CC BY
12
Dehqonova D.K.
Andijon Qishloq xo^jaligi va agrotexnologiyalar instituti doktoranti
TOMATDOSH EKINLAR AGROBIOSENOZIDA UCHRAYDIGAN ZARARKUNANDALAR TASNIFI
Annatatsiya: Ushbu maqolada 2021 yil mobaynida olib borilgan ilmiy tadqiqot natijalari berilgan. Tajriba maydonida uchraydigan turli turkumga mansub zararkunandalardan eng ko^p ziyon yetkazgan 10 ortiq zararkunanda aniqlandi. Tajriba maydonida zararkunandalarning uchrash darajasi, ularning rivojlanish bosqichlari, hamda ularningTomatdosh ekinlar rivojlanishiga ta"siri haqida qisqacha malumotlar keltirilgan.
Kalit so^zlar: Bioekologiya, biosenoz, zararkunanda, zararlanish, rivojlanish, biologik kurash.
Dehqonova D.K. doctoral student
Andijan Institute of Agriculture and Agrotechnology
CLASSIFICATION OF PESTS IN AGROBIOCENOSIS OF TOMATOS
CROPS
Annotation: This article presents the results of scientific research conducted during 2021.More than 10 of the most harmful pests of related to different category that occur in the experimental field were found out. The experimental field provides a brief overview of the incidence of pests, their stages of development, as well as their impact on the development of Tomato crops.
Keywords: bioecology,biocenosis,pest, damage, development,biological struggle.
Kirish. Xozirda qishloq xo'jaligi mahsulotlarini yetishtirish bilan birga ularni zararkunandalardan himoya qilishning eng maqbul usullarini ishlab chiqishshuningdek, kam harajat qilgan holda yuqori foyda olish, eksport sahohiyatini oshirish dalzarb muammo bolib qolmoqda. Qishloq xojligi sohasida oz yechimini topmagan muammolar talaygina, har yili yangidan yangi kurash usullari ishlab chiqilishiga qaramasdan, zararkunanda hashoratlar zarari ortib bormoqda ularni sonini boshqarishda esa samarali usullarga ehtiyoj ortmoqda. Osimliklarni himoya qilishda birgina qo'yilgan xato butun boshli xosilni yo'q bolishiga olib kelishi mumkin. Shuni nazarga tutgan holda zararkunanda qishlovdan chiqish muddatlarini to'g'ri belgilab olish eng muhim tadbirlardan hisoblanadi va ularga qarshi kurash choralarini olib borish muddatlari belgilanadi.qanday kurash choralarini olib boorish ham muhimdir.
l.rasm. Baqlajonni kartoshka kolorado qo'ng'izi lichinkalari (Lepitinotarsa decemlinata) bilan zararlangan barg. (Rasm. D. Dehqonova)
Shu borada qishloq xo'jaligi mahsulotlari yetishtirishda jahon tajribasiga yuzlanadigan bo'lsak, so'nggi yillarda jahon olimlari tomonidan olib borilayotgan o'simliklarni himoya qilishga doir ilmiy izlanishlar shunki ko'rsatadiki, zararkunanda hashoratlarga qarshi kurashishda biologik kurash choralari qollanilishi har tomondan foyda beradi. Chunki qishloq xojligida kimyoviy kurash choralari inson va issiqqonli hayvonlar uchun shuningdek atrof-muhit uchun ham jiddiy muammolar keltirib chiqarayotgani hech kimga sir emas. Kimyoviy moddalar organizmda to'planib keyingi avlodlarga o4ishi olimlar tomonidan alaqachon isbotlangan, bu esa naslning buzilishiga yoki turli irsiy kasalliklarni yuzaga kelishiga sabab bolmoqda. So'nggi yillarda mamlakatimiz olimlari tomonidan qishloq xo'jaligi sohasida ilmiy ishlar olib borish jadal rivojlandi. Eng xavfli bo'lgan zararkunandalar sonini boshqarish yuzasidan yangidan yangi usullarni amaliyotga tadbiq etishmoqda. U borada biz olib borayotgan ilmiy tajriba ishlarimiz ham ekologik sof mahsulot yetishtirish va zararkunandalarga qarshimikrobilologik preparatlarni sinovdan o4kazishga qaratilgan.
