CC BY
2UMUMTA'LIM MAKTABLARIDA FIZIKA FANINI STEAM TA'LIM DASTURI ASOSIDA O'QITISH
Abdusalimova Nargizaxon Olimjon qizi
Qo'qon DPI mustaqil tadqiqotchi https://doi.org/10.5281/zenodo.11185180
Annotatsiya. Ushbu maqolada umumiy oUrta taUlim muassasalarida fizika fanini STEAM ta'lim dasturi asosida o'qitish masalalari bayon qilingan. Shuningdek maqolada STEAM texnologiyasininf afzallik jihatlari, undan foydalanish, STEAM texnologiyasining ta 'lim samaradorligidagi axamiyati haqida ham ayrim fkr-mulohazalar yuritilgan.
Kalit so'zlar; STEAM texnologiyasi, pedagog, mahorat, metod, ta'limi texnologiyasi, loyihalash, tanqidiy tafakkur.
Abstract. This article describes the issues of teaching physics in general secondary education institutions based on the STEAM educational program.The article also contains some opinions about the advantages of STEAM technology, its use, and the role of STEAM technology in educational effectiveness.
Keywords: STEAM technology, pedagogue, skill, method, educational technology, design, critical thinking.
Аннотация. В данной статье рассмотрены вопросы преподавания физики в средних общеобразовательных учреждениях на основе образовательной программы STEAM. В статье также содержатся некоторые мнения о преимуществах технологии STEAM, ее использовании и роли технологии STEAM в эффективности обучения.
Ключевые слова: STEAM-технология, педагог, мастерство, метод, образовательная технология, проектирование, критическое мышление.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 29-apreldagi "O'zbekiston Respublikasi xalq ta'limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida"gi PF-5712-son farmoniga ko'ra innovatsion ta'lim jarayoniga o'tish, zamonaviy kadrlarga bo'lgan ehtiyojni inobatga olgan holda intensiv til, AKT va ta'lim berishning yangi metodlarini o'rganish, STEAM pedagogika asoslarini o'zlashtirish, yangi kasbiy kompetensiyalarni o'zlashtirish uchun zarur bilimlar bazasini shakllantirish kabi masalalar vazifa qilib olindi. Bunda ekologik jihatdan toza materiallar va energiyaning muqobil manbalaridan foydalangan holda ishlab chiqilgan namunaviy loyihalar asosida zamonaviy maktablar qurish; maktablarni, shu jumladan, oDquv sinflari ichini yangi qulay mebellar, zamonaviy oDquv va laboratoriya uskunalari, darsliklar va oDquv-uslubiy materiallar, kompyuter va multimedia texnikasi, videokuzatuv tizimlari bilan jihozlash; uch oy muddatda oDquv rejalari va dasturlarini optimallashtirish, innovatsion, shu jumladan, masofaviy pedagogik usullardan keng foydalanish, ushbu jarayonning samaradorligini butunlay oshirishni nazarda tutgan holda umumtaDlim muassasalarining rahbar va pedagogik xodimlari malakasini oshirish tartibi va tizimini tubdan qayta koDrib chiqilishi belgilangan.
Farmonga koDra, Respublikamizning har bir hududida iqtidorli yoshlarni aniqlash maqsadida Prezident maktablari ochildi. Ular STEAM fanlarini oDqitishga ixtisoslashtirildi.
Bevosita maqolani yoritishdan oldin STEAM texnologiyasi avvalo nima ekanligi haqida tushuncha berib oDtish lozim. STEAM D maktab oDquvchilarini yangi oDqitish metodikasi boDlib, anDanaviy oDqitish tizimiga muqobil tizim hisoblanadi. U bolalarni bir vaqtning oDzida Science (tabiiy fanlar), Technology (texnologiya), Engineering (muhandislik), Art (sanDat) va
Mathematics (matematika) boDyicha oDqitish tizimiga asoslangan, bunda oDquvchilar amaliy va koDngilochar loyihalar mashgDulotlari yordamida saboq oladilar.[2,8]
STEAM taDlimi texnologiyasi loyihalash metodiga tayangan holda uning asosida bilish va badiiy izlanish yotadi. Bunday izlanish amaliy faoliyat jarayonida bilimlarni olish, soDngra ulardan amaliyotda qayta foydalanish, yaDni oDyinlarda konstruksiyalar tuzish, texnik ijodiyot elementlarini qoDllab, bilim olishga oid tadqiqot ishlarida amalga oshiriladi.
