CC BY
18International scientific-practical conference on the topic of "Problems and perspectives of modern technology in teaching foreign languages"
XITOY LINGVOMADANIYATIDA GENDER TUSHUNCHASI
d https://doi.org/10.24412/2181-1784-2022-20-770-777
Ismoilova Sevara Mirsaid qizi
TDShU Xalqaro jurnalistika va tarjimashunoslik fakulteti Sinxron tarjima mutaxassisligi 2-kurs magistranti e-mail: [email protected] Ilmiy rahbar: DsC Hashimova Sabohat Abdullayevna
ANNOTATSIYA
Ushbu maqola Xitoy madaniyatining gender an 'analari, gender stereotiplari va ularni xitoy tilining og'zaki nutqida namoyon bo'lishi va verbal vositalarida aktuallashuvi haqida ma 'lumot beradi. Maqolada xitoy gender madaniyatining milliy va madaniy xususiyatlari va ularni lingvistik birliklarga tarjima qilish usullari: so 'z, barqaror iboralar, shuningdek, maqol va matallar keltirilgan. Lingvistik birliklarning tavsiflashda lingvomadaniy tadqiqotlar uchun umumiy bo'lgan quyidagi usullar qo'llaniladi: tavsif, semantik ta'rif va lingvistik talqin. Maqola maqsadi -xitoyliklarning gender madaniyatining milliy va madaniy xususiyatlarini va ularni so'z boyligi, frazeologiya, evfemizmlar, shuningdek paremiyada mujassamlash usullarini namoyish etishdir.
Kalit so'zlar: xitoy tili, gender stereotiplari, ayol obrazi, milliy-madaniy xususiyatlar, lingvomadaniyat.
THE CONCEPT OF GENDER IN CHINESE LINGUOCULTURE
ABSTRACT
This article provides information on gender traditions, gender stereotypes of Chinese culture and their manifestation in Chinese oral speech and their actualization in verbal means. The article presents the national and cultural features of Chinese gender culture and ways to translate them into linguistic units: words, regular expressions, as well as proverbs and sayings. The following methods, common to linguocultural research, are used to describe linguistic units: description, semantic definition, and linguistic interpretation. The aim of the article is to show the national and cultural features of Chinese gender culture and ways to integrate them into vocabulary, phraseology, euphemisms, as well as paremia.
International scientific-practical conference on the topic of "Problems and perspectives of modern technology in teaching foreign languages"
Keywords: Chinese language, gender stereotypes, female image, national-cultural features, linguoculture.
Erkaklik va ayollik tushunchasi va ulaming o'ziga xos xususiyatlari har qanday milliy madaniyat uchun dolzarbdir. Jinslarga marosimlarda, folklorda, mifologik ongda umuman dunyo tushunchasida muhim joy berilgan. Shu bilan birga, turli madaniyatlarda stereotiplar va jinsning qiymat o'lchovlari sezilarli darajada farq qiladi. Chunki turli madaniyatlarda erkaklar va ayollarning ijtimoiy rollari turlicha. Ular odatda tartibga solinadi; bunday tartibga solish stereotip bo'lib, keyinchalik kollektiv ongda ishlaydi. [BonneHKO B.M. 2009:66]
Ayrim etnik guruhlar mentalitetining milliy va madaniy xususiyatlarining o'ziga xos xususiyatlarini o'rganishga imkon beradigan zamonaviy tilshunoslikning dolzarb yo'nalishlaridan biri bu lingvomadaniy aspektda gender stereotiplari deb nomlangan. Gender stereotiplari - bu erkaklar va ayollarning jamiyatdagi o'rni, ularning funksiyalari va ijtimoiy vazifalariga nisbatan ichki munosabatdir. Stereotiplarning o'z iga xos xususiyati shundaki, ular ong ostiga shu qadar mahkam kirib boradiki, ularni nafaqat yengish, balki ularni obyektiv amalga oshirish ham juda qiyin. Olimlarning antropologik muammolarga bo'lgan qiziqishi ortgani sababli, gender diskursi inson mohiyatini anglashda ham, madaniyat va sivilizatsiya rivojlanish yo'llarini belgilashda ham markaziy o'rinlardan birini egallay boshladi. Ko'pgina tadqiqotchilar ta'kidlashlaricha, gender so'zi inson dunyoqarashining asosiy tarkibiy qismlaridan biri bo'lib, u eng qadimiy va umumbashariy narsalardan bir idir. Shuning uchun ushbu muammoni o'rganish insonning ma'naviy, madaniy va ijtimoiy mohiyatini to'liqroq o'rganishga yordam beradi.
