CC BY
0XORIJIY TAJRIBALAR ASOSIDA BO'LAJAK O'QITUVCHILARNI STEAM TA'LIMIGA TAYYORLASHNING KONSEPTUAL YO'NALISHLARI Kuchkinov Abdumalik Yuldashovich
Chirchiq davlat pedagogika universiteti "Boshlang'ich ta'lim metodikasi" kafedrasi dotsenti,
(PhD)
https://doi.org/10.5281/zenodo.10676438
Annotatsiya. Xorijiy tajribalar asosida bo'lajak o'qituvchilarni STEAM ta'limga kontekstida tayyorlashning konseptual yo'nalishlari haqida umumiy ma'lumot beradi. STEAM ta'limi ijodkorlik, tanqidiy fikrlash va muammolarni hal qilish ko'nikmalarini rivojlantiruvchi ta'limga yaxlit yondashuv sifatida tobora muhim ahamiyat va muammolarni yoritishga qaratilgan.
Kalit so'zlar: Xorijiy tajribalar, STEAM ta'limi, fanlar integratsiyasi, ta'limdagi texnologiyalar, muhandislik va dizayn, san'at va ijodkorlik, matematika, tanqidiy fikrlash, muammoli fikrlash, pedagogik amaliyot.
XXI asr texnologik taraqqiyot va globallashuv tarqalishining o'ziga xos davriga aylandi, bu o'tgan o'n yilliklardagi voqealardan ustun keldi. Dunyo bo'ylab ta'limni rejalashtiruvchilar o'sib borayotgan iqtisodiy raqobat sharoitida keyingi avlod o'quvchilarining texnologik savodli bo'lishlari va fan, texnologiya, muhandislik va matematika kabi fanlarga qiziqish bildirishlari uchun harakat qilishadi. "Yangi O'zbekiston taraqqiyot strategiyasi^ning sakkizinchi bandida mamlakatda sifatli ta'limga erishish vazifalari belgilangan. So'nggi bir necha yil ichida mamlakatimizda o'sib kelayotgan avlodning sog'lom va har tomonlama yetuk bo'lib o'sishiga qaratilgan maktabgacha ta'limning samarali tizimini tashkil etish, ta'lim-tarbiya jarayoniga ta'lim-tarbiyaning samarali shakl va usullarini joriy etish bo'yicha "O'zbekiston respublikasi maktabgacha ta'lim tizimini 2030yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida" qarori qabul qilindi. Shu jumladan O'zbekiston Respublikasida umumiy o'rta va maktabdan tashqari ta'limni tizimli isloh qilishning ustuvor yo'nalishlarini belgilash, o'sib kelayotgan yosh avlodni ma'naviy-axloqiy va intellektual rivojlantirishni sifat jihatidan yangi darajaga ko'tarish, o'quv-tarbiya jarayoniga ta'limning innovatsion shakllari va usullarini joriy etish maqsadida, shuningdek O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 5 sentyabrdagi "Xalq ta'limini boshqarish tizimini takomillashtirish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi PF-5538-son Farmoniga muvofiq, O'zbekiston Respublikasining 2030 yilga kelib PISA (The Programme for International Student Assessment) Xalqaro miqyosda o'quvchilarni baholash dasturi reytingi bo'yicha jahonning birinchi 30 ta ilg'or mamlakati qatoriga kirishiga erishish maqsadida, O'zbekiston respublikasi xalq ta'limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida farmoni qabul qilindi. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 8-dekabrdagi "Xalq ta'limi tizimida ta'lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarori, Respublika xalq ta'limi tizimida ta'lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish, xalqaro aloqalarni o'rnatish, ta'lim oluvchi-yoshlarning ilmiy-tadqiqot va innovatsiya faoliyatini, eng avvalo, yosh avlodning ijodiy g'oyalari va ijodkorligini har tomonlama qo'llabquvvatlash hamda rag'batlantirish maqsadida qabul qilingan edi. Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 24-yanvar kuni Oliy Majlisning Senati va Qonunchilik palatasiga navbatdagi Murojaatnomasida ham ta'kidlab o'tildi: «....maktab o'quv dasturlarini ilg'or xorijiy tajriba asosida takomillashtirish, o'quv yuklama va fanlarini qayta ko'rib chiqish, ularni xalqaro standartlarga moslashtirish, darslik va adabiyotlar sifatini oshirish zarur». Innovatsion o'quv jarayoniga o'tish, zamonaviy kadrlarga
bo'lgan ehtiyojni hisobga olgan holda ta'limning yangi usullarini o'rganish, STEAM pedagogikasi asoslarini o'zlashtirish uchun zarur bilimlar bazasini shakllantirish, yangi kasbiy kompetensiyalar kabi masalalar ko'tarildi. Ta'lim sohasiga yangi fikrlaydigan mutaxassislarni tayyorlashga qaratilgan texnologiya, muhandislik, matematika kabi akademik va sanoat fanlarining to'liq to'plamini anglatadi va bunday kadrlarsiz innovatsiyalarni rivojlantirish mumkin emas.
