XITOY TILIDA ASINDETONNING IFODALANISH XUSUSIYATLARI Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

XITOY TILIDA ASINDETONNING IFODALANISH XUSUSIYATLARI

d https://doi.org/10.5281/zenodo.7351376

ABDULLAYEV Islom Ilmiy maslahatchi: f.f.d.(DSc) Hashimova S.A.

N

This article is devoted to the study of the phenomenon of asyndeton in the Chinese language.

Xitoy tilida asindeton hodisasi turli xil stilistik uslublarda ifodalanishi mumkin. Bunda ushbu hodisaning ifodalanishi grammatik konstruksiyalarda ham kuzatiladi. Ushbu maqolamizda biz " tt" ishtirokidagi gaplarda asindetonning ifodalanishini ko'rib chiqamiz. Avval " tt" ishtirokidagi gaplarda ba'zi bo'laklarning tushib qolish muammosida to'htalib o'tsak.

Odatda " tt"dan oldingi va keyingi so'zlarning xususiyati hamda " tt"dan oldingi va keyingi so'z birikmalarining tuzilish shakli bir xil bo'ladi. Agarda" tt "dan oldingi yoki keyingi so'zlar orasida o'xshashlari bo'lsa, tilning oson kelishishi uchun birini tushirib qoldirish mumkin (odatda "tt"dan keyingi qism tushib qoladi). So'zning tushib qolishi natijasida gapda yuzaga keladigan o'zgarish uning mazmuniga ta'sir qilmaydi.

1. Asosiy so'zning tushib qolishi.

Agar "tt"dan oldingi va keyingi qismlar A va Vlarning barchasi " ot, olmosh + M + asosiy so'z" shaklda bo'lsa, bu yerdagi asosiy so'z bir xil bo'lib, ko'p hollarda "tt"dan keyingi asosiy so'z tushib qoladi. Masalan:

J^M^mmttMMc^mm)»^

Xiäo yingde buwawa bi tade (buwawa ) häokan 0

Syao Yingning yumshoq o'yinchog'i unikidan (uning yumshoq o'yinchog'idan) chiroyli.

Laohü de zhuäzi bi haozi de (zhuäzi ) da o

Yo'lbarsning tirnoqlari sichqonnikidan (sichqonning tirnoqlaridan) katta.

Kmwi&ttiMm&mcm^rno

Zhenside chenshan bita dique liangde (chenshan ) gui o

Haqiqiy ipak ko'ylak uning dakronidan (uning dakron ko'ylagidan) qimmat.

uqorida keltirib otilgan misollardagi "M"ni tushirib qoldirish mumkin emas. Agarda tushirib qoldirilsa gap mazmuni ham o'zgaradi. Masalan:

j^m^mmttmnmo

Xiäo ying de buwawa bita häokan o

Syao Yingning yumshoq o'yinchog'i undan chiroyli.

t^M^fttSf^o

Laohü de zhuäzi bi haozi da o

1961 - 143 ^o 678

Yo'lbarsning tirnoqlari sichqondan katta.

Zhënsî de chènshan bï diquèliâng gui 0 Haqiqiy ipak ko'ylak dakrondan qimmat.

Chunki "Syao Yingning yumshoq o'yinchog'i"ning tashqi ko'rinishini "u" bilan solishtirish mumkin; "yo'lbarsning tirnog'i" va "sichqon" tanasining katta kichikligini qiyoslash mumkin; "haqiqiy ipak ko'ylak" va "dakron" gazlamalarining narxini ham o'zaro solishtirish mumkin. Demak, agar qiyosiy gaplardagi " tt"dan keyin ot, olmosh aniqlovchi bilan kelganda " ÉÉ"ning tushib qolishi gap ma'nosining o'zgarishiga olib keladi. Shu sababdan ham bunday hollarda "ÉÉ"ni tushirib qoldirish mumkin emas.

