CC BY
0VEB-TEXNOLOGIYAGA ASOSLANGAN BIR TURDAGI TOVAR ZAXIRALARINI BOSHQARISH: JARAYONLARNI SODDALASHTIRISH VA OPTIMALLASHTIRISH
1Abdullayeva Shahlo Aliyar qizi, 2Yusupova Dinara Shodmon qizi
1Toshkent Iqtisodiyot va Pedagogika Instituti, Iqtisodiyot fanlar o'qituvchisi 2Toshkent Iqtisodiyot va Pedagogika Instituti, Iqtisodiyot fakulteti talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.11215850
Annotatsiya. Ushbu ish bir turdagi tovar zaxiralarini boshqarishni optimallashtirishga bag'ishlangan. Zaxiralarni boshqarishning turli matematik modellari o'rganildi va shu modellar uchun interaktiv veb-interfeyslar yaratildi. Jumladan ma'lum bir turdagi tovarlarga optimal buyurtma miqdorini aniqlash modeli uchun veb-interfeys yaratildi.
Kalit so'zlar: zaxira, tovar, modellar, Veb-interfeyslar, optimal, boshqarish.
Hozirgi kunda zaxirani boshqarish iqtisodiy holat o'zgarishining oqibatlaridan biri bo'lib, barcha turdagi korxonalar mavjud zaxiralarni, shu jumladan, xomashyo va materiallar, pirovard mahsulotlar zaxiralarini boshqarish va saqlash siyosatini qayta ko'rib chiqishlarga olib keladi.
Shu munosabat bilan istalgan korxonaning maqsadi bo'lib, imkon darajasida kamroq zaxiralarni saqlash hisoblanadi. Biroq, boshqa holatlarni ham ko'zda tutish lozim. Iste'molchilar tomonidan mahsulotga bo'lgan talab ko'p hollarda noaniqlikka ega. Shuning uchun ham zaxira darajasi qanchalik kam bo'lsa, mahsulotning taqchil bo'lish (yetishmasligi) ehtimoli ham ortib boradi. U yoki bu mahsulotning taqchilligi o'z-o'zidan korxona uchun ishlab chiqarish sohasida ayrim zararlarni keltirib chiqaradi yoki potensial mijozlardan ayrilishga olib keladi.
Raqamli texnalogiyalar biznesning barcha sohalariga, jumladan, zaxirani boshqarishga ham kirib bormoqda, xususan Veb-interfeyslar yaratish bugungi kunda dolzarb hisoblanadi. Veb-interfeyslar real vaqtda ma'lumotlarni yig'ish, umumllashtirish, tahlil qilish va zaxirani boshqarish bo'yicha optimal qaror qabul qilishga ko'maklashadi[1]. Zaxiralarni boshqarishning turli matematik modellari o'rganilishi va shu modellar uchun interaktiv veb-interfeyslar yaratish kerak. Jumladan ma'lum bir turdagi tovarlar uchun optimal buyurtma miqdorini aniqlash modeli uchun veb-interfeys yaratish. Optimal buyurtma miqdori modeli buyurtma, sotib olish va tovarni saqlash bilan bog'liq umumiy xarajatlarni minimallashtirishga intilib, optimal buyurtma miqdorini aniqlaydi[2],[3].
Zaxiralarni boshqarish asosiy modelining shartlar tizimi. Modellashtirish jarayonini osonlashtirish uchun modelga bir qator shartlar kiritiladi:
1. Mahsulotga bo'lgan talab doimiy yoki doimiyga yaqin bo'ladi. Agar zaxiralardan foydalanish koeffitsienti doimiy bo'lsa, unda zaxiralar darajasi ham doimiy koeffitsient bilan kamayib boradi.
2. Yetkazib berish vaqti aniq va doimiy miqdor deb faraz qilinadi.
3. Zaxiralarning mavjud bo'lmasligiga yo'l qo'yilmaydi.
4. Zaxiralarning har bir sikli davomida mahsulotning doimiy miqdoriga (Q) buyurtma
beriladi.
Q ning optimal qiymatini aniqlash uchun differensiallashtirish operatsiyasidan quyidagicha foydalanamiz:
• K O'rnatish narxi:bu har safar buyurtma berilganda to'lanadigan pul.
• c Sotib olish qiymati (birlik narxi) : bu har bir sotib olingan birlik uchun to'langan pul.
• h Saqlash narxi bu har bir foydalanilgan vaqt birligi uchun to'lanadigan pul (bu kunlar, haftalar, oylar, yillar va boshqalar bo'lishi mumkin).
• T Berilgan vaqt davri.
Tovarni saqlashning o'rtacha umumiy xarajati quyidagicha hisoblanadi:
K cQ
G(Q)=~ + Y + h (1)
bu yerda:
— ma'lum bir vaqt oralig'ida buyurtmaning umumiy qiymatini bildiradi. Umuman
olganda, bu muddat bir yilni tashkil etadi, lekin u oylar, haftalar yoki kunlarda ishlatilishi mumkin. Ushbu xarajat K o'rnatish narxini T sikldagi vaqtga bo'lish yo'li bilan hisoblanadi.