STEAM taDlimi oDquvchi yoshlarning rivojlanishini tashqi olam bilan bevosita bogDlaydi. MaDlumki, tabiiy fanlar atrofimizdagi olam bilan bevosita bogDliq texnologiya kundalik hayotimizda doimiy ravishda qoDllaniladi, muhandislik esa uylar, yoDllar, koDpriklar va mashina mexanizmlarda oDz aksini topgan, biror bir kasb, kundalik magDulotlarimiz ozmi-koDpmi matematika fani bilan ham bogDlangandir.[3,14]
STEAM taDlimining afzalliklari:
1. TaDlim berishni oDquv fanlari boDyicha emas, balki mavzular boDyicha integratsiyalab olish kerak. STEAM taDlimida fanlararo aloqa va loyihalash metodi birlashtirilgan bo D lib, uning asosida tabiiy fanlarni texnologiyaga, muxandislik ijodiyotiga va matematikaga integratsiya qilish yotadi. Bunda muxandislik bilan bogDliq kasblarga boDlgan tayyorgarlik amalga oshiriladi.
2.Ilmiy Dtexnik bilimlarni real hayotda qoDllash. STEAM taDlimida amaliy mashgDulotlar yordamida bolalarga ilmiyDtexnik bilimlaridan real hayotda foydalanish namoyish qilinadi. Har bir darsda oDquvchilar zamonaviy industriya modellarini ishlab chiqadi, quradi, va modelini rivojlantiradi. Ular aniq loyihani oDrganadi, natijada real mahsulotning prototipini yaratadilar.
3. Tanqidiy tafakkur koDnikmalarni rivojlantirish va muammolarni yechish. STEAM dasturi, bolalar kundalik hayotlarida duch keladigan qiyinchiliklarni yengishga zarur boDladigan tanqidiy tafakkur va muammolarni yechish koDnikmalarni rivojlantiradi. Masalan, bolalar tez yuradigan mashina modelini yigDishda, soDngra uni sinovdan oDtkazishadi.
4. ODz kuchiga ishonish hissining ortishi. Bolalar koDprik qurish, mashina va samaliyot modelini ishga tushirishda har safar maqsadiga yaqinlasha borishadi. Har bir sinovdan soDng modelini takomillashtirishadi. Oxirida barcha muammolarni oDz kuchlari bilan yengib, maqsadga erishadi.
5. Faol kommunikatsiya va jamoada ishlash. STEAM dasturi faol kommunikatsiya va jamoada ishlash bilan farqlanadi. Muloqat davrida oDz fikrini bayon qilish va bahs-munozara olib borish uchun erkin muhit vujudga keltiriladi. Ular gapirishga va taqdimot oDtkazishga oDrganishadi. Bolalar doimo oDqituvchi va sinfdoshlari bilan muloqatda boDlishadi. Bolalar jarayonda faol qatnashsalar mashgDulotna yaxshi eslab qoladilar.
6. Texnik fanlarga boDlgan qiziqishlarini rivojlantirish. BoshlangDich taDlimida STEAM taDlimining vazifasi, oDquvchilarni tabiiy va texnik fanlarga boDlgan qiziqishlarini rivojlantirishdan iborat.
7. Loyihalarga kreativ va innovatsion yondashuv. STEAM taDlimi oltita bosqichdan iborat: savol (vazifa), muhokama, dizayn, qurish, sinovdan oDtkazish va rivojlantirish. Bu bosqichlar tizimli loyihalash yondashuvining asosi hisoblanadi. Turli imkoniyatlarning birgalikda mavjud boDlishi yoki birgalikda ishlatilishi oDz navbatida kreativlik va innovatsiyaning asosi bo D lib hisoblanadi. Shunday qilib, fan va texnologiyaning birgalikda oDrganilishi koDpgina yangi innovatsion loyihalarni yaratishga olib keladi.
8. TaDlim va karera orasidagi koDprik. Turli hil bohalanishlarga koDra hozirgi kunda talabgor eng ko Dp boDlgan 10 mutaxassisdan 9 tasida aynan STEAM bilimlari zarur boDladi.
Bunday kasblarga: muhandis-texnik, muhandis energetiklar, kopyuter tizimlari analitiklari, robototexniklar kabi kiradi.
9. ODquvchi yoshlarni texnologik innovatsion hayotga tayyolgash. STEAM ta□ lim oDquvchi yoshlarni texnologik rivojlangan dunyoda yashashga tayyorlaydi. Keyingi 60 yil davomida texnologiyalar jadal darajada rivojlanadi: Internetning ochilishi(1960), GPS texnologiyalar(1978)dan DNKni skanerlashgacha va albatta Ipod(2001). Texnologiyalar bundan keyin ham rivojlanishda davom etadi va STEAM ko^nikmalar bu rivojlanishning asosi bo^ladi.
10. STEAM maktab dasturlariga qo^shimcha sifatida STEAM dasturlari 7-14 yoshdagi o^quvchilarning mustaqil ravishda oMkaziladigan mashg^ulotlarga qiziqishlarini orttiradi.