Aniqlovchi va asosiy so'z qarindoshlik munosabatini anglatsa, so'z tushib qolish hodisasi yuz bermaydi. Masalan:

Zhèxie hâizi de fùmû doubï nïmende fùmû niânqîng 0 Bu bolalarning ota-onasi sizlarning ota-onangizdan yosh.

wmm^&mrnm^mfo^m

Tamende lingdäo bïwo mende lingdäo néng tïliàng bùqîng Ularning yo'lboshchisi bizning yo'lboshchimizdan xalqparvarroq. 2. Asosiy so'z va yordamchi so'z"ÉÉ"ning tushib qolishi.

1) Agar qiyosiy gaplarda A va V ning o'zi ishtirok etgan bo'lsa, V ning tarkibida aniqlovchining bo'lishi mumkin emas, demak, asosiy so'zdan tashqari yordamchi so'z ham tushib qolishi mumkin. Bunda ma'no o'zgarmaydi. Masalan:

1.

Tade zi bïwo (de ) Czi ) liâocâo 0 Uning ieroglifi menikidan chiroyli.

Wâng xianshengde xingli bï nï(de) (xingli) duö 0 Janob Vanning jamadoni senikidan ko'p.

2) A, V vaqt yoki turli joylar bilan qiyoslanganda, odatda, asosiy so'z va "ÉÉ" tushib qoladi. Faqat vaqtni yoki joyni bildiruvchi aniqlovchi qoladi. Masalan :

1.

Jînniân de shöucheng bï qùniân (de )(shöucheng ) häo duöle Bu yilgi hosil o'tgan yilgiga qaraganda yaxshiroq.

Lâolï zhègeyuè de shourù bï shànggèyuè(de) (shöurü)shäo 0 Lao Lining bu yilgi kirimi o'tgan oynikidan kam.

3) Agarda A va Vning asosiy so'zi shaxs yoki narsa va hodisa bo'lsa, " ÉÉ " bilan birgalikda tushirib qoldirgan ma'qul. Masalan :

1. i^ÉI^tt^^(ÉI^)!.

Nânfang de xiàtian bï beifang ( de xiàtian ) rè 0 Janubning yozi shimolnikidan issiq.

Shi niânqiânde wo yào bï xiànzàide wo gèng hutu 0

2001 - 112

Yigirma yil oldingi men bilan hozirgisi yanada mujmalroq. tt ishtirokidagi gaplarda aniqlovchining tushib qolishi.

Agar A va V ning otli so'z birikmasida aniqlovchi bir xil bo'lib, asosiy so'z turlicha bo'lsa, unda "tt"dan keyingi qismdagi aniqlovchi tushib qolishi mumkin. Masalan :

1. ifftWä^i^tti^ü.

Wokàn tade fâyù shuöde bï yïngyù liuli

Menimcha, uning fransuz tilida gapirishi ingliz tilidan ravonroq.

Tade xiäoshuö bï shîgë xiëdéhâo . Uning hikoyalari she'rlaridan yaxshi yozilgan.

3. Aniqlovchi va asosiy so'zlar orasidan o'xshash qismning tushib qolishi. Agar A va Vlarning otli so'z birikmalarida aniqlovchi va asosiy so'zlar bir xil bo'lsa, unda "tt" dan oldingi yoki keyingi o'xshash qismi tushib qolishi mumkin. Masalan :

1. «n^^f ^tt (№) ^ (^йШЛ) ^o

Nïde köutou biäodä néngli bï (nïde) bïtou (biäodä néngli) häo .

Uning og'zaki ifodalash salohiyati yozma ifodalash salohiyatingdan yaxshi.

(ЦП) fä® (ШИ) - o

Wömen xué yîngyù de shijian bï (wömen) xué fâyù (de shijian) châng . Bizning ingliz tili o'rganish vaqtimiz fransuz tilini o'rganish vaqtimizdan ko'p.

3.M] (йжад tti^ttwi^fto

Tamen (qiânjin de jiâobù) bï wömen qiânjin de jiâobùkuài. Ulardan bizning ildamlashimiz tezroq.

