Научная статья на тему 'ТРАВЕРТИН ЧИҚИНДИЛАРНИНГ МИКРОСТУКТУРАСИ ВА УЛАР АСОСИДА ОЛИНГАН ГИПСОБЕТОННИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ТРАВЕРТИН ЧИҚИНДИЛАРНИНГ МИКРОСТУКТУРАСИ ВА УЛАР АСОСИДА ОЛИНГАН ГИПСОБЕТОННИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
10
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
травертин / гипсобетон / тўлдирувчи / микроструктура / электр ўтказувчанлик / мустаҳкамлик / ўртача зичлик.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Mirzajonov M.A.

Мақолада травертиндан пардозбоп қоплама плиталар ишлаб чиқаришда ҳосил бўлган чиқиндиларнинг микроструктураси ва улар асосила олинган гипсобетоннинг ҳусусиятларига таъсири бўйича ўтказилган тадқиқотларнинг латижалари баён қилинган. Чиқиндининг нано ва микро ўлчамдаги ўзига хос ипсимон заррачалари гипсобетон фазаларини шаклланиш жараёнларининг тезлаштириши, гипс тизимида морфологик жиҳатдан модификацияланган янги дигидратлар сонининг кўпайишига олиб келиши таъкидланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по энергетике и рациональному природопользованию , автор научной работы — Mirzajonov M.A.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТРАВЕРТИН ЧИҚИНДИЛАРНИНГ МИКРОСТУКТУРАСИ ВА УЛАР АСОСИДА ОЛИНГАН ГИПСОБЕТОННИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ»

Mirzajonov M.A. texnika fanlari nomzodi dotsent

Farg'ona politexnika instituti O'zbekiston, Farg'ona

ТРАВЕРТИН ЧЩИНДИЛАРНИНГ МИКРОСТУКТУРАСИ ВА УЛАР АСОСИДА ОЛИНГАН ГИПСОБЕТОННИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация. Мацолада травертиндан пардозбоп цоплама плиталар ишлаб чицаришда уосил булган чициндиларнинг микроструктураси ва улар асосила олинган гипсобетоннинг уусусиятларига таъсири буйича утказилган тадцицотларнинг латижалари баён цилинган. Чициндининг нано ва микро улчамдаги узига хос ипсимон заррачалари гипсобетон фазаларини шаклланиш жараёнларининг тезлаштириши, гипс тизимида морфологик жщатдан модификацияланган янги дигидратлар сонининг купайишига олиб келиши таъкидланган.

Калит сузлар: травертин, гипсобетон, тулдирувчи, микроструктура, электр утказувчанлик, мустаукамлик, уртача зичлик.

Mirzajonov M.A., candidate of technical sciences

associate professor Fergana Polytechnic Institute Uzbekistan, Fergana

MICROSTRUCTURE OF TRAVERTINE WASTE AND CHARACTERISTICS OF GYPSUM CONCRETE OBTAINED ON

THEIR BASIS

Abstract. The article describes the results of the research on the microstructure of the waste produced in the production of travertine facing plates and the effect on the properties of gypsum concrete based on them. It is noted that the special thread particles of nano and micro size of the waste accelerate the processes of formation of gypsum concrete phases, increase the number of morphologically modified new dihydrates in the gypsum system.

Key words: travertine, gypsum concrete, filler, microstructure, electrical conductivity, strength, average density.

Республикамизда травертиндан пардозбоп коплама плиталар ишлаб чикарувчи куплаб корхоналар фаолият курсатмокдалар. Уларнинг иш жараёнида таркибитравертин заррачаларидан иборат лой, кум ва чангдан таркиб топган суюк шлам куринишидаги чикиндилар х,осил булади. Уларни

микдори кайта ишланган тош массасининг 25 дан 33% ини ташкил килади ва атроф мухитнинг экологияси учун хавф туFдиради [1 -3]. Шунинг учун экологик-иктисодий нуктаи назардан ушбу чикиндидан гипсобетон буюмларларини ишлаб чикаришда тулдирувчи сифатида фойдаланиш максадга мувофик хисобланади

Минерал тулдирувчи сифатида Наманган вилояти, Чуст туманидаги «Галаба» МЧЖнинг кукунсимон травертин чикиндиси ишлатилди.

Кимёвий таркибига кура травертин чикиндиси 45,65% кальций ва 6,77% магний, 2,26% кремний диоксиди микдори билан тавсифланади [4].

1-жадвал

Травертин чикиндисининг гранулометрик таркиби_

Заррачалар Микдори, Заррачалар Микдори, Заррачалар Микдори,

улчами, мкм % улчами, мкм % улчами, мкм %

5 0,061 40 6,186 75 26,487

10 1,309 45 7,804 80 29,661

15 1,792 50 9,836 85 34,647

20 2,365 55 12,296 90 40,872

25 3,090 60 16,141 95 50,469

30 3,874 65 18,315 98 67,542

35 4,903 70 21,741 100 79,742

Лазер дифраксияси ёрдамида аникланган гранулометрик таркиб. тахлилига кура, ушбу чикинди нано ва микро улчамдаги заррачалардан ташкил топганлигини куриш мумкин (1-жадвал).

