CC BY
134
2. Ахбори Маджлиси Оли Республики Таджикистан. -Душанбе: «Паёми Сомони». - 2000. №11. -с.121-124.
3. Экономическое развитие и ресурсный потенциал стран СНГ //Деловой мир. -М.: 1992. Приложение. -с14.
4. Народная газета. - Душанбе. №67, март 1996 г.
5. Февральские события в Душанбе.// Коммунист Таджикистана.// Чумхурият. 1990. Февраль.
6. Душанбе. Черный февраль 90-го. //www.dw-world.de/russian. 15.02.2002.
МАМАТКУЛОВ Л. А. БАРХЕ САМТаОИВОЫЕАЬОИ ФЕВРАЛИ СОЛИ 90 ДАРЖУМЬУРИИ ТОЖИКИСТОНВА РОЬЬОИДАВРА БА ДАВРА МУЪТАДИЛСОЗИИ
ВАЗЪИЯТИ КИШВАР
Дар макола сабабьои сар задани воыеаьои моьи феврали соли 1991, мавкеи сиёсии ъизбу ъаракатъо, чорал>уиьои аввалини роьбарияти давлату ъукумат нисбати рафъи окибати ин воыеаьо, ощози жанги шаьрвандї ва марьилаьои ижтимоиву сиёсии он, ба роь мондани гуфтушинидьои дутарафа, наыши Ьукумати Жумьурии Тожикистон ва дипломатияи тожик дар раванди баркарор сохтани мусолиъаи миллї ва давра ба давра муътадилсозии вазъи сиёсиву ил>тимої ва иктисодии кишвар таыилу баррасї гардидаанд.
MAMATQULOV J.A.
SOME ASPECTS OF FEBRUARY EVENTS OF 90 TH OF TAJIK REPUBLIC END GRADUAL WAYS OF STABILIZATION OF THE COUNTRY
The causes of February events of 1991, the movement of Democrats ’ Party with an Islamic specification in February events, the initial arrangements of head of the state concerning these events are considered in this article. The measures accepted by head of state for prevention offurther spread of disorder and outrage in the republic.
БА&ОДУРОВА ФОТИМА ШАРИФЛОНОВНА-
унвонлуи кафедраи Таърихи халки толик ва фаныои ламъиятии ДД^БСТ.
ХИЗМАТ&ОИ АКАДЕМИК БОБОЖОН ЩАФУРОВ ДАР ИНКИШОФИ АДАБИЁТШИНОСИИ ТОЖИК
Бобожон Щафуров ьамчун сарвари дурандеш, олими ботажриба ва шарышинос ба рушду инкишофи маориф, тарбияи зиёиёни эжодкор таважж=ьи доим зоьир намуда, пешрафти минбаъдаи Тожикистон ва ояндаи онро бо инкишофи илму фарьанг сахт вобаста медонист.
Соли 1969 дар мажаллаи «Огонёк» маыолаи академик Б.Щафуров таьти унвони «Дур=ягии жаноби Венсан Монтей» чоп шуд. Дар ин маыола Б. Щафуров замони бачагии худро ба ёд оварда дар бораи модари мушфиыаш
чунин менависад: «Ман хушбахт будам, ки дар хона аз модари босаводам одоб ва ьикмати классикони маданияти халыи худро ом=хтам».
Дар сольое, ки вай сарвари сиёсии Тожикистон буд, чун олими таърихнигор, сиёсаттмадор барои рушду камоли адабиёту санъати тожик саьм мегирифт. Б. Щафуров зимни ифои вазифаи котиби якуми КМ ЬК Тожикистон, дар як ваыт ба корьои бахши маърифат! ва идеолог! низ роьбар! мекард. Маьз дар муддати 10 соли баъди жанг хизмати ин марди хирадманд дар рушди соьаи илму фарьанг, санъату маориф ва адабиёт калон мебошад. Вазифаи асосие, ки дар он солао дар назди роабарияти аукумату жумьур! дар соьаи сохтмони мадан! меистод, ин вусаът додани муассисаьои фарьангиву равшаннамо!, таъмини рушди пуравжи илму адабиёт ва санъат, ба даражааои боз ьам баландтар бардоштани маданияти халы буд (1).
