Научная статья на тему 'ЦИФРЛЫҚ ТРАНСФОРМАЦИЯНЫҢ ЕҢБЕК НАРЫҒЫНА ӘСЕРІ: ҚИЫНДЫҚТАР МЕН ЖАҢА МҮМКІНДІКТЕР'

ЦИФРЛЫҚ ТРАНСФОРМАЦИЯНЫҢ ЕҢБЕК НАРЫҒЫНА ӘСЕРІ: ҚИЫНДЫҚТАР МЕН ЖАҢА МҮМКІНДІКТЕР Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
9
1
Читать
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Вестник науки
Область наук
Ключевые слова
цифрлық трансформация / еңбек нарығы / автоматтандыру / инновациялық технологиялар / инклюзия / жаһандану / кәсіптік даму / әлеуметтік теңсіздік

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Кеңес Ұ. Б.

Бұл мақалада цифрлық трансформацияның еңбек нарығына әсері, сонымен бірге туындайтын проблемалар мен жаңа мүмкіндіктер қарастырылады. Цифрландыру және автоматтандыру жұмыс орындарының құрылымындағы өзгерістерге, күнделікті кәсіптердің қысқаруына және цифрлық дағдылары бар мамандарға сұраныстың артуына әкеледі. Негізгі мәселелерге белгілі бір сегменттердегі жұмыссыздықтың өсуі және әлеуметтік-экономикалық теңсіздіктің күшеюі жатады. Сонымен қатар, цифрлық трансформация инновациялық технологияларды енгізу арқылы өнімділік пен тиімділікті арттыру үшін жаңа мүмкіндіктер ашады. Қашықтан жұмыс істеу және фрилансинг сияқты Жұмыспен қамтудың икемді түрлері дамиды, бұл жұмыс пен өмір арасындағы тепе-теңдікті жақсартады. Сондай-ақ, цифрландыру мүмкіндігі шектеулі жандарға мүмкіндіктер беру арқылы инклюзияға және халықаралық бос жұмыс орындарына қол жеткізуді қамтамасыз ету арқылы еңбек нарығының жаһандануына ықпал етеді. Мақала цифрлық трансформацияның еңбек нарығына әсерін қорытындылайды және болашақ тенденциялардың болжамдарын ұсынады. Қорытындылай келе, жұмыс берушілерге, қызметкерлерге және мемлекеттік органдарға өзгерістерге тиімді бейімделуге және тұрақты және инклюзивті еңбек нарығын құруға бағытталған ұсыныстар берілді.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
Предварительный просмотрDOI: 10.24412/2712-8849-2025-182-1358-1366
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЦИФРЛЫҚ ТРАНСФОРМАЦИЯНЫҢ ЕҢБЕК НАРЫҒЫНА ӘСЕРІ: ҚИЫНДЫҚТАР МЕН ЖАҢА МҮМКІНДІКТЕР»

УДК 331.5.024.5

Кецес ¥.Б.

«Экономика» бiлiм беру багдарламасынын, магистранты Нархоз Университетi (Алматы каласы, Казахстан)

ЦИФРЛЬЩ ТРАНСФОРМАЦИЯНЫЦ ЕЦБЕК НАРЫГЫНА ЭСЕР1: КИЫНДЬЩТАР МЕН ЖАЦА МУМК1НД1КТЕР

Аннотация: Бул мацалада цифрлыц трансформацияныц ецбек нарыгына эсер1, сонымен бгрге туындайтын проблемалар мен жаца мYмкiндiктер царастырылады. Цифрландыру жэне автоматтандыру жумыс орындарыныц цурылымындагы езгер^терге, кYнделiктi кэсттердщ цысцаруына жэне цифрлыц дагдылары бар мамандарга сураныстыц артуына экеледi. Негiзгi мэселелерге белгш бiр сегменттердегi жумыссыздыцтыц есуi жэне элеуметтж-экономикалыц тецЫздттщ кYшеюi жатады.

Сонымен цатар, цифрлыц трансформация инновациялыц технологияларды енгiзу арцылы еммдшк пен тиiмдiлiктi арттыру Yшiн жаца мYмкiндiктер ашады. Кашыцтан жумыс штеу жэне фрилансинг сияцты Жумыспен цамтудыц икемдi тYрлерi дамиды, бул жумыс пен емiр арасындагы тепе-тецдiктi жацсартады. Сондай-ац, цифрландыру мYмкiндiгi шектеулi жандарга мYмкiндiктер беру арцылы инклюзияга жэне халыцаралыц бос жумыс орындарына цол жеткiзудi цамтамасыз ету арцылы ецбек нарыгыныц жаhандануына ыцпал етедi.

