CC BY
0
Sobirov D.X.
Urganch davlat universiteti Quliyev T.M.
"Paxtasanoat ilmiy markazi" AJ
Qulmetov M.
Toshkent to'qimachilik va yengil sanoat institute
Atanafasov M.R.
Toshkent to'qimachilik va yengil sanoat institute
VALIKLAR TA'SIRIDA HOSIL BO'LADIGAN TASHQI KUCHLARNI JUN TOLALARIGA TA'SIRNING TAHLILI
Аннатоцим: ushbu maqolada tituvchi valikyordamida titilgan saralangan jun tolalarining xususiyatlarini aniqlash bo'yicha tadqiqotlar natijalari keltirilgan. Tolalar traektoriyasining koordinatalari berilgan. Tolalarni uzunligi va diametri bo'yicha mos ravishda saralash uchun jun oqimining to'g'ri harakatlanishi uchun traektoriya tenglamalari hisoblangan.
Kalit so'zlari: jun tolaci, uzunlik, diametr, trayektoriya, differensial tenglama, bir jinsli tenglama, ajralish samaradorligi, uzatish masofasi.
Sobirov D.Kh.
Urgench State University Kuliyev T.M.
"Paxtasanoat ilmiy markazi" JSC
Qulmetov M.
Tashkent Institute of Textile and Light Industry
Atanafasov M.R.
Tashkent Institute of Textile and Light Industry
ANALYSIS OF THE INFLUENCE ON WOOL FIBERS OF EXTERNAL
FORCES FORMED UNDER THE INFLUENCE OF ROLLERS
Annotation. This article presents the results of research to determine the properties of sorted wool fibers loosened with the help of loosening rollers. The coordinates of the trajectory of the fibers are given. The trajectory equations for the correct movement of the wool flow are calculated in order to properly sort the fibers by length and diameter.
Key words: wool fiber, length, diameter, trajectory, differential equation, homogeneous equation, separation efficiency, transmission distance.
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan keyin, aholi va xalq xo'jaligining jun tolalaridan tayyorlangan mahsulotlarga bo'lgan talabi ortdi.
Respublikamizga hozirgacha xorijiy davlatlardan valyuta hisobiga jun tolalaridan olingan tayyoг mahsulot^ olib kelingan bo'lsa, mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan keyin aholini jun tolalaridan olingan mahsulotlarga bo'lgan talabini qondirish maqsadida qo'plab qo'shma koгxonalaг tashkil etildi.
Jun tolalaridan sifatli mahsulotlar ishlab chiqarish uchun O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 8 iyundagi "Respublikada mavjud yaylovlaгdan unumli foydalanish, ipak va junni qayta ishlashni qo'llab-quvvatlash bo'yicha qo'shimcha chora-tadb^^ to'g'risida" PQ-5178-son qarori va 2023 24 fevraldagi "Ipakchilik taгmog'ini yanada rivojlantirish bo'yicha chora-tadbiгlaг to'g'risida" PQ-73-son qararilarining ijгosi hamda ko'plab ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilmoqda.
Jun tolalarining tituvchi valik oгasidagi yuza bo'yicha harakatini aniqlash uchun jun tolalarini uzluksiz tituvchi valik yuzasida harakatlanish jarayonini ifodalaymiz.
ы 0
V
1-rasm. Tituvchi valiklar orasidagi harakatlantiruvchi kuchni jun tolasiga
ta'siгidagi sxemasi.
m - x = -k - x + R - cos(® -1) bu yerda R = m - a-jun tolalarini tituvchi valik ta'siridagi harakatlanuvchi
kuch
m - x + k - x = m - а - cos®-1(1) ikkinchi taгtibli biг jinsli bo'lmagan differensial tenglamani yechimini x = x + x2 kо'гinishda izlaymiz. Biï jinsli qismini hisoblaymiz.
x + ïl - x = 0 (2)
m
(2) ifodaga belgilash kiritamiz
V
kl = z m
x + z2 - x = 0(3) (3) bir jinsli tenglamani yechimini quyidagicha izlaymiz
X = eM ; X = ; Jt1 = ЯЯ - eM ;
я2 + z2 = 0(4)
bundan Я/2 ± i - z bo'ladi bo'lganda (3) tenglamani yechimi quyidagicha bo'ladi.
x = С - cos(z -1) + c2 - sin( z -1) (5)
(5) ifodadan s1 va s2 o'zgamaslami boshlang'ich va chegaгaviy shartlaгdan foydalanimiz x1(0) = x0; Xj (0) = 9
0' Л1 VJ — w0 5
XXj = -c - z - sin( z -1) +c2 -z - cos(z -1) (6)
9
90 = z - C2 ^ c2 = ; X0 = c1 z
aniqlangan o'zgaгmas qiymatlami (5) tenglamaga qo'yamiz.