1-расм. Травертин чикиндиси заррачаларининг улчамлари буйича таксимотини интеграл ва дифференциал эгри чизиклари

Травертин чикиндилари таркибида урганилаётган диапазондаги заррачалар уртача улчами 19,431 микрон; 2 микрондан кичик заррачалар микдори - 10,26% ни ташкил этади (1-расм, 1-жадвал).

Электрон микроскопик тадкикотлар натижасида чикинди узига хос, толасимон шаклдаги кальцит (СаСОз)нинг полидисперс зараччалар куринишига эга эканлигини курсатди (2-расм). Бундай тузилишни травертин тоF жинсларидан пардозбоп курилиш материаллари ва буюмлари олишдаги арралаш ва жилвирлаш жараёнлари билан тушинтириш мумкин. Бизнингча, бу жараёнларда жихозларни тошларга шакл беришда ишкаланиши ва кизиши окибатида хосил буладиган чикиндиларни заррачалари толасимон куринишни оладилар.

Элемент Вес.% Сигма Вес.%

О 53.24 0.23

Мg 0.33 0.04

А1 0.14 0.03

0.47 0.03

Б 19.51 0.13

Са 26.31 0.16

Сумма: 100.00

2-расм.Травертин чи^индисининг микроструктураси.

Чикинди кушимчаларнинг гипснинг физик -механик хусусиятларига таъсирини урганишда боFловчи сифатида Г-10 маркадаги ^сщ = 11,5МПа; Яэг = 4,8МПа) гипсдан фойдаланилди.

Олинган композицияларнинг физик-механик хусусиятлари ГОСТ 23789-79 талаблари буйича тайёрланган намуна-таёкчаларини синаш оркали аникланди. Сув-гипс нисбати 0,36 дан 0,375 гача, чикинди кукунларининг микдори гипснинг массасига нисбатан 6 дан 10% гача килиб олинди. Синов натижалари гипс тошининг сикилишдаги мустахкамлик чегараси травертин чикиндилар микдори 10% ни ташкил килганда 18,5 МПа га тенг эканлигини курсатди (3а-расм).

а)

3-расм. БоFловчи ва чикинди кукун кушимчалари асосидаги гипс тошининг муста^камлиги (а) ва уртача зичлиги (б) нинг сув-гипс

нисбатига боFликлиги

Олиб борилган тадкикотлар, травертин кукунлари билан модификацияланган гипс композицияларининг физик-механик хусусиятларининг ошиши, биринчи навбатда, гипснинг котишидаги гетероген жараёнда травертиннинг эрувчан минералларининг кимёвий иштирокида янги фазалар хосил булиши ва. травертин кукунларини заррачалари боFловчининг FOвак бушлотини тулдириши билан гипс тошининг янада мукаммал тузилишда шаклланишини таъминлашини курсатди деган хулоса чикариш мумкин. Бу ходиса чикиндидаги эрувчан моддалар мавжудлиги ва улар кристалланиш жараёнида иштирок этиши билан тушунтирилади [5]. Фазаларни шаклланиш жараёнларининг тезлашиши гипс тизимида морфологик жихатдан модификацияланган янги дигидратлар сонининг купайишига олиб келади [6].

Адабиётлар:

1. Князева В.П. Экология. Основы реставрации. М.: Архитектура, 2005.

2. Сборник удельных показателей образования отходов производства и потребления / А.К. Голубин [и др.]. М.: Издво ГК РФ по охране окружающей среды, 1999.

3. Садовник О.Н. Развитие малоотходных и ресурсосберегающих технологий в строительстве. Экологические, инженерно-экономические, правовые и управленческие аспекты развития строительства и транспортной инфраструктуры: Материалы международной научно-практической конференции. Краснодар, 2017. С. 245-249.

4. Mirzajonov Mamurjon Alimovich Mamatov Xamidulla Abdullayevich Karimova Mukhtasar Isroiljon kizi In volume 6, of Journal of Architectural Design (JAD) May, 2022 ISSN (E): 2795-7608

5. М.А. Мирзажанов, Х.А. Маматов, М.И. Каримова Исследование влияния пластификаторов на свойства вяжущих на основе гипсосодержащего отхода Научно-технический журнал ФерПИ 2022 Спец. Выпуск № 4 с 148-151

6. Alimovich, M. M., Abdullaevich, M. H. (2022). Investigation of the Effect of Plasticizers on the Properties of Binders Based on Gypsum-Containing Waste. Journal of Architectural Design, 6, 1-4

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.