Научная статья на тему 'ЧИГИТ ЭКИШ БИЛАН БИРГА ВА ШОНАЛАШ ДАВРИДА ГЕРБИЦИДЛАР ҚЎЛЛАНИЛГАНДА ҒЎЗАНИНГ ЎСИШИ, РИВОЖЛАНИШИ ВА ҲОСИЛДОРЛИГИ'

ЧИГИТ ЭКИШ БИЛАН БИРГА ВА ШОНАЛАШ ДАВРИДА ГЕРБИЦИДЛАР ҚЎЛЛАНИЛГАНДА ҒЎЗАНИНГ ЎСИШИ, РИВОЖЛАНИШИ ВА ҲОСИЛДОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
54
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тупроқ / шўрланиш / гербицид / бегона ўт / чигит / ғўза / чинбарг / кўсак / ҳосилдорлик / вариант.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Ф.М.Хасанова, Хасанова Ферюза Марифовна, М.А.Эшонқулов

Ушбу мақолада ғўза парваришида бир ва кўп йиллик бегона ўтларга қарши чигит экиш билан ва шоналаш даврида гербицид қўллашнинг бегона ўтларга таъсири орқали ғўзанинг ўсиши ва ривожланишига ҳамда ҳосилдорликка ижобий таъсири келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — Ф.М.Хасанова, Хасанова Ферюза Марифовна, М.А.Эшонқулов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЧИГИТ ЭКИШ БИЛАН БИРГА ВА ШОНАЛАШ ДАВРИДА ГЕРБИЦИДЛАР ҚЎЛЛАНИЛГАНДА ҒЎЗАНИНГ ЎСИШИ, РИВОЖЛАНИШИ ВА ҲОСИЛДОРЛИГИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

ЧИГИТ ЭКИШ БИЛАН БИРГА ВА ШОНАЛАШ ДАВРИДА ГЕРБИЦИДЛАР ЦУЛЛАНИЛГАНДА ГУЗАНИНГ УСИШИ, РИВОЖЛАНИШИ ВА

^ОСИЛДОРЛИГИ Ф.М.Хасанова\ Хасанова Ферюза Марифовна2 , М.А.Эшонкулов3

Пахта селекцияси, уругчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий тадкикот институти лаборатория мудири, к.х.ф.н., профессор1

Пахта селекцияси, уругчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий тадкикот институти лаборатория мудири, к.х.ф.н., профессор2 Сирдарё илмий-тажриба станцияси булим мудири, к.х.ф.ф.д.3 https://doi.org/10.5281/zenodo.8002822

Аннотация. Ушбу мацолада гуза парваришида бир ва куп йиллик бегона утларга царши чигит экиш билан ва шоналаш даврида гербицид цуллашнинг бегона утларга таъсири орцали гузанинг усиши ва ривожланишига %амда %осилдорликка ижобий таъсири келтирилган.

Калит сузлар: тупроц, шурланиш, гербицид, бегона ут, чигит, гуза, чинбарг, кусак, %осилдорлик, вариант.

Сунги йилларда «Дунёнинг 92 та мамлакатида 26,1 млн тонна пахта етиштирилиб, ушбу мамлакатлар орасида пахта хом-ашёси етиштиришни жами улушининг 79,7 фоизи Х,индистон, Хитой, А^Ш, Покистон, Бразилия х,иссасига тугри келади». Дунё микёсида етиштирилаётган кишлок хужалиги экинлари х,осилдорлигининг 19-25% микдори бегона утлар билан зарарланиш натижасида камаймокда. Дунёда 3000 дан ортик бегона ут турлари таркалган ва улардан 1800 тури жуда катта иктисодий зарар келтириб, шулардан 200 дан ортик тури асосий кишлок хужалиги экинлари билан кучли ракобатда булади.

