CC BY
5XITOY TILIDAGI KUNDALIK HAYOTDA TEZ-TEZ UCHRAB TURUVCHI
EVFEMIZMLAR
d https://doi.org/10.5281/zenodo.7352262
HIKMATOV Amir Ilmiy maslahatchi: f.f.d.(DSc) Nasirova S.A.
We use euphemisms not only everyday even in political speech's euphemisms are used very often. Euphemisms are usually used to make speech more beautiful. We may use euphemisms in speeches of several majors and professions.
Bizga ma'lumki, evfemizmlarning jamiyatimizdagi orni juda ham beqiyos. Evfemizmlar nafaqat kundalik hayotimizda, balki jam iyatning siyosiy qatlamlarida ham keng qollaniladi. Evfemizmlarni turli sohalar va kasblardagi muloqotda istalgan payt eshitishimiz mumkun. Evfemizmlar odatda chiroyli gapirish uchun, suhbat ota tasirli chiqishi uchun , hayajonli vaziyatlarda sozlarni insonlarga muloyim tarzda (qog'ozga o'rab) yetkizish uchun qollaniladi1.
Qadimda xitoylar oz ayolini "^W "deya chaqirganlar. Ilgari erkaklar ro'zg'or tebratish uchun asosan ko'chadagi tirikchilik bilan mashg'ul bo'lganlar. Ayollar esa oila yumushlari, farzandlar tarbiyasi bilan shug'ullanganlar2. Ayollarni " 3 " rt^"deb xam atashgan, unga monand erni "^F^" deb chaqirilgan. "rt№'bu erkak oz ayolining kamtarona chaqirish usuli xisoblangan. Agar biror bir yaqin insoni yoki do'stining ayoliga murojat qilish kerak bo'lsa "M"so'zini qo'shib chaqirganlar. Masalan" Mrt"W"ya,ni bu soz "kuchli erkakning ortida kuchli ayol turadi" manosini bergan. Bu ham hurmat, ham Evfemizm sifatida qollanilgan. Otmishda erlar oz ayollarini "ift^J"deb ham chaqirganlar. Bu soz hozirgi zamonaviy xitoy tilida "MßAß^
"sodda va juda ham kambag'al, nochor ayol"manosini bergan. IX "so'zidan olingan bolib "o't-o'lan, o'simlik"manosini beradi. " "dagi " ift " aynan "odmi,sodda" manolarini anglatadi yani "MßA"ni Evfemizm ko'rnishi.
Insonlarga xos yana quyidagi evfemizmlar ham bor > "Ää^A
t S * "yoki yana xam kuchliroq " Ää^A^^^S "... ° Agar siz o' z ayolingizni chaqirishda"®M"dan foydalanmasdan qopol tarzda"Ää^&W^W ift^S&A"yani ,"bu meni tarbiyasiz axmoq xotinim"deya tanishtirsangiz bu nafaqat ayolingizni balki ozingizni ham taxqirlaganingiz yani xaqoratlaganingiz bo'ladi4.
Ilgari insonlar hayotida juda xam kop aytilishi taqiqlangan sozlar yani "tabu"lar bo'lgan. Insonlar ifodalamoqchi bo'lgan so'zi" tabu" bo'lsa "yaxshisi ifodalamay, aytmay qo'yaqolay" deb xisoblashgan. Keyinchalik asrlar otib insonlarning bilim saviyasi oshishi hamda dunyoqarash kengayishi oqibatida mana shunday turli cheklov sozlari va xar xil irimlardan voz kechganlar. Jamiyat taraqqiyoti ortidan yangi tabu sozlari ham chiqib kelaverardi. Bu sozlarni
1 https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%B2%D1%84%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC
2 https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%B2%D1%84%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC
3http://baike.baidu.com/link?url=qRtxpP9XTAVUjO0YBQnnJa_y1Y6FWtmjEggmdRYCcXjheKKw89fEpUKNu1yqsTbGDknmtGI PLKwrSbyGjdctLK
4 https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B1%D1%83
hayotda qollash uchun esa mana biz xozirgi zamonda qollayotgan tabularga orindosh,
yani ularni mazmun mohiyatiga ta'sir ko'rsatmagan holda suhbatdoshlarga chiroyli yetkazib beruvchi sozlar yani "Evfemizmlar" paydo boldi. Masalan "^M"so'zini olaylik. Bu juda ham quloqqa xunuk eshitiladi. Odatda bunday so zlarni madaniyat darajasi pastroq shaxslar qo llagan. Bu qopol so z orniga "^f \ "±M№'badiiy tilda esa "£nM" "katta hojat, hojat
qilish, hojatga borish","^^"tarzida qo'llanilgan. Xoziri kunda jamoat orasida keng qollaniladigan shakllari :" t^i^TA " , " tl^f^TA " , " i^A " , " i^T^I^ ",(men shundaychiqib kelay, men bir shamollab kelay, 1-xonaga otib kelaman, qol yuvish xonasiga borib kelay).
