CC BY
0UDK: 621.01.20
YONG'OQ MAG'IZINI SARALASH MASHINASI ISHCHI QISMI PARAMETRLARINI
ASOSLASH
Xurramova Zilola Gayratovna Andijon mashinasozlik instituti tadqiqotchisi
Annotatsiya. Jahonda oziq-ovqat va qishloq xo'jaligi mashinasozligini jadal suratlar bilan rivojlanishi natijasida, yong'oq mag'izini saralash jarayonlarida foydalaniladigan texnik jihozlarning energiyatejamkor, qo'l mehnatini yengilashtirib beradigan va ish unumi yuqori bo'lgan yangi avlodlarini yaratishga yo'naltirilgan ilmiy - tadqiqot ishlari olib borilmoqda. Ushbu yo'nalishda, mag'izlarni kam shikastlagan holda, yuqori aniqlikda hajmi bo'yicha fraksiyalarga ajratib saralaydigan, kam energiya talab qiladigan mashinalar konstruksiyalarini yaratish hamda ularning texnologik ish jarayonlarini va ishchi organlarining parametrlarini asoslash bo'yicha, shuningdek zamonaviy texnik vositalarni ishlab chiqarishga keng joriy etish orqali mag'iz va shunga o'xshash mahsulotlar tannarxini kamaytirishga alohida e'tibor qaratilmoqda.
Yong'oq mag'izini saralash mashinasi ishchi qismi parametrlarini asoslashda asosiy e'tibor elakning o'lchamlariga qaratilgan bo'lib, mag'iz massasiga bog'liq holatda elakning qiyalik burchagi, mag'izning elak ustida tebranma harakatidagi elastiklik kuchi va mag'izning elak ustida harakat vaqti asoslangan.
Аннотация. В результате бурного развития в мире продовольственного и сельскохозяйственного машиностроения ведутся научно-исследовательские работы, направленные на создание новых поколений технического оборудования, используемого в процессах сортировки орехового ядрышко, которые являются энергоэффективными, облегчают ручной труд и обеспечивают высокую производительность труда.
В этом направлении особое внимание уделяется созданию малоэнергоемких конструкций машин, сортирующих ядрышко по объемным фракциям с высокой точностью при малом повреждении, и обоснованию их технологических процессов и параметров рабочих органов, а также снижению себестоимости ядров ореха аналогичной продукции за счет широкого внедрения в производство современных технических средств.
При обосновании параметров рабочей части сортировочной машины с ореховым ядро основное внимание уделяется размерам сита, исходя из угла наклона сита в положении, зависящем от массы ядры ореха, силы упругости при вибрационном движении магазина на сите и времени движения ядры на сите.
Annotation. As a result of the rapid development of food and agricultural machinery in the world, research is underway aimed at creating new generations of technical equipment used in nut kernel sorting processes, which are energy efficient, facilitate manual labor and ensure high labor productivity.
In this direction, special attention is paid to the creation of low-energy structures of machines that sort the nucleolus by volume fractions with high accuracy with little damage, and the justification of their technological processes and parameters of working bodies, as well as reducing the cost of nut kernels of similar products due to the widespread introduction of modern technical means into production. When justifying the parameters of the working part of the sorting machine with a nut core, the main attention is paid to the size of the sieve, based on the
angle of inclination of the sieve in a position depending on the mass of the nut kernels, the elastic force during the vibratory movement of the magazine on the sieve and the time of movement of the kernels on the sieve.
Kalit so'zlar. Yong'oq mag'izi, saralash, mashina, massa, elak, qiyalik burchagi, samaradorlik, tuynuk, elastiklik, kuch, tebranma harakat, vaqt.
Ключевые слова. ядро ореха, сортировка, машина, масса, сито, угол наклона, эффективность, отверстие, упругость, прочность, колебательное движение, время.
Keywords. nut kernel, sorting, machine, mass, sieve, angle of inclination, efficiency, hole, elasticity, strength, oscillatory motion, time.
