Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ФУҚАРОЛИК ҲУҚУҚИДА КРЕДИТ ШАРТНОМАСИНИНГ ҲУҚУҚИЙ ЖИҲАТДАН ТАРТИБГА СОЛИНИШИ ТИЖОРАТ КРЕДИТИ'

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ФУҚАРОЛИК ҲУҚУҚИДА КРЕДИТ ШАРТНОМАСИНИНГ ҲУҚУҚИЙ ЖИҲАТДАН ТАРТИБГА СОЛИНИШИ ТИЖОРАТ КРЕДИТИ Текст научной статьи по специальности «Естественные и точные науки»

CC BY
24
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кредит / кредитор / қарз олувчи / тижорат кредити / банк кредити / истеъмолчи кредити / давлат кредити / халқаро кредит / вексел усули / очиқ сцёт усули / тўловни маълум белгиланган муддатда амалга оширган шароитда чегирма бериш / мавсумий кредит / консигнация

Аннотация научной статьи по естественным и точным наукам, автор научной работы — Хушбоқова Нигора Ғайрат Қизи

ушбу мақолада жамиятдаги кредит билан боғлиқ муносабатлар, кредит орқали жамиятдаги турли ижобий натижаларга эришиш, кредит муносабатлари иштирокчиларининг ўзаро алоқаси, кредит субъекти ва кредит объекти,кредит шартномаси тушунчаси ва моҳияти, кредит билан боғлиқ қонунчилигимиздаги нормалар, кредит бериш ёки олишдан бош тортиш масаласи, ашёларни кредитга бериш шартномаси, кредит шакллари ва тижорат кредитига батафсил тўхталиб ўтилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ФУҚАРОЛИК ҲУҚУҚИДА КРЕДИТ ШАРТНОМАСИНИНГ ҲУҚУҚИЙ ЖИҲАТДАН ТАРТИБГА СОЛИНИШИ ТИЖОРАТ КРЕДИТИ»

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №6

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ФУ^АРОЛИК ^УКУВДДА

КРЕДИТ ШАРТНОМАСИНИНГ ^УЦУКИЙ ЖИХДТДАН ТАРТИБГА

СОЛИНИШИ ТИЖОРАТ КРЕДИТИ 1 )> ]>#:

Хушбокова Нигора Гайрат кизи

Термиз давлат университети Юридик факультети Юриспруденция таълим йуналиши II боскич 420-гурух талабаси https://doi.org/10.5281/zenodo.6773351

Аннотация: ушбу маколада жамиятдаги кредит билан боглик муносабатлар, кредит оркали жамиятдаги турли ижобий натижаларга эришиш,

-1 I - I ^

кредит муносабатлари иштирокчиларининг узаро алокаси, кредит субъекти ва

кредит объекти,кредит шартномаси тушунчаси ва мохияти, кредит билан

боглик конунчилигимиздаги нормалар, кредит бериш ёки олишдан бош тортиш

масаласи, ашёларни кредитга бериш шартномаси, кредит шакллари ва тижорат

>

*

кредитига батафсил тухталиб утилган.

Калит сузлар: кредит, кредитор, карз олувчи, тижорат кредити, банк кредити, истеъмолчи кредити, давлат кредити, халкаро кредит, вексел усули,

очик сцёт усули, туловни маълум белгиланган муддатда амалга оширган шароитда чегирма бериш, мавсумий кредит, консигнация.

' Г

Жамият фаолиятининг асосий жабхаси - бу ишлаб чикаришдир. Ишлаб чикариш жараёнининг узлуксизлигини моддий ва мехнат омиллари таъминлайди. Ишлаб чикаришнинг бу омиллар билан бир текисда таъминланишида кредитнинг урни бекиёсдир. Кредит - товар-пул муносабатлари шароитидаги такрор ишлаб чикариш жараёнининг ажралмас бир кисми булиб, товар ишлаб чикариш кредит муносабатлари юзага келишининг табиий асоси хисобланади. Кредитга иктисодий маънода таъриф

■м

^^^ V I I ^

берадиган булсак, "кредит - бу вактинча буш турган пул маблагларини маълум муддатга хак тулаш шарти билан карзга олиш ва кайтариб бериш юзасидан

келиб чиккан иктисодий муносабатлар йигиндисидир". Кредит ёрдамида товар -

................

