Научная статья на тему 'ТОБЫЛ АЛАБЫ ӨЗЕНДЕРІНІҢ КӨПЖЫЛДЫҚ АҒЫНДЫСЫН ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ'

ТОБЫЛ АЛАБЫ ӨЗЕНДЕРІНІҢ КӨПЖЫЛДЫҚ АҒЫНДЫСЫН ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
74
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
КөПЖЫЛДЫқ АғЫНДЫ / БАқЫЛАУ қАТАРЫ / БАқЫЛАУ ұЗАқТЫғЫ / РЕПРЕЗЕНТАТИВТі КЕЗЕң / БАЙЛАНЫС ГРАФИГі / КОРРЕЛЯЦИЯ КОЭФФИЦИЕНТІ / ОРТАША КВАДРАТТЫқ қАТЕЛіК / LONG-TERM RUNOFF / SERIES OF OBSERVATIONS / LENGTH OF OBSERVATIONS / REPRESENTATIVE PERIOD / RELATIONS GRAPH / CORRELATION COEFFICIENT / STANDARD ERROR / МНОГОЛЕТНИЙ СТОК / РЯД НАБЛЮДЕНИЙ / ПРОДОЛЖИТЕЛЬНОСТЬ НАБЛЮДЕНИЯ / РЕПРЕЗЕНТАТИВНЫЙ ПЕРИОД / ГРАФИК СВЯЗИ / КОЭФФИЦИЕНТ КОРРЕЛЯЦИИ / СРЕДНЕКВАДРАТИЧЕСКАЯ ОШИБКА

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Молдахметов М.М., Мусина А.К., Бексултанова Ж.У., Сыдыков Д.Р.

Мақалада Тобыл алабы өзендерінің қалыпты жылдық ағындысы бойынша мәліметтер жинақталып, гидрологиялық бақылау қатарлары негізгі тірек-бекеттер бойынша тұрғызылған айырымдық интеграл қисықтары негізінде анықталған есептік кезең бойынша көпжылдық кезеңге келтірілді. Алап өзендерінің жылдық ағындысын қалпына келтіру қателіктері есептеліп, оның нормативті құжаттарда берілген шектерге сәйкестігі анықталды. Сондай-ақ алап өзендерінің бақыланған және көпжылдық кезеңдерге келтірілген ағынды параметрлерінің дәлдіктері бағаланып, салыстырылды.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

RECONSTRUCTION THE ANNUAL RUNOFF ROWS OF THE TOBYL RIVER BASIN

The article summarizes the data on the average annual runoff of the Tobyl Basin Rivers, the series of hydrological observations by basic gauging stations are constructed difference integral curves, on the basis of a difference integral curve, a calculation period was determined and the series were bring for a long-term period. The reconstruction error has calculated for the Basin Rivers and its compliance with the norms specified in the regulatory document was determined. As well as the accuracy of the observed and long-term runoff parameters of the basin rivers has assessed and compared.

Текст научной работы на тему «ТОБЫЛ АЛАБЫ ӨЗЕНДЕРІНІҢ КӨПЖЫЛДЫҚ АҒЫНДЫСЫН ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ»

НАУЧНЫЕ СТАТЬИ Гидрометеорология и экология _№ 2 2020_

ЭОК 556.16.5

Геогр.гылым.канд., доцент М.М. Молдахметов1 Геогр. гылым.канд. А.К.Мусина2

Ж.У.Бексултанова2 Д.Р.Сыдыков2

ТОБЫЛ АЛАБЫ вЗЕНДЕРШЩ КвПЖЫЛДЬЩ АГЫНДЫСЫН

ЦАЛПЫНА КЕЛТ1РУ

Тушн сездержвпжылдыщ агынды, ба^ылау татары, ба^ылау ^зактыгы, репрезентативт кезец, байланыс графигi, корреляция коэффициенту орташа квадратты^ ^ателш

Мацалада Тобыл алабы езендершщ цалыпты жылдъщ агындысы бойынша мзлгметтер жинацталып, гидрологиялыц бацылау цатарлары нег1зг1 т1рек-бекеттер бойынша тургызылган айырымдыц интеграл цисыцтары нег1зтде аныцталган есептш кезец бойынша квпжылдыц кезецге келт1ртд1. Алап езендершщ жылдыц агындысын цалпына келт!ру цателгктерг есептелгп, оныц нормативт1 цужаттарда берыген шектерге сэйкест1г1 аныцталды. Сондай-ац алап езендершщ бацыланган жэне кепжылдыц кезецдерге келт1ртген агынды параметрлертщ дэлдштер1 багаланып, салыстырылды.

