Научная статья на тему 'ҒЎЗА ЯГАНАСИ КЕЧИКТИРИБ БЎЛМАЙДИГАН АГРООМИЛ'

ҒЎЗА ЯГАНАСИ КЕЧИКТИРИБ БЎЛМАЙДИГАН АГРООМИЛ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
26
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
ғўза / тупроқ / агроомил / нав / яганалаш / С6524 / С8290 / Султон / Бухоро 8 / чигит / нихол

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Бегзод Одилжонович Ибрагимов

Ушбу мақолада энг мухим агротехник тадбир бўлган яганалаш тўғрисида, унинг ғўза хосилини шакллантиришдаги ахамияти хақида узоқ йиллар давомида олиб илмий тадқиқотлар аосида мулохазалар келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҒЎЗА ЯГАНАСИ КЕЧИКТИРИБ БЎЛМАЙДИГАН АГРООМИЛ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

ГУЗА ЯГАНАСИ КЕЧИКТИРИБ БУЛМАЙДИГАН АГРООМИЛ Бегзод Одилжонович Ибрагимов

ПСУАИТИ мустакил тадкикотчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.8012207

Аннотация. Ушбу мацолада энг мухим агротехник тадбир булган яганалаш тугрисида, унинг гуза хосилини шакллантиришдаги ахамияти хацида узоц йиллар давомида олиб илмий тадцицотлар аосида мулохазалар келтирилган.

Калит сузлар;гуза, тупроц, агроомил, нав, яганалаш, С6524, С8290, Султон, Бухоро - 8, чигит, нихол

Гузани ягана килиш мухим агротехник тадбирлардан бири булиб, гузанинг кайси тури ва нави, катор оралари кандай схемада экилганлигидан катъий назар, нихоллар ягана килинади. Республикамизда худудий тупрок иклим шароитлари инобатга олиниб, гузани катор ораларини 60 - 90 см кенгликда ва кейинги йилларда куш каторлаб экилмокда. Гуза яганасини утказиш йули билан хар бир майдоннинг тупрок - иклим шароити, ер ости сизот сувларининг чукурлиги аник хисобга олинган холда белгиланган микдорда кучат колдирилади. Гуза яганасини асосан, чигит меъёридан ортик каторлаб ва уялаб экилган ерларда сифатли килиб утказиш зарур. Чигит аник уялаб экилган ерларда хам гуза нихолларининг кучат сони бир карра куздан кечирилиб, белгиланган микдордаги кучатлар колдирилиб, даладаги кучат калинлиги тартибга келтирилади. Гузани яганалаш даврида у майдондаги гуза нихоллари сараланади. Саралашни гуза нихолларида 1-2 донадан чинбарг чикарган майдонларда зудликда утказиш тавсия килинади. Яганалаш утказилган майдон такрор текширилиб яганадан кейин колиб кетган, эндигина униб чикаётган ортикча нихоллар юлиб ташланади. Фаргона вилоятининг Олтиарик тумани Нурли келажак фермер хужалигида 2018-2022 йилларда олиб борган тажрибаларимизда яганалаш тадбирини С6524, С8290, Султон, Бухоро - 8 гуза навларида бир йула 1 - 2 чин барг чикара бошлаганда утказиш яхши самара берганлиги кузатилди. Яганалашни бу муддатдан кечиктириб утказилганда, тупрок таркибидаги озик моддалар куп йукотилди, шунингдек тупрок нами сезиларли камайди. Энг мухими гектарига урта хисобда 4,0 центнердан 7,5 центнергача пахта хосилини камайишига олиб келди. ПСУАИТИнинг куп йиллик тажрибаларининг натижаларига кура гузани яганалаш муддатлари гузанинг ривожланишига таъсир утказади, яъни гуза нихоллари турт йилда уртача гектарига битта, иккита чинбарг чикарганда 33.3, учта чинбарг чикарганда 30.4, туртинчи ва бешинчи чинбаргларни чикарганда утказилган яганалашда хосилдорлик 27.7 центнерни ташкил этган ёки биринчи муддатда ягана утказилгандагига нисбатан гектаридан 5,6 центнер кам хосил олинган. Кейинги йилларда олиб борилган дала тажрибаларимизда унумдор тупрокларда С 8290, гуза навларида утказилган тажрибалар хам гуза яганасидан олинган илгарги натижаларни тулик тасдиклайди. Чунки бугун униб чиккан янги нихолни илдизи 17 см дан 22 см. гачани ташкил этади, кейинги даврда эса сутка давомида 2 - 3 см дан усади 1- 2 чинбарг чикаргунга кадар гуза нихоллари осон юлинади ён томондаги усимлик илдизини жарохатламайди.