Б. Щафуров чун дилбастаи адабиёт ба масъалаьои мухталифи фарьанг! ва адаб!, рушди маориф ва санъати тожик таважж=ьи махсус зоьир мекард. Бояд зикр кард, ки = дар китоби оламшумулаш «Тожикон» худро чун адабиётшиносу забоншиноси закив! ва нуктасанж муарриф! карда тавонистааст.
+ соли 1949 бевосита дар омода ва баргузор кардани даьаи адабиёт ва санъати тожик дар шаари Москва роьбар! кард. Ьамон сол маыолаи Б. Щафуров бо унвони «Адабиёти халыи тожик» дар р=зномаи «Правда» аз 21-уми сентябри соли 1949 чоп гардид, ки дар он муаллиф бо як муьаббати том дар бораи анъанаьои адабиёти ьазорсолаи тожик сухан меронад, номьои адибони бузурги халыи тожикро, ки ьамчун ситорагони назми жаьонц эътироф шудаанд, ба монанди Р=дакиву Фирдавсц, Носири Хусраву Хайём, Синою Саъд!, Ьофиз, Камол, Жом!, Сайидою Бедил, Аамади Дониш ва дигаронро бо эатироми беандоза ва самимияти хоса ыайд менамояд. Б.Щафуров менависад, ки дар замони мо С.Айн!, М.Турсунзода, Миршакару Жалол Икром!, Раьим Жалилу Фотеь Ниёз!, Сотим Улущзода, Боы! Раьимзода, Шук=ьц, Толис ва дгарон анъанаьои оньоро давом дода истодаанд (2).
Б. Щафуров дар маър=заву баромадао ва нутыьояш дар лаласааои сиёс! ва илм! инчунин ьамеша ба масъалаьои адабиёт дахл мекард. Чунонч! = дар Съезди Х1Х ЬКИШ баромад карда, инчунин пиромуни мероси щании гузаштагони мо ва аьамияти ом=зиши он сухан ронда буд. Маър=заи Б. Щафуров дар Съезди ХХ-и ЬКИШ ва андешаьои = дар хусуси адабиёти советии тожик аз жониби вакилон бо шавыу мароы пазируфта шуда, халыи моро ба ыаьрамониьои нави меьнат! ьидоят намуд (3).
Б. Щафуров дар маър=заьои худ дар бораи ыувваи бузурги адабиёт сухан ронда, онро як навъи олии санъат, падидаи беназири завыи зебопараст! меьисобид, пайваста барои беьбудии адабиёт жон мекоьонид ва таважж=ьи адибонро ба масъалаьои зарурц ва аалталаби замон жалб мекард.
М. Миршакар дар хотироти худ «То ьаст зи жонам рамаые» дар бораи М.Турсунзода сухан ронда, зимнан аз хусуси щамхориао ва арлгузориаои Б.Щафуров дар ьаыыи адабиёти тожик бо муьаббату ьайяжон ёдовар
шудааст: «Бобожон Щафуровро нависандагон д=сти адабиёти тожик меномиданд, ки албатта ьаыиыат буд. Ьатто дар он сольое, ки = мудири ш=ъбаи пропагандаи Комитети Марказц буд, роьбарï ва щамхорц ба адабиётро вазифаи аввалини худ медонист».
Бо ташаббуси шахсии Б.Щафуров дар Москва ба Тожикистон беьтарин таржумоньо даъват шуда буданд, то ки осори классикони адабиёти форсу толик ва шоирони муосирро ба забоншои дигар, махсусан ба забони рус таржума кунанд ва бо интишори ин осор адабиёт ва мероси гаронбашои фаршангиву мадании мо густариши боз шам бештаре пайдо намояд.
Боре соли 1953 М.Турсунзода ва М.Миршакар дар мавзеи хушьавою хушманзараи Кондара истироьат доштанд. Б. Щафуров аз фурсат истифода бурда ба назди оньо меояд. Миёни оньо аз хусуси адабиёт, пешрафти маданияту иытисодиёти шамонвактаи лумшурï доманадору самим':! ва ажиб ба вуж=ъ пайваст. Мувофиыи хоьиши Б.Щафуров М.Турсунзода ва М. Миршакар аз хусуси накшашои минбаъдаи элодии хеш накл намуда, мазмуни бархе осор ва шеъру достоньои нави худро ба = баён доштанд. Aз жумла М.Турсунзода аз хусуси достони нави худ «Ьасани аробакаш» наыл намуд. Вай ин мавз=и интихобкардаи шоирро даcтгирï намуда дар айни замон таклиф ба амал овард, ки вокеоти достон шатман бояд бо ьаёти имр=за боьам пайванданд. Ьамин таклифу дархости Б. Щафуров буд, ки М. Турсунзода достони «Ьасани аробакаш»-ро такмил дод ва достони «Садои Осиё»-ро офарид.