Xitoylik mualliflar orasida Sun Rujian (2012) asarlari, ayniqsa uning "Xitoy
gender lingvistikasi" (^intt^'Jin W^) monografiyasi ajralib turadi hamda bu xitoy
gender lingvistikasining ilmiy asoslari bo'lgan birinchi asar deb atash mumkin. Psixolingvistika va sotsiolingvistikada qo'llaniladigan nazariy va uslubiy asoslarga tayanib, muallif zamonaviy xitoy tilida genderning aksini har tomonlama tahlil qiladi, shuningdek, xitoycha iyerogliflarni etimologik tahlil qilish orqali o'tgan asrlarda xitoy lingvistik madaniyatida hukmronlik qilgan gender kamsitish muammosini keltiradi. Tadqiqotlar doirasi, shuningdek, gender kamsitish etimologiyasi va uning iyerogliflarda aks etishi, fonetika, leksika va so'z shakllanishida genderning aks etishi kabi muammolarni o'z ichiga olgan bu asar gender sohasida yozilgan lingvistik izlanishlarning asoslaridandir. [Sun R. 2012:234]
International scientific-practical conference on the topic of "Problems and perspectives of modern technology in teaching foreign languages"
Shuningdek, Zhao Ronghuining "Til va jins" monografiyasi diqqatga sazovordir. Ushbu monografiyada xitoy tilshunosligining gender diskursi birinchi marta qiyosiy usulda taqdim etilgan. Tadqiqotda sotsiolingvistika nuqtai nazaridan xitoy tilida so'zlashuv nutqida erkak va ayol deb ataladigan tillarning farqlari keltirilgan va ularning ijtimoiy mohiyati har tomonlama tavsiflangan. Ushbu monografiyaning nazariy asoslari gender farqlari va nutq, so'z, shuningdek turli xil nutq uslublari o'rtasidagi munosabatlarni o'rganishning asosiy jihatlarini qamrab oladi. [ Zhao R. 2003:318]
A.V. Kirilinaning so'zlariga ko'ra, gender kontseptsiyasining asosiy nazariy va uslubiy qoidalari quyidagilarga asoslangan: 1) madaniy belgilar ya'ni irogliflar; 2) ushbu ramzlarni mumkin bo'lgancha talqin qilish yo'nalishlarini belgilaydigan diniy, ilmiy, huquqiy va siyosiy ta'limotlarda ifodalangan normativ bayonotlar; 3) ijtimoiy muassasalar va tashkilotlar; 4) shaxsning o'z ini o'zi identifikatsiyasi. [ Кирилина А.В. 1999:46]
Gender stereotiplarining mohiyati va mavjudligini o'rganish lingvistik genderologiya, psixologiya, sotsiologiya va boshqa gumanitar fanlar uchun dolzarb va munozarali muammo hisoblanadi. Jamoatchilik ongida asrlar davomida shakllanib kelgan stereotiplarga asoslangan erkaklar va ayollar tasvirlari mavjud. Ushbu stereotiplar garchi ular hali ijtimoiy-madaniy jihatdan muhim erkak yoki ayol xususiyatlariga ega bo'lmagan bo'lsalar-da, go'daklarga ham tegishli. Erkaklar va ayollarning ijtimoiy maqsadi, ularning ijtimoiy va huquqiy maqomidagi tengsizlik va ushbu tengsizlikning sabablari to'g'risida jamiyatning qarashlari hamon munozarali. Erkaklar va ayollar o'rtasidagi farqlarning tabiati haqida savol qolmoqda, ya'ni jinslarning qobiliyatlari va xatti-harakatlaridagi mavjud farqlarga turli xil omillarning ta'sir darajasi to'g'risida chuqur bahs munozalar mavjud.