Respublikamizda yong'oq va uning mag'izini saralashda mehnat va energiya sarfini kamaytirish, resurslarni tejash va yuqori samaradorlikka ega bo'lgan resurstejamkor texnika va texnologiyalarni ishlab chiqish yuzasidan keng qamrovli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-yil 5-apreldagi PQ-113-son "2023-yilda qishloq xo'jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish, qayta ishlashni kengaytirish va qo'llab-quvvatlashning qo'shimcha chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarorida, jumladan, "... lalmi yerlarning 373 ming gektar maydoniga qishloq xo'jaligi ekinlarini ekish rejalashtirilganligi"[1] yong'oqzorlar sonini oshirish vazifalarini belgilab beradi. Ushbu vazifalarini amalga oshirishda, jumladan energiya va resurslarni tejash bilan birga mag'izlarni shikastlantirmasdan, aniq saralaydigan mashinalarni texnik va texnologik jihatdan modernizatsiyalash muhim masalalardan biri hisoblanadi.
Dunyoda yong'oq mevasini yetishtirish va jahon bozoriga sifatli mahsulot yetkazib berishga katta ahamiyat qaratilmoqda. Respublikamizda ham ko'plab yer maydonlarida yong'oqzorlar mavjud.
O'zbekiston Respublikasi qishloq xo'jaligini rivojlantirishning 2020 — 2030-yillarga mo'ljallangan strategiyasida belgilangan vazifalarni 2023-yilda amalga oshirish, mavjud resurslardan samarali foydalanish orqali oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmlarini ko'paytirish, ichki bozorda aholi talabini ta'minlash va narxlar barqarorligini saqlash hamda qishloq xo'jaligi mahsulotlari yetishtiruvchilarni iqtisodiy va moliyaviy qo'llab-quvvatlash maqsadida O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-yil 5-apreldagi PQ-113-son qarori ishlab chiqildi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 1-iyundagi «Yong'oq ishlab chiqaruvchilar va eksport qiluvchilar uyushmasini tuzish va uning faoliyatini tashkil etish» to'g'risidagi PQ-3025-son qarori bilan 2017 yilda Respublikamizda yong'oq ishlab chiqaruvchilar va eksport qiluvchilar uyushmasi tashkil etildi [2].
Yong'oq daraxti foydali meva hisoblanadi. Yog'ochi mebelsozlik sanoati uchun qimmatbaho xomashyo bo'lsa, bargidan tortib mevasigacha shifobaxsh xususiyatga ega. Xalq tabobatida yong'oqning barglari, gullari, meva g'o'rasi, po'stlog'i, po'chog'i, mag'zining po'stlog'i va moyidan keng foydalaniladi. Abu Ali ibn Sino yong'oq haqida shunday degan: "Yaprog'i va qobig'i burishtiruvchi bo'lib, qon oqishiga qarshi foydasi bor. Yong'oqning yog'i yaraga, sarmastga va ko'z atrofidagi yaralarga malham bo'ladi". Ulug' tabib yong'oq bargi shirasini iliq holda quloq ichi yiringlaganda tomizgan, po'stidan tayyorlangan qaynatmani esa bachadondan qon ketishini to'xtatishda qo'llagan [3].