Юркпе. Тобыл взеш Кар тещз алабына жатады. взен Каза^станныц солтYCтiгiндегi Костанай облысы аумагымен агып втед^ Климаты континенталды. Карастырылып отырган аймакгыц жер бедерi вте кYрделi. СолтYCтiк пен ощуспкте табиги биiк кедергшердщ болмауы салдарынан оныц территориясы Казахстан мен Орта Азияныц швлдерiнен жылы субтропикалыщ ауа массалары мен суыщ, ылгалы аз,

меридиандыщ багытта ^озгалатын арктикалыщ ауа массаларыныц орын ауыстыруына ^олайлы[20].

Тобыл взенi облыстыц Yлкен су шаруашылыщ мацызы бар басты су артериясы. Оныц негiзгi салалары - Yй, Обаган, Аят, Тогыза^ взендерi. Тобыл взенi алабы тыц жэне тыцайган жерлердi игерудiц нэтижесшде ресубликадагы сан-салалы ауыл шаруашылыщ дамыган басты астыщты

1Тараз инновациялыщ-гуманитарлыщ университету Тараз, Казахстан

2эл-Фараби атындагы Каза^ ^лттъщ университетi, Алматы, Казахстан

103

erçipre aйнaлды. Kойнayынaн темip кенгасы, KeMip, aсбест rçоpлapы тaбылды. Осы eзен бойындa оpнaлaсrçaн ^nanap мен шapyaшыльщ нысaндapын сyмен ^mana^n етy Yшiн гапжылдьщ aFынды жeнiндегi мэлiметтеpдщ тольщ, api та^ты 6олуы кез келген сy-шapyaшыльщ есептеyлеpдщ д^ыс, api дэлдтнщ жоFapы болyынa мYмкiндiк беpедi.

Бастапк;ы мэлiметтер. Тобыл eзенi aлaбындaFы кeпжылдьщ aFынды мэндеpiн копыта келтipy кезшде «Kaзгидpомет» РМК стaционapльщ желiсiне ^apaera осы aлaп шегiнде оpнaлaсrçaн гидpологияльщ бекеттеp бойыншa бarçылay ж¥мыстapы ж^пзшгеннен бaстaп 2015 жылFa дейiнгi оpтaшa жылдьщ су eтiмдеpi жeнiндегi мэлiметтеp aлынды [3...22].

Есептеу эдктемеа мен нэтижелерь Ец aлFaшкы су eтiмдеpiн жYЙелi eлшеy ж¥мыстapы Тобыл eзенi aлaбындa 1911 жылдaн бaстaлFaн, 6iparç aлынFaн мэлiметтеp Тобыл eзенiнiц KppFaн т¥стaмaсынa тиесiлi. Ал K^a^^^ шегiндегi ец aлFaшrçы a^amM^ бarçылayлap 1931 жылдaн бaстaп ТоFызarç eзенiндегi ТоFызarç стaнциясы т^сы^^ жYpгiзiле бaстaды, aл 1938 жылы Тобыл eзенi Kостaнaй rç. ^OTa^a^i^^ су eтiмiн eлшеy ж¥мыстapы жYpгiзiлдi [20]. 1950 жылFa дейiн Тобыл eзенi aлaбындaFы бе^'п^дыщ сaны 11-ге дейiн edi. 1975 жылFa дейiн eзен aлaбындaFы бекеттеp сaны apтrçaнымен, кейiнipек rçоFaмдa оpын aлFaн сaяси, экономитальщ жaFдaйлapFa бaйлaнысты бекеттеpдiц бaсым бeлiгi жaбылып ^лды. Ka3ipri кезде aлaп шепнде 3 бекеттебarçылy ж^мысы жYpгiзiледi. Тобыл eзенi aлaбындaоpнaлaсrçaн бекетттеpдщкeбiнде бarçылay rçaтapыньщ ^aK^rarM 5 жылдaн aспaйды, жэне олapдыц бaсым бeлiгi ХХ Faсыpдыц 50...60 жж. ж^мыс жaсaFaн.

