CC BY
204ZAMONAVIY TA'LIM JARAYONIDA AMALIY MASHG'ULOTLARNI TASHKIL
ETISH AHAMIYATI R.N. Yo'ldosheva
Nizomiy nomidagi TDPU Ta'lim menejmenti kafedrasi talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.8051242 Annotatsiya. Maqola zamonaviy ta'lim jarayonida amaliy mashg'ulotlarni tashkil etish va bu orqali o'quvchilarning malakasini samarali rivojlantirish haqida.
Kalit so'zlar: amaliy mashg'ulotlar, nazariy bilimlar, ko'nikma, malaka, tajriba, muloqot, munozara.
Ta'limning bugungi vazifasi o'quvchilarni kun sayin ortib borayotgan axborot ta'lim muhiti sharoitida mustaqil faoliyat ko'rsata olish, turli sohalarda zamonaviy axborot texnologiyalarini samarali qo'llash va axborot oqimidan oqilona foydalanishga o'rgatishdan iborat. Bugungi kunda boshqa sohalar qatorida ta'lim sohasida islohatlar olib borilmoqda shu o'rinda Maktab menejmenti sohasida ham bir qancha ishlar amalga oshirilmoqda. Bular jahondagi ta'limi rivojlangan davlatlar qatorida kirish, Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev aytganlaridek:"Ta'lim muassasalari faoliyatini tubdan yaxshilash, eng ilg'or xorijiy tajribani o'rganish, har jihatdan zamonaviy tizim yaratish bugungi kunning talabi, ta'limni rivojlantirmasdan hech bir sohani rivojlantirib bo'lmaydi". Prezidentimizning bu fikrlari negizida qanchalik chuqur ma'no borligi bizga ma'lum. Bugungi kunda mustaqil taraqqiyot yo'lidan ildam borayotgan mamlakatimizning uzluksiz ta'lim tizimini isloh qilish va takomillashtirish, yangi sifat bosqichiga ko'tarish, unga ilg'or pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy qilish hamda ta'lim samaradorligini oshirish davlat siyosati darajasiga ko'tarilgan. Mamlakatimizda olib borilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar ta'lim tizimida ham o'ziga xos o'zgarishlarni kiritish va yangiliklarni joriy etish zaruratini belgilab bermoqda. Yuqoridagi vazifalar ichida eng muhimi, bu o'quv jarayonini tashkil etish uchun eng maqbul bo'lgan ta'lim texnologiyalarini ishlab chiqishdir.
Amaliy mashg'ulotlar - bu o'qituvchi rahbarligida talabalar tomonidan bir yoki bir nechta amaliy ishlarni bajarishga qaratilgan o'quv jarayonini tashkil etish shakli. Bu atama laboratoriya ishi va mashqlar kabi tushunchalarni o'z ichiga olgan tayanch tushuncha sifatida ishlatiladi. Amaliy mashg'ulotlar o'qituvchi va talabalar tomonidan o'quv fanining ayrim nazariy qoidalarini batafsil ko'rib chiqishni tashkil etadigan va talabalar tomonidan ishlab chiqilgan vazifalarga muvofiq individual ravishda amalga oshirish orqali ularni amaliy qo'llash va ko'nikmalarini shakllantiradigan o'quv mashg'ulotlarining asosiy turlaridan biri. Amaliy topshiriqlarning asosiy didaktik maqsadi talabalarning ma'ruza va mustaqil ish jarayonida olgan ilmiy bilimlarini kengaytirish, chuqurlashtirish va batafsil bayon qilish va o'quv materialini o'zlashtirish darajasini oshirish, ko'nikmalarni shakllantirish, ilmiy fikrlash va og'zaki nutqni rivojlantirishga qaratilgan.
Amaliy mashg'ulotlarni tashkil etish shunday tuzilishi kerakki, talabalarning malakasini samarali rivojlantirishi va zarur yordam ko'rsatishi kerak. Zamonaviy o'quv jarayonida amaliy mashg'ulotlarni tashkil etishga quyidagi strategiyalar yordam beradi:
1. Maqsad va natijalarni belgilash: Har bir amaliy ish boshida talabalar uchun maqsad va kutilayotgan natijalar aniq belgilanishi kerak. Bu ularga qanday ko'nikmalarga ega bo'lishlarini tushunishga yordam beradi va diqqatni o'quv maqsadlariga qaratadi.