моддий бойликлари, турли машина ва механизмлар сотиб олинади,

истеъмолчиларнинг маблаглари етарли булмаган шароитда туловни кечиктириб товарлар сотиб олишлари ва бошка хар хил туловларни амалга ошириш имкониятига эга буладилар. Кредит оркали жамиятимизда куйидаги ижобий

«Гг

! К*

натижаларга эришиш мумкин:

1. Фондлар айланиш жараёнида четга чикиб, буш колган маблагларнинг харакатсиз туриб колишининг олди олинади;

WiW к/

>q )> q )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №6

2. Такрор ишлаб чикаришни кенг доирада узлуксиз давом эттиришга

#

имконият яратилади.

Кредит муносабатлари таркиби икки элементдан иборат: кредит субъекти ва кредит объекти.

Кредит объекти - бу (кредитор) карз берувчидан карз олувчига бериладиган ва карз олувчидан карз берувчига кайтариб бериладиган

кийматдир.

Кредит муносабати икки субъект уртасида юзага келади: бири пул эгаси,

*4>

Г--^ J jr г-, ^

яъни карз берувчи (кредитор), иккинчиси пулга мухтож, яъни карз олувчи. Кредит товар ва пул куринишидаги маблагларни:

- кайтариб беришлик;

- муддатлилик;

- фоиз тулаш;

- кредитнинг товар-моддий бойликлар билан таъминланганлиги; -туловлилик;

- кредитнинг максадлилиги шартлари натижасида юзага келтиради. Кредит муносабатлари иштирокчилари - карз берувчи ва карз олувчи

хукукий жихатдан мустакил субъект булиши керак. Мустакил субъект

т?

сифатида хар икки томон бир-бири билан узаро алокалардан келиб чикувчи мажбуриятларни бажарилишини моддий жихатдан кафолатлай олиши керак. Мажбуриятларнинг бажара олиш кобилиятини хисобга олган холда мустакил хукукий субъект сифатида томонлар иктисодий муносабатга киришишлари керак17.

Кредит шартномаси тушунчаси ва мохияти.

Узбекистон Республикаси Фукаролик кодексининг 744-моддага кура,

кредит шартномаси буйича бир тараф — банк ёки бошка кредитташкилоти (кредитор) иккинчи тарафга (карз олувчига) шартномаданазарда тутилган микдорда ва шартлар асосида пул маблаглари(кредит) бериш, карз олувчи эса олинган пул суммасини кайтаришва унинг учун фоизлар тулаш мажбуриятини олади18.

^онун хужжатларига мувофик кредит ташкилотлари булмагантижорат ташкилотларининг кредитлашни амалга оширишига йулкуйилган холларда кредит шарт номаси тугрисидаги коидалар бундай тижорат ташкилотлари амалга оширадиган кредитлаш муносабатларига нисбатан кулланади.

>q )> q )> :> --

Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги. Тошкент давлат юридик институти. Фукаролик хукуки. (II КДСМ). Тошкент "Adolat" 2007. 339-347-б.

18 Узбекистон Республикасининг Фукаролик кодекси. (2021-йил 1-мартгача булган узгартиш ва кушимчалар билан). Узбекистон республикаси конун хужжатлари маъдумотлари миллий базаси www.1с\.и/(расмий манба) асосида. Тошкент. "Yuridik adabiyotlar publish". 2021.

