VERTIKAL O‘QLI SHAMOL TURBINASI AYLANTIRUVCHI KUCH MOMENTINI QANOTLAR JOYLASHISH BURCHAGIGA BOG‘LIQLIGI Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

150 стр.

3. Djuraev A. 1987 Dynomics of working mechanisms of cotton-processing machines (Tashkent: Fan) 168 p

4. Yunusov S.Z. Khaidarov A and Bobomurodov T.G. 2013 Machine unit with the mechanism of a composite cylinder of technological machines Theory of machines and working processes MNPK 2013 pp 26-7

5. Mansurov M.A. Madrakhimov SH and Umarova Z.M. 2016 Analysis of the influence of the lengths of the coupler and rocker arm links on the position of the flat four-link mechanism Theory of mechanisms and machines 14 1(2) pp 21-9

6. Dzhuraev A, Zukhriddinov A, Mukhammedjanova S, Mavlonova I and Tursunova G. 2020 Dynamics of machine aggregates with mechanisms of working bodies for cleaning cotton from fine impurities. Solid State technology. Blind Peer Review Referred Journal 63 (6) pp 16981

7. Anvar Dzuraev, Sardor Saitkulov, Bekzod Bozorov. Investigation of working bodies of cotton cleaning machine //Modern Innovations, Systems and Technologies, 2021, 1(4).

8. Джураев А. Сайиткулов С.О. ЭПРА Интарнатионал Жоурнал оф Ресеарч анд Девелопмент (Ижрд) "Ресерч Он Импровинг Ехе Wоркинг Бодиес Оф Тхе Мачине Фор Слеанинг Соттон Фром Wасте" Волуме: 6 Иссуе Змарч 2021.

9. Сайиткулов С.О. "Development of a New Design for Drying Cotton Seeds with Purpose of Efficient Use of Heat" International Journal Of Advanced Research In Science, Engineering And Technology. Vol.7, Issue 4, Aprel 2020

10. A.Djurayev S.Sayitqulov O.Rajabaov B.Haydarov "Analysis of the_effect

of a piece of cotton with a flat surface with a multi-sided grates slope" Journal of Physice conference Series №19/12, 2022

11. A.Djurayev P.Kh. Maxsudov Sh. Holdarov. A.Tukhliyev "Analysis of flexural oscillation of the shaft of saw cylinder on the elastic bearing supports of the fiber cleaner. Journal of Physice conference Series APITECH-IV-2022

VERTIKAL O'QLI SHAMOL TURBINASI AYLANTIRUVCHI KUCH MOMENTINI QANOTLAR JOYLASHISH BURCHAGIGA BOG'LIQLIGI

Aliyev Raimjon Andijon davlat universitetti, t.f.d, professor,

Mirkomilov Ozodbek Oqyo'ljonovich Andijon mashinasozlik instituti, doktorant, mirkomilovo754@gmail.com, +99(897) 234 03 09

O'rinov Kosimjon Isoqboevich Andijon davlat universiteti, doktorant

Batirov Behzod Barotovich Andijon mashinasozlik instituti, doktorant,

Annotatsiya. Maqolada vertikal o'qli shamol turbinasi ochilib yopiluvchi qanotlarining aylantiruvchi kuch momentini shamol tezligi va qanotlarning joylashish burchagiga bog'liqligi yoritilgan, shuningdek, generatorning ishlashi qanotlar sonining o'zaro ta'siriga bog'liqligi o'rganilgan. Tajribalar 1,2, 3 va 5 qanotli shamol turbinalari uchun o'tkazildi.

Annotatsiya. В статье описана зависимость момента открывания и закрывания

лопастей ветродвигателя с вертикальной осью от скорости ветра и угла наклона лопастей, а также то, что работа генератора зависит от взаимодействия ряда лезвия. Эксперименты проводились для ветроэнергетических установок с 1, 2, 3 и 5 лопастями.

Abstrakt. The article describes the dependence of the moment of opening and closing of the blades of a wind turbine with a vertical axis on the wind speed and the angle of inclination of the blades, as well as the fact that the operation of the generator depends on the interaction of the blade row. Experiments were carried out for wind turbines with 1, 2, 3 and 5 blades.

Kalit so'zlar. shamol energiyasi, energiya tejash, shamol elektr stantsiyasi, Savonius

rotori.

Ключевые слова. ветроэнергетика, энергосбережение, ветроэлектрическая установка, ротор Савониуса.