2. Amaliy topshiriqlarni loyihalash: Amaliy ish shunday tuzilishi kerakki, ma'ruza va boshqa o'qitish shakllari davomida olingan bilimlardan unumli foydalanish, talabalarni qo'shimcha ma'lumotlar bilan ortiqcha chalg'itmaslik kerak. Bundan tashqari, amaliy topshiriqlar barcha talabalar uchun tushunarli bo'lishi kerak.
3. Resurslar bilan ta'minlash: Amaliy mashg'ulotlarni tashkil etishning yana bir muhim jihati kompyuterlar, jihozlar va maxsus dasturiy ta'minot kabi vazifalarni bajarish uchun zarur resurslar bilan ta'minlashdir.
4. Nazorat va qo'llab-quvvatlash: O'qituvchi talabalarning amaliy topshiriqlari bajarilishini nazorat qilishi, zarur hollarda ularga yordam ko'rsatishi kerak. Bu aloqa, maslahat va muayyan muammolarni hal qilishda yordamni o'z ichiga olishi mumkin.
5. Baholash va fikr-mulohazalar: Amaliy mashg'ulotlarni o'z vaqtida tekshirish va baholash o'quvchilarning yutuqlarga erishishlariga va kamchiliklarini bartaraf etishga yordam beradi.
6. Talabalarni muammolarni hal qilishga jalb qilish: Agar talabalar ba'zi real muammolarni hal qilishda ishtirok etsalar, amaliy mashg'ulotlar samaraliroq bo'lishi mumkin. Bu haqiqiy muhitni yaratishga yordam beradi va talabalarni real vaqt jarayonida fikrlab, harakat qilishlari uchun imkon yaratadi.
7. Jamoaviy ishlashni rivojlantirish: Amaliy mashg'ulotlar talabalarda jamoada ishlash qobiliyatini rivojlantirishi kerak. Bunga talabalar guruhlarda bajarishi mumkin bo'lgan topshiriqlarni tayinlash, shuningdek seminarlar va munozaralar, debatlar o'tkazish orqali erishish mumkin.
8. Uchinchi tomon o'zaro aloqalari: Amaliy mashg'ulotlarda talabalarga haqiqiy kompaniyalar yoki tashkilotlar bilan o'zaro aloqada bo'lish imkoniyatini yaratib berish mumkin. Bu ularga kompaniyalar qanday ishlashi haqida aniqroq tasavvurga ega bo'lish imkonini beradi va ularga kelajakdagi rivojlanishlari uchun potensial aloqalarni o'rnatish imkoniyatini beradi.
Amaliy mashg'ulotlarni tashkil etish o'quv maqsadlari va talabalarning ehtiyojlarini hisobga olishi kerak. Amaliy mashg'ulotlarni samarali tashkil etish talabalarga amaliy tajriba orttirish, qobiliyatlarini oshirish va kelajakdagi kasbiga tayyorgarlik ko'rish imkonini beradi. Ularning sifatli va samarali o'tishida o'qituvchi mohorati muhim rol o'ynaydi. Amaliy mashg'uloti o'ziga xos ta'limiy va tarbiyaviy ahamiyatga ega. Unda talabalar o'z fikrlarini, nuqtai nazarlarini ochiqdan ochiq bayon etadilar, qat'iyatlik bilan o'zlashtirganlarini himoya qiladilar, muloqatda fikr almashadilar. Amaliy mashg'ulot haqiqatan ham qiziqarli bo'lishi uchun u baxs-munozara shaklida, ammo boshqariladigan qilib tashkil ettirilishi kerak. Amaliy mashg'ulotning muvaffaqiyatli bo'lishi ustoz va talabalar faolligiga bog'liq.
Zamonaviy ta'lim jarayonida amaliy mashg'ulotlarni tashkil etish talabalar uchun bir qator afzalliklarni taqdim etadi:
Nazariy bilimlarni qo'llash: amaliy mashg'ulotlar talabalarga olgan nazariy bilimlarini real jarayonlarda qo'llash imkonini beradi. Ushbu mashg'ulotlar talabalarga tushunchalar va nazariy bilimlar amaliy vaziyatlarda qanday qo'llanilishini tushunishga, ularning tushunchalarini chuqurlashtirishga va o'quv natijalarini oshirishga yordam beradi.
