CC BY
71CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda.
ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALARDA INTERFEYS TURLARI, ULARNING FUNKTSIONAL IMKONIYATLARI VA AFZALLIKLARI
Ergasheva Shaxnoza Mavlonboyevna
katta o'qituvchi, Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada zamonaviy texnologiyalarda interfeys turlari, ularning funktsional imkoniyatlari va afzalliklari, avtomatlashtirilgan tizimlar haqida so'z boradi.
Kalit so'zlar: zamonaviy axborot texnlogiyalari, interfeys turlari, avtomatlashtirilgan tizim, funktsional imkoniyatlar.
KIRISH. Texnika rivojlanib borgani sari kompyuterning foydalanuvchi interfeysini shakllantirish va uning imkoniyatlarini boyitib borishga bo'lgan talablar ham ortib bormoqda. Buyruqlar satridan tortib multimediali-grafik interfeysgacha. Inson va kompyuter o'zaro aloqasiga nisbatan qarashlar ham o'zgarib bormoqda.
ASOSIY QISM. Kompyuterning qanday ishlashi haqida ko'plab kitoblar yozilgan: uning "miyasi" va "yuragi" (xotira va protsessor), "asab tolalari" (avtobus), "sezgi organlari" (boshqa qurilmalar) haqida. Biroq, biz kompyuter bu biologik mavjudot emas, balki mashina ekanligini unutmasligimiz kerak. Har qanday texnik qurilmalar singari, kompyuter ham odam bilan ham mashinada, ham inson uchun majburiy bo'lgan muayyan qoidalar to'plami orqali aloqa o'rnatadi. Ushbu qoidalar kompyuter adabiyotida interfeys deb ataladi. Interfeys tushunarli va tushunarsiz, do'stona yoki yo'q bo'lishi mumkin. Ko'p sifatlar unga mos keladi. Ammo bir narsada u doimiy: u shunday va siz undan qochib qutula olmaysiz.
Interfeys, ta'rifi bo'yicha, operatsion tizimning foydalanuvchilar bilan o'zaro aloqasi qoidalari, shuningdek, kompyuter tarmog'idagi qo'shni darajalardir. Inson-kompyuter aloqasi texnologiyasi interfeysga bog'liq.
Jumladan, foydalanuvchi interfeysining to'rt ko'rinishini farqlash mumkin:
1. Buyruqlar tili
2. To'ldiriladigan menyu yoki maxsus j advallar
3. To'g'ridan to'g'ri mani'ulyatsiya qilish
4. Antropomorf.
Buyruqlar tili interfeysi - eng eski va nisbatan murakkab bo'lgan interfeys bo'lib, foydalanuvchidan ma'lum buyruqlar ketma-ketligini kiritish vazifasini qo'yadi. Bunda foydalanuvchidan murakkab sintaksis va shifrlangan ko'rinishdagi buyruqlar ketma-ketligini yodda saqlash talab qilinadi. Bu esa xotiraning doimiy zo'riqishiga sabab
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. bo'ladi. Kichkina xatolik yuz berganda ham yuqori darajadagi sezuvchanik bilan qabul qilinib, xatolik mavjudligini ko'rsatib turadi.
To 'Idiriladigan menyu interfeysida yuqoridagiga nisbatan qulay shakllar orqali ishlash imkoniyati mavjud bo'lib, bunda faqatgina menyu satrlari namoyish etilib, ulardan birini osongina tanlash (kliknutg') orqali buyruq amalga oshirilishi mumkin.
To'g'ridan to'g'ri mani'ulyatsiya qilish interfeysi - bunda foydalanuvchi interfeys ob'ektlarini fazoda bemalol boshqarish imkoniyatiga ega bo'lishi kerak. Uni quyidagi uchta xarakteristika bilan tavsiflash mumkin:
1. Ob'ekt va uning siljitish natijasini aks ettirish uchun uzluksiz va vizual namoyish etish maydoni bo'lishi kerak;
2. Ob'ektlarni boshqarish murakkab sintaksisga ega bo'lgan buyruqlar ketma-ketligini kiritish orqali emas, balki fizik xarakatlar yoki ma'lum klavishlarni bosish orqali amalga oshirilishi kerak;
3. Xarakatlar tezkor va akslantirilgan bo'lishi, ya'ni ularning obhektga nisbatan ta'sirii bevosita xarakatlar davomida kuzatib borish kerak.
To'g'ridan to'g'ri mani'ulyatsiyaga ko''lab misollarni keltirish mumkin: matn redaktorlari, nashriyot tizimlari, Autocad loyixalash tizimlari, uchish imitatorlari, video o'yinlar va boshqalar. Bunday interfeyslar WYSIWYG (What You See Is What You Get) tamoyilini qo'llaydilar ya'ni ob'ektlar va ularning ekrandagi xarakat natijalarini to'g'ridan to'g'ri moslashuvi tamoyili. Ushbu interfeyslar qator yutuq va kamchiliklarga ega.