Yong'oq - yong'oqdoshlar oilasiga mansub mevali daraxt hisoblanadi [4]. Bu meva butun dunyoda keng tarqalgan. Yong'oq mevasi yetishtirish dunyoda qariyb 1 500 000 tonnadan oshadi. Xitoy Respublikasi, Amerika Qo'shma Shtatlari va Eron Islom Respublikasi mos ravishda yong'oqning asosiy ishlab chiqaruvchilari hisoblanadi. So'nggi yillarda yuqorida qayd etilgan mamlakatlarda yong'oq yetishtirish jadal sur'atlar bilan o'sadi. Yong'oq mevasi to'rtta asosiy qismdan iborat: mag'iz, po'stloq, qobiq va yashil qobiq. Yeyish mumkin bo'lgan mag'izi
tufayli u keng tarqalgan. Yong'oq yuqori kaloriya darajasiga va boy ozuqa viy tarkibga ega [5]. Agar u yetarli miqdorda iste'mol qilinsa, kundalik ratsionga sezilarli hissa qo'shishi mumkin. Tarkibida ko'p to'yinmagan yog'li kislotalar kabi o'ziga xos birikmalar tufayli u fiziologiya va tibbiy biokimyoda funktsional ahamiyatga ega. Yong'oq mevasi yog'ga boy va uning yog'ini alohida iste'mol qilish yoki boshqa oziq-ovqat mahsulotlari bilan aralashtirish, yangi yoki qovurilgan holda iste'mol qilish mumkin. Yong'oq yog'ining asosiy tarkibiy qismlari triglitseridlar bo'lib, ularda mono to'yinmagan (birinchi navbatda oleyk kislotasi) va ko'p to'yinmagan yog'li kislotalar (linoleik va a-linolenik kislotalar) ko'p miqdorda mavjud. Fenollar, fitosterollar va tokoferollar kabi boshqa biologik faol kichik komponentlar mavjud [6]. Yong'oq va yong'oq yog'ini iste'mol qilish, avvallari saratonning ayrim turlaridan himoya qiluvchi vosita sifatida ishlatib kelingan. Chunki yong'oq tarkibida yurak-qon tomir kasalliklari xavfini kamaytiradigan tabiiy antioksidantlarning yuqori miqdori mavjud [6].
O'zbekistonda yong'oqning Konsoy, Pioner, Vatan, Yubiley, Do'rmonl, Do'rmon2, Ideal, O'zbekiston tez pishari, Bo'stonliq navlari yetishtiriladi. Yong'oq respublikamizning deyarli barcha hududlarida o'stiriladi. Yurtimizda yong'oq daraxti aprel-may oylarida gullaydi. Naviga qarab avgust oyi oxiridan boshlab pisha boshlaydi. Uning o'suv davri 165-210 kun davom etadi. Yong'oqning po'chog'i yupqa va mag'izi to'la bo'ladigan navlari ko'p ekiladi. Respublikamiz issiq hududlarida yong'oq hosili avgust oyining 20-sanasidan boshlab yig'ib olinadi.
Yong'oq mag'izi tarkibida yog', oqsil, temir va kobalt, S, A, R, E kabi vitaminlar mavjud. Mag'zidagi fosfor va kalsiy raxitning oldini olishda foydali. Unda magniy ham mavjud, tomirlarni kengaytirish va peshob haydash xususiyatiga ega. Muhammad Xusayn ibn Muhammad al-Oqiliy "Davolar xazinasi" asarida yong'oqning badanni yumshatishi, qattiq moddalarni so'rib olishi, me'da ishini yaxshilashi, miya, yurak va jigarni mustahkamlashini aytgan. Yong'oqlar kaloriyaliligi bo'yicha oq nondan 2 baravar yuqori: 100 g yong'oq mag'izida — 850 kkal mavjud [6-9].
Yong'oq mag'izi o'z shakli bo'yicha odam miyasiga juda o'xshab ketishini hammamiz yaxshi bilamiz. Bu bejiz emas. Hozir ham uning ba'zi Yaqin Sharq mamlakatlaridagi nomi "to'rtta miya" ma'nosini anglatadi. O'rta asrlarda yong'oq bosh og'rig'ida yordam beradi, degan firk mavjud bo'lgan. Qadimgi yunon tarixchisi Gerodot esa, yong'oq aqliy faoliyatga ijobiy ta'sir qilgani bois Qadimgi Bobil kohinlari oddiy odamlarga yong'oq yeyishni ta'qiqlashgani haqida yozadi [5-6].
Yong'oqning juda ko'p turli xil turlari mavjud, ulardan faqat uchtasi an'anaviy:
1. Qora yong'oq "juglans nigra"
2. Ingliz yoki fors yong'og'i "Jugans regia"
3. Oq yoki sariyog' yong'oq "Juglans cinerea"
Saralash mashinasining ish unumdorligi va saralash aniqligi yuqori bo'lishi uchun saralash yuzasidagi tuynuklarning shakli muhim ahamiyatga ega.