Gankong xamda Taivan tomonlarda "hojatga chiqish" sozini yangicha shaklda talqin qilish urf bo'lgan yani (pardoz-andoz xonasiga borib kelaman).
Yana shu kabi sozlardan "'^^"so'zi "^Bi^T"(katta qorin )deyish biroz qopol, odatda bu sozni yumshoqroq va eshitishga mayinroq so'zlarga almashtiriladi, masalan:"№W^T (unda quvonch paydo bo'ldi)"bu yerdagi "W^" ornini oluvchi soz hisoblanadi,
odamlar yana "№WT"ni xam ishlatadilar , tez orada ona boladi) bu ham asl
mano ham evfimistik shakli.
Biror bir shaxsni tanasidagi kamchiligini aytishda ham turli xil Evfemizmlardan foydalanamiz. Masalan "^M","M^"so,zlari anchagina qopol hisoblanadi. Manosi "kar"degan so'zga to'g'ri keladi. Bu sozni odamlar "^^ttSW" "qulog'i og'ir " yoki "^^W
^^A^^", "^^W^^A^f " (qulog'i uncha yaxshi eshitmaydi) shakllariga almashtirib ishlatadilar. Qadimda "Mí" sozini yana "M^" sifatida ham ishlatganlar. Toladan kelgan insonlarga nisbatan "T "(sen semirib ketibsan)shakli emas balki "{^^IhT " (boyib ketibsanmi)ni qollash maqulroq. Yana shu kabi juda semiz) emas balki
juda baquvvat)atamasi ishlatiladi. Oriq insonlarga asosan ayollarga "^^^T" (juda ozg'insiz) shakli emas balki " (siz juda hushqomatsiz) shakli ishlatiladi. Jamoat transportlarida
oyog'i noqis nogiron shaxslarga joy berish masalasida avtobus xizmatchisi odamlarga qarata "á^S deyish o'rniga "SÜffi^^fuMi^n^^^" ishlatiladi. Ya'ni "bu nogironga joy bervoringlar " emas balki "oyog'i turganda noqulaylik tug'diradi, marxamat qilib joy bersangiz" deya murojat qilinadi, murojatning bunday shakli birmuncha yoqimliroq eshitiladi.
Xitoylar biror bir shaxsga rad javobi aytishda ham Evfemizmlardan foydalanadi. Ular konglida rad javobi bo'lsa ham tilda aytmaydilar, chunki suhbatdoshni kutilmagan rad jovob bilan noqulay vaziyatga tushirmaslik hamda ko'nglini og'ritmaslik. Masalan "ff, ff ff > ^"(xo,p,xo,p,xo,p, yana bir boshqa gaplashamiz ), "^tíH^^^^bir o'rganib chiqamiz)",
^ÍE#M^^SARG"(yaxshi,yaxshi, malumotlarni bu yerga qo'yib ketaqolin), ^tfi]S$S^^^"(keyinroq ozimiz aloqaga chiqamiz), "^H^^"(xali vaqt bo'ladi, oldinda kunlar ko'p), "^^BG"(boshqa safar)o Bunday sozlar chiroyli korinishda rad etishning bir yo'li hisoblanadi, agar siz mana shunday gaplarni eshitsangiz bemalol o'sha narsadan umidingizni uzsangiz xam boladi.
Oila azolari va yaqin qarindoshlarga murojaatda ham oziga xos chaqirish usullari mavjud. Masalan: ota-ona oz farzandini erkalatib "^^"yani "kuchikcham" deb chaqiradi, qizni esa "'h^", begona shaxsni qizini "^M",o'g'lini esa ", suxbotdoshni otasini "^ ,onasini esa "^^"deya murojat qilinadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YHATI (REFERENCES)
1. Горелов В.И. Лексикология китайского языка. - М., 1978.
2. Семенас В.Н. Лексика китайского языка. Москва «Муравей», 1986 г.
3. Миллер А.А. Слэнг и просторечие // материалы межвузовской конференции.-Алматы, 1998.
4. Копыленко М.М. Основы этнолингвитики.-Алматы: Евразия, 1995.5.
6. ЩШЖ^А .