Мацала цифрлыц трансформацияныц ецбек нарыгына эсерт цорытындылайды жэне болашац тенденциялардыц болжамдарын усынады. Корытындылай келе, жумыс берушшерге, цызметкерлерге жэне мемлекеттт органдарга езгер^терге тиiмдi бешмделуге жэне турацты жэне инклюзивтi ецбек нарыгын цуруга багытталган усыныстар берiлдi.

Ключевые слова: цифрлыц трансформация, ецбек нарыгы, автоматтандыру, инновациялыц технологиялар, инклюзия, жаhандану, кэсттт даму, элеуметтт тецЫздт.

Цифрлык трансформация-б^л ж^мыс пен кызмет керсету тэсшдерш тYбегейлi езгерте отырып, бизнес пен когамнын, барлык аспектшерше цифрлык

технологиялардын, интеграциясы. Б^л процестердi жаксарту, тиiмдiлiктi арттыру жэне есу мен дамудыц жаца мYмкiндiктерiн жасау Yшiн жасанды интеллект, Заттар интернет (1оТ), Yлкен деректер жэне б^лтты есептеу сиякты соцгы цифрлык инновацияларды пайдалануды камтитын процесс[1]. Цифрлык трансформация жаца технологияларды енпзумен шектелмейдi, сонымен катар мэдени, ^йымдастырушыльщ жэне баскарушылык аспектiлердi езгертудi камтиды. Б^л процесс колданыстагы бизнес-модельдердi кайта карауды жэне нарыктыц тез езгеретш жагдайларына бейiмделудi талап етедi. Цифрлык трансформацияныц негiзгi максаты-бэсекеге кабiлеттiлiктi арттыру жэне клиенттер Yшiн косымша к^вдылыктар жасау.

Цифрлык технологияныц дамуы 20 гасырдыц ортасында алгашкы компьютерлер мен интернеттщ пайда болуымен басталды. 21 гасырда бiз мобильдi к¥рылгылар, элеуметтш медиа, б^лтты есептеу, жасанды интеллект жэне блокчейн сиякты технологиялардыц каркынды дамуы мен енгiзiлуiн байкадык. Б^л инновациялар цифрлык трансформацияныц негiзi болды, емiрдiц барлык аспектiлерiн — бизнес пен бшмнен бастап медицина мен мемлекетлк кызметтерге дейiн езгерттi[2]. Цифрлык трансформация казiргi элемнiц негiзгi такырыптарыныц бiрi болып табылады, ейткенi ол барлык кызмет салаларын козгайды жэне ж^мыска, бiлiмге жэне жалпы емiрге дэстYрлi тэсiлдердi езгертедi. Жаhандану жэне жеделдетшген технологиялык прогресс жагдайында цифрлык трансформация компаниялар мен мемлекеттердщ даму Стратегиясыныц ажырамас белiгiне айналады.

К^рп ецбек нарыгы цифрлык трансформацияныц эсершен айтарлыктай езгерiстерге ^шырайды. Жаца мамандыктардыц пайда болуы, ж^мысшылардыц дагдыларына койылатын талаптардыц езгеруi жэне кептеген процестердi автоматтандыру киындыктар мен мYмкiндiктердi тудырады. Б^л езгерiстердi тYсiну жэне оларга бейiмделу жеке т^лгалардыц да, ^йымдардыц да табысты дамуыныц негiзгi факторы болып табылады.

Б^л макаланыц максаты-цифрлык трансформацияныц ецбек нарыгына эсерш зерттеу, оныц Heri3ri проблемалары мен жаца мYмкiндiктерiн аныктау. Макаланыц мiндеттерiне мыналар кiредi:

Ж^мыс орындарыныц к¥рылымындагы eзгерiстердi талдау жэне жаца кэсштердщ пайда болуы.

Ж^мыссыздык жэне элеуметтiк тецшздж сиякты цифрлык; трансформацияга катысты мэселелердi зерттеу.

Энiмдiлiктi арттыру, ж^мыспен камтудыц икемдi тYрлерi жэне инклюзия сиякты жаца мYмкiндiктердi аныктау.