Shunday qilib, adabiyotlarni tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, zamonaviy tilshunoslikda genderni lingvistik aks ettirishga bag'ishlangan tadqiqotlar quyidagi ikki yo'nalishda olib boriladi: 1) birinchi navbatda nominativ tizim, leksika, sintaksis, jins toifasi va boshqalar o'rganildi, shuningdek, erkaklar va ayollarga qanday baho berilganligi va ular qaysi semantik sohalarda eng aniq ifodalanganligi o'rganiladi. Bunday tadqiqotning asosiy maqsadi - turli xil jinsdagi kishilarning mavjudligi tilda qanday aks etishini tavsiflash va tushuntirishdir; 2) erkaklar va ayollarning kommunikativ xulq-atvorini o'rganish, bu yerda odatiy strategiya va taktikalar ajralib turadi, leksik birliklarni, sintaktik konstruktsiyalarni va boshqalarni jinsiga qarab tanlash.
International scientific-practical conference on the topic of "Problems and perspectives of modern technology in teaching foreign languages"
Ma'lumki, xitoy yozuvi boshqa xalqlarning yozuvlaridan farqi qiladi. U xitoy sivilizatsiyasi, ma'naviy va moddiy madaniyati rivojlanishining butun tarixini o'zida mujassam etgan. Masalan, qadimgi Xitoyda ayolning ijtimoiy mavqeini tushunish uchun iyeroglifga qarash yetarlidir. ^ nü - "ayol" iyeroglifi, qadimgi suyakka o'yilgan yozuvlarida itoatkorlikni anglatuvchi holatda o'tirgan, oyoqlari ostiga bukilgan, qo'llari ko'ksiga qiyilgan ayol qiyofasi tasvirlangan. Qadimgi Xitoyda bu odob-axloq va erkakka bo'ysunishni ramzi ma'nosida ayolning an'anaviy holati edi. Djaguvendagi (toshbaqa chig'anoqlari va suyaklariga yozuv, miloddan avvalgi XIV-XI asrlarda) erkak kishi quyidagicha tasvirlangan: iyeroglifning yuqori qismi dalani, pastki qismi kuchni anglatar edi, chunki qadimgi jamiyatda erkak kishi an'anaviy ravishda qishloq xo'jaligi bilan shug'ullangan, ayol kishi esa - uy xo'jaligi bilan.
Ushbu gender ttuzilmasi quyidagi frazeologik birlikda mujassamlashgan: ^W^RR nangeng nü zhï - erkaklar yer haydaydi, ayollar esa to'qishadi.
Cihai lug'atida ayol grafemasi bor 257 ta iyeroglif mavjud. Ularning
orasida ijobiy ma'noga ega 47 ta iyeroglif bo'lib, ular ko'pincha ayolning jozibali
qiyofasi va fazilatini tasvirlaydi. Masalan: ^ jiao - chiroyli, jozibali; ayol; W häo-yaxshi; yoqimli; chiroyli; mehribon, mos; qulay; ^ tuö - to'g'ri, mos, xotirjam, tinch; № miào - chiroyli, go'zal, hiyla-nayrang, ingichka, mohir, epchil, yaqin, yashirin; M jing - fazilatli; ^ shü - chiroyli, yoqimli; M é - chiroyli, go'zallik; ^ bù - chiroyli
qiz; ^ zhuang - kosmetika, pardoz qilmoq.
Salbiy ma'noga ega bo'lgan iyerogliflar - 35 ta (masalan: M ji - hasad, nafrat; M niäo - hazillashish, ko'z suzish; jian - yomonlik, illatlar, yomon odam; %X nü -qul; ^ wàng - bema'ni, beparvo; ^ nuan - urishmoq, janjal; yomon, ahmoq; M län - dangasa; W fang- zarar yetkazish; jabr yetkazish,baxtsizlik keltirish, aralashish, xalaqit berish; ^ dù - hasad; M chï - xunuk, jirkanch va boshqalar.