Asosiy yutug'i shundan iboratki, foydalanuvchi ishlash jarayonida ob'ektlarni bevosita xarakatini amalga oshirib, natijasini ko'rib boradi. Bu esa sintaksis murakkab buyruqlarni eslab qolishga nisbatan oson yodda qoladi. Yana bir yutug'i shuki, xatoliklar borligi to'g'risidagi xabarnomalarni minimallashadi, chunki natija vizual tarzda ekranda namoyish etib boriladi.
To'g'ridan to'g'ri manipulyatsiya qilish interfeysining kamchiligi metafora va nishonlar (ikonka) bilan ishlashda yuzaga keladigan umumiy muammolar bilan bog'liq. Bunda foydalanuvchi dastur ishlab chiquvchilar ushbu nishon(ikonka) larni nima maqsadda qo'llaganliklari to'g'risidagi fikrlar bilan ishdan chalg'ib ketishi yoki ekran qismlaridan samarasiz foydalanganlik natijasi sifatida qarashi mumkin.
Antropomorf interfeys - bu insonga mo'ljallangan interfeys loyixasidir. Bunday interfeys foydalanuvchi bilan belgili elementlar, vizual axborot, xatto foydalanuvchining nigohi qaratilgan elementlarni o'z ichiga olgan tabiiy tilda dialog xosil qila olishi kerak.
Buyruqlar satri (komandnaya stroka) - bu foydalanuvchi tomonidan kompyuterga to'g'ridan to'g'ri ko'rsatmalar berish vositasidir. Odatda funktsional kalitlar, aloxida simvollar, abbreviaturalar yoki bir butun so'zlardan iborat buyruqlardan tashkil to'gan. U orqali tizimga to'g'ridan to'g'ri kirish imkoniyatiga egamiz.
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda.
Buyruqlar satri xotiradan juda kichik xajmni egallagani bilan, o'zaro xarakatni
amalga oshirishning yirik vositasi xisoblanadi va o'zaro xarakat davomida xech qanday vositachi dasturlarni talab qilmaydi.
WIMP-interfeys- bu xozirgi kunda eng ko'pqo'llaniladigan interfeys turidir. "Microsoft" kompaniyasining barcha maxsulotlari shunday interfeysga ega. WIMP abbreviaturalari quyidagilar: Windows (oyna), Icons (nishonlar, ikonka), Menus (menyu), pointers (sichqoncha ko'rsatkichlari). Ba'zida - Windows, Icons, Mice (sichqoncha), pull-down menus (ochiluvchi menyu). Xar bir elementni aloxida ko'rib chiqamiz: Windows, Icons, Menus, pointers.
Windows. Oynalar turlisa joylashgan bo'lishi mumkin. Ustma-ust yoki kaskad ko'rinishida joylashishi, o'lchamlarini o'zgaritirish, butun ekran bo'ylab ochilishi, nishon xolatida yig'ilishi mumkin. Oynaning muxim qismi oynaning tarkibini yanada yaqindan ko'rish imkonini beruvchi skroll-barning mavjudligidir.
Icons. Bu kichkina surat bo'lib, yo'iq oynaning talab qilinganda ochib beruvchi "vositachisi" sifatida xizmat qiladi. Bunday surat - oynaning mavjudligi to'g'risida eslatib, ekrandagi mavjud joyni tejalishiga yordam beradi. Shuningdek nishonlar tizimning boshqa elementlarini aks ettirishga ham hizmat qiladi. Masalan, karzina, turli disklar, pa'kalar va xokazo. Ushbu nishonlarni ko'rib ular ostida qanday dastur borligini aniqlash mumkin.
Pointers. Ko'rtsatkichlar - WIMP-interfeysi funktsiyalarining asosi xisoblanadi. Kursorning shakli katta axamiyatga ega. Deylik, strelka, vertikal chiziq yoki kursor funktsiyalarni o'zgartirish orqali shakli almashtirilishi mumkin (rasm chizayotganda strelka ikki chiziq kesishmasiga avtomatik tarzda almashib qoladi).
XULOSA. Bundan tashqari u yana qo'shimcha ko'rsatkichlar bilan ham boyitilgan. Ya'ni agar dastur bajarilayotgan bo'lsa qumsoat, doira ko'rinishida kutib turish lozimligini anglatuvchi ko'rsatkichlar bilan qurollantirilgan.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Шипулин Ю. Г., Рустамов Э., Эргашев О. М. ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫЙ ОПТОЭЛЕКТРОННЫЙ ДАТЧИК НА ОСНОВЕ ПОЛОГО СВЕТОВОДА ДЛЯ КОНТРОЛЯ ШЕРОХОВАТОСТИ МАТЕРИАЛОВ //Проблемы получения, обработки и передачи измерительной информации. - 2019. - С. 253-258.
2. Шипулин, Ю. Г., Махмудов, М. И., Мухамедова, Ш. Р., & Эргашев, О. М. (2018). ПРИМЕНЕНИЕ ОПТОЭЛЕКТРОННЫХ МЕТОДОВ ДЛЯ КОНТРОЛЯ КАЧЕСТВЕННЫХ И КОЛИЧЕСТВЕННЫХ ПАРАМЕТРОВ СТОЧНЫХ ВОД. In Оптико-электронные приборы и устройства в системах распознавания образов, обработки изображений и символьной информации. Распознавание-2018 (pp. 292-294).
