Научная статья на тему 'XITOY TILIDA O`ZLASHMA SO`ZLARNINNG VUJUDGA KELISH SABABLARI VA ULARNING PRAGMATIK ASPEKTDAGI SEMANTIK XUSUSIYATLARI.'

XITOY TILIDA O`ZLASHMA SO`ZLARNINNG VUJUDGA KELISH SABABLARI VA ULARNING PRAGMATIK ASPEKTDAGI SEMANTIK XUSUSIYATLARI. Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
547
45
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
O’zlashma leksika / fonetik o’zlashmalar / semantik o’zlashmalar / kalka-atamalari / to’liq assimilatsiya / noto’liq assimiliyatsiya. / Vocabulary / phonetic assimilation / semantic assimilation / key terms / complete assimilation / incorrect assimilation.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Tugalov, Husan Dolon Ogli

Ushbu maqola mazmuni xitoy tilida o`zlashma so`zlarninng vujudga kelish sabablari va ularning pragmatik aspektdagi semantik xususiyatlari, fonetik o’zlashish, xitoy tilida chet so’zlarining o’zlashishida ajralib turadigan o’ziga xos xususiyatlarini yoritib berishga qaratilgan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE REASONS FOR THE OCCURRENCE OF THE WORD ASSIMILATION IN THE CHINESE LANGUAGE AND THEIR SEMANTIC PROPERTIES IN THE PRAGMATIC ASPECT.

The content of this article is aimed at explaining the reasons for the formation of Chinese words and their semantic features in the pragmatic aspect, phonetic learning, the peculiarities of the acquisition of foreign words in Chinese.

Текст научной работы на тему «XITOY TILIDA O`ZLASHMA SO`ZLARNINNG VUJUDGA KELISH SABABLARI VA ULARNING PRAGMATIK ASPEKTDAGI SEMANTIK XUSUSIYATLARI.»

"Sharq tillarini o'qitishning dolzarb VOLUME 2 | SPECIAL ISSUE 24

masalalari" mavzusidagi ilmiy-amaliy ^ ISSN 2181-1784

konferensiya SJIF 2022: 5.947 | ASI Factor = 1.7

XITOY TILIDA OZLASHMA SOZLARNINNG VUJUDGA KELISH SABABLARI VA ULARNING PRAGMATIK ASPEKTDAGI SEMANTIK

XUSUSIYATLARI.

d https://doi.org/10.5281/zenodo.6653620

Tugalov Husan Do'lon o'g'li

Samarqand davlat chet tillar instituti o'qituvchisi

ANNOTATSIYA

Ushbu maqola mazmuni xitoy tilida o^zlashma so^zlarninng vujudga kelish sabablari va ularningpragmatik aspektdagi semantik xususiyatlari, fonetik o'zlashish, xitoy tilida chet so'zlarining o'zlashishida ajralib turadigan o'ziga xos xususiyatlarini yoritib berishga qaratilgan.

Kalit so zlar: O 'zlashma leksika, fonetik o'zlashmalar, semantik o 'zlashmalar, kalka-atamalari, to 'liq assimilatsiya, noto 'liq assimiliyatsiya.

ABSTRACT

The content of this article is aimed at explaining the reasons for the formation of Chinese words and their semantic features in the pragmatic aspect, phonetic learning, the peculiarities of the acquisition offoreign words in Chinese.

Keywords: Vocabulary, phonetic assimilation, semantic assimilation, key terms, complete assimilation, incorrect assimilation.

АННОТАЦИЯ

Содержание данной статьи направлено на объяснение причин образования китайских слов и их семантических особенностей в прагматическом аспекте, фонетического обучения, особенностей усвоения иностранных слов в китайском языке.

Ключевые слова: Лексика, фонетическая ассимиляция, семантическая ассимиляция, ключевые термины, полная ассимиляция, неправильная ассимиляция.

KIRISH

O'zlashma leksika- bu alohida olingan tillarning o'zaro aloqasi natijasida lingvistik aloqalardan birining namoyon bo'lishi. Boshqa tildan o'zlashishni ikki turga ajratish mumkin: fonetik o'zlashmalar va semantik o'zlashmalar.

