CC BY
0UOT: 372. 8:53
VIII SÍNÍF FÍZÍKA KURSUNDA "CÍSMÍN XÜSUSÍ ÍSTÍLÍK TUTUMUNUN T3YÍNÍ" ADLI PRAKTÍK ͧÍN APARILMASINDA VÍRTUAL T9CRÜB9L9RD9N
ÍSTÍFAD9 TEXNOLOGÍYASI
HACIYEV TOFÍQ MÍRABDULLA OGLU
Azarbaycan Dóvlat Pedaqoji Universitetinin ba§ müallimi, Azarbaycan
Abstract: In the process of teaching the chapter "The Law of Energy Conservation in Thermal Processes," students become familiar with concepts such as the quantity of heat, specific heat capacity, the heat of combustion offuels, and their units of measurement, as well as the law of energy conservation in thermal processes and the heat balance equation.
The use of demonstration experiments during the teaching of these topics helps students to better understand and master the material. After students learn to determine the amount of heat a body absorbs when heated and releases when cooled, a practical work assignment titled "Determination of the Specific Heat Capacity of a Body" is planned according to the curriculum.
If schools lack the necessary materials for conducting practical work, the task can be performed using virtual experiments. The article presents the technology for carrying out the practical work "Determination of the Specific Heat Capacity of a Body."
Keywords: physics, quantity of heat, specific heat capacity, virtual experiment, practical work.
УДК: 372. 8:53
ТЕХНОЛОГИЯ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ВИРТУАЛЬНЫХ ЭКСПЕРИМЕНТОВ ПРИ
ПРОВЕДЕНИИ ПРАКТИЧЕСКОЙ РАБОТЫ «ОПРЕДЕЛЕНИЕ УДЕЛЬНОЙ ТЕПЛОЕМКОСТИ ТЕЛА» В VIII КЛАССЕ КУРСА ФИЗИКИ
ГАДЖИЕВА ТОФИГ МИРАБУЛЛА ОГЛЫ
Старший преподаватель Азербайджанского государственного педагогического
университета, Азербайджан
Аннотация: В процессе преподавания главы «Закон сохранения энергии в тепловых явлениях» студенты знакомятся с количеством теплоты, удельной теплоемкостью, теплотой сгорания топлива и их единицами измерения, законом сохранения энергии в тепловых процессах, а также уравнение теплового баланса.
Использование демонстрационных экспериментов в процессе обучения по указанным темам позволяет полностью уяснить учащимся эти понятия и хорошо усвоить их.
После того, как учащиеся научатся определять количество теплоты, которое получает тело при нагревании и отдает при охлаждении, согласно программе планируется выполнить практическую работу под названием «Определение удельной теплоемкости тела».
Если в школах нет необходимого оборудования для проведения практической работы, практическую работу можно проводить виртуально.
В статье приведена технология выполнения практической работы под названием «Определение удельной теплоемкости тела».
Ключевые слова: физика, количество теплоты, удельная теплоемкость, виртуальный эксперимент, практическая работа.
UDC: 372. 8:53
TECHNOLOGY OF USE OF VIRTUAL EXPERIMENTS IN CONDUCT OF
PRACTICAL WORK NAMED "DETERMINATION OF THE SPECIFIC HEAT CAPACITY OF THE BODY" IN THE VIII GRADE PHYSICS COURSE
HAJIYEV TOFIG MIRABDULLAH
Head teacher of Azerbaijan State Pedagogical University, Azerbaijan
Xülasa: "istilik hadisalarinda enerjinin saxlanmasi qanunu" fdslinin tadrisi prosesinda §a-girdlar istilik miqdari, xüsusi istilik tutumu, yanacagin yanma istiliyi va onlarin vahidlari, istilik proseslarinda enerjinin saxlanmasi qanunu, istilik balansi tanliyiyi ila tani§ olurlar.
Qeyd edilan movzularin tadrisi prosesinda nümayi§ tacrübalarindan istifada edilmasi bu anla-yi§larin §agirdlara tam aydin olmasina va yax§i manimsamalarina imkan verir.