Sp^ ^ J> I J>-

Юридик фанлари доктори, Узбекистон Республикаси Фанлар

Академиясининг академиги, профессор Х,.А.Рахмонкулов ва юридик фанлари доктори, профессор О.Окюловларнинг фикрича, кредит шартномаси бу —

/-Л, уу ж v ж уу и^ ж ж ^ уу . 1\1 уу ш! 1 уу 1 ж ж ж ж ж ж ж ж ж ж v ^ ж ж ж ж v V /-Л, ж 1 111 и Л- 1 а чу i»1 х 1

карзнинг алохида, мустакил куринишларидан биридир. Узининг юридик

•М-4)

табиатига кура, у консенсуал, яъни томонлар орасида тегишли келишувга келингандан сунг, карз олувчига хали пул берилмасдан аввал кучга киради (бунинг устига пуллар бир маротаба эмас, балки даврий равишда утказилиб

турилиши мумкин). Демак, бундай келишув мавжуд булган шароитда карздор карз берувчидан унга кредит берилишини талаб килишга хакли. Аммо, карз берувчи эса агар кредитнинг уз вактида кайтарилишига монелик киладиган шароитлар вужудга келаганда, масалан, карздорнинг тулов кобилиятининг йуколиши сабабли, кредит беришдан бош тортиши ёки бир кисмини бериши мумкин. Бошкабир томондан эса, агар конунда, бошка хукукий хужжатларда ёки шартномада бошкача курсатилмаган булса, карз олувчини кредитни (ва

унинг устамасини) олишга мажбурлаб булмайди. Шундай килиб, бу

шартноманинг классик консенсуал табиати сезиларли даражада камайтирилган ва узининг юридик табиатига кура карз шартномасига якинлаштирилган.

Кредит шартномасида карз берувчи сифатида факат банк ёки Марказий

банк лицензиясига эга булган бошка кредит ташкилоти катнашиши мумкин. Кредит шартномаси предмети факатгина пул булади, бошка ашёлар эмас. Бунингустига кредит купчилик холларда факат пул утказиш йули билан амалга оширилади, яъни кредит муносабатлари предмети булиб пул (купюра куринишдаги) эмас, балки талаб килиш хукуклари хисобланади.

Кредит шартномаси иккала томонга хам мажбурият юклайди. Х,ар бир томон иккинчи томон фойдасига мажбурият олади, масалан, кредитор карздорга пул суммасини беришга мажбур ва келишилган муддат утганда, берилган пулни ва устама фоизларни талаб килиш хукукига эга, карз олувчи эса пул берилишини талаб килишга хакли ва уни келишилган муддатда устамаси билан кайтаришга мажбур. Кредит шартномасида томонларнинг хар бири карши томон шартнома мажбуриятларини бажаришидек уз иктисодий манфаатларини химоя киладиларДарз шартномасидан фаркли равишда, кредит шарт номаси билан олинган пуллар хар доим хак эвазига тузилиши шарт: карзга олинган пул маблагларидан фойдаланганлиги учун карздор маълум сумма асосида хисобланган фоизларни тулашга мажбур. Кредит шартномасининг хак эвазига эканлиги унинг хукукий табиатидан келиб чикади. Пул маблагларини бериш кредит ташкилотлари ва банкнинг даромад манбаларидан биридир. Шунинг учун бу фаолият хак эвазига бажарилади. Гарчи томонлар шартномада фоиз ставкаларини белгиламаган булсаларда,

♦ ¡>

1М ] - )> >

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №6

шартнома хак эвазига хакикий булиб хисобланади ва фоизлар конунда

белгиланган тартибда хисобланади.

Шархланаётган моддага кура кредит муносабатларига карз хакидаги

J—I—I И 1 HI 1 HW 1 1 HI 1 У И IV I И IV V,i4,n JL 1 » ■ Т ■ ■ V V HV/ И 1 It t^y I ■ ■ И ■ V И »_/ J i \ и ж у Ж Ж ^ HJL X я

коидаларни куллаш мумкин, чунки бу кредит шартномаси хакидаги конун

ЗИП

талабларига зид келмайди ва унинг мохиятидан келиб чикади. Жумладан, бу муносабатларга максадли карзлар хакидаги ФК 739-моддасини, карз берувчига берилган кредитнинг максадли ишлатилаётганлигини назорат килишга

имконият берган холда ва кредитнинг максадли ишлатилиши шарти бузилган

холда шартномани бир томонлама бекор килишни куллаш мумкин19.