Яганалаш муддати биринчи чинбаргни чикарган муддатда утказилган майдонларда гектарига 40,4 центнер пахта хосили олинган булса, иккита чинбарг чикарган майдонларда 36,0, учинчи чинбарг чикарган майдонлар 32.9, нихоллар олтита чинбарг

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

чикарганда яганалаш утказилганда эса, гектаридан 30,9 центнер хосил олинган ёки биринчи муддатдагидан 10,5 ц/га кам хосил олинган. Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, гуза яганаси канча тез ва эрта утказилса шунча юкори ва сифатли хосил етиштириш имконияти яратилади.

Яганалаш тадбирини гузада 3 донадан - 6 донагача чинбарг чикаргунга кадар колдириш ярамайди. Акс холда хосилдорлик юкорида таъкидлаганимиздек 5 - 10 ц гача кам булиши мумкин. Шунинг учун иложи борича гузаларни ягана килишни биладиган одамларни бу ишга жалб килиб, узоги билан бир хафта ичида ушбу мухим тадбирни тугатиш кутилган натижани беради.

Ягана килиш вактида пала - партиш, тугри келган эркин ривожланаётган бакувват кучатни юлиб кетиш хосилдорликни кескин пасайишига олиб келади. Гузаларни ягана килиш пайтида соглом, энг яхши усаётган нихолларни колдирилиши шарт. Нимжон, касалланган, ривожланишдан оркада колаётган, нозик гуза нихолларини юлиб олиб, этакларга солинишини хамда дала четларига чикариб ташланиши зарур. Чунки, тулик ва булик чигитлардан бакувват кучатлар эрта униб чикиб ер бетида эрта куринади. Иложи борича илгарирок униб чиккан гуза нихолларини саклаб колиш юкори хосил олиш гарови эканлигини унутмаслик керак. Бунинг учун гуза яганасини утказиш вактида мутахассислар томонидан далани узида тушунтириш, кискаси яганани ахамиятини ургатиб куйиш лозим. Шундагина меъёрдаги соглом кучатлар танлаб колдирилади. Гуза яганаси кечиктирилган майдонларда гуллаш ва мева тугиш даврида озик модда ва намнинг етишмаслиги натижасида жуда куп хосил элементлари, шона, гул, тугунчаларни тукилиши кузатилган. Кучатлар сони калин колдирилган майдонларда гуза усимлигининг пастки ярусларида хаво алмашинуви ёмонлашади, куёш нури яхши тушмайди ва усимликларни нафас олиши кийинлашиб димикади, натижада кусаклар корасон, коракуя булиб касалланади. Бундан ташкари гуза кучатлари хар хил ривожланганлиги сабабли у ерда кишлок хужалик экинларининг хашаротларини купайиши айникса шира ва кусак куртини уясини учогига айланади, гузанинг хосил тугиши кийинлашади, озикланиш майдони етишмаслигидан ёруглик, хаво алмашинишини бузилиши сабабли жуда куп хосил элементлари тукилиб кетади. Шунинг учун меъёрдаги кучат сонини колдириш мул хосилга яратилган асосий замин булади.

Купчилик фермер хужаликларида яганалаш тадбирига бефарк карашгани учун гуза нихолларида 3-4 тадан чинбарг чикаришга карамай гузани яганалаш асоссиз кечиктирилади. Натижада нихоллар заифлашади, сабаби бир уяда 5 - 6 та, хатто ундан куп булган нихолларнинг озикланиш мароми бузилади, илдизлар бир - бирига киришиб чирмашиб кетади. ^олдириладиган гузанинг илдизини ортикча кучатни юлиб олаётганда аксарияти жарохатланади, жарохатланган илдизларнинг иш кобиляти камида 18 - 20 кунга кечикади ёки усимлик мутлоко усишдан тухтаб, тупрокдан олган озик моддаларни асосан жарохат олган яранинг битиши учун сарф килади. Меъёрдагидан ортикча колдирилган кучатлар хосил учун колдирилган гуза усимликларини узлаштирадиган озик моддалари ва намликка бегона утдан купрок шерик булади. Гуза яганаси кечиктирилган майдонларда усимликлар бир - бирини кисади, ривождан оркада колади, буйи чузилиб нозиклашади, нозик нихолларига касаллик ва хашаротлар тез тушади.

Юкорида таъкилаганимиздек, керагидан ортикча колдирилган гуза кучатлари уз навбатида бегона утдан хам купрок зарар келтиради дехкон алданиб колади шунинг учун

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

гуза яганасини эртарок ва киска муддатларда сифатли утказиш кушимча хосил олиш гарови эканлигини унутмаслик керак.