Бугунги кунда дунёда бир ва куп йиллик бегона утларга карши уйгунлашган агротехник ва кимёвий кураш чораларига инновацион ёндашиш натижасида, парваришланган экинлардан юкори ва сифатли х,осил етиштириш билан бирга, озика моддаларини узлаштириш коэффициентини ошириш, ишчи кучини камайтириш, ЁММ харажатларини кискартириш, пахта толаси сифатини яхшилашга хдмда чигит мойдорлигини оширишда илмий асосда олиб боришдаги изланишлар алохида ахамиятга эга. Шу билан гуза:галла киска навбатлаб экишда бир ва куп йиллик бегона утларга карши курашишда янги гербицидларни макбул муддат ва меъёрларини аниклаш олимлар олдидаги долзарб масалалардан бири булиб колмокда.

Тадкикот методикаси: Дала тажрибасини утказиш, фенологик кузатувлар ва биометрик улчовлар "Дала тажрибаларини утказиш услублари" (УзПИТИ, 2007) асосида олиб борилди. Дала тажрибаси Сирдарё илмий-тажриба станциясининг шурланишга мойил оч тусли буз тупроклари шароитида 4 вариант 3 такрорликда ва 3 ярусга жойлаштирилган. Тажрибада х,ар бир вариантнинг майдони 216 м2 х,исобга олиш майдони 108,0 м2 ни ташкил килди. Бегона утларга карши Стомп 33 % э.к. ва Гайтан э.к. гербицидлари чигит экиш билан бирга, "Миура 125 г/л э.к." ва "Зеллек супер 104 г/л э.к." гербицидлари гуза шоналаш фазасида кул апарати ёрдамида сепилди.

Мавзунинг долзарблиги: Бугунги кунда пахтачиликда х,осилдорликни ошириш буйича бир канча агротадбирлар утказилиб келинмокда. Хусусан Республикамизда пахтанинг х,осилига жиддий эътибор каратилиб, гектаридан 25 центнердан кам х,осил

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

олинаётган майдонларда пахта етиштириш уз самарасини бермаётганлигини мухтарам Президентимиз куп маърузаларида таъкидлаб утганлар. Пахта етиштиришда ва х,осилни оширишда бегона утларга карши кураш чораларини такомиллаштириш бугунги кундаги долзарб масалалардан бири булиб келмокда.

1-жадвал

Тажриба тизими

№ Вар. Вариант номи Гербицид куллаш меъёри ^улланилиш муддати

1 Ишлаб чикаришда белгиланган агротехник тадбир (Назорат)

2 Гербицид "Зеллек супер 104 г/л э.к." (Эталон) 1,0 л/га Гуза шоналашда

3 Миура 125 г/л э.к. 1,5 л/га Гуза шоналашда

4 Гербицид "Гайтан э.к." + "Миура 125 г/л э.к." 2,0 л/га + 1,5 л/га Чигит экиш билан бирга + шоналашда

5 Гербицид "Гайтан э.к." + "Зеллек супер 104 г/л э.к." 2,0 л/га + 1,0 л/га Чигит экиш билан бирга + шоналашда

Тажриба 5 та вариант, 3 та такрорликда ва 3 ярусда жойлаштирилган булиб, х,ар бир вариантнинг майдони 216 м2, х,исобга олиш майдони 108 м2 ни ташкил килди. Бир ва куп йиллик бегона утларга карши Гайтан э.к. гербицидининг 2,0 л/га меъёри чигит экиш билан бирга ва гуза шоналаш даврида Миура 125 г/л э.к., Зеллек Супер 104 г/л э.к. кул апарати ёрдамида сепилди.

А.Юлдашев ва Д.Алиматовлар [112; 22-б.] чигит экиш билан бирга Стомп гербициди 1-2 л/га меъёрларда куллаганда, механик таркиби огир тупроклар шароитида 25 кундан сунг бегона утлар 83-90 %, 35 кундан сунг эса 91,0-96,5 % йукотилган булса, енгил тупрокларда эса мос х,олда 88,1-92,7 % камайиб, гербицид огир тупрокларда яхши таъсир этганлиги кузатилган.