Dunyo mamlakatlari STEAM ta'limini o'qitishga ixtisoslashmoqda. Butun jahonda STEAM ta'limi muammolarning yechim sifatida ko'rilmoqda. Shuni inobatga olgan holda, mamlakatimizda ham ushbu fanlarni o'qitishga yangicha yondashuvlar joriy etilmoqda. Xususan, ta'lim jarayonida o'quvchi yoshidan kelib chiqib, tarixiy, ijtimoiy, ilmiy va texnik mavzularda erkin gapira olishi, matnlarni o'qishi, tushunishi va tuzishi zarur. Bu ularga hayotda duch keladigan vaziyatlarni, maktabda kasblarni o'zlashtirish uchun zarur bo'lgan savodxonlik ko'nikmalari va tushunchalarini o'zlashtirishga, so'ngra ulardan samarali foydalanishga imkon beradi. O'zbekiston respublikasi prezidentining 2022-2026 yillarda maktab ta'limini rivojlantirish bo'yicha milliy dasturni tasdiqlash to'g'risida Maktab o'quvchilarining bilim va ko'nikmalarini shakllantirish, ularni milliy va umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik ruhida tarbiyalash, o'qituvchilik kasbining nufuzi va pedagog kadrlar sifatini oshirish, zamonaviy talablar asosida darsliklar va o'quv majmualarini takomillashtirish, xalqaro standartlarga javob beradigan maktab ta' lim muassasalarining zamonaviy modellarini takomillashtirish.
Xorijiy tajribalar Finlyandiya ko'pincha ta'lim, shu jumladan STEAM ta'limi bo'yicha jahon yetakchisi sifatida tilga olinadi. Finlyandiya ta'lim tizimi STEAM ta'limining muhim tarkibiy qismlari bo'lgan ijodkorlik, tanqidiy fikrlash va muammolarni hal qilish ko'nikmalariga urg'u beradi. singapur innovatsiyalar va iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish uchun STEAM ta'limiga katta sarmoya kiritdi. Mamlakatda tabiiy fanlar va matematika ta'limiga katta e'tibor qaratilmoqda va uning talabalari xalqaro imtihonlarda doimiy ravishda yaxshi natijalarga erishmoqda. Janubiy Koreya o'zining yuqori sifatli ta'lim tizimi bilan mashhur, ayniqsa fan va texnologiya. Mamlakat o'z o'quv dasturida STEM fanlariga katta e'tibor beradi va ko'plab muvaffaqiyatli innovatorlar va tadbirkorlarni yetishtirdi. Estoniya raqamli ta'lim sohasida kashshof bo'lib, ta'lim tizimining barcha jabhalariga texnologiyani integratsiyalashgan. Mamlakatda kompyuter fanlari va dasturlashga katta e'tibor qaratilgan va uning talabalari texnologiya sanoatidagi martaba uchun yaxshi tayyorlangan. Avstraliya o'z talabalarini kelajakdagi mehnat bozoriga tayyorlash uchun STEAM ta'limiga sarmoya kiritmoqda. Mamlakat maktablarda STEM fanlarini ilgari surish bo'yicha tashabbuslarni amalga oshirdi va o'quvchilarga real ta'lim imkoniyatlarini taqdim etish uchun sanoat bilan hamkorlik qildi. Umuman olganda, bu mamlakatlar o'z talabalari tez o'zgaruvchan dunyoda muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo'lgan ko'nikma va bilimlarga ega bo'lishlarini ta'minlash uchun STEAM ta'limiga sarmoya kiritish muhimligini ko'rsatdi.
Texnologik taraqqiyot va fanlararo muammolar bilan tavsiflangan davrda ta'lim sohasi talabalarni kelajakdagi ishchi kuchining talablariga tayyorlash uchun doimo moslashmoqda. Bugungi kunda ta'limning eng mashhur paradigmalaridan biri bu STEAM ta'limi bo'lib, u fan, texnologiya, muhandislik, san'at va matematikani yagona ta'lim tizimiga birlashtiradi. STEAM butun dunyo bo'ylab maktablarda kuchayib borayotgani sababli, bo'lajak o'qituvchilarni tayyorlash juda muhim. Ushbu maqola bo'lajak STEAM o'qituvchilarini tayyorlashning konseptual yo'nalishlarini ko'rib chiqadi va asosiy strategiyalar va fikrlarni ko'rib chiqadi.