Keywords. wind power, energy saving, wind turbine, Savonius rotor.

Abstrakt:

Maqsadi. SHamol energiyasi qayta tiklanadigan va ekologik jihatdan toza energiyadir. Ishning maqsadi vertikal o'qli shamol turbinasi ochilib yopiluvchi qanotlarining aylantiruvchi kuch momentini shamol tezligi va qanotlarning joylashish burchagiga bog'liqligini o'rganish.

Usullari. Tajriba Andijon davlat universitetinining RENES ilmiy laboratoriyasida olib borildi. Tajribalar vertikal shamol turbinasi qurilmasida bajarildi.

Natijalari. SHamol oqimining tezligi = 3m/s. 32 = 5m/s. = 7m/s.bo'lgan

holatlar uchun olingan natijalar 1-, 2- va 3-jadvallarda keltirilgan. Olingan natijalarga ko'ra qanotlar joylashishi 900 ya'ni tik qilib joylashtirilganda kuch momenti eng katta qiymatni olar ekan.

Xulosa. Olingan tadqiqot natijalaridan shuni aytish mumkinki, qanotlar soni shamol turbinasi ishlashiga ta'sir qiladi. Agar ochilib yopiluvchi qanotlarni massasi qancha kichik bo'lsa (va qanotlar soni -3, 4, 5 ta bo'lganda ) natijaviy kuch momenti shuncha yuqori bo'ladi.

Kalit so'zlar: shamol energiyasi, energiya tejash, shamol elektr stantsiyasi, Savonius

rotori.

Kirish.

Zamonaviy sivilizatsiyaning asosiy tovarlaridan biri bu energiya. Energiya iste'moli miqdori turmush darajasi va sanoatlashganlik darajasining ko'rsatkichiga aylandi. Hozirgi vaqtda dunyo energiyasining qariyb to'qson foizi qazib olinadigan yoqilg'ilarning, ya'ni ko'mir, neft moylari, tabiiy gaz va boshqalarning yonishi natijasida olinadi. Odamlar qazib olinadigan yoqilg'idan deyarli barcha energiya ehtiyojlarini qondirish uchun foydalanadilar, masalan, transport vositalarini yoqish, elektr energiyasini ishlab chiqarish. yorug'lik va issiqlik, ishlab turgan fabrikalar. Boshqa tomondan, erning tabiiy qazzilma energiyasidan energiya resurslari cheklangan va shuningdek, neft moylarining global ishlab chiqarilishi keyingi o'n yilliklarda o'zining eng yuqori cho'qqisiga chiqdi.

Aholining o'sishi energiyaga bo'lgan ehtiyojni, shuningdek, qazib olinadigan yoqilg'ining narxini oshiradi. SHu bilan birga, qazib olinadigan yoqilg'ilarning yonishi natijasida karbonat angidrid va oltingugurt-dioksid emissiyasi natijasida global iqlim o'zgarishi muammosi mavjud. Qayta tiklanadigan energiyadan tejamkor va ishonchli past uglerodli energiya manbalari sifatida foydalanish jahon energetika siyosatining muhim maqsadiga aylanmoqda. Qayta tiklanadigan energiya - bu atrof-muhitga zararli emissiya yo'qligi sababli iqlimga mos energiya. Xalqaro energetika agentligining ma'lum qilishicha, energiyaning juda kichik qismi atom va gidroenergetikadan, kamroq qismi esa quyosh, shamol, biomassa, geotermal va to'lqinlar kabi qayta tiklanadigan energiya manbalaridan keladi. [1]

SHamol ekologik toza energiya manbai bo'lib, odamlarning energiyaga bo'lgan

ehtiyojini qondirish, shuningdek, qazib olinadigan yoqilg'ilarni yoqish natijasida chiqariladigan zararli gazlarini kamaytirib, iqlim o'zgarishini yumshatish uchun katta imkoniyatlarga ega. Yerdagi shamolda taxminan 10 million MVt energiya mavjudligi taxmin qilingan. Xalqaro energetika agentligi (IEA) 2016 yilgi Jahon energiya istiqboli hisobotidagi prognozga asoslanib, 1-rasmda butun dunyo bo'ylab global shamol energetikasi quvvatini ko'rsatdi. [2]

1-rasm. Dunyo bo'yicha shamol energiyasining global o'sishi.