Yong'oq navlarining geometrik shakllari elipssimon shaklga yaqin bo'lib, ularni taxminan 80 foizi uzunchoq ovalsimon va o'rtacha 20 foizi esa shar shaklida bo'lishi mumkin. Saralash yuzalarining asosiy jihati o'tkazuvchanlik koeffitsienti Лрг hisoblanadi [7].
O'tkazuvchanlik koeffitsiyenti bo'yicha aylana yuzali tuynuklarni ifodalash 1-formula orqali aniqlanadi:
oöoaooöc
□ о о о о о ос
□ о □ □ о о ОС
□ □□□□□ □(.
lOQOOGQt; p□□□□□□ 1 □□□□□□c pooooao]
a b
1-rasm. Saralash mashinasi tuynuklarining shakllari: a-doira; b- kvadrat shaklli
Shunday qilib, saralash yuzasining imkoniyatini baholashda ikkita eng muhim omil o'rtasida qarama-qarshilik yuzaga keladi. Ya'ni, mag'izni saralash aniqligi va ishchi organlarning ish unumdorligi orasidagi qarama- qarshilik.
Ushbu qarama-qarshiliklarni hal qilishga maksimal saralash aniqligi va o'tkazuvchanligini ta'minlaydigan tuynuklari bo'lgan saralash yuzalarni tanlash lozimdir.
Tadqiqotlar va taxlillar shuni ko'rsatadiki, mag'izlar saralanishi uchun saralash yuzasining geometrik o'lchamlari, hajmi va material sarfi jihatdan eng mos keladigani aylana shakldagi tuynuklardir. Aylana shakldagi tuynuklarda samaradorlik va o'tkazuvchanlik darajasini oshirish uchun aylana tuynuklar bir biriga yaqin joylanadi va elakda tebranma harakat hosil qilinadi.
Aylana shaklini tanlash mag'iz sirti shaklidan kelib chiqib ham belgilanadi.
Kvadrat shaklli tuynuklarda mag'iz tiqilib qolish ehtimolligi yuqor bo'lishi tajriba o'tkazilganda aniqlangan.
Demak, tuynuk shaklini tanlashda mag'iz shakli o'tkazuvchanlik koeffitsiyenti yuqori, tayyorlanish texnologiyasi oson va saralash yuzasining mustahkamligi ham yuqori bo'lish jihatlarini inobatga olamiz. Shuning uchun saralash yuzasining tuynuklari shaklini aylana shaklli deb qabul qilamiz.
Saralash mashinasidagi elakning tuynuk o'lchamlari yong'oq mag'izlari o'lchamiga mos holatda aniqlanadi. Yong'oq mag'izi qobig'idan ajratib olish jarayonida mag'iz to'liq o'z holatini saqlab qolmay, ma'lum qismi bo'laklarga bo'linib ketishi tajribadan ma'lum hisoblanadi. Shu sababli ham yong'oq mag'izini saralash jarayonida mag'iz holatlaridan kelib chiqib, maydalangan mag'izlar, to'rtdan bir bo'lakli mag'izlar hamda yarim bo'lak va butun mag'izlarni alohida ajratib olish uchun elak tuynuklari o'lchamlari tanlab olinadi. Shunday qilib, mag'iz o'lchamlariga bog'liq holatda saralash mashinasi elak tuynuklarida yong'oq mag'izlari 3 ta o'lcham bo'yicha, ya'ni mayda va uvoq mag'izlar 15mm gacha, mag'izni 4/1 va 8/1 qismiga ajratilgan bo'laklari 15-25 mm va mag'izni 2/1 va butun holatdagilari 25 mm.dan 40mm gacha bo'lganlarga ajratilib olinadi [8].