Узбекистон Республикаси Фукаролик кодексининг 745-моддага кура,

кредит шартномаси ёзма шаклда тузилиши шарт.Ёзма шаклга риоя килмаслик кредит шарт номасининг хакикий булмаслигига олиб келади. Бундай шартнома уз-узидан хакикий булмайди.

Кредит шартномаси хар доим факат ёзма равишда тузилади. Кредит шарт

..........„_____^

номасида битим шакли мухим элементлардан бири булиб, у конунга кура шарт

номанинг мавжудлиги билан тенг кучлидир. Шунинг учун кредит шартномасини ёзма равишда тузмаслик окибатлари умумий холларга караганда нисбатан огиррокдир. Кредит шартномасини тузишда унинг шаклига риоя

килмаслик битимнинг хакикий эмас деб топилишига ва шарт номанинг уз

узидан хакикий эмаслигига олиб келади.Кредит шартномаси шаклига, карз d Jm А у

шарт номасига караганда алохида эътибор берилиши унинг банклар фаолияти

билан боглик эканлигида тушунилади. Кредит шартномасини факатгина

банклар ва марказий банк лицензиясини олган кредит ташкилотларигина

тузишлари мумкин.

Кредит операцияларини амалга ошириш лицензияларини бериш билан бир

вактда, давлат унинг ишончлилигига ва демак бу ташкилотлар билан тузилган

битимларни тузишда юзага келадиган хукукий муносабатларга кафолат беради.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Бир вактнинг узида тегишли давлат идораларида кредит ташкилотлари устидан

^^^ V I I ^

назорат ваколатлари пайдо булади. Шунинг учун назорат функцияларининг самарадорлигини таъминлаш максадида шартноманинг мажбурий ёзма шакли кабул килинган. Кредит шартномаси шаклларига риоя килиш усуллари

куйидагилардир: банк такдим килган шаклларни тулдириш ёки хужжатларни

Ш

тузиш ва уларнинг банк ходими ва карздор томонидан имзоланиши ёки узаро хужжат алмаштириш, хамда карздорнинг ёзма илтимосномасига кура унга банк

томонидан пул берилиши.

Р < JpiW-_

19 УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИАДЛИЯ ВАЗИРЛИГИ. УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ФУКАРОЛИК КОДЕКСИГА ШАРХ 2-ЖИЛД 2013 йил 1 январга кадар киритилган узгартиш ва кушимчалар асосида тайёрланган. Юридик фанлари доктори, Узбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг академиги, профессор X. А. РАХМОН^уЛОВ, юридик фанлари доктори, профессор О. О^ЮЛОВ тахрири остида.

М2

профессор X. А. РАХМОНК,УЛОВ, юридик фанлари доктори, профессор О. О^ЮЛОВ тахрири остида. https://www.oscc.Org/fi1cs/f/documcnts/5/2/106230.pdf

Sp^ ^ J^ ' JSP^ "

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №6 Узбекистон Республикаси Фукаролик кодексининг 746-моддасида

кредит бериш ёки олишдан бош тортиш масаласи куриб чикилган.

Унга кура, кредитор карз олувчини туловга кобилиятсиз деб хисобласа, карз олувчи кредитни таъминлаш мажбуриятларини бажармаса, шартномада

назарда тутилган кредитдан аник максадда фойдаланиш мажбуриятини бузса, шунингдек шарт номада назарда тутилган бошка холларда карз олувчига кредит шартномасида назарда тутилган кредитни беришдан бутунлай ёки

! И*:

кисман бош тортишга хакли.

Карз олувчи кредит олишдан бутунлай ёки кисман бош тортишга хакли. Агар конун хужжатларида ёки шарт номада бошкача тартиб назарда тутилган булмаса, карз олувчи бу хакда кредиторни кредит шартномасида белгилаб куйилган кредит бериш муддатига кадар хабардор килиши шарт. Карз олувчи кредит шартномасида назарда тутилган кредитдан аник максадда фойдаланиш мажбуриятини бузган такдирда кредитор шарт нома буйича карз олувчини бундан буён кредитлашни тухтатишга хакли.