SHamol turbinasi shamol energiyasini mexanik energiyaga (shamol tegirmoni kabi) o'zgartiradi va elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. SHamol energiyasi Yer qobig'ida qayta tiklanadigan energiyaning eng keng tarqalgan toza shaklidir. SHamol turbinalari elektr generatorini boshqarish uchun shamol kuchidan foydalangan holda elektr energiyasini ishlab chiqaradi.

Usullari.

Aylanish o'qiga ko'ra ikki xil shamol turbinalari mavjud, gorizontal o'qli shamol turbinalari va vertikal o'qli shamol turbinalari. Vertikal o'qli shamol turbinalar Savonius shamol turbinasi kabi tortish turi konfiguratsiyani va Darrieus shamol turbinasi kabi lift tipidagi konfiguratsiyani o'z ichiga oladi. Savonius shamol rotori boshqalarga nisbatan juda ko'p afzalliklarga ega, chunki uning qurilishi sodda va arzon. U shamol yo'nalishidan mustaqil va pastroq shamol tezligida yaxshi boshlanish momentiga ega. [3-5]

Vertikal o'qli shamol generatorlarini yaratishda, shamol oqimining qanotlar bilan qanday ta'sirlashish manzarasini ko'rsatish va uni qanotlar soniga ko'ra qanday o'zgarishini nazariy tahlilini o'tkazish juda muhimdir. Vertikal o'qli shamol generatorlarida ko'pincha silindrik shakldagi qavariq - botiq qanotlardan foydalaniladi. Bizning misolda yassi tekis simli ramkaga o'rnatilgan ochilib yopiluvchi yengil qanotlardan foydalanish holi ko'rib chiqilgan (2-rasm).

SHamol oqimining bitta qanotga tasirini uning aylanishidagi har xil vaziyatlari uchun ko'rib chiqaylik. Aylanish vaziyatlarini 300 interval bilan 0°-360° gacha 12 ta statik holatlarga ajratib o'rganamiz.

Qanotlarimiz yassi bo'lgani uchun aerodinamik ko'taruvchi kuch bo'lmaydi. Qanotlarga ta'sir etuvchi havo bosimi

P = (1)

2

va kuchi

F = PSo sinai92CD ^

qanotni aylantiruvchi kuch momenti

M = Fh (3)

formulalar bilan hisoblanadi [6-7].

bu yerda CD - qarshilik koeffitsienti. p - havoning zichligi (1.3kg/m3), a -shamol oqimi yo'nalishi bilan qanotni har xil statik vaziyatlari orasidagi burchak. h = R * sina - kuch elkasi.

2-rasm. Vertikal o'qli shamolgeneratorini ochilib yopiluvchi qanotlarini ko'rinishi.

Hisoblashlar balandligi 1 m aylanish radiusi 0.5 m ( oson bo'lishi uchun) qanotni berkilgan xolatdagi sirt yuzasi S=0.5 m2 (aylanish radiusi R=0.5 m deb olindi.) bo'lgan qanot uchun hisoblangan. SHamol tezligini quyidagi qiymatlarda ^ = 3m/5. 32 = 5m /s. S3 = 7m / s. hisoblangan.

Qanotni yopilgan xolati uchun 0°-180° holatlarda F = ochilgan xolatlar uchun 1800 - 3600 holatlarda

p0 sina32Cc 2

F =

p>S0 sina cosß32CL

2

va qanotlar

(4)

formulalar bilan hisoblangan.

bu yerda ß- ochilgan qanotning vertikaldan og'ish burchagi. Uning qiymatlari eksperimental tajribadan olingan.

Natijalar va muhokamalar.

YUqoridagi formulalarga asosan hisoblash ishlari amalga oshirildi va quyidagi natijalar olindi. Bunda "+" ishora to'g'ri aylantiruvchi kuch momenti uchun "-" ishora teskari aylantiruvchi kuch momenti uchun olingan.

SHamol oqimining tezligi = 3m / s. bo'lgan holat uchun olingan natijalar 1-jadvalda keltirilgan.