Kapaстыpылып отыpFaн Тобыл eзенi aлaбы бойыншa гидpологияльщ бarçылay rçaтapлapыныц ^ЗЯ^ЬЕМ ap^naïï [3...22], 50 жылдaн aсaтын мэлiметтеp rçaтapы Тобыл eзенi бойындaFы Kостaнaй жэне Гpишенкa т¥стaмaлapынa жэне ТоFызarç e3. - ТоFызarç ст. ^OTa^a^ra тиесiлi. АлaптaFы бarçылay бекеш^ш^ 33 %-ныц бarçылay rçaтapы 5 жылдaн кем, 18 бекеттщ aFынды rçaтapы 10 жылдaн aспaйды, 20 бекеттеп мэлiметтеp rçaтapыньщ ^a^ib^i 11 жыл мен 50 жыл apaлыFын кзмгиды. Сонымен ^rap Тобыл eзенi aлaбындaFы бarçылay бекеш^ш^ aшылy жэне жaбылy yarçыттapыныц дa, aлaп бойыншa оpнaлaсyыныц дa эpтYpлi екендiгiн aйтa кеткен жeн.

Бarçылay rçaтapы ¥зaкгыFыныц эpтYpлi болуы, со^дай^ оныц ^ыс^ль^ы aFынды rçaтapын ^ижьедык; pепpезентaтивтi бarçылay кезещне

104

келпру цажетпгш айцындайды жэне ол, ез кезегiнде ecenTiK гидрологиялыц сипаттамаларды аныцтауда, агындыныц кепжылдыц тeрбeлicтeрiн айцындауда Yлкeн мацызга ие.

Бацылау цатары жеткткиз болган жагдайда агынды цатарын цалпына келпру Yшiн гидрологиялыц есептеулер барысында бiрнeшe эдicтeр цолданылады. Соныц Yшiндe кещнен цолданылатыны аналог-езен эдici. Гидрологиялыц eceптeулeрдi жYргiзудщ бас ц^жатында [24] гидрометриялыц бацылау деректершщ жeткiлiкciздiгi жагдайында гидрологиялыц сипаттамалардыц ыцтималдыц Yлecтiрiм цисыцтарыныц парамeтрлeрiн, сондай-ац eceптiк гидрографтыц непзп элeмeнттeрiн аналог-бeкeттeгi бацылау мэлiмeттeрiн непзге ала отырып кепжылдыц кезецге келиру ^сынылады. Карастырылып отырган гидрологиялыц сипаттаманы, бiздщ жагдайымызда кепжылдыц орташа агындыныцалпына кeлтiру барысында eceптiк шаманыц орташа квадраттыц цатeлiгi 10 % аспау керек.

Аналог-езен тацдау кeзiндe бiрцатар талаптар цанагаттандырылуы керек. Агындысы цалпына келпршетш езен мен аналог-езен агындыларыныц цалыптасу шарттарыныц ^цсастыгы, географиялыц т^ргыдан бiр-бiрiнe жацын орналсуы, олардыц су жинау алаптарыныц физикалыц-географиялыц жагдайыныц бiркeлкiлiгi, су жинау алаптарыныц орташа бшкпктершде айтарлыцтай айырмашылыцтыц болмауы, сондай-ац агындыныц табиги сипатына н^цсан кeлтiрeтiн факторлардыц болмауы [24] есептеу нэтижeлeрiнe оц эсерш тигiзeтiнi аныц.