STEAM yondashuvining asosiy g^oyasi: amaliyot nazariy bilim kabi juda muhimdir. Ya^ni, o^rganish vaqtida biz nafaqat miya, balki qo^llarimiz bilan ham ishlashimiz kerak. Dars vaqtida bilim olish tez o^zgaruvchan dunyo bilan mos kelmaydi. STEAM yondashuvi bilan an^anaviy yondashuv o^rtasidagi asosiy farq, bolalar turli mavzularni muvaffaqiyatli o^rganishi uchun ularning aqli va qo^llarini baravar ishlatishidir.[4,19] Ular bilimlarni o^zlari uchun □ o □ zlari □ o □ rganadil ar.
Zehni (aql, intellekt) nima? Aql-idrok - maqsadga eng samarali tarzda erishish mumkin bo^lgan, ya^ni vaqt va resurslarni kam sarflash bilan erishish mumkin bo^lgan bilishni tashkil etish qobiliyati.[5,24] Maktab o^quvchilarining aqliy rivojlanishi va mazmuniga zamonaviy nuqtai nazar kognitiv tuzilmalar haqidagi nazariy g^oyalar bilan chambarchas bog^liq bo □lib, u orqali inson atrof muhit haqida xulosa chiqaradi, keladigan barcha yangi taassurot va ma^lumotlarni tahlil va sintez qiladi. Ular qanchalik rivojlangan bo^lsa, ma^lumot olish, tahlil qilish va sintezlash imkoniyati shunchalik yaxshi tushunadi, idrok etadi.[6,17]
STEAM o^quvchilarda quyidagi muhim xususiyatlar va koDnikmalarni rivojlantirishga yordam beradi:
- Muammolarni keng qamrovli tushunish
- Ijodiy fikrlash
- Muhandislik yondashuv
- Tanqidiy fikrlash
- Ilmiy metodlarni tushunish va qo^llash
- Dizayn asoslarini tushunish [7,32]
O^qituvchilarning ish uslublarining bir xilligi oDquvchilar orasida qiziqishning pasayishiga olib keladi. Pedagogikada muammoli vaziyatlarni modellashtirish yangilik emas. Bu usul dastlab Qadimgi Gretsiyada qo^llanilgan.[8,6] Muammoli vaziyat, odatda, shaxsga ma^lum bo^lgan vositalar yoki usullar orqali erisha olmaydigan intellektual qiyinchilik deb talqin etiladi. Kutilmagan qiyinchilik mustaqil qidiruv ishlarini olib borishga undaydi Umumiy holda, muammoga asoslangan ta^lim nostandart harakatlarni, □bilimlarni o^zlashtirishning reproduktiv darajasidan ijodiy qidiruv ishlariga oMish^ ni taqazo etadi.
Xulosa qilib aytganda, shuni ta'kidlashni istardikki, an'anaviy o'qitish uslublari bilan taqqoslaganda, o'rta maktabdagi STEAM yondashuvi bolalarni tajribalar o'tkazishga, modellar tuzishga, mustaqil ravishda musiqa va filmlar yaratishga, o'z g'oyalarini haqiqatga aylantirishga va yakuniy mahsulotni yaratishga undaydi. Ushbu ta'lim yondashuvi bolalarga nazariya va amaliy ko'nikmalarni samarali tarzda birlashtirishga imkon beradi va universitetga kirish va keyingi o'qishni osonlashtiradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining DXalq ta'limini boshqarish tizimini takomillashtirish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi 05.09.2018 yildagi PF-5538 Farmoni
2. AzizxoDjayeva N.N. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. ODquv qoDllanma. -T.: ODzbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamgarmasi nashriyoti. 2006, 160 b.
3. Ishmuxamedov R.J., Yuldashev M. Ta D lim va tarbiyada innovatsion pedagogik texnologiyalar. D T.: DNiholD nashriyoti, 2013, 2016.D279b.
4. Ishmuhamedov R.J. Innovatsion texnologiyalar yordamida ta D lim samaradorligini oshirish yoDllari. D T.:Nizomiy nomidagi TDPU, 2004, 2008 (qayta nashr). D 44 b.
5. PISA 2021 Mathematics Framework (first draft), 45th meeting of the PISA Governing Board, 23-25 April 2018 Stockholm, Sweden.
6. PISA Mathematics in 2021, An analysis of the center for curriculum redesign (CCR), 2016.
7. Sergeyev I.S. Osnovi pedagogicheskoy deyatelnosti: Uchebnoye posobiye. D SPb.: Piter. Seriya DUchebnoye posobiyeD, 2004D316 s.
8. A.A.Abduqodirov, Q.M.Karimov, I.A.Yuldoshev. Aniq fanlarni oDqitishda keys texnologiyasidan foydalanish uslubiyoti. -T.: DFan va texnologiyaD, 2.