Тажриба майдонига чигит экиш билан бир вактда 2,0 л/га меъёрда янги Гайтан э.к. гербицидини лентасимон усулда сепилиб, 15 ва 30 кундан сунг тажриба майдонини х,ар бир варианти уч нуктасига белгиланган 1,0 м2 майдончаларда кузатувлар олиб борилиб, бегона утлар сони хдмда турига таъсири х,исоблаб чикилди. Тажриба майдонида гербицидлар сепилгандан 15 кун утиб кузатув олиб борилганда, назорат вариантида куп йиллик бегона сони 26,1 донани ташкил этган булса, Гайтан гербициди сепилган вариантда назоратга нисбатан 79,4 % кам униб чикканлиги кузатилди. Бир йиллик бегона утлар эса 85,8 % кам униб чикканлиги кузатилди. Таъсир этувчи моддаси Хизалофоп-П-метил булган Миура 125 г/л э.к. гербицидининг 2,0 л/га меъёри 30 кун утгач куп йиллик ва бир йиллик бегона утларга 58,4 % ва 66,6 % таъсир этган булса, таъсир этувчи моддаси таркибида Галаксифоп-Я-метил булган Зеллек супер 104 г/л э.к. гербицидининг 1,0 л/га меъёри кулланилган вариантда тегишлича 63,4 % ва 68,8 % таъсир этганлиги кузатилди.

М.Шодманов [94; Б. 32] тажрибасида, ерни икки ярусли плугда хдйдаб ана шу препаратларни кетма-кет куллаш самарадорликни янада юкори булишини таъминлаган. Яъни, бир йиллик бегона утлар 90,0-94,1 %, куп йилликлар 78,6-80,1 %га камайган. Далаларни уз вактида бегона утлардан тоза булиши гузанинг усиши ва ривожланиши учун кулай шароит яратиб назорат вариантига нисбатан 3,5 ц/га куп пахта х,осили олишни таъминлаган.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

Бегона утларга карши агротехник ва кимёвий кураш чораларининг гузани усиши ва ривожланиши буйича хар бир вариант ва кайтарикларда 25 тадан усимликда алох,ида фенологик кузатувлар олиб борилди (2-жадвал).

Июнь ойи бошида гузанинг усиши ва ривожланиши буйича утказилган фенологик кузатувлардан олинган маълумотларни курсатишича, назорат вариантида гузани буйи 14,1 см ва чинбарг сони 3,5 донани ташкил этган булса, гуза шоналаш даврида гербицид сепилган барча вариантдарда гузанинг буйи 0,1-2,4 см гача пастрок булган булса, лекин чинбарглари сони буйича 3-4-5- вариантлар 0,1-0,4 донагача куп булганлиги кузатилди.

2-жадвал

Гузанинг усиши ва ривожланишига бир ва куп йиллик бегона утларга карши Кулланилган гербицидлар таъсири.

Вар. Чин- Усимлик буйи, см Х,осил Шон Гул Тугунча Кусаклар Шу

барг шохи а лари сони, жум

сони, сони, сони сони дона сони, ладан

дона дона , , дона очил

дона гани

дона

1.06 1.06 1.07 1.08 1.0 7 1.08 1.07 1.08 1.08 1.0 9 1.0 8 1.09 1.09

1 3,5 14,1 35,1 72,8 4,1 11,0 6,2 1,9 4,3 1,3 4,6 8,2 2,4

2 3,1 11,7 29,4 72,1 3,6 11,3 6,1 2,1 4,7 1,5 4,4 8,9 2,0

3 3,9 14,0 34,0 77,5 4,3 11,8 6,8 2,2 5,1 1,6 5,2 9,4 2,0

4 3,8 13,7 31,3 77,5 4,2 12,1 7,6 2,0 5,0 2,3 5,6 10,4 2,8

5 3,6 13,7 35,5 80,2 4,4 12,0 7,7 2,2 5,5 2,2 5,9 11,6 3,0

Сентябрь ойининг бошида утказилган фенологик кузатувлар маълумотларига кура, назорат вариантида умумий кусаклар сони 8,2 донани, шундан очилган кусаклар сони 2,4 дона, очилган кусаклар 29,1 % ни ташкил этиб, бегона утларга карши гербицид кулланилган вариантларда умумий кусаклар сони уртача 8,9-11,6 донани, шу жумладан очилган кусаклар сони 2,0-3,0 донани ёки 22,5-33,9 % ни ташкил этди.