Бацылау цатарыныц репрезентативтшгш тацдаудыц барынша объeктивтi тэciлi ретшде айырымдыц интеграл цисыцтары ^сынылады [2]. Айырымдыц интеграл цисыцтары гидрологиялыц сипаттамалардыц непзшен климаттыц факторларга байланысты орын алатын уацыттыц оралымдыц тeрбeлicтeрiн (цикл) керсетуге мYмкiндiк бeрeдi. Бацылау цатары кем дегенде тeрбeлicтiц бiр толыц оралымын цамтуы керек. Ал цалыпты жылдыц агындыны есептеу кeзiндe 2...4 оралымды цамтитын бацылау цатары репрезентативт болып саналады [2]. Катардыц репрезентативтшгше цойылатын нацты бiр талап жоц, [1] ецбекте репрезентативтшкп аныцтаудыц бiрнeшe тэciлдeрi мен жолдары сарапталган. Мысалы, табиги объeктiлeр мен ц^былыстардыц кещспкпк-уацыттыц ц^рылымын зерттеу Yшiн бацылау цатары ^зацтыгыныц шектелген жагдайында 30... 35 жыл аралыгын рeпрeзeнтативтi деп тануга

105

болaтындыFын жэне оныц климaт элементтеpi теpбелiстеpiнiц Faсыpiшiлiк оpaлымдыFыныц оpтaшa ^a^ib^ma сэйкес келетшдт жaзылFaн. Сонымен ;aтap, pепpезентaивтi ;aтap pетiнде тaцдaлFaн apaлы; ^н белсендiлiгi гpaфигiнiц 6íp «тapмaFын» толы;гай ^мтуы кеpектiгiне де мэн беpiлген.Сондaй-a; м^цдай кезде зеpттелетiн ayдaнFa бapыншa тэн болып келетiн aтмосфеpaлы; ц^куляция фоpмaсыныц бipеyiне сэйкес келyi кеpек. Есептiк кезец мiндеттi тYpде сулыльщтьщ толы; кезещн ^мтуы шapт.

Гидpологиялы; ;aтapдыц pепpезентaтивтiлiгi ;aтapдыц оpтaшa мэншщ оpтaшa квaдpaтты; кзтелп! ap;ылы aны;тaлaды, яFни ^льюты aFындыдaн ;aншaлы;ты ayыт;итындыFын кepсетедi. Сонымен pепpезентaтивтiлiк бa;ылay ;aтapыныц ^a^ib^ma, вapиaция (eзгеpгiштiк) коэффициентiне жэне ;aтapдыц бaйлaныс тыFыздыFынa тiкелей тэуелдь Kapaстыpылып отыpFaн ayдaндaFы бapыншa бa;ылay ;aтapы Тобыл e3. - Косгатай жэне Тобыл e3. - Гpишенкa a. бекеш^ш^ мэлiметтеpi бойыншa т¥pFызылFaн aйыpымды; интегpaл ;исы;тapыныц негiзiнде сулыльщтьщ толы; оpaлымдылыFын ^мть^н кезец pетiнде 1940...2015 жж. apaлыFы aлындыжэне ол 76 жылды ^^pa^^i.

ECk-iycv

Сур. Тобыл 03em алабындагы нeгiзгi mipeK-6eKemmep бойынша тургызылган айырымдъщ интeграл щисыгы.

Сypеттегi тipек-бекеттеp бойыншa aйтapлы;тaй к;aтapлap

болFaнымен, олap Yздiксiз емес. Анaлог eзендi д^ыс тaцдayдыц объективтi кpитеpийi коppеляция коэффициеш!мен (ж^п немесе кeптiк) жэне r > 0,70 жэне К/ск > 2 жaFдaйындaFыpегpессия коэффициенттiнiц

10б

орташа квадраттыц цателшке цатынасы К/ск арцылы сипатталатын агынды шамаларыныц бeлгiлi бiр уацыт аралыгында бiрдeй жылдарга жYргiзiлгeн бацылау мэлiмeттeрi арасындагы барынша тыгыз байланыстыц [2] болуымен тYciндiрiлeдi. Аналог ретшде жогарыда кeлтiрiлгeн талаптарга сай бiр немесе бiрнeшe бацылау бeкeттeрi цабылдануы мYмкiн жэне де анаолог тацдау кеп жагдайда Yлкeн циындыцтар туындатады.

Тобыл езeнi алабындагы Yлкeн су шаруашылыц мацызы бар непзп су артериясы болып саналатын Тобыл езеншде су етiмдeрi женiндeгi бацылау мэлiмeттeрi 5 бекет бойынша жинацталды. Тобыл езeнiнiц жылдыц агындысын цалпына кел^ру Yшiн нормативтi ц^жаттарда цойылган талаптарга сай кeлeтiн аналог ретшде тыцгылыцты статистикалыц талдау нeгiзiндe кершшес ауданда орналасцан Сакмара ез.