Qanotni (shamol Qanot Qarshilik Ta'sir Elka Kuch

№ yo'nalishiga yuzasi kaeffitsenti Cd etuvchi uzunligi h momenti

nisbatan) joyl ashish S (m2) kuch F (m) (N*m)

burchagi a (0) (N)

1 0 0 0 0 0 0

МЕХАНИКА ВА ТЕХНОЛОГИЯ ИЛМИЙ ЖУРНАЛИ, 2023, № 3 (12)

46

2 30 0.25 0.6 0.88 0.125 0.11

3 60 0.425 0.9 2.24 0.21 0.47

4 90 0.5 1.4 4.1 0.25 1

5 120 0.425 0.9 2.24 0.21 0.47

6 150 0.25 0.6 0.9 0.13 0.115

7 180 0 0 0 0 0

8 210 0.22 0.3 -0.385 0.13 -0.05

9 240 0.2 0.3 -0.351 0.21 -0.073

10 270 0.25 0.3 -0.44 0.25 -0.09

11 300 0.2 0.3 -0.35 0.21 -0.073

12 330 0.22 0.3 -0.38 0.13 -0.05

13 360 0 0 0 0 0

SHamol oqimining tezligi $2 = 5m / s. bo'lgan holat uchun olingan natijalar 2-jadvalda

keltirilgan.

2-jadval

Qanotni (shamol Qanot Qarshilik Ta'sir Elka Kuch

№ yo'nalishiga yuzasi kaeffitsenti Cd etuvchi uzunligi h momenti

nisbatan) joyla-shish S (m2) kuch F (m) (N*m)

burchagi a (0) (N)

1 0 0 0 0 0 0

2 30 0.25 0.6 2.44 0.125 0.3

3 60 0.425 0.9 6.27 0.21 1.3

4 90 0.5 1.4 11.4 0.25 2.84

5 120 0.425 0.9 6.22 0.21 1.3

6 150 0.25 0.6 2.44 0.13 0.3

7 180 0 0 0 0 0

8 210 0.22 0.3 -1.07 0.13 -0.14

9 240 0.175 0.3 -0.85 0.21 -0.18

10 270 0.17 0.3 -0.83 0.25 -0.21

11 300 0.175 0.3 -0.85 0.21 -0.18

12 330 0.22 0.3 -1.07 0.13 -0.14

13 360 0 0 0 0 0

SHamol oqimining tezligi $3 = 7m / bo'lgan holat uchun olingan natijalar 3-jadvalda keltirilgan.

_____ 3-jadval

Qanotni (shamol Qanot Qarshilik Ta'sir Elka Kuch

№ yo'nalishiga yuzasi kaeffitsenti Cd etuvchi uzunligi h momenti

nisbatan) joyla-shish S (m2) kuch F (m) (N*m)

burchagi a (0) (N)

1 0 0 0 0 0 0

2 30 0.25 0.6 4.78 0.125 0.6

3 60 0.425 0.9 12.2 0.21 2.56

4 90 0.5 1.4 22.3 0.25 5.6

5 120 0.425 0.9 12.2 0.21 2.56

6 150 0.25 0.6 4.78 0.13 0.6

7 180 0 0 0 0 0

8 210 0.21 0.3 -2 0.13 -0.26

9 240 0.29 0.3 -2.8 0.21 -0.58

10 270 0.13 0.3 -1.24 0.25 -0.31

11 300 0.29 0.3 -2.8 0.21 -0.58

12 330 0.21 0.3 -2.8 0.13 -0.26

13 360 0 0 0 0 0

Jadvaldan ko'rinadiki qanotlarga tasir etuvchi kuchning kattaligi nafaqat qanotni burilish a burchagiga balki, qanotni ß ochilgan qanotning vertikaldan og'ish burchagiga ham bog'liq bo'ladi. [8-10]

(180°-360° vaziyatlarda) Olingan natijalarni quyidagi grafikdan bitta qanotga tasir etuvchi kuch momentining o'zgarishini yaqqol ko'rish mumkun.

s

1 -

0 30 60 90 120 150 160 210 240 270 300 330 3S0

Lopastrar jaylashish burchagi (grad)

3-Rasm. Tezlikning turli qiymatlarida qanotlarning statik vaziyatiga qarab paydo bo'luvchi kuch momentini o'zgarishi.

Agar etibor qaratadigon bo'lsak shamol tezligi ortib borgan sari qanotni ochilish burchagi ß xam ortib boradi bu esa teskari aylantiruvchi kuch momentini kamayishiga olib keladi. Xulosa.

Xulosa qilib shuni aytish mumkin.

- Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatdiki, qanotlar soni shamol turbinasi ishlashiga ta'sir

qiladi.