4. Ega-kesimli sodda gaplarda ega yoki kesimning tushib qolishi.

Agar A va Vdagi ega-kesimli sodda gaplarda ega bir xil bo'lsa, unda " tt"dan oldingisini ham, keyingisini ham tushirib qoldirish mumkin; agarda kesimlar bir xil bo'ladigan bo'lsa, unda yuqoridagidek" tt"dan oldingisini ham, keyingisini ham tushirib qoldirish mumkin. Masalan:

Ta shuijiào bïwô (shuijiào) zäo . U mendan ko'ra erta uxlaydi.

2.I (^Ш)

Wö (chïfàn) bïta chïfàn xiang .

Men undan ko'ra yaxshi ovqatlanaman.

3.i^x®tt (i) fB^fto

Wö xué hànyù bï (wö) xué riyù kuài

Men xitoy tilini yapon tilidan tez o'rganyapman.

Wö zhùzài Bëijîng bïwö zhùzài Guängzhöu häo . Men Pekinda Guanjoudagidan yaxshi yashayman.

1,2- misollarni "ftttÜf^", "" tarzida o'zgartirishimiz mumkin. 3-misolni esa kabi o'zgartirish mumkin emas. 4-misolni ham "ft^^Mtt

Iftir^^" deb bo'lmaydi. Agar ega-kesimli sodda gaplarda ega va kesimlar o'xshash bo'lmasa, unda so'zlarning tushib qolish hodisasi kuzatilmaydi. Masalan: 1.

Nï chï yân bïta chï mï duo .

Seni tuz yeyishing uni guruch yeyishidan ko'p.

5. " A t V" hol bo'lib kelganda odatda t dan oldingi qism A tushib qoladi.

" A t V" hol bo'lib kelgan gaplar bir xil voqea-hodisaning turli vaqt va turli joylardagi holatini qiyoslaydi. Agar t dan oldingi qism A "Щ^ (hozirgi payt)" "^|0^(o'sha payt)" Ä^M(bu yerda)" kabi ma'nolarni ifodalayotgan bo'lsa, Ani tushirib qoldirish mumkin. Masalan:

(Ж)

Weifeng qïlâi, chuîdông täde duänfa, quèhû bï qùniân baidé duöle о (xiànzài) Mayin shamol turib, uning kalta sochlarini xilpiratardi, haqiqatdan oqarganlari o'tgan yilgidan ko'p. (xozir)

Wöde shentï bï qiân häo duöle о ( xiànzài ) Sog'ligim avvalgiga qaraganda ancha yaxshi.(Hozirgi payt)

Zhè jïgè hâizi dôubï zài nàlï tînghuà (zài zhèr ) Bu bolalar u yerdagiga qaraganda esli. (Bu yerda)

Jîntian wömen bï di ci tân dé duö о

Bugun biz birinchi martadagidan ko'proq gaplashdik.

6. A va Vning ikkisi ham fe'lli sodda gaplar yoki sifat sodda gaplar bo'lsa, odatda so'z tushib qolmaydi. Masalan:

1. ftftttftft^o

Yôuwénhuà bï méiyôuwénhuà häo о Madaniyatli madaniyatsizdan yaxshi.

Ba'zan kontekstda yoki til muhitida o'zaro tushunarli bo'lsa, " t "dan oldingi qism tushib qolishi mumkin.

2. ^-ф^ШАШШ^^-АЖ^Ж^Жо

Van Li bugun o'tgan kunga qaraganda yanada ko'p gapirdi, ko'p gapirishi bir kun duradgorlik qilishdan charchatadi.

Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, xitoy tilida asindeton hodisasi turli xil grammatik konstruksiyalarda keng uchraydi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YHATI (REFERENCES)

1. тШо шшжш^^ш^о - 2ооз^.

2. ^Й^Шо - 2001^о

3. ТгМ^оЩ^^Ш^Й^Йо - 1961^о

4. С.А.Хашимова. Хитой тили грамматикаси. - Т., 2012 йил.