М.Турсунзода ин муваффаыиятьои эжодии хешро натижаи маслиьатьои муфиди Б. Щафуров ьисоб мекард. Дар як с=ьбати худ вай бо сипосгузорц дар ьаыыи аллома Б. Щафуров гуфта буд: «Ман як комёбие дорам, аввал аз Партияи Коммунист:!, баъд аз Б.Щафуров миннатдор ьастам»(4). Б.Щафуров, ки шахси олим, адабпарвар ва сиёсатмадор буд, адибонро ьамеша ба наздаш даъват менамуд ва дар муьокимаи асарьояшон ширкат меварзид...
Aкадемик Б.Щафуров на таньо дар тадыиыи адабиёти классикии тожик, балки барои инкишофи адабиёти муосири тожик низ хизматьои арзандаи илмц кардааст. Соли 1951 маыолаи Б.Щафуров таьти унвони «Истифодаи санадьои таърих' дар романи «Одамони жовид» дар мажаллаи «Садои Шары» бо имзои К. Рауфзода нашр мегардад. + ьангоми таьлили роман ыайд кардааст, ки нависандаи он Р. Жалил адибест, ки ьодисаю воыеаьои барыароршавии Ьокимияти Ш=равиро дар Тожикистон тасвир намудааст. Ьиссаи нависанда дар ин жода чун шогирди устод С. Aйнц арзишманд буда, асар дар пайравии романьои таърихь иныилобï эжод гардидааст.
Таърихи ташаккули инсоният ва илму адаби он шаьодат медиьад, ки ашхоси донишманду заю ва соьибистеъдоду ватанпарвар метавонанд дар як ваыт дар соьашои гуногуни илм пурмаьсул эжод кунанд. Устод Б. Щафуров аз зумраи он ашхоси заковатманде ба шисоб меравад, ки дар баробари табашшури комилаш ба илми таърих ва махсусан таърихи халыи худ инчунин адабёти классию ва муосири онро ба даралаи аъло медонист. Нуытаи олии андешаьои илмии аллома доир ба вазъи адабиёту илми асримиёнап ва
таъриху заминашои ташаккули он ба таври густурда бо мисолу далоили фаровони илмиву таърихï дар китоби «Толикон»-и устод мундарил гардида, дар ин гуна кисматшои ин китоби фундаменталï шамзамон мавыеи илму фашанг, махсусан адабиёт бо намунашои олии анвоъи адабии он дар ташаккули даврашои таърих'].', бахусус давлати тожикон натижабардорц шудааст (5).
Соли 195S дар Душанбе дар заминаи сектори адабиёти классикии тожик ва дастхатьои шарыи Институти забон ва адабиёти AФ РСС Тожикистон Ш=ъбаи шарышиносц ва осори хаттï таъсис ёфт. Б. Щафуров аз ибтидои ташкил ёфтани ин ш=ъба ва минбаъд Институт (c.197G) ёрии амалии худро дарещ надошта, лишати ба яке аз марказьои мÿътабари илми шарышиносц табдил ёфтани он к=шиш ба харл дод. Бо к=маку маслишатшои = дар Институт сектори матншиносц ва нашри осори хатгі, дастхатьои шарьй ( Aфщониcтон, Эрон, Ьинду Покистон) ва арабшиносц таъсис дода шуд. Институт бо баробари ташия ва нашри намунаьои осори хатгі инчунин дар бораи рÿзгору осори шоирону мутафаккирон, муаррихону донишмандон ва бузургтарин нобигагони гузаштаву муосир тадыиыот мебурд. Нашри «Acарьои мунтахаб»-и Хусрави Деьлавц, «Шоьнома»-и Фирдавс (дар 9 жилд), « Acарьои мунтахаб»-и Жомц (5 жилд), «Куллиёт»-и Низомии Ганжавï (5 жилд) ва щайраьо, ки кормандони Институт нашр кардаанд, натаньо дар собиы Иттиьоди Ш=рав'].', балки берун аз он ьам машьур гардида буданд (6).