А.Сагдуллаев, А.Юлдашев, Н.Турдиевалар [69; Б.237] тажрибаларида, бегона утларга карши курашишда механик, агротехник тадбирлардан ташкари кимёвий перепаратлардан фойдаланиш мух,им ахамиятга эга эканлигини таъкидлайдилар. Бир йиллик бегона утларга карши гербицидлар кулланилган гуза майдонларидаги пахта х,осили 3-3,5 ц/га ва куп йиллик бегона утларга карши ишлатилганда эса 2,8-3,1 ц/га дан кушимча пахта х,осили олинган.

Тараккиёт ривожланаётган бир даврда кул кучи мех,натидан вос кечган х,олда гуза майдонидаги бегона утлар сонини камайтириб, х,осилдорликни оширишни максад килиб, 2018-2020 йилларда Сирдарё вилояти шурланишга мойил тупроклари шароитида тажрибаларимизни утказганмиз (1 -расм).

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

2018-И. 2019-И 2020-K. У РТАЧА Ц/ГА ФАРЦИ -/+ Ц/ГА

■ Гербицид кулланнлмаган майдан ■ Зеллек супер ls0 л/'га

■ Миура 1.5 л'га ■ Гайтан 2,0 л'га — Миура 1.5 лЛа

■ Гайтан 2,0 л/га — Зеллек супер 1.0 л/га

2018-й. 2019-й. 2020-й. ЭМКФ 05= 0,65 0,96 0,93

ЭМКФ 05 % 1,67 2,40 2,56

1-Расм. Тадцщот майдонида бегона утларга царши кураш чораларини пахта уосилига таъсири, ц/га (2018-2020 йй).

Тадкикотларимиз натижасида уртача 3 йилда гузанинг хосилдорлиги назорат вариантида гектарига 35,5 центнерни ташкил этган булса, колган гербицид кулланган вариантларнинг энг юкори хосилга эга булгани 5-вариант булиб, 40,9 ц/га ни ташкил этди. Гуза шоналаш фазасида сепилган Миура ва Зеллек супер гербицидларининг бегона утларга ижобий таъсири натижасида колган йилларга нисбатан 2019-йилда пахта хосилини ортишига эришилди. Чигит экиш билан бирга Гайтан э.к. гербицидини (2,0 л/га) меъёрида сепилган фонга гуза шоналаш даврида Зеллек супер 104 г/л э.к. гербицидининг 1,0 л/га кулланилган вариантда хам 2019 йилда энг куп 42,8 ц/га хосил олинганлиги кузатилди.

Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, чигит экиш билан бирга Гайтан гербициди 2,0 л/га, гузанинг шоналаш даврида 1,5 л/га Миура ёки Зеллек супер 1,0 л/га кулланганда, бир ва куп йиллик бегона утлар Миурада 58,4-66,6%, Зеллек суперда 63,4-68,8% йукотилган холда гербицид сепилмаган майдонга нисбатан 85,3-95,2 %, камайган ва 4,35,4 ц/га кушимча пахта хосили олинган.

REFERENCES

1. Нурматов Ш., Мирзажонов Авлиёкулов А., Безбородов Г., Ахмедов Ж., Тешаев Ш., Ниёзалиев Б., Холиков Б., Хасанова Ф., Маллабоев Н., Тиллабеков Б., Ибрагимов Н., Абдуалимов Ш., А., Шамсиев «Дала тажрибаларини утказиш услублари», услубий кулланма УзПИТИ, (Тошкент, 2007), 80 б.

2. Сагдуллаев А.У., Юлдашев А., Турдиева Н., Алиматов Д. - Гузанинг усув (шоналаш) даврида галласимон бегона утларга карши гербицидларни куллаш. //Дехкончилик тизимида зироатлардан мул хосил етиштиришнинг манба ва сув тежовчи технологиялари мавзусидаги халкаро илмий-амалий конференция маърузалари туплами. Т.2010.237 б.

3. Шодманов М. Х,ар хил усулда ер хайдаш ва гербицидларнинг пахта даласидаги бегона утларга таъсири. «Узбекистон аграр фани хабарномаси», №3 (21) Т.:2005й.32-б.

4. Юлдашев А. Алиматов Д. Бир йиллик бегона утларга карши "Самурай" гербицидини куллаш. //Ж. Узбекистон кишлок хужалиги. 2010. №11. Б. 22.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.