CQ
— butun buyurtma uchun umumiy xarajatlarni bildiradi.Buyurtma
berilganda, Q birliklari buyurtma qilinadi. Buyurtma har bir joydan T (vaqt birligi ichida) da beriladi, bu muddatga sotib olishning cQ umumiy qiymatini bo'lish yo'li bilan hisoblanadi T birlik vaqt bo'yicha.
hi o'rtacha ushlab turish qiymatiga ishora qiladi.Bu h (bir birlik uchun ushlab turish qiymati) I o'rtacha inventarni ko'paytirish orqali hisoblanadi. O'rtacha inventarizatsiya quyidagicha hisoblanadi:
• I(t) Vaqt bog'liq tovar miqdory o'zgarish darajasi - f!l(t)dt
I = Y (2)
o'rtacha umumiy xarajat G(Q) minimallashtirish orqali optimal buyurtma miqdori Q* ni topish kerak.
Doimiy talab tezligini hisobga olgan holda:
Q
T = - (3)
Y
Bu yerda :
Y Doimiy talab darajasi
O'rtacha inventar (2) tenglama bilan aniqlanadi.
QT
- A \ Q
Endi, (1) tenglamasiga asoslangan holda, o'rtacha umumiy xarajat faqat G(Q) quyidagicha:
Kv hQ
GiQ->=j + cr + T
optimal buyurtma miqdorini Q* olish uchun o'rtacha umumiy xarajatlar funktsiyasining G(Q) hosilasi 0 ga teng bo'lishi kerak:
dG(Q)
dQ
dG(Q) KY h dQ Q2+2 0 Ky h Q2'2
Oxirgi tenglamadan ko'rinib turibdiki, agar ushlab turish va buyurtma qilish xarajatlari tenglashtirilsa, optimal Q* ni ham olish mumkin.
Shunday qilib, agar
Q* =
Q* =
2KY
h
2KY
h
bo'lsa, G(Q) minimal qiymatga ega bo'ladi, (Uilson formulasi). Olingan buyurtma hajmi buyurtmaning tejamli hajmi deb ataladi.
Tovar zaxiralarini tartibga solishning asosiy tizimlari:
• Doimiy o'lchamli buyurtma tizimi;
• Doimiy davrli buyurtma tizimi;
• Doimiy davrli buyurtma va ikkita doimiy zaxira darajali tizimi;
• Ikkita doimiy zaxira darajali va doimiy bo'lmagan davrli buyurtma tizimi;
• O'z-o'zini tartibga soluvchi tizimlar.
O'rtacha umumiy xarajati minimalashtirish orqali optimal buyurtma miqdorini aniqlashtiruvchi interaktiv veb-interfeys yaratildi. Interfeysning ko'rinishi quyidagi rasmda keltirilgan. Interfeys quyidagi qismlardan iborat:
• Ma'lumotlarni kiritish-modeldagi barcha kirish parametrlari interaktiv holatda kiritiladi, har bir o'zgarishda natija yangilanadi.
• Grafik tasvir- natijalar grafik ko'rinishda tasvirlanadi.Grafik interaktiv.
• Umumlashtirilgan natija- baholangan Q, baholash foizi optimal Q*
• Ma'lumotlar- jarayondagi barcha ma'lumotlar jadval ko'rinishida beriladi.
Xulosa o'rnida aytishimiz mumkunki zaxirani boshqarish modellarining iqtisodiyotga foydasi. Ishlab chiqarish korxonasining aylanma mablag'larini hisoblash uchun Ushbu ishda deterministik model qo'llaniladi, uning natijalari Kulakovning ko'p mahsulotli modeli va haqiqiysi bilan solishtiriladi aylanma mablag'lar. Keyinchalik, deterministik model bilan solishtiriladi imitatsion modeli asosida qurilgan. moellarga muvofiq hisob-kitoblar natijalaridan foydalanish bu modellar ishlab chiqarish zavodining tejamkorligini ko'rsatadi. Raqamli texnalogiyalar biznesning barcha sohalariga, jumladan, zaxirani boshqarishga ham kirib bormoqda, xususan Veb-interfeyslar yaratish bugungi kunda dolzarb hisoblanadi. Veb-interfeyslar real vaqtda ma'lumotlarni yig'ish, umumllashtirish, tahlil qilish va zaxirani boshqarish bo'yicha optimal qaror qabul qilishga ko'maklashadi[1]. Zaxiralarni boshqarishning turli matematik modellari o'rganildi va shu modellar uchun interaktiv veb-interfeyslar yaratildi. Jumladan ma'lum bir turdagi tovarlar uchun optimal buyurtma miqdorini aniqlash modeli uchun veb-interfeys yaratildi. Optimal buyurtma miqdori modeli buyurtma, sotib olish va tovarni saqlash bilan bog'liq umumiy xarajatlarni minimallashtirishga intilib, optimal buyurtma miqdorini aniqlaydi[2],[3].
ADABIYOTLAR
1. Verou L., Zhang A. X., Karger D. R. Mavo: creating interactive datadriven web applications by authoring HTML. Proceedings of the 29th Annual Symposium on User Interface Software and Technology. 2016.-C . 483-496.
2. Schwarz L. B. The economic order-quantity (EOQ) model. Building Intuition: Insights from Basic Operations Management Models and Principles. - 2008. C. 135-154.
3. Weiss H. J. Economic order quantity models with nonlinear holding costs. European Journal of Operational Research. -1982. -T. 9. -№ 0. 1. -C. 56-60.