Шархланаётган моддада кредит шартномасини бир томонлама тартибда тухтатиш асоси урнатилган. Кредитор кредит беришдан бутунлай ёки кисман воз кечиши мумкин. Бунинг учун шархланаётган модданинг 1-кисмида курсатилган асос керак булади.

Одатда кредит бериш учун рад жавобига иктисодий ва хукукий омил асос булади, жумладан, карз олувчининг кредитни кайтаришига шубха булса, тусатдан карз олувчининг тулай олмаслик холатига тушиши, карз олувчининг

устав капиталининг камайиши, карз олувчининг янгидан ташкил этилиши

хакидаги карори, карз олувчининг жавобгарликка тортилиши, карз олувчининг иктисодий холатининг тургун эмаслиги (пул мажбуриятлари бажарилишининг бузилиши, соликларни туламаслик) ва бошкалар.

Одатда, кредит шарт номаси тузишдан олдин банкнинг карз олувчининг туловни бажариш имконияти, молиявий шароитини аниклаш буйича иш олиб борилади, яъни карз олувчининг кредитни кайтара олиш имкониятини аниклаш буйича иш олиб борилади, карз олувчи маълум бир хужжатлар руйхатини банкка такдим этади, факат текширув утказилгандан сунг томонлар кредит шарт номасини тузишади. Шубхасиз, кредитлашнинг мувафаккияти канчалик диккат билан тахлил утказилишига боглик булади.Карз олувчининг кредитни тулай олишлигини бахолаш кредит ташкилотининг бевосита мажбурияти эмас, бирок мавжуд хукукий актларда кредит ташкилотига бу масалага эътибор каратиш тавсия этилади.

Агар кредит кобилияти банкни каноатлантирса, у холда кредит шартномасини тузиш учун ижобий карор кабул килади. Шундан келиб чикиб, кредит шарт номани тузишдан олдин карз олувчи синчковлик билан текшириб

3 > ^

-"-^^О^а и' а } ч

Ш ^ *4]>

Щ >

чикилади, кредит олиш буйича аризада курсатилган ёки кредит ташкилотига бошка манбадан маълум булган фактлар такдим этилади, шартнома тузгунча юз берган ёки кредит ташкилоти ходимлари томонидан шарт нома тузишдан олдин билиши ёки анализ килиши керак булган фактлар ФКнинг 746-моддасига мувофик кредит такдим этишдан бош тортишга сабаб була олмайди. Банк ходимларининг эътиборсизлиги туфайли муайян фактлар аникланмаган, лекин буни кредит шарт номасини тузишдан олдинги текширишларда аниклаш мумкин ёки шарт булган холат хам худди шундай хал этилиши лозим.

Узбекистон Республикаси Фукаролик кодексининг 747-моддасида

ашёларни кредитга бериш шартномасига тухталиб утилган. Ушбу моддага кура,

К тарафлар бир тарафнинг кредит шарт номаси шартлари асосида турга хос аломатлари билан белгиланган ашёларни иккинчи тарафга бериш мажбуриятини назарда тутувчи шартномани тузишлари мумкин.

Ашёларни кредитга бериш тугрисидаги шарт номада бошкача тартиб назарда тутилган булмаса, шарт номанинг берилаётган ашёларнинг микдори, ассортименти, туликлиги, сифати, идиши ва (ёки) уралиши хакидаги шартлари товарларни олди-сотди шарт номаси тугрисидаги коидаларга мувофик бажарилиши шарт.

Товар кредити деб аталадиган шартномасининг предмети, карз

1—Г

шартномаси каби турларга хос аломати билан белгиланган ашёлар булиши мумкин. Лекин ашёларни кредитга бериш уларни карзга беришдан шуниси билан фарк киладики, унда карз олувчи кредитор томонидан ашёларни талаб килишга хакли.

Курсатиб утилган шартнома кредит шарт номасидан томонларнинг субъект таркиби билан фаркланади. Кредит шарт номасида кредитор сифатида банклар ёки кредит ташкилотлари иштирок этишлари мумкин. Ашёларни кредитга беришда хар кандай шахс катнашишлари мумкин. Амалда, бу шарт номаларни одатда тижорат ташкилотлари тузадилар. Агар шарт номада бошкача курсатилмаган булса, топширилаётган ашёларнинг сифати, ассортименти, комплекти, микдори хакидаги шартлар олди-сотди шартномасининг умумий коидалари билан тартибга солинади.