- Каргала пос. т^стамасыныц толыц, эрi элciз б^зылган (слабоискаженный) бацылау цатары тацдалды.

Тобыл ез. - Костанай ц. т^стамасындагы жылдыц агынды цатары мен Сакмара ез. - Каргала пос. т^стамасы жылдыц агынды цатарыныц арасындагы байланыс тыгыздыгы r=0,76 ц^рады. Алап бойынша соцгы жылдарда бацылау жYргiзiлiп жатцан 10 гидрологиялыц бекет бойынша агындыны цалпына кeлтiру нэтижeлeрi 1-кесте кестеде кeлтiрiлгeн.

1-кестеден керш отырганымыздай, Тобыл алабы езeндeрiнiц жылдыц агындысын есептш кезецге кeлтiру корреляция коэффициeнтeрi 0,70...0,91 аралыгын цамтитын тыгыз байланыс непзшде жYзeгe асырылды.

Аналог езен мэлiмeттeрi арцылы цалпына кел^ршген цатарлардыц цатeлiктeрi eceптeлдi. Жалпы орташа салыстырмалы цатeлiк алап бойынша 5= 11,3 %-га тец болды, цатар цателтнщ ец жогары мэнi 15,9 %

- Камысты Аят ез.- Свердловка а. т^стамасында, ец теменп мэнi Yй ез.-Yй а. агынды цатарына тэн жэне ол 7,7 % ц^рады.

Зeрттeлeтiн езен мен аналог-езен су епмдершщ арасындагы корреляциялыц тэуeлдiлiктi аныцтау кeзiндe мYмкiндiгiншe езеннщ табиги рeжимiнe н^цсан кeлтiрeтiн антропогендш факторлардыц болмауы ecкeрiлдi. Сондыцтан да кептеген жагдайда регрессиялыц талдауга алынган бiр уацыттыц бацылау жылдарыныц саны жалпы жYргiзiлгeн бацылау жылдарыныц санынан айтарлыцтай аз.

Регрессия тeцдeуiн езеннщ табиги режимшщ б^зылу дэрeжeciн ескере отырып ернектеу кептеген жагдайда зерттелетш езен мен аналог езен агындысы арасындагы тыгыз байланысты айцындауга мYмкiндiк

107

беpдi. Cондaй-aк, жекелеген жaFдaйлapдa жылдык aFындыны копыта келтipy бapысындa aнaлог eзеннiц есептiк кезендегi узын бaкылay кaтapыныц болмaFaндыFынaн, aнaлог eзеннiн к^^пыш кел^шген мэндеpi aлынды.

Кесте 1

Тобыл aлaбы eзендеpiнiц оpтaшa жылдык aFындысынa жYpгiзiлген

бaкылay кaтapын копыта келтipy жeнiндегi мэлiметтеpi

0зен-IYCIaмa Анaлог-eGен Баксту ЖYpгiGiлген Регpессия тендеyi R Kanmim келтipiлген жьц^ s, %

1959...б7, 19б9, 1940...б0,19б3...б5,

Тобыл eG.- Тобыл eG. -K^^maM к. 19б7,19б8,1970...73, 1977, 1978, 1981...8б, 1988, 1990...2002, 2004, 200б, 2009,

Aicjíapra a. (Дзеpжинского) 1974...7б, 197S...91, 2003...15 y=0,15x+0,008 0,91 13,7

2011, 2013

Тобыл eз -^пшента a. Тобыл eG. -Kостaнaй к. 1937...97, 1999...2015 y=0,39x+3,19 0,74 19б5, 1977, 1979...82, 1984, 1985, 1987, 1991...98 11,7

Тобыл eG.-Kостaнaй к. Carnapa eG.-Кapгaлa a. 1931...97, 1999...2015 y=0,15x - 12,9 0,7б 1971, 1989, 1994, 1998 12,9