- Qanotlar soni 2, 3, 4, 5 ta bo'lib ortib borishi bilan natijaviy aylantiruvchi kuch momentining o'zgarishi kamayib stabillashib boradi.

- Vertikal o'qli shamol generatorlari tayorlashda qanotlar shaklini turiga ko'ra uni aylantiruvchi natijaviy kuch momentini ideallashtirilgan aerodinamika qonunlariga asosan nazariy baholash ishlarini olib borish shamol generatorlarini real tayorlashga optimal vaziyatlarni tanlashga juda katta yordam beradi.

- Agar ochilib yopiluvchi qanotlarni massasi qancha kichik bo'lsa (va qanotlar soni -3, 4, 5 ta bo'lganda )natijaviy kuch momenti shuncha yuqori bo'ladi.

ADABIYOTLAR.

1. IE A, Key Word Energy Statistics, 2002.

2. GWEC, Global Wind Energy Council 2016, Global Wind Energy Outlook 2016.

3. Benesh, AH. Wind Turbine with Savonius-type Rotor, US Patent Number 5, 494, 407, Feb 27, 1996.

4. Savonius S.J. The S-turbine and its application. Mechanical Eng. J. 53(5), 1931 , p. 333-338.

5. "An experimental study on the performance of Savonius wind turbines related with the number of blades" Frederikus Wenehenubuna, Andy Saputraa, Hadi Sutantoa, aDepartment of Mechanical Engineering, Atma Jaya Catholic University Jl. Jend. Sudirman 51, Jakarta 12930, Indonesia 2nd International Conference on Sustainable Energy Engineering and Application, ICSEEA 2014

6. Saylers, AT. Blade Configuration optimization and performance characteristics of a simple Savonius rotor. Institute of Mechanical Engineers J. 1985, 199, p. 185-191.

7. Fujisawa N, Shibuya S. Observations of dynamic stall on Darrieus wind turbine blades. J Wind Eng Ind Aerodyn 2001;89:201 e14.

8. Bianchini A, Balduzzi F, Ferrara G, Ferrari L. Virtual incidence effect on rotating airfoils in Darrieus wind turbines. Energy Convers Manag 2016;111:329 e38.

9. Snel H. Review of aerodynamics for wind turbines. Wind Energy 2003;6(3):203 e11

10. Lackner MA, Kuik GV. A comparison of smart rotor control approaches using trailing edge flaps and individual pitch control. Wind Energy. 2010;13(2-3):117-134.

11. A Djuraev, SS Khudaykulov, AS Jumaev Development of the design and calculation of parameters of the saw cylinder with an elastic bearing support jin. International journal of recent technology and engineering (IJRTE)

УДК 631.372

ПЛУНЖЕР ЖУФТЛАРИНИ ХРОМ АСОСЛИ КОМПОЗИЦИОН ЦОПЛАМАЛАРИНИНГ ТРИБОТЕХНИК ХОССАЛАРИ

Орипов Зайниддин Баходирович НавДКТУ, доценти в.б. +998936859909, zavniddin.oripov.89@mail.ru

Равшанов Жамшид Равшанович НавДКТУ, доценти в.б. +998906462324, jamshid ravshanov@mail.ru

Аннотация: Маколада дунё микёсида машинасозлик саноатида ишлатиладиган плунжур жуфтларини ишлаб чикариш х,олати тах,лили келтирилган. Х,ар хил ишлаб чикарувчи фирмалар автотрактор дизелларининг юкори босимли ёкилги насослари плунжер жуфтларини тиклаш ва мустах,камлаш мини-технологияси ишлаб чикилган. Бу технология плунжер жуфтларнинг ейилишга чидамлилигини 1,2 - 1,3 марта оширишга имкон беради. Таркибида алюминий оксиди дисперс заррачалари булган хром копламаларини гальваник чуктириш режимлари ишлаб чикилди. Ишлаб чикилган режимлар коплама микрокаттиклигини HV 14000 МПа гача ошириш имкониятини берди. Хром копламаларида алюминий оксиди дисперс заррачаларининг макбул микдори - 40 гр/л аникланди. Плунжер жуфтларни гидрозичликка текшириш учун мосламаларнинг конструкциялари ишлаб чикилган.

Аннотация. В статье представлен анализ состояния производства плунжерных пар, используемых в машиностроении во всем мире. Различные фирмы-производители разработали мини-технологию восстановления и усиления плунжерных пар топливных насосов высокого давления автотракторных дизелей. Данная технология позволяет