Xitoy tilida fonetik o'zlashish biroz kam. Shuni ta'kidlab o'tish kerakki, fonetik o'zlashish miqdori maxsus ilmiy-texnologik teminologiyada ko'p yuz beradi. ШШ'т brauning (ing.), ШЖй geroin (nem.), ^fü qatar (ing.), ^^ rubl (rus.).

Semantik o'zlashish fonetik o'zlashishdan farqli o'laroq xitoy leksik elementlaridan tarkib topadi, xorijiy tillardan olinganda yangi ma'no beradi, shu bilan birga ularning kelib chiqish asosi boshqa bir til o'zlashmalari hisoblanadi.

Kalka-atamalari butun tarkibi jihatidan xitoy tilida ko'p bo'g'inli so'zni vujudga keltiradi. Ularni butun va yarim kalkalashga bo'lish mumkin.

Kalka-atamalar: gidrid (tarkibida suv bo'lgan mahsulot), og'ir

suv.

Yarim kalka-atamalar: ШЖ^ tank, ШЖШ vintovka. (Горелов В.И. 1984.

- 321 c.)

Xitoy tilida ilmiy - texnik terminologiyada yapon tilidan o'zlashgan ko'plab so'zlarni uchratish mumkin. Ammo, bu o'zlashmalarni na fonetik o'zlashmaga va na semantik o'zlashmaga kiritish mumkin. Bu boshqa bir tildan o'zlashishning o'ziga xos turi.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLAR

Chet so'zlarning o'zlashishiga quyidagilarni ko'rsatish mumkin:

- Yangi ma'no ifodalashning zaruriyati;

- Leksik tizimlarning dalillanish zaruriyati, eskisining yangisi bilan almashishi natijasida yanada ma'nodor bo'lishi.

Tadqiqotchilarning bu tilning ajralib turuvchi xususiyatlariga tegishli tadqiqotlariga tayanib, xitoy tilida chet so'zlarining o'zlashishida ajralib turadigan o'ziga xos xususiyatlarini keltiramiz:

1. Chet leksikasining o'zlashishi jarayonida xitoy tili boshqa til o'zlashmasi: to'liq, noto'liq va qisman assimilatsiyalangan(soddalashgan) bo'lishi mumkin.

A. To'liq assimilatsiya til-retsident bilan asos-til ma'nosi mos kelsa, misol

uchun:

[modeng] Modern

[Fei sï bù kè] Facebook

B. Noto'liq assimiliyatsiya asos-til chet so'zining ma'nosi o'zlashishda xitoy tili so'zining fonetik tuzilishiga yaqin bo'lsa(1-2-unlilar yoki undoshlarning o'zgarishi, yoki oxirgi unlining tushishi), misol uchun:

[shafa] sofa, divan Ж^Ж [pi jiakè] pea-jacket (charm kurtka, pidjak)

C. Qisman assimilatsiya ma'nosi xitoy tiliga yaqin yoki asos-so'zni(unli va undoshlarda o'zgarishlar bo'lsa, so'zning kengayishi, ya'ni qo'shimcha undoshlarning qo'shilishi, aks holi so'zning torayishi) eslatuvchi o'zlashma so'zlarda kuzatiladi. Misol uchun:

^ffi [jitâ] guitar (gitara) WW [ningméng] lemon (limon)

[pukè] poker (poker) Bu uch holatning barchasida talaffuzda to'liq xitoylashuv yuz beradi, ba'zan chet elliklar ularni qadimiy leksik birliklar deb hisoblashadi. Lekin til tashuvchilar ularni o'zlashma deb qabul qilishadi.

2. O'zlashmalarning katta qismini ot so'z turkimi tashkil qiladi, chunki istalgan tilda fe'llarning o'zlashishi fonetik va grammatik assimilatsiyada katta qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi, ustiga ustak bu xususda xitoy tili haqida gapirganda grammatik ko'rsatkichlarning katta qismi yo'q.