Махсусан академик Б. Щафуров чун таърихшиноси даыиыкор робитаьои фарьангии мардуми Осиёи Марказі.', махсусан Ьиндустону кишвари моро бо муыаббат ом=хтааст. Моьи феврали соли 1969 дар Декш конфронси байналхалыии ЮНЕСКО дар мавзÿи «Осиёи Марказц: ьаракати халыьо ва щояьо аз замоньои ыадим то р=зьои мо» баргузор гардид. Дар кори он шарышиносони шÿравï низ бо сарварии академик Б. Щафуров, ки ба 1GG-солагии вафоти шоири бузург Мирзо Щолиб ташкил шуда буд, иштирок дошт ва бо ташаббуси Б. Щафуров асарьои Мирзо Щолиб ва дигар маводьо доир ба эжодиёти = чоп шуд. Чунонч:1', соли 1972 дар нашриёти «Наука»-и Москва таьти назари Б. Щафуров мажм=аи «Мирза Галиб - великий паэт Востока»-ро аз чоп баровард.
Б. Щафуров чун узви ьайати таьрири «Китобхонаи адабиёти жаьон» барои интихоб ва нашри беьтарин намунаи адабиёти халышои шары, ки иборат аз 2GG жилд буд, аз жумла, осори адабии тожику форс хизмати зиёде карда, тавассути ^шиши Б. Щафуров аз лумлаи адабиёти шÿравии хальои Осиёи Миёна ба ин силсилаи нодир «Щуломон»-и устод С. Aйни дохил гардид.
Б. Щафуров ба эодиёти лафзии халы ьам эътибори зиёд медод. Вай маыоми зарбулмасалу маыольои тожию.', афсонаьо, таронаьои халыц, латифа ва дигар жанрьои эжодиёти халыро чун сарчашмаьои асосии илми таърих мешинохт ва худ яке аз муьаыкиыон ва таргибгарони фолклор ба ьисоб мерафт. «Калила ва Димна», «Ьотам Той», «Самаки айёр», «йазору як
шаб», «Чор дарвеш», «Бадоеъ-ул-ваыоеъ»-и Воcифï ва дигар китобьои
халыию ривоятиро ба шавыи тамом мутолиа мекард ва дар таъбу нашри оньо к=шиши зиёде ба харж медод.
Aдабиётшиноc Расул Ьодизода дар «Тадыиы ва ьамкор'].'» ном маыолааш дар хусуси таассуроти сафари Эрон ва саьми Б.Щафуров дар тарщиби осори Фирдавсц чунин менависад: «Дар яке аз шумораьои охирини журнали ьармоьаи Вазорати фарьанг ва ьунари Эрон «Ьунар ва мардум» маыолае бо унвони «Шоьнома»-и Фирдавсц аз дидгоьи Б. Щафуров дарж гардида буд. Дар ин маыола академик Б.Щафуров дар мусоьибаи худ бо ходими ин мажалла аз кори илмию тадыиыотие, ки дар Иттифоыи Совет', аз жумла дар Тожикистон дар бобати таьыиы ва ом=хтани асари жовидонии A. Фирдавсц анжом мегирад, маълумоти мухтасар додааст. Дар зимни ин с=ьбат Б. Щафуров аьмияти бузурги таърихию ижтимоии ин асарро махсусан таъкид карда, аз усул ва роьи навине, ки олимони совет' дар ом=хтани ин достон пеш гирифтаанд, ба аьли илм ва хонандаи онр=заи Эрон хабар додааст»(7).
Б. Щафуров дар муддати к=тоь дар интишори матни тадыиыотиву илмии «Шоьнома» кори бузургеро анжом дод. Пас аз он ки нашри н=ьжилдаи ин достон анлом ёфт ва дар байни олимону адибони жаьон арзиш ва маыоми илмии он эътироф гардид, бо ьамкории Институти шарышиносии AM СССР ва китобхонаи паьлавии Эрон нашри дуюм ва мукаммалтару тасьеьшудаи он аз соли 1971 дар Теьрон таьти роьбарии Б. Щафуров шур=ъ шуд ва ду жилди он ба табъ расид.