Ецбек нарыгындагы eзгерiстерге бейiмделу Yшiн ^сыныстар беру. Автоматтандыру жэне роботтандыру ж^мыс орындарыныц к^рылымына айтарлыктай эсер ететiн цифрлык трансформацияныц непзп аспектiлерi болып табылады. Автоматтандырылган жYЙелер мен роботтарды енпзу компанияларга шыгындарды азайтуга, eнiмдiлiк пен ешм сапасын арттыруга мYмкiндiк бередг М^ндай технологиялардыц мысалдарына eндiрiстiк желшердеп eнеркэсiптiк роботтар, автоматтандырылган койма жэне логистикалык жYЙелер жэне кYнделiктi эюмшшк тапсырмаларды орындауга арналган багдарламалык роботтар (RPA) жатады. Автоматтандыру монотонды жэне кYнделiктi тапсырмаларды орындауды кажет ететш ж^мыс орындарыныц азаюына экеледi. Сонымен катар, автоматтандырылган жYЙелердi эзiрлеуге, кызмет кeрсетуге жэне жетiлдiруге кабiлеттi мамандарга с^раныс артып келедi. Б^л кызметкерлердi кайта даярлау жэне олардыц цифрлык сауаттылыгын арттыру кажеттiлiгiн тудырады[3].

Цифрлык трансформация кызметкерлерден жаца бiлiм мен дагдыларды талап етедi, б^л олардыц бшктшпне койылатын талаптарды айтарлыктай eзгертедi. Келесi дагдылар мацызды болады:

Сандык сауаттылык: эртYрлi цифрлык к¥ралдармен жэне технологиялармен ж^мыс iстеу кабiлетi.

Аналитикалык ойлау: Yлкен кeлемдегi деректердi талдау жэне олардыц непзщде негiзделген шешiмдер кабылдау мYмкiндiгi.

Икемдшк пен бешмделу: YHeMi окуга жэне жаца ж^мыс жагдайларына бейiмделуге дайын болу.

Командалык жэне коммуникациялык дагдылар: кашыктыктан ынтымактастыкты коса алганда, кепсалалы топтарда тиiмдi езара эрекеттесу мYмкiндiгi.

Осыган байланысты кептеген компаниялар мен бiлiм беру мекемелерi Ецбек нарыгыныц жаца талаптарына сай болу Yшiн ж^мысшылардыц бшктшгш арттыру жэне кайта даярлау багдарламаларын эзiрлейдi. Б^л процесте онлайн курстар, тренингтер жэне Yздiксiз окытудыц баска тYрлерi мацызды рел аткарады.

Кесте 1. Жаца мамацдьщтар жэне ecKi мамандыктардыц жойылуы.

Категория Жаца мамандыктардыц мысалдары Еск1 мамандыктардыц жойылу талдауы

IT жэне цифрлык технологиялар Data Scientist (мэл1меттер бойынша маман) Телефония операторлары

Cloud Engineer (булттык инженер) Телеграф кызметкерлер1

Cybersecurity Specialist (киберк;аутс1зд1к маманы) Кецсе хатшылары (б1ркалыпты тапсырмаларды орындайтын)

Медицина жэне биотехнологиялар Bioinformatician (биоинформатик) Лаборанттар (автоматтандырылган жYЙелермен ауыстырылатын)

Genetic Counselor (генетикалык кецесш1) Дэр1ханалардагы кассирлер (электрондык жYЙелермен ауыстырылатын)

Энеркэсш жэне eндiрiс Automation Engineer (автоматтандыру инженер!) Конвейердеп ж^мысшылар (роботтармен ауыстырылатын)

3D Printing Specialist (3D басып шыгару маманы) Токушылар (автоматтандырылган току станоктарымен ауыстырылатын)

Категория Жаца мамандыктардыц мысалдары Еск1 мамандыктардыц жойылу талдауы

^аржы жэне экономика Blockchain Developer (бдокчейн эз1рлеуш1) Банк операциядары кызметкерлер1 (онлайн банкингпен ауыстырылатын)

Financial Analyst (каржы таддаушысы) Бухгалтерлер (б1ркалыпты тапсырмаларды орындайтын, багдарламалык камтамасыз етумен ауыстырылатын)

Бшм беру жэне тренинг Online Learning Facilitator (онлайн окыту уйымдастырушысы) Дэсгурл1 мектеп ютапханашыдары

EdTech Specialist (бшм беру технодогиядары маманы) Цифрлык технологияларды пайдаланбайтын мугал1мдер

Маркетинг жэне коммуникациялар Digital Marketing Specialist (цифрлык маркетинг маманы) ДэстYрдi БАК жарнама агенттер1

Social Media Manager (элеуметпк жел1 менеджер^ Басылган жарнамадык адацдардыц сатушыдары