Ilmiy tadqiqotlarimizni dastlabki bosqichini Andijon viloyatining (1-jadval) turli xududlaridagi Tomatdosh ekinlar agrobiosenozida uchraydigan Lepidoptera turkumining asosiy oila vakillarini xisobga olish hamda sistematik
tahlil qilishga qaratilagan bolsada, bu biosenozda boshqa zararkunandalarga ham qarshi kurash olib borishimiz kerak bo'ladi.
1-jadval.
Andijon viloyati Tomatdosh ekinlargaeng ko'p ziyon yetkazgan
zararkunandalar _(Andijon viloyati 2021 y)__
№ Zararkunanda lotincha nomi Zararkunandaning o'zbekcha nomi Zararlanish darajasi
1. Tetranychus urticae O'rgimchakkana +++
2. Gryllotalpa adspersa Buzoqboshi +
3. Thrips tabaci Tamaki trips ++
4. Muzodes persikak Shaftoli shirasi +
5. Bemisia tabaci Tamaki oqqanati +++
6. Dociostarus maroccanus Marokash chigirtkasi +
7. Adelphorcoris lineolatus Beda qandalasi ++
8. Lepitinotarsa decemlinata Kolorado qongizi +++
9. Agriotis meticuosus Turkiston chertmakchisi +
10. Tenebrionidae obscurus Qora qongizlar +
Izoh: Zararlanish darajasi (+++) ko^p, (++) o^rtacha, (+) kam
Biz oz tadqiqot ishlarimizni 2021-yildan buyon Andijon viloyati Andijon tumanida joylashgan sabzavotchilik, poliz ekinlari va kartoshkachilik ilmiy tadqiqot instituti Andijon stansiyasiga qarashli ekin maydonlarida olib bormoqdamiz.Tajriba tizimi 4 ta variant va 4 ta qaytariqdan iborat.
Xulosa. 2021- yilda ilmiy tadqiqot maydonimizga ekilgan tomatdosh ekinlarda eng ko p uchragan zararkunanda hashoratlardan o rgimchakkana, kolorado qo'ng'izi, oqqanot, buzoqboshi, chigirtka kabi zararkunandalar uchradi va jiddiy zarar yetkazdi.
Tajriba maydonimizda ekilgan tomatdosh ekinlardan baqlajon ekiniga kolorado qo'ng'izi va buzoqboshi ko'p zarar yetkazgan. Ayniqsa oyglmchakkana tomatdosh ekinlariga kuchli ziyon yetkazdi.Ilmiy ishlarimizni keng kolamda o'rganishni bu yilgi rejamizga kiritdik.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. X.X. Kimsanboyev, B.A.Sulaymonov, A.R.Anorboyev, A.A.RustamovEntomologiya va fitopotologiya T-2017
2. X.X.Kimsanboyeva. R.Sh. Olmasboyeva, Q.X. Xalilov Umumiy va qishloq xo'jaligi entomologiyasi T-2002
3. Sh.T.Xojyev, E.A.Xolmurodov Entomologiya, qishloq xojlik ekinlarini ximoya qilish va agrotoksikologiya asoslari T-2003
4.Sh.T.Xo\jayev Osimliklarni zararkunandalardan uyg'unlashgan ximoya qilishning zamonaviy usul va vositalari T-2015.
5. SH.N.Madixonova. М,К, Мirzitova, Д.К Dehqonova, Особенности томата.
6. A. Jumayeva, G. Abdullayeva, D.Dehqonova, Morphology, biology and measure of cotton bollworm,2020
7.D.Dehqonova, M.Mirzaitova, Pomidor kuyasi (Tuta absoluta) bioekologiyasi va amaliy qarshi kurash tadbirlari. 2021
8. R.J. Jacobsan, C.Bass Tuta absoluta: Investigating resistance to key insecticides and seeking alternative IPM compatible products, Agricultural and Horticultural Development Board -2015.
9. P. Huermer, O. Karsholt. Gelechiidae, Microlepidoptera of Europe Vol.6 Apollo Books 2010.
10. Tuts absoluta ( Tomato Leafminer) www.tutaabsoluta.com 2019.
11 EAST FRUIT Биопестициды для борьбы с томатной минирующей молью Tuta absoluta 2019 12. https://www.eppo.int 2011