Texnologik nuqtai nazardan qarasak, saralanayotgan mag'iz elak bilan o' zaro ta'sirlashishi natijasida shikastlanishga va maydalanib ketishga yo'l qo'ymaslik hamda mag'izlarni ma'lum tezlik bilan oldinga harakatlanishini ta'minlash lozim. Bunda elakning tebranishi shunday bo'lishi kerakki, mag'izlar elak yuzasi bo'ylab bir xilda harakat qilishi, maydadan katta o'lcham bo'yicha saralanishi kerak [9].
LtJ
ю
a* о
OQ
СЛ
fa
fa
Ñ ' 3
5"
OQ
fa
fa
w 3"
fa
fa 3
рГ
3
fa
3"
c 3 3 3.
5' 3
OQ fa и
fC 3^
-Г g-
с g"
ai
N fa
fa OQ
3"
fa
fa
ïv
fa
OQ fa 3. и 3"
fa
fa
►S"
О
r-K.
fa
и О
В-
fa
с 3
s ß
5 °H.
3 Ñ"
СИ £Г
►g
3"
fa
fa £
pT
3. и 3" 3
СЛ 3"
c
3
5"
OQ
С o 3"
с
3
^ a* CD O
§: I
3 £
43.
ÍV cl!
S p g
fa
в ^
i—t ГТ.
fa
. 3. 3
a* С
3
o
a*
fa
N fa
3
s
CD
3.
fa
OQ fa
s* a
fa X
£ ст"
fa
3. g
N fa
g"
3 <
gL fa
ÏÏ « ET
P
№ 3 1 3
и CD
^ 3 S"
2L ~ ST
3 ^
Í S
CD
S я
^ fa
a*
CD ►t
fa &
oq' fa 3
CD
3
OQ
3
fa
H Ñ ' и
3
fa 3
R" td
S' °
^p
с ^
3* ^
5
3 fa
и Q-fa fa
3 qs. ST a 49. 1 S-H
^ I Ñ ^
ё Э.
I—• H-¡
ГС Й £ 3.
и' CT*
< 3-fa P
43 fa 3
B1
fa
CT* &
fa P
cío*
fa 3
P
Й. CT"
з
о 3*
fa OQ
fa 3_
рГ
и 3*
и in
3*
P ►S"
P*
3. 3*
C/3 o
3- Й
o p
p 3
s
fa
СЛ
fa 0Q_
Ñ_
P
О С
(л a*
Й p £L 3
ça rV 3. Й
CT* ça ?
l/l
S- s:
3 3.
к в.
fa a
3 3.
ï*r 3-3 p
zE< ел
5'
OQ с О
с" g-
^ a a »
с о £ E.
о ►S
& Й.
ГТ*
tí" CT*
55 ' s
СИ S-p g
и OQ
ё-з:
о
__ и
O tí-
C CD N tí. fa и
P ^
CD
fa 3*
3 g*
fa q
OQ fa
H-".
N Й.
и 3
о
fa a
s- §.
fa ^
fa CT* (V О
g. H-l
si fa
fa Q-3. r-
и
3* СЛ 3*
c
1 -
fa fa
hQ a*
и fa Q.
fa P P*
си.
о
fa
й-•cío*
fa
С
^
3 С
OQ
2 Г fa N fa
3* 3 о
з a*
OQ
^ S
N 3 ë £ g* 3
(Л ^
с- fa
3* й fa
; з • ^
fa
fa
^
&*
cÎq" fa 3
ст* о
0Q fa
CD №
CD 3
CD 3
roots'
fa
N fa
3*
o
ÏÏ 3
с 3
fa &
< fa
CT* 43
о fa Ü 3. и' CT* 3*
(Л
3*
fa^ ng
3
з' 3.
рГ и g £
ptcg.
3*
fa
fa &
3*
fa
fa
CT"
С
В
3
3*
o p*
fa
OQ fa
(Л &
fa CT"
fa ^
r' 3
СЛ fa 3* OQ
С H-".
3 g
с 3.
Й" ^
Ä CD
"-< i-I Н-. fa
a E
fa h-.