Логистика жэне аддш Drone Operator (дрон оператордары) ДэстYрдi пошта тасушыдар (автоматгандырыдFан жеткiзудермен ауыстырылатын)

Logistics Data Analyst (логистикадагы мэл1меттер таддаушысы) ^оймадардаFы сурыптаушылар (роботтармен ауыстырылатын)

Цифрландыру eндiрiстiк процестердi автоматтандыруга экелетш eнеркэсiптiк секторга айтарлыктай эсер етедг Роботтар мен автоматтандырылган жYЙелердi енгiзу eнiмнiц eнiмдiлiгi мен сапасын жаксартуга, шыгындарды азайтуга жэне ецбек каушшздтн жаксартуга мYмкiндiк бередг Индустрия 4.0 т^жырымдамасы eндiрiс пен баскаруды оцтайландыру Yшiн заттар интернетш (IoT), Yлкен деректердi жэне жасанды интеллект колдануды камтиды. Б^л технологиялар eндiрiс тиiмдiлiгiн

арттыруга жэне адам кателктерш азайтуга ыкпал етед1[4]. Сондай-ак, Цифрлык технологиялар тутынушыныц суранысы бойынша тецшелген ен1мдерд1 жасау Yшiн 3D басып шыгаруды пайдалану сиякты ешмд1 жекеленд1руге ыкпал етедг

Кызмет керсету саласында цифрландыру тауарлар мен кызметтерд1 сатып алу жэне сату ушш онлайн-сауда мен цифрлык платформалардыц есуш коса алганда, айтарлыктай eзгерiстерге экеледг Электрондык коммерция тутынушыларга ыцгайлылык пен кол желмдшкл камтамасыз етедi жэне бизнес ушш жаца мYмкiндiктер ашады. Клиенттерге кызмет кeрсетудi автоматтандыру чатботтар, виртуалды кeмекшiлер жэне eзiне-eзi кызмет керсету жYйелерi аркылы жузеге асырылады, бул тиiмдiлiктi арттырады жэне пайдаланушы тэжiрибесiн жаксартады. Телемедицина жэне онлайн окыту сиякты кашыктагы кызметтердi дамыту тутынушыларга кызмет керсету сапасы мен колжепмдшгш арттыра отырып, орналаскан жерше карамастан кызметтерге кол жеткiзудi камтамасыз етед^5].

Акпараттык технологиялар жэне жогары технологиялар саласы цифрландыру процесiнде жетекшi болып табылады. Багдарламалык жасактама жасаушыларга, киберкауiпсiздiк инженерлерiне жэне деректердi талдау мамандарына сураныс айтарлыктай артып келедг Жасанды интеллект, блокчейн жэне кванттык есептеу сиякты инновациялык технологиялардыц дамуы бизнес пен когам Yшiн жаца мYмкiндiктер ашады. Бул технологиялар каушшздж пен тиiмдiлiктiц жаца децгейлерiн камтамасыз ете отырып, деректердi ецдеу жэне сактау тэсiлдерiн eзгертедi. Технологиялык стартаптар саныныц артуы жэне венчурлык инвестицияларды тарту жогары технологиялык жобалардыц дамуын ынталандырады жэне эртYрлi салалардагы инновацияларды жеделдетедi.

Сурет 1. Цифрландыру жэне автоматтандыру салдарынан дэстYрлi мамандыщтардагы жумыс орындарынын ;ыск;аруы.

Цифрландыру жэне автоматтандыру экономиканын, кейбiр секторларында, эсiресе кYнделiктi жэне монотонды мшдеттер орындалатын жерлерде жумыс орындарынын кыскаруына экеледi. Бул дагдылары талап етшмеген жумысшылар арасында жумыссыздыщтын eсуiне экеледг Телефония операторлары мен телеграф к;ызметкерлер1 сия;ты дэстYрлi кэсiптер жогалып, цифрлы; дагдыларды ;ажет ететiн жана мамандьщтарга жол ашады. Осы сегменттердегi жумыс орындарынын ;ыс;аруы жумысшыларды жана енбек жагдайларына ;айта даярлау жэне бешмдеу кажеттшгш кeрсетедi.

Цифрлы; трансформация Элеуметтш жэне экономикалы; тенсiздiктi кYшейтуi мумкш. Жогары бiлiктi мамандар кeбiрек мYмкiндiктер мен жогары табыс алады, ал бшктшп темен жумысшылар жумыс iздеуде жэне ;айта даярлау кажеттшгшде киындыщтарга тап болады. Эр тYрлi элеуметлк топтар мен айма;тар арасындагы тен^зджт кушейту ;олдау шараларын эзiрлеудi жэне жумысшыларды енбек нарыгынын жана жагдайларына бейiмдеудi талап етедi. Барлы; элеуметтш топтар Yшiн бiлiм беру мен цифрлы; дагдыларды о;ытудын колжепмдшгш арттыруга багытталган багдарламаларды куру манызды.

