықтан әр оқушының
бойына жаңа, тың серпеліс туғызатындай
әдістерін тауып, әрқилы әрекеттер арқылы
олардың ақыл-ойын ұштау, жетілдіру
көзқарасын, сенімд ілігін, жауапкершілігін дамыту жолдарын іздестіру-әр оқытушының міндеті. Әрбір мұғалім, әсіресе
физика пәнінің мұғалімі, көптілде сабақ
жүргізу барысында жаңа технологияларға
сүйене отырып тың идеялар мен пробле4(42)/2023
Педагогическая наука и практика
4(42)/2023
Тіл – халықпен бірге өмір сүріп дамиды. Тіл үйренудің ешқандай зияны жоқ,
керісінше пайдасы ұшан-теңіз. Туған
тіліңді білуге тиісті емессің, міндеттісің
дер едім. Ал басқа мемлекеттің алдында
өз еліңнің дәрежесінің биік екенін мойындату үшін, жеті тілді жетік меңгеру артық етпейді .
ӘДЕБИЕТТЕР:
1.2011жыл, № 5. «Қазақ тілін білу – әншейін бір ұран емес», Н.Ә.Назарбаевтың
Қазақстан халқы ассамблеясының ХҮІІ
сессиясында сөйлеген сөзі.
2.2013 жыл, № 1. «Қазақстан – 2050»
стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің
жаңа саяси бағыты. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың
Қазақстан халқына жолдауы.
3.Ұлттық тілде оқытылатын мектептерде «Физика» пәнін көптілді оқыту
бойынша әдістемелік ұсынымдар .Астана 2013 4. Қазақстан Республикасының
«Білім туралы» заңы (баптары бойынша түсіндірмелерімен) және оны жүзеге асыру жөніндегі құжаттар. Алматы. –
«Дастан».
5.Кіріктірілген білім беру бағдарламасы: нәтижеге бағытталған оқу жүйесі: http://kazmkpu.kz/kz/o-u-derisi-1/zhoary-o-u-ornynan-kejingi-bilim-beru-b-limi/
bolasha-ba-darlamasy (2013-2017) (қол
жеткізілген күні: 10.03.2023 г.)
6.Предметноязыковая технология ин
тегрированного обучения (CLIL). – https:
//attestatika.ru/kursy/kurs-dlya-prepo
davatelej-inostrannyh-yazykov-o-pred
metno-yazykovom-integrirovannom-obu
chenii (қол жеткізілген күні: 10.03.2023 г.)
ТЕОРИЯ И ТЕХНОЛОГИЯ ОБРАЗОВАНИЯ
малық ой тудырып отырса, оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артып
білімдері мен біліктерін адами іс-әрекеттердің әртүрлі салаларында, сондай-ақ
тұлғааралық қарым-қатынас пен әлеуметтік қатынастарда өмірлік міндеттерді
шешу үшін пайдалануды қамтамасыз
етед. Сондай технологияның бірі CLILәдісі деп ойлаймын. CLIL (Content and
Language Integrated Learning – Пән және
Тілді Кіріктіріп Оқыту) осы CLIL әдісі
арқылы – әртүрлі пәндерді шет тілінде
оқытады. CLIL термині қолшатыр сиякты, бірнеше пәндерді құрайды, мысалы:
математика, биология, география және
физика т.б пәндерді қолдана отырып,
шет тілінде оқыта аламыз. Бұл ұғымды
алғаш рет Дэвид Марш 1994 жылы ойлап тапты, көптеген зерттеу жүмыстары
жүргізілді, семинарлар өткізілді, педагогикалық тұрғыдан дамыды, тек қана 2001
жылы CLIL термині енгізілді. Бұл ұғым
Қазақстанға Болондық жүйесі бойынша 2010 жылдан бастап енгізілді, CLIL
әдісі бізге үлкен өзгеріс әкелді, өйткені
барлық оқу орындары (университет, колледж, мектеп) кіріктірілген білім беру
әдістін қолдана бастады. Қазіргі кезде
Назарбаев Зияткелік университеті және
Назарбаев Зияткерлік мектептері, Білім
Инновация лицейілері, дарынды оқушыларға арналған «Жас Дарын» мектептері
кіріктірілген білім беру әдісін қолданып
жатыр.
Көптілді білім беру ісінде атқарылып
жатқан жұмыстардан шығатын қорытынды менің ойымша мынадай: – әрбір мектеп бітірген Қазақстан Республикасының
азаматы қазақ, орыс, ағылшын тілдерін
жетік біліп шығады; – көптілді меңгерген
оқушылар өзгермелі кезеңде еркін әрекеттер жасауға бейім болады; – көптілді меңгеру еңбек нарығында да жоғары
бағаланады; – алыс және жақын шетелдерде тілдік көмекті керек етпейді.
61