N
й В
fa 3
а с о
X fa CT* 3
С fa
< OQ О
tí! N С
er 3-
О
& Ñ • fa
fa С
43 а fa 3
& S-й §
Е < N fa и
(Л
fa
OQ
fa 3
(Л
fa
cl P В* '-i
С fa
Г
CD
p ST
ст-
3-
fa
a fa
С й- 49.
fa о" 3- CT- 3-
£-3-3.
ая 5
Р 3 OQ и (V а-
з* » с
н- • »—К н^
а* 3 PC
§ з: N
£ з
^ с
fa
(Л
Р
Р
I3
3 р
е- С1 ё-3
— S-
з
£ 2Г ?г
-й. 3 9г р •
с
о СИ ti
2 g а 3- о P & g" 49.
3 p си g;
Н-". £
Р* H
tí ^з Е
Il -
С Я CD 3 Ö-.
р о
О о 3. N 3-
р 3
а* о
a oq ""
о
CT- ^ ^
с
^ i CD P
3. СИ
N
P P
О 3
H
о" ^
• 3
p
0Q
Р
CD Р
0Q
43 Р
3
Р &-
cÎq'
р
з
Ст-
С
3
CD
N
о\
to
3 р
tí- с
з p
p
3 р
з
0Q
Р ^
Р* 3
3
p
(Л Р
а*
p й-
rV fa
^СЮ № й
S.P А' ^
fa 3^ и Р
3 ¡V
Р
(Л
з-
5"
p
p
0Q
Р
£ ст-
р
Р 3
р Р
3 р
0Q Р
3- fa О 0Q N
ст- El 3: P
§ 3.
и и ^ р
й-а' Р*
& (Л
р 3* 3
СИ о p
а з
►о о* з:
йоЗ a- P з: ^ а.
fa .
& — 3
• s- р
и о®
Р 3- К' i-I и-. N
й-1—• 3. р*
(Л
Р
Р
^
О 3
3-
о
N
Р ^
Р*
3 р
р
CD
ст-
Р 3
3
p
3-р
3 ^
^ с й <1 .__ 3
с
С/3 ^
О ст-
з- з р
(V СТ-
1=: о о
fa 3^
49. р
(Л
Р
й-P"
(Л
PV а*
0Q Щ Р
fa hQ 3 P
й- 3 OQ* OQ P P P tí a
OQ P
P
fa СП
К» ЕЛ
I (Я
■s a ¡=r
îs ^
S & cr
a OQ С
? - P.
о чз в p
Ct>
CTQ 3
Ю
О и" 3
■S ON 3 3 i?
as cr> , .
■a. Г3
s 5 ^ в 5' SL m
g ^ СИ
■t ^^ СО
g. í» 3
g I 3 3 g- - •
» g N в- E S
= p я gís.S-
о "-< rt-
B 3 с
5 с и
a- си
= D*
í. e 3 э-i. g
MÔ^ÔÔOOÔOÛOÔQ
00000000000
000000000001
ooooooooooo ooooooooooo ooooooooooo ooooooooooo ooooooooooo ooooooooooo ooooooooooo ooooooooooo ooooooooooo ooooooooooo ooooooooooo
ooooooo ooooooo oooooo oooooo ooooooo' ooooooo
OOOOOOO OOOOOOO OOOOOOO
"ir
fa ►t
ST
и tr
maqsadida mag'izning shaklini, birinchi yaqinlashishda ellipsoid va uning ko'ndalang kesim yuzasini ellips ko'rinishida deb qabul qilamiz.