Бшм мен дагдыларды Yнемi жанартып отыру цифрлы; трансформация жагдайында табысты мансап Yшiн ;ажетл шарт;а айналады. Жумыс берушшердщ технологиялары мен талаптарынын езгеруше бейiмделу Yшiн жумысшылар eмiр бойы о;уга дайын болуы керек. Yздiксiз о;ыту мен ;айта

даярлауды колдау жeнiндегi мемлекетлк жэне жеке бастамалар ецбек нары^ыныц теракты дамуын камтамасыз етуде мацызды рeл аткарады. Кызметкерлер бшм беру ресурстарына жэне кайта даярлау баFдарламаларына оцай кол жеткiзе алатын жаFдайлар жасау мацызды.

Ж^мысшылардыц психикалык денсаулыFына эсерi. Ж^мыс процестерiндегi жылдам eзгерiстер жэне Yздiксiз окыту кажеттшп ж^мысшыларда стресс пен психологиялык шиеленют тудыруы мYмкiн. Жаца технологияларды енпзу бейiмделудi кажет етедi жэне оныц кэсiби к^зыреттшп Yшiн сенiмсiздiк пен алацдаушылык сезiмiн тудыруы мYмкiн. Ж^мысшылардыц психологиялык денсаулыFы мен эл-аукатын колдау ж^мыс берушiлер Yшiн мацызды мшдет болып табылады. Ы^айлы ж^мыс ортасы мен психикалык денсаулыкты колдау баFдарламаларын к¥ру стресс децгейiн тeмендетуге жэне ж^мысшылардыц канаFагтануын арттыруFа кeмектеседi.

Цифрлык трансформация ецбек жаFдайларын eзгертедi жэне кызметкерлерден элеумегтiк бейiмделудi талап етедг Кашыктан ж^мыс iстеуге, икемдi кестелерге жэне ж^мыспен камтудыц жаца тYрлерiне кeшу ж^мыс пен eмiрдiц тепе-тецдтн жаксартып, жаца киындыктар тудыруы мYмкiн. Цифрлык даFдыларды дамыту жэне жаца ецбек жаFдайларына бейiмделу ж^мыс берушшер мен жалпы коFамныц колдауын талап етедг Ецбек жаFдайларын жак;сартуFа жэне кызметкерлердщ кэсiби eсуi мен дамуына мYмкiндiктер жасауFа баFытталFан стратегияларды эзiрлеу мацызды.

Цифрландыру ж^мыс орындарыныц к^рылымын жэне ж^мысшылардыц даFдыларына койылатын талаптарды eзгерте отырып, эртYрлi салаларда айтарлыктай eзгерiстерге экеледi. Бiр жаFынан, б^л ж^мыссыздыктыц eсуiне экеледi жэне тецшздшт кYшейтедi. Екiншi жаFынан, eнiмдiлiктi арттыру, ж^мыспен камтудыц икемдi тYрлерiн дамыту жэне мYмкiндiгi шектеулi жандарды косу Yшiн жаца мYмкiндiктер ашады. Болжамдар цифрлык даFдылары бар мамандарFа с^раныс eсетiнiн кeрсетедi. Компаниялар тиiмдiлiк пен бэсекеге кабшеттшкл арттыру Yшiн инновациялык технологияларды енгiзетiн болады. Ж^мыспен камтудыц икемдi тYрлерi мен кашыктан ж^мыс iстеу кызметкерлерге

кэшби дамуга KeöipeK еркiндiк пен мYмкiндiктер бере отырып, калыпты жагдайга айналады.

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:

1. Bessen, J. E. (2019). AI and Jobs: The Role of Demand. NBER Working Paper No. 24235

2. Manyika, J., Silberg, J., & Presten, B. (2019). What AI Can and Can't Do (Yet) for Your Business. Harvard Business Review

3. Kergroach, S. (2020). Giving Momentum to SME Digitalization. OECD Going Digital Toolkit Note

4. Wilson, H. J., Daugherty, P. R., & Morini-Bianzino, N. (2020). The Jobs That Artificial Intelligence Will Create. MIT Sloan Management Review

5. World Economic Forum. (2020). The Future of Jobs Report 2020. World Economic Forum

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.