Тобыл eG.-Милютинта a. Тобыл eG. -Kостaнaй к. 2004...15 y=0,95x+2,S0 0,98 1940...2003 10,7

Желкyap eG.- Чaйковского a. Тобыл eG -Гpншенкa a. 2004...15 >=0,51X+0,64 0,85 1940...2003 11,8

Аятш.- Тобыл eG - 1952...97, y=0,б4x+2,0б 0,72 1940...51, 1959, 19б4,

BapBapHraa a. ^ишеи^ a. 1999...2015 19бб, 1974, 197б, 1980...85, 1987, 1988, 1990, 1992, 1993, 1995, 199б, 1998 10,б

Yñ eG.- Yñ a. Тобыл eG. -Милютинта a. 2004...15 y=0,7Sx+9,04 0,77 1940...2004 7,7

Тотьгак eG.- Тобыл eG- 193б...97, y=0,13x+1,27 0,84 19б3,19бб, 197б,

Тотьгак a. Kостaнaйк. 2003...15 1984, 1987, 1988, 1990, 1991, 1994...9б, 1998...2002 8,б

К^мысты Аят eG.- Тобыл eG- 1982, 1991...97 >=1,95X+2,67 0,б8 1940...95,1997...200б,

Cвеpдловкa a. Kостaнaйк. 2009 15,9

ОбaFaн eG.- Тобыл eG- 1938...44, y=0,23x+1,01 0,б5 1940, 1945...57,

Аксyaт a. Kостaнaйк. 1958...б1, 2003, 2004 19б1...2003, 200б...2011, 2013 9,3

10s

Тобыл алабындагы езендердщ цалыпты жылдыц агындысы соцгы жылдары бацылау ж^мыстары жYргiзiлiп жатцан 10 гидрологиялыц бекет бойынша цалпына келтрш, ^зартылды. Агынды сипаттамаларын багалаудагы eкiншi мацызды параметр - жылдыц агындыныц вариация коэффициента Нормативт ц^жаттардагы талаптарга сай агынды нормасын есептеу цатeлiгi 15 %, ал вариация коэффициентшщ цатeлiгi 20 % аспау керек (2-кесте).

Тобыл алабы езендершщ цалыпты жылдыц агындысын цалпына кел^ру нэтижелерш багалау дэлдiгi ею кезец бойынша аныцталып, салыстырылды. Бiрiншi алап езeндeрiнiц цалыпты жылдыц агындысы бацылау кезещ бойынша, eкiншi есептш кезец бойынша аныцталды.

2-кестеге сэйкес бацылау цатарын кепжылдыц кезецге кeлтiргeннeн соц цалыпты агындыны багалау дэлдiгi артты. Бацылау кeзeцiндe алап бойынша цалыпты агындыны есептеу дэлдш 10,3...25,7 % аралыгында болып, орта есеппен 16,7 % ц^раса, кепжылдыц кезецге кел^ргеннен соц, алап бойынша 7,7... 15,9 % аралыгына дeйiн артып, орта есеппен цалыпты жылдыц агындыныц дэлдш алап бойынша 11,3 % жогарылады.

Бацылау цатарыныц коэффициент вариациясын есептеу дэлдт 13,9...32,5 % аралыгын ц^рап, орташа мэш 23,3 % керceтiп, есептеу нормасынан асып тYCтi. Кепжылдыц кезецге келиргеннен соц вариация коэффициeнтiнiц цателтнщ алап бойынша орташа мэнi 9 % азайып, 14 % ц^рады, ал вариация коэффициeнтiнiц ец жогары цатeлiк мэнi Камысты Аят ез. - Свердловка а. т^стамасына сэйкес келш, 17,9 % ц^рады, ал ец аз шамасы Yй ез. - Yй а. т^стамасына сэйкес келш, 11,9 % ц^рады.