3-rasm. Tadqiqotlar uchun mag'izning qabul qilib olingan ko'ndalang kesim yuzasi
Elak tebranma harakatida harakatni hosil qilib beruvchi vibrator hosil qilib beruvchi kuch prujina harakatiga teskari yo'nalishda bo'ladi. Shunday bo'lsada, prujina tebranma harakatni hosil qilishda asosiy vosita hisoblanadi. Umuman olganda mag'izni elak ustida harakati va saralanish jarayoni elakning tebranma harakati, elak joylashgan qiyalik burchagi va elak sirt yuzasi, hamda unga tushayotgan mag'iz og'irligiga bog'liq bo'ladi. Shundan kelib chiqib, bog'liqlik tenglamasini 2-tenglamadan foydalanib keltirib chiqaramiz.
f/:' = J;. (2)
Bu yerda:
m - mag'izning bunkerdan elakka tushayotgan umumiy massasi, kg\
a - elak qiyalik burchagi;
k - prujina bikrligi, A' mm:
AI - prujina cho'zilishi, mm;
Mag'izning elakka tushayotgan massasi bunker hajmidan kelib chiqib, aniqlanadi. Elakka soatiga 330-350 kg mag'iz solinadi. Har sekundga nisbatan olinganda o'rtacha 0,09 kg mag'iz elakka tushadi. Demak, elakka bir sekund ichida bir metr kvadratga 0,43 kilogram mag'iz tushishi kelib chiqadi.
= (3)
3-ifodadan ko'rish mumkinki, elakka tushayotgan mag'iz massasini o'zgarmas deb qaralsa, k&l - qiymati ham o'zgarmas bo'ladi. U holda elak qiyalik burchagini aniqlash mumkin bo'ladi. Elak qiyalik burchagini belgilashda mag'izni elak sirtida harakatini ham e'tiborga olish kerak ekanligidan qiyalik burchagi «=25°-45° olish maqsadga muvofiq bo'ladi. Fel = k&l ekanligidan hamda fcAi-o'zgarmas deb qarasak, 3-rasmdagi grafikka erishiladi.
F,- = (4)
4-tenglamadan ko'rish mumkinki, qiyalik burchagi qancha kichik bo'lsa elastiklik kuchi shuncha ortadi. Aniqlangan qiymatlar asosida elastiklik kuchini hisoblasak, Fe;=3,8 N ekanligi kelib chiqadi.
Yong'oq mag'izini elakdagi harakati tezlanishi elak qiyalik burchagiga bog'liq bo'ladi.
4-rasm. Elak qiyalik burchagi fit ni mag'iz massasi m ga bog'liqligi feA/=3,8N
4-rasmdagi grafikdan ko'rishimiz mumkinki, elak qiyalik burchagi massaga bog'liq bo'ladi. Massa ortgan sari qiyalik burchagi ham ortib boradi. Lekin qiyalik burchagi 45o dan ortib ketishi mag'iz saralash tuynugidan tushmasligiga sabab bo'ladi. Shuningdek, massani ortishi mag'izlar bir birini to'sib qolib belgilangan o'lcham bo'yicha tuynukdan tushmasdan boshqa o'lchamli tuynukka o'tib ketishiga sabab bo'ladi. Bu esa saralash aniqligini kamayishiga olib keladi. Shundan kelib chiqib, elakka bir sekund ichida bir metr kvadratga 0,43 kilogram mag'iz tushishi va elak qiyalik burchagi a=28° olinishi saralash jarayonini sifatli ta'minlab beradi.
(5)
5-tenglamaga asosan mag'iz harakat tezlanishini hisoblasak, a=0,14 m/s2 bo'ladi.
6-tenglamadan foydalanib, mag'izni elakustida harakatlanish vaqtini hisoblab chiqamiz.
(6)
Mag'izni bunkerdan tushish holatidan oxiriga yetib borish uchun 5,5 sekundda bosib
o'tadi.