3. Zamonaviy fonetik o'zlashmalarda fonetik ma'noni leksik ma'no bilan birga berish ommalashdi. Misol uchun:

pjq^ % [Këkôukëlè] Coca-Cola - bu holatdagi har bir ieroglifning ma'nosi bor, shu tariqa - «har bir qultum rohat baxsh etadi.» paydo bo'ladi; ^ [Bâishikëlè] Pepsi Cola - tovush yangrashi va ieroglif bilan analog holat -«hamma ishlar rohat bag'shlaydi».

4. Xitoy tilida barcha 3, 4, 5 morfemalardan tashkil topgan(xitoy tilida 2morfemali so'zlar katta qismni tashkil qiladi) ko'p bo'g'inli so'zlar chetdan o'zlashgan so'zlar hisoblanadi, misol uchun:

ÉI ^tt [bailandi] brandy (brendi, konyak)

[Àsïpïlin] aspirin ^^M [kâlùlï] calorie (kaloriya)

5. Chetdan o'zlashgan o'zlashmalar xitoy tili lug'atini boyitadi, misol

uchun:

^ffi [jita] guitar (gitara) so'zi to'liqligicha assimilyatsiya qilingan bo'lib, quyidagi ma'nolarni beradi:

ffl^ffi [tân jita] gitarada o'ynamoq Nâ^fà [diàn jita] elektro gitara

6. Atoqli otlar turlari orasida ham ko'p qismni fonetik o'zlashmalar tashkil qiladi. Buni atoqli otlarning o'ziga xos vazifalari bilan ham tushuntirish mumkin.

Ba'zan atoqli otlarning o'zlashishida ham to'liq assimilatsiya sodir bo'ladi. Misol uchun:

ba mä] Alabama ( amerika shtati) [Rineiwä] Jeneva

Lekin ko'p holatlarda qisman yoki noto'liq assimilatsiya vujudga keladi. Misol uchun:

[PüxTjrn] Pushkin

^^flJM [Aodaliyä] Avstraliya

MUHOKAMA VA NATIJALAR

Nazariy adabiyotning analiz qilish natijasida quyidagilar vujudga keldi: O'zlashmalar, shu bilan birga fonetik o'zlashmalar, ularning turlari haqidagi ilmiy qarashlar oydinlashdi. Berilgan masalaning yechimi sifatida faxriy va chet olimlarning izlanishlarini analiz qilindi va shu xulosaga kelindi: "O'zlashma- bu shakllanish jarayonining ajralmas tarkibi, tilning tarixiy o'zgarishi hamda lug'at boyligining boyish manbai", "Fonetik o'zlashma- bu tovush shakli, formasi saqlanuvchi(ba'zan tilning fonetik xususiyatlari jihatidan o'zlashayotgan so'zda bir qancha tuzilish o'zgarishlar bo'ladi) o'zlashma lug'at birligi" (Драгунов А.А. 1962. - 250с)

TAKLIF VA XULOSALAR

Gorelov V.I., Semenas A.L., Klyonin I. D., Xamatova А.А. kabi sharqshunoslarnng izlanishlari ham analiz qilinib, quyidagi xulosalarga kelindi: xitoy tilida o'zlashishning asosiy sababi Xitoy hududida buddizmning paydo bo'lishi, XX asr o'rtalarida SSSR bilan do'stlik aloqalarining o'rnatilishi, jamiyatning amerikanlashuvi (asosan modada) kabi tarixiy voqea-hodisalar hisoblanadi Mashxur xitoyshunoslarning xitoy tili fonetik o'zlashmalar borasidagi ishlari analiz qilingandi, quyidagi xulosalarga kelindi: xitoy tili fonetik o'zlashmalarida quyidagi o'ziga xosliklarni alohida ajratib ko'rsatish mumkin: o'zlashuvning to'liq, noto'liq va qisman fonetik assimilatsiyasi o'zlashmalarning katta qismi ot so'z turkimidan kelib chiqqaniga asoslanib, ieroglif ko'magida berilishi nafaqat fonetik o'xshashlik jihatdan, balki leksik ma'no jihatdan ham ifodalaydi, o'zlashmalarning katta qismini ko'p bo'g'inlilar tashkil etadi, o'zlashmalar so'zning yasalishida ham shakllanishi mumkin, fonetik o'zlashmaning katta qismini atoqli otlar tashkil qiladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. Горелов В.И. Лексикология китайского язика. - М.: Просвещение, 1984. -

321 c.