§agirdlar cismin qizarkan aldigi va soyuyarkan verdiyi istilik miqdarini tayin etmayi oyrandik-dan sonra, proqrama asasan "Cismin xüsusi istilik tutumunun tayini" adli praktik i§in yerina ye-tirilmasi nazarda tutulur.
Maktablarda praktik i§larin aparilmasi ügün lazimi lavazimatlar olmadiqda, virtual tacrüba va-sitasi ila praktik i§i yerina yetirmak olar.
Maqalada "Cismin xüsusi istilik tutumunun tayini" adli praktik i§in yerina yetirilmasi texno-logiyasi verilmi§dir.
Agar sozlw. _ fizika, istilik miqdari, xüsusi istilik tutumu, virtual tacrüba, praktik i§.
VIII sinif fizika darsliyinin "Istilikhadisalarinda enerjinin saxlanmasi qanunu" faslinin tadrisi prosesinda §agirdlar istilik miqdari, xüsusi istilik tutumu, yanacagin yanma istiliyi va onlarin vahidlari, istilik proseslarinda enerjinin saxlanmasi qanunu, istilik balansi tanliyiyi ila tani§ olurlar.
"istilik miqdari" anlayi§i istilik anlayi§larina aid asas anlayi§lardan biridir. Onun mazmunun mürakkabliyini nazara alaraq, müallimin darsin "maraqoyatma" marhalasinda §agirdlarin istilik miqdari anlayi§ina vardi§ etmalarina va onu temperatur anlayi§i ila qari§dirmamalari ü9ün bir ne9a eksperimental masala-sualdan istifada etmasi faydali olar. Bu suallarin ara§dirilmasi prosesinda §agirdlarda ól9ülmasi mümkün olan fiziki kamiyyat kimi istilik miqdari haqqinda tasavvür formala§ir.
J istilik miqdari — istilik mübadilasi prosesinda cismin aldigi va ya verdiyi enerjidir.
istilik miqdarinin BS-da vahidinin coul oldugu va onun kalori adli vahidinin da oldugu §a-girdlara izah edilir.
jKalori — 1 q kütlali suyu 1 oC qizdirmaq ügün talab olunan istilik miqdarina barabardir. Coul va kalori arasinda münasibat a§agidaki kimidir:
1 kal « 4,19 С
j Cismi тйэууэп temperatura qizdirmaq ügün t9fob olunan istilik miqdari — cismin kütlasin-dan, hazirlandigi maddanin novündan va temperaturlar farqindan asilidir.
Q = cm(t2 - ti) ^ Q = cmAt
Burada Q —istilik miqdari, с —xüsusi istilik tutumu, ti va t2 —cismin ba§langic va son tempe-raturlaridir.
Demali, istilik miqdari istilikverma prosesini saciyyalandiran fiziki kamiyyatdir. istilik miqdari miqdarca cismin daxili enerjisinin ela dayi§ilmasina, barabardir ki, cisim ózü i§ górmadikda bu daxili enerjini ancaq istilikverma yolu ila ya alir, ya da verir.
"Xüsusi istilik tutumu" móvzusunun tadrisi zamani müallim darsin "maraqoyatma" marhalasinda "xüsusi istilik tutumu" anlayi§ini formala§dirmaq maqsadi ila §agirdlara a§agidaki sualla müraciat eda bilar:
jEyni kütlali su va guqunu eyni daracaya qadar qizdirmaq ügün talab olunan istilik miqdarlari müxtalifdir: hansi ügün gox, hansi ügün azdir?
§agirdlarin verilmi§ suala aid cavab vermalari ü9ün darslikda verilmi§ "maddalarin xüsusi istilik tutumu" cadvalina diqqat etmalari tap§irilir. Cadvala asasan müayyan edilir ki, 1 kq suyu 1 oC qizdirmaq ü9ün 4200 C va 1 kq 9uqunu 1 oC qizdirmaq ü9ün isa 540 C istilik miqdari talab olunur. Bu qiymatlar asasinda §agirdlar suyun xüsusi istilik tutumunun, 9uqunun xüsusi istilik tutumundan qiymatca 9ox oldugunu müayyan edirlar.
Bu malumatlara asaslanaraq xüsusi istilik tutumuna tarif verilir:
jXususi istilik tutumu —1 kq kutlali madddni 1 oC qizdirmaq ugun talab olunan istilik miqdarina barabar fiziki kamiyyatdir.