9
X = x0 - cos(z -1) + —- - sin( z -1) (7)
z
(1) ifodani xususiy yechimi
x2 = A - cos®-1 + B - sin®-1(8) ko'гinishida ifodalaymiz.
X0 =-A -®- sin ®-1 + B -®- cos®-1 , „
2 2 2 (9)
x2 =-A -® -cos® -t - B -® -sin ® -t aniqlangan (8) va (9) ifodalami (1) tenglikga qo'yib o'zgaгmas A va V ning qiymalini aniqlaymiz
2 2 • k\ • R
- A - ® - cos ® - t - B - ® -sin ® -t + — ( A- cos ® -t + B - sin ® -t ) = — cos ® -1
mm
yuqoгidagi lenglikdan mos koeffilsiyenllami 1englash1iгib A va V ning qiymatiarini aniqlaymiz.
, 2 К л R
- A® + —- A = —
mm k
- B-rn2 + B = 0 m
a=r^ ; B=0
kj - ® -m
aniqlangan A va V o'zgaimas qiymatlaгini (8) tenglamaga qo'yamiz.
x2 =-R--cos® -1 (9)
k - ® - m
Tituvchi valik yuza bo'ylab jun tola oqimining kuch^ ta'siгidagi haгaka1ini umumiy yechimini kel1iгamiz.
X = x0 - cos(z -1) + — - sin( z-t) H--R--cos® -1 (10)
z k -rn-m
(10) lenglikdan jun tolalarini liluvchi valik sirtidagi haгaka1 1гayek1oгiyasini
Maple dasluridan foydalanib grai^a^ lahlil qilingan. Hisoblashda quyidagi
paгame1гlaг qiyma1laгi kel1iгilgan: g = 9,81 mIs2; l = 1,8mm; ( = 80° ; rn = 35с 1 ;
d = 40mkm; d2 = 35 mkm; d3 = 30mkm ; d4 = 25 mkm ; p un = 1,28 ^ 1,32
g sm3
2-расм. Tituvchi valik siгtidagi haгakatining jun tolalari massalaгining tuгli xil m = 0.023mlGr ;m = 0.023mlGr ;m3 = 0.014mlGr ;m4 = 0.008mlGr ; qiymatlarida
vaqtga bog'liq grafigi
3-rasm. Tituvchi valik sirtidagi harakatining jun tolalari bir biriga siqilishi natijasida uzatilishini diametrlariining turli xil d1 = 40 mkm ;d2 = 35 mkm ; d3 = 30 mkm ;d4 = 25 mkm ; qiymatlaгida vaqtga bog'liq grafigi.
Yuqoridagi grafiklardan shuni takidlash mumkinki jun tolalari qanchalik valiklar orasida titilishi natijasida tebranma harakat yuzaga kelsa jun tolalarni bir biridan ajralish samaradorligi ortadi natijada turli xil uzunlikdagi jun tolalarini saralash jarayoni jadallashadi. Bundan tashqari tituvchi valiklar orsidagi jun tolalarini turli xil massalardagi hamda turli xil diametrlardagi xolati xam muhim xisoblanadi.
Jun tolalarini tituvchi valik sirtidan otilish harakat trayektoriyasini aniqlash. Jun tolalariga tituvchi valik zartasi ta'siridan keyin otilib chiqishi ma'lum trayektoriyada haгakatlanadi. Shuning uchun ushbu tгayektoгiyani paгametгlaгga bog'langanligi nazariy tomondan ta'minlanishi muhim hisoblanadi. Jun tolalarini tituvchi valik sirtidan ajralib chiqib harakatlanishda unga quyidagi kuchlaT ta'siï qiladi.