Ашёларни кредитга бериш хакидаги шартномага, агарда ашёларни кредитга бериш шартномасида бошкача курсатилмаган булса хамда улар мавжуд мажбуриятлардан келиб чикмаса, кредит шартномаси хакидаги умумий коидалар кулланилади (шартнома шакли хакида, кредит олишдан ёки беришдан бош тортиш ва б.). Ашёларни кредитга бериш шартномаси, одатда, бошка кредит шартномалари каби ашёларни кайтиришни такозо этади.

Хрзирда кредитнинг бир неча шакллари мавжуд. Кредит алокалари пул эгаси билан карз олувчи уртасида бевосита ва билвосита булиши мумкин.

*Ц)>

Ж ^ *\2>.

)>S#: ^й >

^ J

Биринчи холда улар тугридан-тугри муомалага киришади. Иккинчи холда эса бу воситачилар оркали юз беради. Масалан, кредит олиш учун учинчи шахсларнинг келажакда кафил булишлиги асосида ва хоказо. Кредит куйидаги шаклларга булинади:

1) тижорат кредити;

2) банк кредити;

3) истеъмолчи кредити;

4) давлат кредити;

5) халкаро кредит.

Энди тижорат кредити хакида озгина фикр алмашсак, максадга мувофик булар эди.

Узбекистон Республикаси Фукаролик кодексининг 748-моддаси

"Тижорат кредити"га багишланган. Унга кура, бажарилиши учун пул суммаларини ёки турга хос аломатлари билан белгиланадиган бошка ашёларни иккинчи тарафга мулк килиб топшириш талаб килинадиган шартномаларда, агар конун хужжатларида бошка хол белгилаб куйилган булмаса, кредит бериш, шу жумладан бунак, олдиндан хак тулаш, товарларга, ишлар ёки хизматларга хак тулашни кечиктириш ва булиб-булиб тулаш шаклида кредит бериш (тижорат кредити) назарда тутилиши мумкин.

Тегишли мажбурият баён килинган шарт нома тугрисидаги коидаларда бошкача тартиб назарда тутилган булмаса ва у мазкур мажбуриятнинг мохиятига зид келмаса, тижорат кредитига нисбатан тегишли суратда ушбу бобнинг коидалари кулланади.

Шархланаётган моддага кура, тижорат кредитига товарга, бажарилган иш ва хизматларга пул тулашнинг муддатини узайтириш ёки чузиш хамда аванс тарзида берилган пуллар ёки аввалдан пулини бериш каби фукаролик-хукукий мажбуриятлари киради.Агар ушбу мажбуриятларни вужудга келтирган шарт нома хакидаги коидаларда бошкача курсатилмаган булса ва бу каби мажбуриятлар мохиятига зид келмаса, у холда тижорат кредитларига карз шарт номалари хакидаги коидалар кулланилади.

Тижорат кредитларидан (шу жумладан аванс ва олдиндан туланган суммалар) фойдаланганлик учун туланадиган фоизлар, пул маблагларидан фойдаланганлик учун тулов хисобланади. Тижорат кредитларидан фойдаланганлик учун туланадиган фоиз микдорлари ва тулаш тартиблари конунда ёки шарт номада курсатилмаган булса, у холда судлар ФК 734-моддаси коидаларига амал килишлари керак булади. Тижорат кредитларидан фойдаланганлик учун туланадиган фоизларни конунда ёки шартномада курсатилган вактдан бошлаб тулаш керак булади. Агар конунда ёки шарт-номада вакт курсатилмаган булса, у холда бу мажбурият товар олинган, ишлар

ж ^ » ü>

Щ >

бажарилган ёки хизматлар курсатилган (тулов муддати кечикти-рилганда) вактдан ёки пул маблагларини (аванс ва олдиндан туланган суммалар) такдим этиш вактидан бошлаб кучга киради ва кредит олган томон уз мажбуриятларини бажарган ёки тижорат кредитлари сифатида олинган нарсаларни кайтарган вактда тухтатилади.