5. С Хашимова. О ЯВЛЕНИИ КОНВЕРСИИ В СОВРЕМЕННОМ КИТАЙСКОМ ЯЗЫКЕ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2022.

6. С.А.Насирова (2021). Политическая метафора (на примере материала по кадровой политике современной КНР). In Resent Scientific Investigation (pp. 69-73).

7. Хашимова, С. А. (2020). ОСОБЕННОСТИ ОБРАЗОВАНИЯ РЕЗУЛЬТАТИВНЫХ ГЛАГОЛОВ ПРИ ПОМОЩИ СУФФИКСАЦИИ В КИТАЙСКОМ ЯЗЫКЕ. In Страны. Языки. Культура: сборник материалов Х^й международной научно-практической конференции/Под ред. проф. Абуевой ННМахачкала: ДГТУ. 391 с (p. 361).

8. Хашимова, С. А. (2020). Особенности образования неодушевлённых существительных при помощи суффиксации в современном китайском языке. Modern Oriental Studies, 2(2), 3446.

9. Nasirova, S. A. (2019). Modification of semantics of social terms of the modern Chinese language. Opción: Revista de Ciencias Humanas y Sociales, (24), 260-273.

10. Хашимова, С. А. (2022). АГГЛЮТИНАТИВНАЯ ОСОБЕННОСТЬ СУФФИКСАЦИИ В СОВРЕМЕННОМ КИТАЙСКОМ ЯЗЫКЕ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(1), 196-202.

11. Hashimova, S. A., & Nasirova, S. A. (2021). FEATURES OF FORMING OF ANIMATED NOUNS WITH THE AFFIXES IN MODERN CHINESE LANGUAGE. Journal of Central Asian Social Studies, 2(04), 1-10.

12. Насирова, С. А. (2020). Генезис общественно-политической терминологии китайского языка через призму истории китайской дипломатии. Modern Oriental Studies, 2(2), 22-33.

13. Хашимова, С. А. (2022). О НЕКОТОРЫХ ОСОБЕННОСТЯХ ЛИНГВОКУЛЬТУРОЛОГИЧЕСКОГО АСПЕКТА КОММУНИКАЦИИ (НА ПРИМЕРЕ КИТАЙСКОГО ЯЗЫКА). SO 'NGIILMIY TADQIQOTLAR NAZARIYASI, 7(1), 85-91.

14. Хашимова, С. А. (2022, September). ОБРАЗОВАНИЕ ПРИЛАГАТЕЛЬНЫХ С ПОМОЩЬЮ АФФИКСАЦИИ В КИТАЙСКОМ ЯЗЫКЕ. In E Conference Zone (pp. 5-10).

15. Abdullayevna, H. S. (2020). Peculiarities of the formation of animated nonsignificant using suffixing in the modern chinese language. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 70(5), 1504-1511.

16. Хашимова, С. А. (2022). ОБРАЗОВАНИЕ ЧИСЛИТЕЛЬНЫХ ПРИ ПОМОЩИ АФФИКСАЦИИ В СОВРЕМЕННОМ КИТАЙСКОМ ЯЗЫКЕ. World scientific research journal, 7(1), 20-23.

17. Насирова, С. А., Хашимова, С. А., & Рихсиева, Г. Ш. ВЛИЯНИЕ ПОЛИТИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ КИТАЯ НА ФОРМИРОВАНИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКОЙ ТЕРМИНОЛОГИИ. Ответственный редактор, 162.

18. NS Abdullayevna.±^!OT^f4^«: М^П-Мг, 87, 0

19. С.А.Насирова. Институт евнухов в древнем Китае: причины возникновения и особенности (2022). Фундаментальные и прикладные научные исследования: актуальные вопросы, достижения и инновации. С. 187-188.

20. NS Abdullayevna. Языковая политика в Китае: идентификация общественно-политической терминологии (2019). In КИТАЙСКАЯ ЛИНГВИСТИКА И СИНОЛОГИЯ 3,384,2019