2. Драгунов А.А. Грамматическая система современного китайского язика. - Л., 1962. - 250с

3. Горелов В.И. Теоретическая грамматика китайского языка. -М.: Просвещение, 1989.

4. Драгунов А.А. Грамматическая система современного китайского разговорного языка. -Л.: Изд-во ЛГУ, 1962.

5. Иванов И.А., Поливанов Е.Д. Грамматика современного китайского языка. -М.: Эдиториал УРСС, 2001.

6. Коротков Н.Н. Основные особенности морфологического строя китайского языка. -М., 1968.

7. Джураев, Д. (2020). Талабаларни таълим жараёнида хитой тилига укитиш самарадорлигини ошириш методлари. Иностранная филология: язык, литература, образование, (1 (74)), 124-127.

8. Джураев, Д. (2021). ХИТОЙ ТИЛИНИ У^ИТИШ0ДА ТАЛАБА ХАРАКТЕРИНИНГ АДАМИЯТИ. АКТУАЛЬНОЕ В ФИЛОЛОГИИ, 1(1).

9. Джураев, Д. М. (2017, January). ИСТОРИЧЕСКИЕ ПРЕДПОСЫЛКИ ОБУЧЕНИЯ И МЕТОДЫ ПРЕПОДОВАНИЯ КИТАЙСКОГО ЯЗЫКА В УЗБЕКИСТАНЕ. In Актуальные вопросы преподавания китайского и других восточных языков в XXI в. (pp. 84-88).

10. Odil ogli, T. I. (2021, October). Qadimgi Xitoy Madaniyatining Shakllanishi. In " ONLINE-CONFERENCES" PLATFORM (pp. 137-139).

11. Tojiboev, I. O. U. (2021). CHINESE ARCHITECTURE. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(8), 40-42.

12. Odil o'g'li, T. I. The history of the origin of the Chinese language and the work done to date.

13. Тухтасинов, И. М. (2011). Лингвокультурологические и гендерные особенности сложных слов в художественном тексте (на материале английского и узбекского языков). Автореф. дисс.... канд. филол. наук. Ташкент: УзГУМЯ.

14. Тухтасинов, И., & Хакимов, М. (2021). Modern views on the problem of distance and traditional methods of teaching italian language in higher education institutions. Society and Innovation, 2(2), 111-117.

15. Tukhtasinov, I. M., Muminov, O. M., & Khamidov, A. A. (2017). The days gone by. Novel by Abdulla Qodiriy. Toshkent.

16. Tukhtasinov, I. M. (2018). The structure of the phenomenon of equivalence and its importance for translation strategies. In Modern Romano-German linguistics and

new pedagogical technologies in language teaching, Materials of the Republican scientific-practical conference, Samarkand.

17. Тухтасинов, И. М. (2018). Развитие профессиональной компетенции на основе эквивалентности при подготовке переводчиков.

18. Tukhtasinov, I. M. (2017). Discursive approach in the training of translators. In Mat. International scientific and creative forum" Youth in science and culture of the XXI century". Chelyabinsk: Chelyabinsk State Institute of Culture (pp. 229-231).

19. Тухтасинов, И. М. (2012). Национально-культурная специфика сложных слов, выражающих внешность и характер человека, в английском и узбекском языках. Вестник Челябинского государственного университета, (2 (256)), 122-

20. Тухтасинов, И., & Хакимов, М. (2021). Современные взгляды на проблему дистанционного и традиционного методов обучения итальянскому языку в высших учебных заведениях. Общество и инновации, 2(2), 111-117.

21. Тухтасинов, И. М. (2017). Дискурсивный подход в обучении переводчиков. 1п Научные школы. Молодежь в науке и культуре XXI в. (рр. 229-231).

22. Тухтасинов, И. (2021). Таржимоннинг касбий компетенцияси ва фаолият функциялари. Иностранная филология: язык, литература, образование, (3 (80)),

23. Тухтасинов, И. (2021). Особенности формирования учебного процесса в системе высшего образования Узбекистана в условиях Covid-19. Иностранная филология: язык, литература, образование, (1 (78)), 11-18.