Бир гектар майдонда гузанинг меъёрдаги кучат калинлигини таъминлаш хосил чугини белгиловчи мухим омилдир. Гуза ута калин булганда кураклар сони камаяди тола сифати пасайиб, кусаклардаги пахта вазнини камайишига олиб келади. Дехкон тили билан айтганда гуза туплари ингичка булиб кизариб "лайлак поча" булиб кизариб кетади. Аксинча кучатлар ута сийрак булса хам гуза туплари говлашга мойил булади, кусакларнинг етилиши секинлашади. Маълумки, мул ва сифатли хосилни соглом гуза кучати беради.

Экиш схемалари ва кучат калинлиги усимликнинг усиши ва ривожланишига таъсир курсата олади. Гузани кайси нави булишидан катъий назар "Султон" ёки "С8290" навларида хам гуза нихолларини яъни 90 - 10x 1, 60 х 15-1 схемаларда жойлаштирилганда яхши натижа беради. Х,ар бир уяда учтадан усимлик колдирилганда гуза туплари нимжон булиб турли томонга ётиб колади. Бундан ташкари хосил элементларининг тукилиши хам куп булади. Юкоридагиларга кура хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, хар бир уяда биттадан ёлгиз усимлик колдириш максадга мувофикдир. Битта бир туп гуза унумдорлиги уртача булган ерларда эса катор оралари 90 см. ерларга, гектарига 90 х 10 -1, 90 х 9 -1 схемада бир метрга 9 - 10 та нихол, 60 см ерларда эса 60 -15 -1, 60 х 14 -1 схемада бир метрга 7-8 донадан гуза нихолини колдириш тавсия килинади. Ягана килишда кучат калинлигини далаларнинг холатига караб белгилаш лозим. Унумдорлиги паст кумли, даштли ерларга гектарига 120 - 130 минг дона кучат таъминлаш зарур. Бундай ерларда гузанинг кучат сонини ошириш хисобига пахта хосили купайтирилади. Айникса куш катор килиб экилган ерларда гуза нихолларини якка - якка колдиришга катта ахамият бериш талаб этилади. ПСУЕАИТИ ва Тошкент давлат аграр университети усимликшунослик кафедраси олимларининг куп йиллик илмий тадкикодларини якуний натижаларида, гуза яганасини нихолларда битта, иккита чинбарг чикарганда утказиш, энг макбул муддат хисобланади, бу тадбирни шу фурсатдан кечиктириш гектарига олинадиган хосилдорликка ва унинг сифатига факат салбий таъсир килганлигини таъкидлаб утиш лозим.

Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, гуза яганаси канча тез ва эрта утказилса шунча юкори ва сифатли хосил етиштириш мумкин экан.

REFERENCES

1. Ибрагимов Б.О., Домуладжанов И.Х. Формирование листовой поверхности хлопчатника в зависимости от сроков сева и его сортовых особенностей. Мелиорация как драйвер модернизации АПК в условиях изменения климата: Материалы Междунар. науч.-практика. интернет-конф. 13-20 июля 2020 г. / Новочерк. ин.-ме-лиор. ин-т Донского ГАУ. - Новочеркасск: Лик, 2020. -с. 34-36. ISBN 978-5-90715889-4.

2. Ибрагимов Б.О., Ибрагимов О.О. Влияние сроков сева и сортовых особенностей на рост и развитие хлопчатника. Мелиорация как драйвер модернизации АПК в условиях изменения климата: Материалы Междунар. науч.-практика. интернет-конф. 13-20 июля 2020 г. / Новочерк. ин. -мелиор. ин-т Донского ГАУ. - Новочер-касск: Лик, 2020. -с. 37-40. ISBN 978-5-907158-89-4.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2G23

3. Ибрагимов О.О., Домyладжанов И.Х.. Дехкон, фермер, хyжаликларининг истикболдаги вазифалари. Наyчно-технический журнал ФерПИ, 2020, том №24, спец.вып., №1, Часть 1, с.61 -б7.

4. Ibragimov O.O., Domuladjanov I.X. Let's talk about agriculture of Uzbekistan. Proceedings of the International Con-ference "Process Management and Scientific Developments" (Birmingham, United Kingdom, September 2, 2020) - с.187-195.

5. Ибрагимов О.О., Назаров М.Н. "Регyлирование структуры куста и yрожаиность хлопчатника" Ташкент-"Мехнат" -1987

6. Назаров М.Н., Мирзажонов ^.М., Ибрагимов О.О. Исаев С.Х. "Дехкончиликнинг тежамкор технологиялари" "Фанлар академияси асосий кутубхонаси" Тошкент ш. Зиёлилар кyчаси, 13-уй.179-бет.

7. Муротова Л.Н., Ибрагимов О.О. Ибрагимов Б.О. "Fyзани хосил тугушини бошкариш омиллари" "Dono Nashriyoti" МЧЖ. 2021й.273-бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.