Ushbu iyerogliflar ham salbiy ham ijobiy ma'nolarga egasi 18 ta. Ular orasida "jozibali", "maftunkor" ma'nosida ishlatiladigan M yao iyeroglifi ham bor va u shu
bilan birga, tushunarsiz, mash'um ma'nolarni anglatadi. (1Ê) yu, töu iyeroglifi "zavq", "quvonch" ma'nosini anglatishi mumkin, ammo "o'g'irlamoq" ma'nosida ham kelishimumkin. mian, miän ayollarning chiroyli ko'zlarini tasvirlaydi va shu bilan birga, u "hasad" ma'nosida ishlatilishi mumkin. [ Cihai. Shanghai 1989:2572]
International scientific-practical conference on the topic of "Problems and perspectives of modern technology in teaching foreign languages"
Agar xitoy tilining leksik qatlamiga chuqurroq nazar tashlasak, qadimgi xitoy jamiyatida ayolning taqdiri juda qayg'uli bo'lganini ko'rishingiz mumkin. Masalan,
üü ^ ni yïng - "bolani cho'ktirish" so'zini olaylik. ^ yïng ikkinchi iyeroglifi
tarkibida ayol degan ma'noni anglatuvchi kalitni ko'ramiz, bu qadimgi davrlarda faqat ayol chaqaloqlar shu tarzda o'ldirilganligidan dalolatrdir. Boladan qutulish uchun bunday g'ayriinsoniy yondashuv, bizning fikrimizcha, qadimgi xitoylarning diniy hayotining asosiy qismiga aylangan ajdodlar sig'inishiga bogliq bo'lishi mumkin. Ma'lumki, ajdodlarga sig'inish ularni farzandlik taqvodorligiga majbur qilgan - xiao ( # ), bu hayot davomida ota-onalarga ko'r-ko'rona itoat qilishni va o'limdan keyin - barcha sharaflar bilan dafn marosimini va keyinchalik ularning ruhlariga qurbonliklar keltirishni talab qilgan (jibai zuxian maxsus so'z - li
(4L) bilan ifodalangan o'ziga xos qoidalar doirasida). Li tushunchasiga ko'ra, qiz bola ota-onasi vafotidan keyin ularga qurbonlik qilishga haqli emas edi. Ehtimol shuning uchun ham qadimgi Xitoyda qiz farzand aksariyat hollarda istalmagan bola bo'lgan . Qadimgi jamiyatda kambag'al dehqon, uni sharaf bilan dafn etadigan va qurbonlik beradigan o'g'il tug'ilguniga qadar, qiz chaqaloqlarni o'ldiradigan holatlar juda ko'p bo'lgan .