24. Тухтасинов, И. М. (2020). Лингвокультурологический аспект обучения переводческой компетенции. In Язык и культура (pp. 226-231).

25. Тухтасинов, И. М. (2020). Лингвокультурологический аспект обучения переводческой компетенции. In Язык и культура (pp. 226-231).

26. Tuhtasinov, Ilhom and Lutfilloeva, Fahriniso, The Japanese Language Teaching Technologies Based on Computer Simulation Models (September 10, 2019). Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3458780

27. Тухтасинов, И. М. (2019). ВНЕДРЕНИЕ ИННОВАЦИЙ В ПРОЦЕСС ОБУЧЕНИЯ ТЕОРИИ И ПРАКТИКИ ПЕРЕВОДА. In Россия-Узбекистан. Международные образовательные и социально-культурные технологии: векторы развития (pp. 111-113).

28. Тухтасинов, И. М. (2018). Методика выявления эквивалентности слов разносистемных языков в процессе перевода. Бюллетень науки и практики, 4(7), 539-544.

125.

5-10.

29. Тухтасинов, И. (2017). Таржимада маданий мослашиш холатлари. Иностранная филология: язык, литература, образование, 2(2 (63)), 5-9.

30. Тухтасинов, И. (2017). Жамият тарихининг хрзирги боскичида таржимонлар тайёрлашнинг асосий муаммолари. Иностранная филология: язык, литература, образование, 2(4 (65)), 20-24.

31. Тухтасинов, И. (2016). Таржима назариясида тиллараро эквивалентлик тушунчаси ва унинг тадкики. Иностранная филология: язык, литература, образование, 1(4), 26-30.

32. Тухтасинов, И. М. СОЦИОЛИНГВИСТИЧЕСКАЯ СПЕЦИФИКА В ОБУЧЕНИИ ИНОСТРАННЫМ ЯЗЫКАМ. ББК 74.48 Р 76, 314.

33. Djurayev, D. M. Linguo-cultural Approach to Teaching Foreign Languages. International Journal on Integrated Education, 3(12), 240-241.

34. Джураев, Д. (2021). ХИТОЙ ТИЛИНИ У^ИТИШ0ДА ТАЛАБА ХАРАКТЕРИНИНГ АДАМИЯТИ. АКТУАЛЬНОЕ В ФИЛОЛОГИИ, 1(1).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

35. Джураев, Д. (2020). Талабаларни таълим жараёнида хитой тилига укитиш самарадорлигини ошириш методлари. Иностранная филология: язык, литература, образование, (1 (74)), 124-127.

36. Джураев, Д. М. (2017). ИСТОРИЧЕСКИЕ ПРЕДПОСЫЛКИ ОБУЧЕНИЯ И МЕТОДЫ ПРЕПОДОВАНИЯ КИТАЙСКОГО ЯЗЫКА В УЗБЕКИСТАНЕ. In Актуальные вопросы преподавания китайского и других восточных языков в XXI в. (pp. 84-88).

37. Dilshod, D. (2012). Й^У^ШШ^ФШЖ^ВбЗДЬЬ (Master's thesis, Ш

жхщ.

38. Турниязов, Н. К. (1985). Принципы формирования синтаксической структуры сложноподчинённого предложения в узбекском языке/-Ташкент. Укитувчи.-1985,-с22.

39. Turniyozov, N., & Rahimov, A. (2006). O'zbek Tili [M].

40. Турниёзов, Н. (1998). Назарий грамматикадан очерклар. Самарканд: СамДЧТИ, 998, 48.

41. Сулейманова, Н. М., & Турниязов, Н. К. (2018). О ФОРМИРОВАНИИ СТРУКТУРНОЙ СХЕМЫ В ЧЕЛОВЕЧЕСКОМ СОЗНАНИИ. In Научные школы. Молодёжь в науке и культуре XXI века (pp. 39-42).

42. Турниёзов, Н. (2016). Синтагматик муносабат ва дискурс шаклланишига доир баъзи кайдлар. Иностранная филология: язык, литература, образование, 1(4), 10-13.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.