Xulosa qilib aytganda mag'izlarni kam shikastlagan holatda yuqori samaradorlikda saralsh uchun aylana tuynukka ega bo'lgan va tebranma harakat qiladigan elaklarni olish tavsiya qilinadi. Tadqiqotlardan ko'rish mumkinki, elak qiyalik burchagi massaga bog'liq bo'ladi. Massa ortgan sari qiyalik burchagi ham ortib boradi. Lekin qiyalik burchagi 45o dan ortib ketishi mag'iz saralash tuynugidan tushmasligiga sabab bo'ladi. Shuningdek, massani ortishi mag'izlar bir birini to'sib qolib belgilangan o'lcham bo'yicha tuynukdan tushmasdan boshqa o'lchamli tuynukka o'tib ketishiga sabab bo'ladi. Bu esa saralash aniqligini kamayishiga olib keladi. Shundan kelib chiqib, elakka bir sekund ichida bir metr kvadratga 0,43 kilogram mag'iz tushishi va elak qiyalik burchagi a=28o olinishi saralash jarayonini sifatli ta'minlab beradi.
ADABIYOTLAR
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023 - yil 5-apreldagi PQ-113-son "2023-yilda qishloq xo'jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish, qayta ishlashni kengaytirish va qo'llab -quvvatlashning qo'shimcha chora-tadbirlari to'g'risida "gi qarori
2. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 - yil 1 iyundagi PQ-3025-son «Yong'oq ishlab chiqaruvchilar va eksport qiluvchilar uyushmasini tuzish va uning faoliyatini
tashkil etish» qarori.
3. Hasanov B.A., Safarov A.A., Boyjigitov F.M. Yong'oq (Juglans L.) turkumiga mansub daraxt turlarining taksonomiyasi va ularni kasalliklardan himoya qilish muammolari. // Agro kimyo himoya va o'simliklar karantini jurnali. - Toshkent, 2017. - № 2 (2). - B. 21-23.
4. Abdurasulov A., Kalmikov S. Yong'oq mevali o'simliklar agrotexnikasi va eng yaxshi navlari. // R.R. Shreder nomidagi bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-ishlabchiqarish birlashmasi. Toshkent, 1985. - B. 8.
5. To'laev D.B. Grek yong'og'ining (juglans regia l.) istiqbolli shakllari va navlari ko'chatlarini yetishtirish texnologiyasi // Innovatsionnbie podxodbi v ispolzovanii Agro -bioraznoobraziya v ustoychivom razvitii selskogo xozyaystva: materialov mejdunarodnoy nauchno - prakticheskoy konferensii. -Tashkent: TAShGAU, 2019. - B. 302-307.
6. Ziyotov T., Tulaev D., Yuldashov Ya.X. O'zbekistonda yong'oqning istiqbolli navlari va shakllari // Mamlakat taraqqiyoti - yoshlar nigohida mavzusida ilmiy-amaliy konferensiya. -Toshkent: TDAU, 2018. - B. 139-142.
7. Baxadirov G'.A., Umarov B.T., Obidov N.G'. Kartoshka tuganaklarini saralash uchun yangicha konstruksiyadagi barabanli saralash mashinasi // Ilmiy-texnika jurnali FerPI. Fergana, 2021. № 1. - B. 19- 23.
8. O'zR DGU 26515 / 08.08.2023 y/Xurramova Z., Mirzayev O. Yong'oq mag'izini saralash jarayoni/dasturiy ta'minot.
9. Xurramova Z., Mirzayev O. Yong'oq mag'izlarining fizik xossalarini saralash qurilmasiga ta'sirini o'rganish // Mashinasozlik ilmiy-texnika jurnali AndMI. Andijon, 2023. №2. -B 31-37.
10. Кучкоров, С., Косимов, А., & Мадрахимова, М. Кутариш-ташиш машиналари фанини укитишда янги педагогик технология усулларидан фойдаланиш. In Сборник материалов Международной научно-технической конференции на тему:" Современные материалы, техника и технологии в машиностроении (Vol. 2, pp. 687-690).
11.Меликулов Нормат, & кучкоров Собиржон Каримжонович (2022). ОДНОВРЕМЕННОЕ ДЕЙСТВИЕ ИЗГИБА И СЖАТИЯ В ПЛАСТИНАХ, ПОДКРЕПЛЕННЫХ ПО КОНТУРУ УПРУГИМИ ТОНКОСТЕННЫМИ СТЕРЖНЯМИ. Механика и технология, 3 (8), 64-69.