Qadimgi Xitoyda qiz farzandli bo'lish iqtisodiy jihatdan zararli edi. Faqatgina bu emas, balki qiz yetuk bo'lib, boshqa birovga turmushga chiqib ota-ona uyini tark
etayotganda ham ota-onalar mahr tayyorlashlari kerak edi - jiazhuang (), bu
ko'pincha qiz bola ota-onasining fikriga ko'ra zarar edi. Xitoyning mashhur maqolida
deyiladiki- jià chûqù de nü, pö chü qù de shuï -
"Turmushga chiqqan qiz tashqariga sepib yuborilgan suvga o'xshaydi". Bu muammolarni boshidanoq to'xtatishning yagona usuli yangi tug'ilgan qizni o'ldirish edi. Ota-onalar qizlarini o'zlari o'ldirishar, yoki bu ishni boshqalarga ishonib topshirishar, yoki shunchaki ularni hovliga olib chiqib qo'yib qoldirishar edi. Moddiy muammolarni hal qilishning bunday g'ayriinsoniy usuli vaqti-vaqti bilan nikoh yoshidagi odamlar o'rtasidagi jinsiy tarkibdagi muvozanatning buzilishini keltirib chiqargan. Masalan, xitoylik etnograf Fey Syaotong ta'kidlashicha, o'tgan asrning ba'zi xitoy qishloqlarida nikoh yoshidagi har 140 erkak uchun 100 ta teng yoshdagi qizlar to'g'ri kelgan. ^h C. 1989:44]
Qadimgi Xitoyda hukm surgan gender tengsizligi to'g'risida batafsilroq ma'lumotni quyidagi lingvistik birliklarda topish mumkin:
International scientific-practical conference on the topic of "Problems and perspectives of modern technology in teaching foreign languages"
1) so'zlar: ^SÀ jia lï rén yoki MSÀ wü li rén - uyda o'tirgan, uy ichidagi odam (ayol); haizi ta niang - bolalar onasi; ^ fà jiàn nèi- mening ayolim;
ÎftjflJ zhuö jïng - mening (faqir) xotinim;
2) frazeologik birliklar: zhong nan qïng nü - erkaklarni hurmat qilish, ayollarni kamsitish; nan zün nü bei - erkakni hurmat qilish, ayolni xo'rlash;
hong yan ming bao - go'zal ayolning taqdiri og'ir;
3) maqol va matallar: nü zi wü cai biàn shi dé - eng fazilatli ayol o'rtamiyona ayoldir; ^À^^^^iR^ nü rén tou fä chang jiànshi duän -ayolning sochlari uzun, aqli kalta; häo nü bù jiàèr fü - yaxshi ayol ikki marta turmushga chiqmaydi; ÎT^^, dä läo po, mà läopo, shöu nèi wü qian mài läo po - xotiningizni urishingiz mumkin, unga tanbeh berishingiz mumkin, agar pul qolmasa, uni sotishingiz mumkin; ^^^^^^^ ^ A^fttâffîM cài dao bù mo chéng sï tie, nü rén bù dä chéng yao niè - agar pichoqni charxlamasangiz, u xiralashadi, agar xotiningizni kaltaklamasangiz, bo'ri odamga aylanadi; In mei sè conglai shi huo tai - go'z al ayol har doim yovuzlikning manbai; shi gè nü zï jiü gè dù - ayol juda hasad qiluvchi jonzot va boshqalar.
Yuqoridagi lingvistik faktlarni o'rganish shuni ko'rsatadiki, Xitoy madaniyatidagi gender stereotiplari nafaqat umumiy madaniy, balki xitoy tilining leksik-semantik tizimidagi ramziy ma'nolar bilan mustahkamlangan umumiy lingvistik xususiyatlarga ham ega. Berilgan misollardan ko'rinib turibdiki, zamonaviy xitoy tilida gender stereotiplari ulkan va yaxshi tuzilgan leksik va frazeologik maydon, ko'plab paremiyalar, pretsedent matnlar va boshqa lingvistik vositalar bilan obyektivlashadi.
Lingvistik materialni tahlil qilish shuni ko'rsatdiki, gender stereotiplari Xitoy lingvistik madaniyatining markaziy qismlaridan biridir. Ular Xitoy xalqining ijtimoiy qadriyatlarini himoya qilishda muhim rol o'ynaydi, hamda hissiyootliligi va yuqori darajada barqarorlilgi bilan ajralib turadi.
Shunday qilib, gender stereotiplari va genderga asoslangan so'z boyligini o'rganish turli xil milliy madaniyatlarda yuzaga keladigan kognitiv jarayonlarni, ona tilida so'zlashuvchilarning aqliy dunyosining o'ziga xos xususiyatlarini tushunishga
International scientific-practical conference on the topic of "Problems and perspectives of modern technology in teaching foreign languages"
yordam berishi mumkinligini ta'kidlash mumkin. Zero, gender lug'ati inson tomonidan atrofdagi dunyoni kontseptualizatsiya qilishning asosi bo'lgan va insonning aqliy dunyosida madaniyatning muhim birligi bo'lgan muhim qatlamdir.