Тижорат кредитларининг хусусиятларини хисобга олган холда, агарда шартнома ёки конунда кайси вактдан бошлаб тижорат кредитларидан фойдаланганлик учун фоизлар туланиши курсатилмаган булса, у холда товар

олиш, бажарилган иш ва хизматларни кабул килиб олиш вактидан бошлаб ёки пул маблагларини такдим этган вактдан бошлаб аникланади ва кредит олган

К томон уз мажбуриятларини бажарганидан ёки тижорат кредити сифатида олинган нарса кайтарилгандан сунг тухтатилади.

Тижорат асосида кредит беришнинг бешта усули мавжуд:

1. вексел усули, бунда товар етказиб берилгандан сунг сотувчи харидорга траттани (тулдирган хужжат) такдим этади. Харидор уз навбатида уни акцептлайди, яъни траттада курсатилган суммани уз вактида тулашга розилик беради.

2. Очик сцёт усули, бу оркали тижорат кредитини беришнинг

I -

мазмуни шундаки, харидор товарга буюртма бериши биланок, у юклаб

3 ^^ ¿г

жунатилади, тулов эса белгиланган муддатларда вакти-вакти билан амалга оширилади.

3. Туловни маълум белгиланган муддатда амалга оширган шароитда чегирма бериш, яъни чегирма бериш усулида агар харидор тулов хужжатлари ёзилгандан сунг шартномада келишилган маълум давр ичида туловни амалга оширса, тулов йигиндисидан чегирма берилади. Агар ушбу давр ичида туловни тулай олмаса, унда туловни белгиланган муддатда тулик

ж Л '

амалга оширади.

4. Мавсумий кредит, одатда, мавсумий кредитдан маданий моллар ва

кенг истеъмол молларини сотишда кенг фойдаланилади. Бу усул ишлаб чикарувчилар учун кулай булиб, улар омборларида молларни саклаш харажатларидан халос булади.

5. Консигнация, бу шундай усулки, бунда сотиб олувчилар товарларни мажбуриятсиз сотиб оладилар, яъни товар сотилгандан сунг пулни тулайди. Агар товар сотилмай колса, унда у эгасига кайтарилади.

Кредитнинг бошка шакллари тегишли конун ва конуности хужжатлари билан тартибга солинади.

<Щ > Ц > >

!

т ^

ы> >>

* : >

PV

>>

#<b>

Ы J> 1

I }> M>i

и>

>3» Ы y! й:>

>j*

Ы> ♦g*

Ы )> Ы*

ы>

! >5>

Ы )>

] >4>

Ы >

M

Ш>

0>У

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Ы >

i >j>

+H >

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №6

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистон республикаси адлия вазирлиги. Узбекистон республикасининг фукаролик кодексига шарх 2-жилд 2013 йил 1 январга кадар киритилган узгартиш ва кушимчалар асосида тайёрланган. Юридик фанлари доктори, Узбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг академиги, профессор А. РАХМОНКУЛОВ, юридик фанлари доктори, профессор О. ОКЮЛОВ тахрири остида https://www.osce.org/files/f/documents/5/2/106230.pdf;

2. Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги. Тошкент давлат юридик институти. Фукаролик хукуки. (II КИСМ). Тошкент "Adolat" 2007. 339-347-б;

3. Узбекистон Республикасининг Фукаролик кодекси. (2021-йил 1-мартгача булган узгартиш ва кушимчалар билан). Узбекистон республикаси конун хужжатлари маъдумотлари миллий базаси www.lex.uz(расмий манба) асосида. Тошкент. "Yuridik adabiyotlar publish". 2021.

jW^ У

q ж**

ЩУ>

Ш

!>3*:

i

Ш\)> >

: l' j»

и

]>ji ы*

-^fV-iiT f---^SfV-^Y f.—

169

щ>

1>5*:

з> и*-

q

Ш > Ш >

wi >

^HïT

Ш >

m >

i> * q

g > >

q щъ q

*4>

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.