STEAM ta'limi o'quvchilarga kashf qilish, tajriba o'tkazish va yaratish imkonini beruvchi amaliy o'rganish tajribasiga asoslangan. Bo'lajak o'qituvchilar so'rovga asoslangan o'quv faoliyatini, loyihaga asoslangan baholashni va o'quvchilarni real hayotdagi muammolarni hal qilish ssenariylariga jalb qiluvchi makerga yo'naltirilgan loyihalarni ishlab chiqish uchun o'qitilishi kerak. Raqamli asrda texnologiya STEAM ta'limida innovatsiyalar uchun katalizator bo'lib xizmat qiladi. Bo'lajak o'qituvchilar o'quv natijalarini yaxshilash va STEAM fanlarida mazmunli o'rganishni osonlashtirish uchun raqamli vositalar, simulyatsiyalar, kodlash platformalari va ta'lim dasturlarini qo'llash bo'yicha treningga muhtoj.
STEAM ta'limi barcha talabalarni kelajakdagi muvaffaqiyatga tayyorlashga qaratilganligi sababli, bo'lajak o'qituvchilarni tayyorlashda tenglik va inklyuziya ustuvor bo'lishi kerak. Bo'lajak o'qituvchilarga STEAM ta'limining yangi tendensiyalari, pedagogik innovatsiyalar va ilg'or tajribalardan xabardor bo'lishlari uchun doimiy malaka oshirish zarur. O'quv dasturlari professor-o'qituvchilarning faoliyati davomida o'sishi va rivojlanishini qo'llab-quvvatlash uchun doimiy o'rganish, hamkorlik va mulohaza yuritish uchun imkoniyatlar yaratishi kerak.
Natijada STEAM ta'limidagi yangi tendensiyalar, pedagogik innovatsiyalar va ilg'or tajribalardan xabardor bo'lish orqali o'qituvchilar doimiy ravishda o'z mahoratlarini oshirishlari va talabalarning ta'lim natijalarini yaxshilashlari mumkin. Uzluksiz kasbiy rivojlanish STEAM-ga yo'naltirilgan o'qituvchilarni tayyorlash dasturlari o'qituvchilarning faoliyati davomida o'sishi va rivojlanishini qo'llab-quvvatlash uchun doimiy kasbiy rivojlanish muhimligini ta'kidlaydi. Bo'lajak o'qituvchilar doimiy o'rganish imkoniyatlari, tengdoshlari bilan hamkorlik qilish va o'z o'qitish amaliyoti haqida fikr yuritish imkoniyatiga ega.
Xulosa, bo'lajak o'qituvchilarni STEAM ta'limi bo'yicha o'qitish ko'p qirrali vazifa bo'lib, u fanlararo pedagogika, tajriba asosida o'rganish, texnologiya integratsiyasi, ijodkorlikni rivojlantirish, tenglik va kasbiy rivojlanishni o'z ichiga olgan yaxlit yondashuvni talab qiladi. Ushbu konseptual yo'nalishlarni qabul qilish orqali ta'lim muassasalari o'qituvchilarga o'quvchilarni XXI asrning qiyinchiliklari va imkoniyatlariga samarali tayyorlash, innovatsion fikrlovchi, muammolarni hal qiluvchi va umrbod ta'lim oluvchilar avlodini yaratish imkoniyatini berishi mumkin.
REFERENCES
1. Mirziyoev Sh.M. Yangi O'zbekiston taraqqiyot strategiyasi.-Toshkent, 2022.
2. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-4312-son qarori, 08.05.2019 yil.
3. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-5712-son farmoni, 29.04.2019 yil.
4. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 997-son qarori, 08.12.2018 yil.
5. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-134-son Farmoni, 11.05.2022 yil.
6. Kuchkinov AY Boshlangich sinf oquvchilarini tabiatni e'zozlash ruhida tarbiyalash //Oqituvchilar uchun metodik qollanma-T.:, "Fan va texnologiya. — 2012. — T. 88.
7. Kuchkinov A. Yu. Technologies of Interdisciplinary Approach in the Development of Eco-Steam Educational Competencies of Future Teachers. https://j ournals.researchp arks.org/index .php/IJIE