7. СА Хашимова О_НЕКОТОРЫХ_ОСОБЕННОСТЯХ
ЛИНГВОКУЛЬТУРОЛОГИЧЕСКОГО АСПЕКТА КОММУНИКАЦИИ (НА ПРИМЕРЕ КИТАЙСКОГО ЯЗЫКА). - SO 'NGIILMIY TADQIQOTLAR NAZARIYASI, 2022.
8. С Хашимова. О ЯВЛЕНИИ КОНВЕРСИИ В СОВРЕМЕННОМ КИТАЙСКОМ ЯЗЫКЕ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2022.
9. С.А.Насирова (2021). Политическая метафора (на примере материала по кадровой политике современной КНР). In Resent Scientific Investigation (pp. 69-73).
10. Хашимова, С. А. (2020). ОСОБЕННОСТИ ОБРАЗОВАНИЯ РЕЗУЛЬТАТИВНЫХ ГЛАГОЛОВ ПРИ ПОМОЩИ СУФФИКСАЦИИ В КИТАЙСКОМ ЯЗЫКЕ. In Страны. Языки. Культура: сборник материалов XI-й международной научно-практической конференции/Под ред. проф. Абуевой ННМахачкала: ДГТУ. 391 с (p. 361).
11. Хашимова, С. А. (2020). Особенности образования неодушевлённых существительных при помощи суффиксации в современном китайском языке. Modern Oriental Studies, 2(2), 3446.
12. Nasirova, S. A. (2019). Modification of semantics of social terms of the modern Chinese language. Opción: Revista de Ciencias Humanas y Sociales, (24), 260-273.
13. Хашимова, С. А. (2022). АГГЛЮТИНАТИВНАЯ ОСОБЕННОСТЬ СУФФИКСАЦИИ В СОВРЕМЕННОМ КИТАЙСКОМ ЯЗЫКЕ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(1), 196-202.
14. Hashimova, S. A., & Nasirova, S. A. (2021). FEATURES OF FORMING OF ANIMATED NOUNS WITH THE AFFIXES IN MODERN CHINESE LANGUAGE. Journal of Central Asian Social Studies, 2(04), 1-10.
15. Насирова, С. А. (2020). Генезис общественно-политической терминологии китайского языка через призму истории китайской дипломатии. Modern Oriental Studies, 2(2), 22-33.
16. Хашимова, С. А. (2022). О НЕКОТОРЫХ ОСОБЕННОСТЯХ ЛИНГВОКУЛЬТУРОЛОГИЧЕСКОГО АСПЕКТА КОММУНИКАЦИИ (НА ПРИМЕРЕ КИТАЙСКОГО ЯЗЫКА). SO 'NGI ILMIY TADQIQOTLAR NAZARIYASI, 1(1), 85-91.
17. Хашимова, С. А. (2022, September). ОБРАЗОВАНИЕ ПРИЛАГАТЕЛЬНЫХ С ПОМОЩЬЮ АФФИКСАЦИИ В КИТАЙСКОМ ЯЗЫКЕ. In E Conference Zone (pp. 5-10).
18. Abdullayevna, H. S. (2020). Peculiarities of the formation of animated nonsignificant using suffixing in the modern chinese language. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(5), 1504-1511.
19. Хашимова, С. А. (2022). ОБРАЗОВАНИЕ ЧИСЛИТЕЛЬНЫХ ПРИ ПОМОЩИ АФФИКСАЦИИ В СОВРЕМЕННОМ КИТАЙСКОМ ЯЗЫКЕ. World scientific research journal, 7(1), 20-23.
20. Насирова, С. А., Хашимова, С. А., & Рихсиева, Г. Ш. ВЛИЯНИЕ ПОЛИТИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ КИТАЯ НА ФОРМИРОВАНИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКОЙ ТЕРМИНОЛОГИИ. Ответственный редактор, 162.
21. NS Abdullayevna.°
87, 0
"Uzbekistan-China: development of R VOLUME 2 | SPECIAL ISSUE 26
cultural, historical, scientific and Q ISSN 2181-1784
economic relations" SJIF 2022: 5.947 | ASI Factor = 1.7
22. С.А.Насирова. Институт евнухов в древнем Китае: причины возникновения и особенности (2022). Фундаментальные и прикладные научные исследования: актуальные вопросы, достижения и инновации. С. 187-188.
23. N8 АЬёи11ауеупа. Языковая политика в Китае: идентификация общественно-политической терминологии (2019). 1п КИТАЙСКАЯ ЛИНГВИСТИКА И СИНОЛОГИЯ 3,384,2019