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda.
3. Эргашев О. М. ОБЕСПЕЧЕНИЕ ИНФОРМАЦИОННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ РАДИОТЕХНИЧЕСКИХ СИСТЕМ //Теория и практика современной науки. - 2018. - №. 6. - С. 689-691.
4. Эргашев О. М. РАЗРАБОТКА МЕТОДОВ ЗАЩИТЫ ИНФОРМАЦИИ В ВОЛС НА ОСНОВЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ КОНЦЕПЦИИ КОДОВОГО ЗАШУМЛЕНИЯ //Теория и практика современной науки. - 2018. - №. 6. - С. 686-688.
5. Шипулин Ю. Г., Махмудов М. И., Эргашев О. М. кандидат технических наук, доцент ТИТЛП РУз //ОБРАЗОВАНИЕ Т Е Х Н И К А. - С. 5.
6. Акбаров Д. Е., Умаров Ш. А., Акбаров Д. С. Новый алгоритм блочного шифрования данных с симметричным ключом. - 2016.
7. Shipulin Y. G. et al. INTELLIGENT OPTOELECTRONIC DEVICE FOR MEASURING AND CONTROL WATER FLOW IN OPEN CHANNELS //Chemical Technology, Control and Management. - 2020. - Т. 2020. - №. 5. - С. 58-63.
8. Эргашев О. М., Эргашева Ш. М. Алгоритмы динамической фильтрации с учетом инерции измерительного устройства //Universum: технические науки. -2020. - №. 2-1 (71).
9. Кадиров О. Х. и др. СИНТЕЗ МНОГОКАНАЛЬНЫХ ИНФОРМАЦИОННО-УПРАВЛЯЮЩИХ СИСТЕМ КОНТРОЛЯ ТЕХНОЛОГИЧЕСКИХ ПРОЦЕССОВ ОЧИСТКИ СТОЧНЫХ ВОД //Наука. Образование. Техника. - 2019. - №. 3. - С. 5-11.
10. Sobirovich K. V., Mirzapulotovich E. O., Mirzaolimovich S. M. Advantages of using LMS as a System for Monitoring, Evaluating and Monitoring Learning Outcomes //International Journal of Development and Public Policy. - 2022. - Т. 2. -№. 2. - С. 1-5.
11. Mirzapo'lotovich E. O. et al. TA'LIMDA JARAYONIDA LMS TIZIMLAR TAXLILI //ТАЪЛИМ ВА РИВОЖЛАНИШ ТАДЛИЛИ ОНЛАЙН ИЛМИЙ ЖУРНАЛИ. - 2022. - С. 118-122.
12. Шипулин Ю. Г. и др. ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНОЕ МИКРОПРОЦЕССОРНОЕ УСТРОЙСТВО КОНТРОЛЯ ПАРАМЕТРОВ СТОЧНЫХ ВОД //Эффективность применения инновационных технологий и техники в сельском и водном хозяйстве. - 2020. - С. 421-423.
13. Эргашев О. М., Эргашева Ш. М. Регулярные алгоритмы коррекции динамической погрешности средств измерений //Universum: технические науки. - 2020. - №. 2-1 (71).
14. Умаров Ш. А., Акбаров Д. Е. Разработка нового алгоритма шифрования данных с симметричным ключом //Журнал Сибирского федерального университета. Техника и технологии. - 2016. - Т. 9. - №. 2.
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda.
15. Akbarov D. E., Umarov S. A. MATHEMATICAL CHARACTERISTICS OF APPLICATION OF LOGICAL OPERATIONS AND TABLE SUBSTITUTION IN CRYPTOGRAPHIC TRANSFORMATIONS //Scientific-technical journal. - 2021. -Т. 4. - №. 2. - С. 6-14.
16. Khonturaev, Sardorbek, and Shohida Eshmatova. "Saving environment using Internet of Things: challenges and the possibilities." Современные образовательные технологии в мировом учебно-воспитательном пространстве 8 (2016): 152-157.
17. Umarov S. A. Use of Chebyshev polynomials in digital processing of signals. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. Vol. 6, Issue 2, February 2019
18. Saloydinov, S. Q. (2021). Creation of feasibility studies to reduce energy costs in ginneries. "Экономика и социум", 9(88), 147-149.
19. Салойдинов, C. К. (2021). Образовательные кредиты в Узбекистане. "Экономика и социум", 12(91), 470-472.
20. Салойдинов, C. К. (2021). Спрос на рынке дифференцированных продуктов. "Экономика и социум", 12(91), 473-476.
21. Салойдинов, С. К. (2022). С паровой турбиной 471 МВт на Талимарджанской ТЭЦ расчет электрических режимов при максимальной зимней нагрузке. "Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)", Special issue, 116-121.
22. Сaлoйдинoв, С. К. (2022). Иннoвaциoннoе решение для пoлyчения биoгaзa. "Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)", 2(3), 280-285.