Gender stereotiplari real holatni sezilarli darajada soddalashtiradi, ammo jamoaviy ongda ular qatiiy ravishda o'rnatilgan va juda sekin o'z garadi. Milliy tilning leksik fondiga kiritilgan ma'lumotlar xitoy tilida so'zlashuvchilarning dunyqarashida chuqur iz qoldiradi va ular kiradigan aloqa jarayonlarining sifatiga bevosita ta'sir qiladi.
REFERENCES
1. Войченко В.М. Отражение гендерных стереотипов в языке и культуре. Вестн. Волгогр. гос. ун-та. Сер. 2, Языкозн. 2009.
2. Jesperson, O. Language: Its nature, development and origin. - New York: London: G. Allen & Unwin ltd., 1922.
3. Lakoff R. Language and W oman's Place. Cambridge University Press/ Language in Society, Vol. 2, No. 1 (Apr., 1973).
4. Sun R. (2012). Chinese gender linguistics. - Beijing: Beijing kexue chubanshe,
5. Zhao R. Language and Gender: A Sociolinguistic Study of Spoken Language. -Shanghai: Shanghai Foreign Language Education Press, 2003.
6. Нерознак, В. П. Языковая личность в гендерном измерении / В. П. Нерознак // Гендер: язык, культура, коммуникация : тез. I междунар. конф. -M.: Изд-во МГЛУ, 1999.
7. Кирилина А.В. Гендерные компоненты этнических представлений ( по результатам пилотажного эксперимента) // Гендерный фактор в языке и коммуникации. Иваново, 1999. - С. 46-538. Халеева И.И. Гендер как интрига познания // Гендер как интрига познания. Сборник статей. - М., 2000.
8. Cihai. Shanghai: - Shangjhai ceshu chubanshe, 1989.
9. Фэй С. Китайская деревня глазами этнографа. - М.: Наука, 1989.
10. Khasanova, Gulsanam Khusanovna MAIN TRENDS IN THE DEVELOPMENT OF EDUCATION AND PROFESSIONAL TRAINING IN THE WORLD // ORIENSS. 2021. №Special Issue 1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/main-trends-in-the-development-of-education-and-professional-training-in-the-world (дата обращения: 05.01.2022).
2012.
International scientific-practical conference on the topic of "Problems and perspectives of modern technology in teaching foreign languages"
11. Khasanova, G. K. "THE SUCCESS AND EDUCATION SYSTEM OF SOUTH KOREA AND JAPAN." Наука сегодня: проблемы и пути решения [Текст]: материа (2021): 94.
12. Хашимова С. On some features of teaching foreign language for students of non-philological areas at the initial stage. - 2019. - Евразийское Научное Объединение. - С. 334-338.
13. Хашимова С. НЕКОТОРЫЕ ГРАММАТИЧЕСКИЕ И СЕМАНТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ УДВОЕНИЯ В ЯПОНСКОМ ЯЗЫКЕ. - Страны. Языки. Культура. - С. 334-338.
14. Hashimova, S. A., & Nasirova, S. A. (2021). FEATURES OF FORMING OF ANIMATED NOUNS WITH THE AFFIXES IN MODERN CHINESE LANGUAGE. Journal of Central Asian Social Studies, 2(04), 1-10
15. Nasirova, S. A. (2020). CONCEPTS OF ФШ ^Ш" CHINESE DREAM" AND Щ ^ Ш ^ ^ " COMMUNITY OF THE ONE FATE OF HUMANITY"-A LINGUISTIC AREA. Journal of Central Asian Social Studies, 7(01), 05-14.
16. Abdullaevna, N. S. (2020). Lexical-semantic and cognitive specifics of political discourse (based on Si Jinping's speeches). ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 70(5), 1086-1092.
17. Nasirova, S. A., Hashimova, S. A., & Rikhsieva, G. S. (2021). THE INFLUENCE OF THE POLITICAL SYSTEM OF CHINA ON THE FORMATION OF SOCIAL AND POLITICAL TERMINOLOGY. Journal of Central Asian Social Studies, 2(04), 10-17.