Q Q
с =-^ с =-
m(t2 — tx) mAt
Xususi istilik tutumunun ifadasinin fiziki manasi izah edildikdan sonra, qeyd edilr ki, onun
qiymati maddanin novundan asilidir. Sonra isa cismin istilik tutumu anlayi§i izah olunur.
• istilik tutumu - xususi istilik tutumu ila cismin kutlasinin hasilina barabardir.
С = с • m
jistilik tutumu—verilmi§ cismi 1 oC qizdirmaq ugun talab olunan istilik miqdarina barabar fiziki kamiyyatdir.
Q Q
С = —-— ^ С =f-t2 — t± At
istilik tutumunun qiymati maddanin kutlasindan va novundan asilidir.
Eyni istilik miqdari alan eyni kutlali iki cisimdan xususi istilik tutumu kigik olaninin tempera-turu daha yuksak olur.
Darsin "yaradici tatbiqetma" marhalasinda yax§i olar ki, §agirdlarin istilik miqdari va xususi istilik miqdarina dair tasavvurlarinin daha aydin olmasi u9un onlara aid kamiyyat xarakterli masalalar hall etdirmak lazimdir. Bu da "Istilikproseslarinda enerjinin saxlanmsi va gevrilmasi qanunun"un oyranilmasi u9un yax§i hazirliqdir.
"Istilik balansi tanliyi" movzusunun tadrisinda isa §agirdlara temperaturlari muxtalif olan iki cismi bir-birina toxundurduqda onlar arasinda istilik mubadilasinin ba§ verdiyi izah olunur. Yani, isti cisim soyuyaraq, daxili enerjisinin bir hissasini soyuq cisma verir, soyuq cisim isa bu enerjini alaraq, qizir. Cisimlar arasinda istilikverma onlarin temperaturlari barabarla§ana qadar davam edir. Tacrid olunmu§ sistemda soyuq cismin aldigi istilik miqdari Qisti cismin verdiyi istilik miqdarina Q2 barabar olur. Istilik balansi tanliyi a§agidaki §akilda ifada olunur:
Ш = Ш va ya Q± + Q2 = 0 istilik balansi tanliyi izah olunduqdan sonra qeyd etmak lazimdir ki, cismin aldigi va ya verdiyi istilik miqdarini, ham da cismin xususi istilik tutumunu tayin etmak u9un kalorimetr adlanan cihazdan istifada edilir.
"istilik miqdari", "xususi istilik tutumu", "istilik tutumu" va s. anlayi§larin formala§masinda va oyranilmasinda eksperimental masalalarin hall edilmasinin va sinif numayi§ eksperimentinin bo-yuk rolu vardir.
§agirdlar cismin qizarkan aldigi va soyuyarkan verdiyi istilik miqdarini tayin etmayi oyrandik-dan sonra, proqrama asasan "Cismin xususi istilik tutumunun tayini" adli praktik i§ yerina yetirilir.
Maktablarda praktik i§larin aparilmasi u9un lazimi lavazimatlar olmadiqda, virtual tacruba va-sitasi ila praktik i§i yerina yetirmak olar.
Bu prakti i§in yerina yetirilmasi u9un "Физика в школе-HTML5" saytindan "Kalorimetr" adli virtual numayi§ tacrubasindan istifada edilir.
https://www.vascak.cz/data/android/physicsatschool/template.php?s=mf_kalorimetr&l=ru
Praktik Cismin xususi istilik tutumunun t9yini i§in maqsadi: Metal silindrin xususi istilik tutumunun virtual tacruba ila tayin edilmasi. Tachizat: "Kalorimetr" adli animasiya: kalorimetr, laboratoriya va elektron termometrlar, muxtalif silindrlar (aluminium Al, damir Fe, mis Cu, nikel Ni, qalay Sn, qurgu§un Pb, sink Zn, qizil Au, gumu§ Ag silindrlar).
i§in gedi^i:
1. Mausun sol düymasi vasitasila (2) düymasini harakat etdirmakla kalorimetrin stakanindaki suyun kütlasinin qiymatini müayyan edin.