Jun bo'lakchalariga o'qlaг bo'yicha haгakatini ifodalovchi diffeгensial tenglamalar sistemasini Lagranjning ikkinchi tartibli tenglamasidan foydalanib aniqlaymiz.
m • x = -k • 32 • cosa (11)
m • y = -m • g + k • 32 • sin a
Бу ерда m -жун толаларининг массаси, k -$2-haBO qаршилиги.
Harakat tenglamalarini yechimini olishda xar bir differensial tenglamani aloxida analitik yechimini olamiz. Sistema ikkinchi tenglamasidan OU o'qi
bo'yicha harakatida vaqt bo'yicha ikki marta integrallab olib quyidagi ifodalarni hosil qilamiz.
n •k •cosa . ^ _ = (--g) -t + C,
y ( m g) 1 (12)
Tr • k • cosa . t2 _
y = (--g)-V + Ci-t + C
m 2
Boshlang'ich shartlardan t = 0 da y = y0 ;9 = 90 bo'lganida C va C2 aniqlash natijasida
_ ,32 • k • cos a . _
y m (13)
n ■ • k • cosa . t2
y = yo + ^0 • t • sm a + (--g) • —
m 2
Mos ravishda OX koordinata bo'yicha trayektoriyasini aniqlaymiz.
_ &2 •k •sin a „ v =--1 + itn • cos a
x 2•m 0 (14)
^ n 32 •k •sin a 2
X = X0 +£0 •t • cosa +--t
2 • m
(13) va (14) tenglamalaridan jun tolalarini tituvchi valik ta'siridagi trayektoriyalarini aniqlashda Maple dasturidan foydalanib grafiklarda tahlillari keltirilgan.
4-rasm. Jun tolalari tezliklarining OU o'qi bo'yicha trayektoriyasini massalarining turli xil m1 = 0.023 mlGr ;m2 = 0.023 mlGr ;m3 = 0.014 mlGr m4 = 0.008 mlGr; qiymatlarida vaqtga bog'liq grafigi
5-rasm. Jun tolalari OU o'qi bo'yicha trayektoriyasini bir biriga siqilishi natijasida uzatilishini diametrlariining turli xil d1 = 40 mkm ;d2 = 35 mkm; d3 = 30 mkm ;d4 = 25 mkm; qiymatlarida vaqtga bog'liq grafigi
6-rasm. Jun tolalari OX o'qi bo'yicha trayektoriyasini bir biriga siqilishi natijasida uzatilishini diametrlariining turli xil d1 = 40 mkm ;d2 = 35 mkm d3 = 30 mkm ;d4 = 25 mkm; qiymatlarida vaqtga bog'liq grafigi.
7-rasm. Jun tolalari tezliklarining OX o'qi bo'yicha trayektoriyasini massalarining turli xil mj = 0.023 млГр; m2 = 0.023 млГр; m3 = 0.014 млГр; m4 = 0.008 млГр; qiymatlarida vaqtga bog'liq grafigi.
Xulosa: Jun oqimini saralashda tituvchi valik orqali jun tolalarini uzunliklariga, diametrlariga, massalariga bog'liqlik shartlari orqali saralanganlik xulosalari keltirilgan. Bundan tashqari tolalarni tituvchi valik uzatishdagi koordinatalar bo'yicha trayektoriyalari xam keltirilgan. Turli xil oqimda kelayotgan jun tolalarini bir biridan ajratib uzluksiz oqimni to'g'ri yo'naltirishdagi trayektoriya tenglamalari hisoblab chiqildi va rasional parametrlar asosida uzatilish masofalari tanlangan xolda jun tolalari ajratilishini yuqoridagi grafiklarda keltirildi.
Adabiyotlar ro'yxati:
1. Липенко Я.Я. «Общая технология шерсти». М.: Легпромбытиздат, 1986. -С. 57.
2. У.М.Матмусаев ва бошдалар. "Тукдмачилик материалшунослиги" Т., "Узбекистан" НМИУ, 2005. -с.83
3. Прядение шерсти и химических волокон. Под.ред. В.А.Протасовой. М.: Легпромбытиздат, 1987
4. Qulmetov M.Q., Komilov A.Z., Matmuratova Sh.X.. Mahalliy xom ashyodan eksportbop mahsulotlar ishlab chiqarish. To'kimachilik muammolari, №3 2007, 32-35 б.