Сонымен, Тобыл алабы езeндeрiнiц цалыпты жылдыц агындысыныц парамeтрлeрiн есептеу нэтижeлeрi кeйбiр бeкeттeрдi есепке алмаганда ^сынган талаптарга толыцтай сэйкес кeлeтiндiгiн керceттi. Парамeтрлeрдi есептеу дэлдiгiнiц жогары болмауыныц себебш агындыныц езгeргiштiгiнiц жогарылыгымен, адамныц шаруашылыц ic-эрeкeтiнiц эceрiн ескеру циындыгымен жэне табиги агындыга жYргiзiлгeн бацылау цатарыныц жеткшкшздшмен тYciндiругe болады. Алынган нэтижелер алап бойынша жYргiзiлeтiн агындыныц кещспкпк-уацыттыц тeрбeлicтeрдi аныцтауда, сондай-ац халыц шаруашылыгына цажeттi есептеулер ж^мыстарын жYргiзудe кемeгiн тигiзeдi.

109

Кесте 2

Тобыл алабы езендершщ орташа жылдьщ агындысын есептеу дэлдш

взен-тустама Р, км2 Жылдар Бшдалау кезещ бойынша Есептис кезец бойынша (1940...2015 жж.)

саны, п Оорт Су ст00, ОСУ Qopт Су О(30, Осу

Тобыл ез.- Аккарга а. (Дзержинского) 2820 19 1,1 1,02 21,1 23Д 0,29 28Д 1,94 1,20 7,06 137 0,19 1^8

Тобыл ез -Гришенка а. 13100 59 8,31 0,99 1,55 12/Э 0,16 16Д 7,58 1,02 1,54 117 0,14 137

Тобыл ез.-Костанай к. 44800 72 12,75 1,15 1,06 13^6 0,18 156 12,6 1,13 1,02 12/Э 0,17 15^0

Тобыл ез.-Мшпотинка а. 49500 12 11,4 0,64 1,61 18Д 0,17 26^5 14,8 0,94 0,72 107 0,13 й8

Желкуар ез.-Чайковского а. 4324 12 4,45 0,73 4,76 21Д 0,22 ЗОД 4,54 1,02 2,59 1118 0,15 147

Аят оз.-Варваринка а. 9020 45 6,20 0,78 1,88 117 0,12 1"Гз 7,22 0,92 1,46 106 0,12 Ш)

Уй ез.-Уй а. 25589 12 17,8 0,41 0,66 ш? 0,10 24^3 20,6 0,67 0,37 ~77~ 0,08 П19

Тогызак ез.-Тогызак а. 5970 60 2,99 0,79 3,44 103 0,11 1Д9 2,93 0,75 2,93 0,09 ~ПГ

Камысты Аят ез.-Свердловка а. 2838 9 1,90 0,53 9,31 177 0,16 ЗОД 9,43 1,39 1,64 1Д9 0,25 17/)

Обаган ез.-Ацсуат а. 17200 12 2,8 0,89 9,1 257 0,29 32^5 1,98 0,81 4,69 и 0,10 йз

Ескерту: алымы -пайыз есеб)мен бершген кальтптът агынды мен вариация коэффициентшщ цателш улес1 ■

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1. Бубин М.Н., Рассказова Н.С. Ритмичность многолетних колебаний стока рек как интегральный показатель изменчивости климата (на примере Урала): монография. - Томск: Изд-во Томского политехнического университета, 2013. - 279 с.

2. Владимиров А.М. Гидрологические расчеты. - Л.: Гидрометеоиздат, 1990. - 360 с.

3. Государственный водный кадастр. Многолетние данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 1981-1990 гг. Книга 1. Часть 1. Реки и каналы. Вып. 1. Бассейн рек Иртыш, Ишим, Тобол (верхнее течение). - Алматы, 2002. - 384 с.

4. Государственный водный кадастр. Многолетние данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 1991-2000 гг. Книга 1. Часть 1. Реки и каналы. Вып. 1. Бассейн рек Иртыш, Ишим, Тобол (верхнее течение). -Алматы, 2004. - 191 с.

5. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2001 г. Часть 1. Реки и каналы. Часть 2. Озера и водохранилища. Вып. 1. Бассейн рек Иртыш, Ишим, Тобол. - Алматы, 2002. - 165 с.

6. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2002 г. Часть 1. Реки и каналы. Часть 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл. - Алматы, 2003. - 39 с.

7. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2003 г. Часть 1. Реки и каналы. Часть 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл. - Алматы, 2004. - 63 с.

8. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2004 г. Часть 1. Реки и каналы. Часть 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл. - Алматы, 2005. - 55 с.

9. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2005 г. Часть 1. Реки и каналы. Часть 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл. - Алматы, 2006. - 64 с.

10. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2006 г. Часть 1. Реки и каналы. Часть 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл. - Алматы, 2007. - 72 с.

11. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2007 г. Часть 1. Реки и каналы. Часть 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл. - Алматы, 2009. - 79 с.

111

12. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2008 г. Часть 1. Реки и каналы. Часть 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл. - Астана, 2010. - 81 с.

13. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2009 г. Часть 1. Реки и каналы. Часть 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл. - Астана, 2011. - 78 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

14. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2010 г. Часть 1. Реки и каналы. Часть 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл. - Астана, 2012. - 81 с.

15. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2011 г. Часть 1. Реки и каналы. Часть 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл. - Астана, 2013. - 74 с.

16. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2012 г. Часть 1. Реки и каналы. Часть 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл. - Астана, 2014. - 105 с.

17. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2013 г. Часть 1. Реки и каналы. Часть 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл. - Астана, 2015. - 96 с.

18. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2014 г. Часть 1. Реки и каналы. Часть 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл. - Астана, 2016. - 102 с.

19. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2015 г. Часть 1. Реки и каналы. Часть 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл. - Астана, 2017. - 92 с.

20. Ресурсы поверхностных вод районов освоения целинных и залежных земель, Кустанайская область Казахской ССР. - Л.: Гидрометеоиздат, 1959. - Вып. 2. - 710 с.

21. Ресурсы поверхностных вод СССР. Основные гидрологические характеристики (за 1963-1970 гг.). Алтай, Западная Сибирь и Северный Казахстан. Верхний Иртыш, Верхний Ишим, Верхний Тобол. - Л.: Гидрометеоиздат, 1977. - Т.15. - Вып. 2. - 384 с.

22. Ресурсы поверхностных вод СССР. Основные гидрологические характеристики (за 1971-1975 и весь период наблюдений). Выпуск 2 Бассейны Иртыша, Ишима, Тобола. Л.: Гидрометеоиздат. 1980. - Т.15. - 294 с.

23. Рождественский А.В., Ежов А.В., Сахарюк А.В. Оценка точности гидрологических расчетов. - Л.: Гидрометеоиздат. - 1990. - 279 с.

112

24. СП-33-101-2003. Определение основных расчетных характеристик - М.: Госстрой России. - 2004. - 71 с.

Ж.У. Бексултанова Д.Р. Сыдыков

ВОССТАНОВЛЕНИЕ МНОГОЛЕТНЕГО СТОКА РЕК БАССЕЙНА

ТОБЫЛ

Ключевые слова: многолетний сток, ряд наблюдений, продолжительность наблюдения, репрезентативный период, график связи, коэффициент корреляции, среднеквадратическая ошибка

В ходе написания статьи произведен сбор данных о среднегодовом стоке рек бассейна р. Тобыл, гидрологические ряды наблюдений на основе построения разностных интегральных кривых по опорным пунктам приведены к многолетнему периоду. Рассчитаны ошибки восстановления годового стока рек бассейна и определены их соответствие к нормам, приведенным в нормативных документах. А также оценены и сравнены точность параметров стока по наблюденным и многолетним периодам.

M.M. Moldahmetov, A.K. Mussina, Zh.U. Beksultanova, DR. Sydykov

RECONSTRUCTION THE ANNUAL RUNOFF ROWS OF THE TOBYL

RIVER BASIN

Keywords: long-term runoff, series of observations, length of observations, representative period, relations graph, correlation coefficient, standard error

The article summarizes the data on the average annual runoff of the Tobyl Basin Rivers, the series of hydrological observations by basic gauging stations are constructed difference integral curves, on the basis of a difference integral curve, a calculation period was determined and the series were bring for a long-term period. The reconstruction error has calculated for the Basin Rivers and its compliance with the norms specified in the regulatory document was determined. As well as the accuracy of the observed and long-term runoff parameters of the basin rivers has assessed and compared.

Поступила 08.06.2020

Канд. геогр. наук, доцент Канд. геогр. наук

М.М. Молдахметов А.К. Мусина

113

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.