Карл Маркс ьикмате дорад: «Aгар одам фаыат барои худ меьнат кунад, вай шояд олими машьур, донишманди намоён, шоири забардаст шавад, аммо ьеж гоь инсони ьаыиыатан комил ва бузург шуда наметавонад». Устод аз ибтидои фаъолияташ хизмати халыро вазифаи муыаддаси худ медонист. Б. Гафуров бо кору пайкор, лонфидоиву ласорат ва осори пурарзиши илмии худ вокеан шам яке аз бунёдгузорони асили вашдат, худшиносц, худогошц ва истиклоли миллии мардуми толик машсуб меёбад.
Барои кадршиносии чунин хизматшои арзанда санаи S-уми сентябри соли 1997 Фармони Президенти Лумшурии Толикистон ба тасвиб расид, ки дар он азлумла чунин омадааст: «Барои хизматшои бузург ва фидокоришо дар поягузории истиклолияти Лумшурии Толикистон, инкишофи тамаддун ва худшиносии миллц ба фарзанди бошарафи халки толик Боболон Гафуров унвони олии Кашрамони Толикистон дода шавад».
Вожаиои калидї: Бобожон Щафуров, академик, адабиётшинос, даьаи адабиёт ва санъати тожик, «Толикон», Кашрамони Толикистон.
ПАЙНАВИШТ:
1. Ризоев Б. Aкадемик Бобожон Щафуров - сарвари сиёсии Тожикистон// Мажм=аи маыолаьои конфронси илмь назариявии жумьуриявï ба муносибати 100-cолагии академик Бобожон Щафуров: «Aкадемик
Бобожон Щафуров ва масъалаьои тадыиыи таърихи халыи тожик».-Хужанд, 26 декбри 2GGS.- саь.97.
2 Тоатов Ф. Саьми академик Бобожон Щафуров дар рушди фарьанги халыи тожик// Мажм=аи маыолаьои конфронси илмь назариявии жумьуриявï ба муносибати 100-cолагии академик Бобожон Щафуров: «Aкадемик Бобожон Щафуров ва масъалаьои тадыиыи таърихи халыи тожик».-Хужанд, 26 декбри 2008.- саь.191
3 Щаффаров У. Бобожон Щафуров ва адабиёти тожик.//Садои Шары.-1989, №12.-саь.97.
4 Щафуров Б. Тожикон. Кит. 1.саь512
5 Щаффоров У. Б. Щафуров ва адабиёти тожик // Садои шары. -1989.- № 12.- С.100
6 Щаффоров.У. Равшангари таърих.- Душанбе: «Ирфон», 1990. - С. 80.
БАХОДУРОВА Ф.Ш
ЗАСЛУГИ АКАДЕМИКА БОБОДЖОНА ГАФУРОВА В РАЗВИТИИ ТАДЖИКСКОГО ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЯ
В статье гaвapumcя о вкладе академша Б.Гафурова как ученого, тсателя, лumepamуpaвeдa u naлumuчecкaгa деятеля в paзвumue таджикской лumepamуpы как одного ш в^ов жкусства, его заботах об улучшенш лumepamуpы, выявленш важных, требующш решенш тем u проблем общества, о задачах вpeмeнu u пршлеченш внuмaнuя тсателей к актуальным проблемам своего вpeмeнu.
BAHODUROVA F.
THE SERVICE OF ACADEMICIAN D. GAFUROV IN THE DEVELOPMENT OF TAJIK LITERATURE
This article is about academician B. Gafurov’s contribution and service as a scientist, writer, literary scholar and political figure in the development of Tajik literature. He took care of the improvement of literature and attracted the attention of writers to the solution main tasks and problems.
B. Gafurov considered the Tajik genre of writers as the main science of history and he was one of the founders offolklore is stated in this article.
МИРЗОЕВА ДИЛЬБАР ДАДАБАЕВНА -
к.ф.н.,доцент кафедры русского языка ТГУПБП.
ЛЕКСИКО-СЕМАНТИЧЕСКАЯ КЛАССИФИКАЦИЯ ТАДЖИКСКИХ И РУССКИХ АНТРОПОНИМОВ
Таджикский и русский народы прошли немалый путь от первичных имён, образуемых непосредственно из нарицательных слов, к вторичным, существующим уже как специально антропонимический знак, употребляемый вне его связи с нарицательным (так, в русском языке, говоря