2. Termometr (3) vasitasi ila suyun ilk temperaturunu qeyd edin.
Qeyd: (1) düymasi vasitasi ila suyun temperaturunu dayimak olar.
3. Mausun sol düymasi ila metal silindrlardan birinin üzarinda sixmaqla se9in.
4. Mausun sol düymasi ila (4) düymasini harakat etdirmakla silindrin temperaturunu (6) elektron termometri vasitasi ila öl9ün.
Qeyd: Mausun sol düymasi ila (5) düymasini harakat etdirmakla silindrin kütlasini dayismak (artirmaq va ya azaltmaq) olar.
5. Mausun sol düymasini (7) düymasinin üzarinda sixaraq, metal silindri (mis Cu) kalorimetra daxil edin. Qarisdiricini harakat etdirmakla son temperaturun qiymatini qeyd edin (sakil 1)_____
№ Kütta: kq Temperatur. oC Su. CH20 Kalorimetr. C
Su: m1 Silindr: m2 ilk: tx Silindr: t2 Son: t
1 0,25 0,2 Cu 20 90 24,3 4180 100
2 0,3 0,1 Al 25 85 28,3 4180 100
3 0,4 0,35 Ni 36 80 39,2 4180 100
sakil 1
6. Bütün kamiyyatlarin qiymatlari müayyan edildikdan sonra istilikverma prosesinda ü9 cisim: su, metal silindr va kalorimetr ü9ün istilik balansi tanliyi yazilir:
Qsii = Q su + Qkal
Burada Q^-metal silindrin (mis Cu) verdiyi istilik miqdari, Qsu-suyun aldigi istilik miqdari, Qkai- isa kalorimetrin aldigi istilik miqdaridir.
Suyun va kalorimetrin aldigi istilk miqdari ü9ün uygun olaraq, alariq:
Qsu = m1cH20(t - ti)
Qkal = C(t - tj Mis silindrin verdiyi istilik miqdari ü9ün isa alariq:
Qsii = m2CCu(t2 - t) Bu ifadalari istilik balansi tanliyinda nazara alsaq, alariq:
Щ2CCu(t2 -0= m1cH20(t -t1) + С(t- tt) Son ifadadan silindrin (misin Cu) xüsusi istilik tutumu tayin edilir:
0.2? kg /-20.0V <^«4 ISO J kg 1 К »/,= 0.20кз !.= 90 0°C 383 J kg ' К
("л„+схч)-»ал-') c-ioojk--
(о.:; 1180 ■*• looX(/| - 20 о) ,
0.20 (90.0 - {/)) 'it*
' 1 к 8L^
Q
sakil 2
sakil 3
_ (rn1cH2o + C)(t - t1) Ccu~ m2(t2-t)
7. Kamiyyatlarin qiymatlari son ifadada yazilaraq, silindrin (misin Cu) xüsusi istilik tutumu cCu hesablanir.
(0,25 • 4180 + 100)(24,4 - 20) С
Cm — - — 384 -
Cu 0,2 • (90 - 24,4) kq • К
§agirdlar hesablamalari yekunla§dirdiqdan sonra, müallim (8) düymasini mausun sol düy-masi
ila sixaraq, silindrin xususi tutumunun qiymatini onlara taqdim edir. Alinan qiymat cadval qiymati
ila müqayisa edilir (§akil 2; 3).
Ev tap§irigi olaraq §agirdlara digar silindrlarin xüsusi istilik tutumlarinin hesablanmasi tap-
§irilir.
9D9BÍYYAT
1. M.i.Murquzov, R.R.Abdurazaqov, R.M. 0liyev, D.Z.0liyeva. Fizika 8, Darslik, Bakina§r, 2019. 200 s.
2. M.i.Murquzov, R.R.Abdurazaqov, R.M.9liyev, D.Z.9liyeva. Fizika 8, Müallimlar ü9ün metodik vasait, Bakina§r, 2019. 200 s.
3. Физика в школе - HTML5 (Физика. Анимации/Симуляции). 2024 https://www.vascak. cz/physicsanimations.php?l=ru.
https://www.vascak.cz/data/android/physicsatschool/template.php?s=mf kalorimetr&l=ru