Malakani rivojlantirish: amaliy mashg'ulotlar talabalarga tanlagan sohalariga tegishli keng ko'lamli ko'nikmalarni rivojlantirish imkoniyatlarini beradi. Ushbu ko'nikmalarga texnik ko'nikmalar, muammolarni hal qilish qobiliyatlari, tanqidiy fikrlash, muloqot, jamoaviy ish va qaror qabul qilish kiradi. Amaliy vazifalarni faol bajarish orqali talabalar ushbu ko'nikmalarni
takomillashtirishlari va mustahkamlashlari mumkin, bu ularni ishga tayyor va kelajakdagi muammolarga moslashuvchan qiladi.
Haqiqiy tajriba: amaliy mashg'ulotlar talabalarga haqiqiy ish muhiti haqida ma'lumot beradi. Ular tanlagan kasblarining qiyinchiliklari, dinamikasi va talablarini boshdan kechirish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Ushbu ekspozitsiya talabalarga real nuqtai nazarlarini rivojlantirishga yordam beradi.
Muammoni hal qilish va tanqidiy fikrlash: amaliy mashg'ulotlar ko'pincha muammolarni hal qilish vazifalari o'z ichiga oladi. Ushbu mashg'ulotlarda faol ishtirok etish orqali talabalar muammolarni hal qilish va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradilar. Ular qiyinchiliklarni tahlil qilishni, ijodiy fikrlashni, variantlarni baholashni va asosli qarorlar qabul qilishni o'rganadilar. Ushbu ko'nikmalar turli xil kasbiy sharoitlarda juda muhimdir va talabaning umumiy intellektual o'sishiga hissa qo'shadi.
Hamkorlik va aloqa: amaliy mashg'ulotlar ko'pincha guruh loyihalarini yoki jamoaviy ishlarni o'z ichiga oladi, bu esa talabalarga hamkorlik qilish va samarali muloqot qilish imkoniyatini beradi. Ular turli xil shaxslar bilan ishlashni, fikr almashishni va yechimlarni muhokama qilishni o'rganadilar. Ushbu tajribalar zamonaviy ish joyida zarur bo'lgan muhim shaxslararo ko'nikmalarni rivojlantiradi.
Ishonchni mustahkamlash: amaliy mashg'ulotlar bilan shug'ullanish talabalarga o'z qobiliyatlariga ishonchni kuchaytirishga imkon beradi. Amaliy topshiriqlar va loyihalarni muvaffaqiyatli bajarar ekan, talabalarda muvaffaqiyat va o'ziga ishonch hissi paydo bo'ladi. Ushbu ishonch o'quv xonasidan tashqariga chiqadi va ularning umumiy shaxsiy va kasbiy rivojlanishiga ijobiy ta'sir qiladi.
Umuman olganda, zamonaviy ta'limda amaliy mashg'ulotlarni tashkil etish nazariy bilimlarni qo'llashni osonlashtirish, ko'nikmalarni rivojlantirish, real tajribani taqdim etish, nazariya va amaliyotni ko'paytirish, muammolarni hal qilish va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini oshirish, hamkorlik va muloqot qobiliyatlarini rivojlantirish, va talabalarning ishonchini oshirish orqali ko'plab afzalliklarga ega. Ushbu afzalliklar talabalarni kelajakdagi muvaffaqiyatlarga erishishlarida har tomonlama yordam beradi.
REFERENCES
1. Sharifxo'jaev M., Abdullaev q. Menejment. Daslik. - T.: o'qituvchi, 2021.
2. Azizxo'jaeva N.N. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat. T. Nizomiy nomidagi TDPU. 2021 y.
3. Kolb, D. A. (2015). Experiential Learning: Experience as the Source of Learning and Development. Pearson.
4. Mulder, M. (Ed.). (2016). Competence-based Vocational and Professional Education: Bridging the Worlds of Work and Education. Springer.
5. Billett, S. (2014). Vocational Education: Purposes, Traditions, and Prospects. Springer.
