CC BY
61 2022
UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION
ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4
TIBBIYOT TERMINLARINI AMALIY XORIJIY TILDA O'QITISH METODIKASINI ISHLAB CHIQISH MODELINING ZARURATI VA UNI TAKOMILLASHTIRISH
Abidova Mavjuda Ikramovna
Toshkent davlat stomatologiya instituti katta o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.6948622
Annotatsiya. Zamonaviy dunyo muxitning istalgan nuqtasida ko'p madaniyatli jamiyatda ishlashga qodir bo'lgan malakali va mobil tibbiyot mutaxassislariga muhtoj. Ushbu maqolaning maqsadi ham chet tili fanining tuzilishi va mazmunini aniqlashdan iborat bo'lib, bu fanni tibbiy terminologiya orqali faol va motivli o'zlashtirishga yordam berishdir.
Kalit so'zlar: tiibiy terminologiya, lingvistika, model, tarjima, yod olish, xorijiy til, metodika.
НЕОБХОДИМОСТЬ И СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ МОДЕЛИ РАЗВИТИЯ МЕТОДИКИ ПРЕПОДАВАНИЯ МЕДИЦИНСКИХ ТЕРМИНОВ ПРАКТИЧЕСКОМ
ИНОСТРАННОМ ЯЗЫКЕ
Аннотация. Современный мир нуждается в квалифицированных и мобильных медицинских специалистах, способных работать в мультикультурном обществе в любой точке окружающей среды. Цель данной статьи также состоит в том, чтобы определить структуру и содержание предмета иностранного языка, помочь активному и мотивированному овладению этим предметом посредством медицинской терминологии.
Ключевые слова: медицинская терминология, языкознание, модель, перевод, запоминание, иностранный язык, методика.
THE NEED AND IMPROVEMENT OF THE DEVELOPMENT MODEL OF THE METHODOLOGY FOR TEACHING MEDICAL TERMS IN A PRACTICAL FOREIGN
LANGUAGE
Abstract. The modern world needs qualified and mobile medical specialists capable of working in a multicultural society anywhere in the environment. The purpose of this article is also to determine the structure and content of the subject of a foreign language, to help active and motivated mastery of this subject through medical terminology.
Keywords: medical terminology, linguistics, model, translation, memorization, foreign language, methodology.
KIRISH
Bugungi kunda talabalar va mohir shifokorlardan chet tilini "bilim quroli" sifatida ham, "yangi bilimlarni olish vositasi" sifatida ham, dunyoda "muloqot vositasi" sifatida ham foydalanishga imkon beradigan shunday darajaga ega bo'lish talab etilmoqda.
Zamonaviy dunyo madaniyatlari va tsivilizatsiyalari muloqoti bo'lgan chet tili, nolingvistik universitetlarda majburiy, lekin yetakchi fan bo'lmagan holda, bir tomondan, bilim olish vositasi bo'lishi kerak, ikkinchi tomondan, o'quv fanini singdirishga qaratilgan o'quv vazifasini bajarishi kerak. O'z kasbiga muhabbat, boshqa madaniyatlarga, turli xalqlarning ma'naviy va axloqiy qadriyatlariga hurmat bilan munosabatda bo'lish, shaxsning intellektual salohiyati va bo'lajak mutaxassisning kasbiy mahoratini shakllantiradi bu esa o'z o'rnida chet tillarni o'rganishga borib taqaladi.
2022
UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION
ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4
Tibbiyot oliy o'quv yurtida chet tilini o'qitish ushbu yo'nalishlar bo'yicha ish vektorini belgilaydi, maqsad chet tilini professional darajada biladigan, madaniyatlararo professional muloqotda ishtirok etishga tayyor, chet tilidagi ma'lumotlarni olish, ajratib olish, tahlil qilish va undan foydalanish qobiliyatiga ega mutaxassisni tayyorlashdir.
TADQIQOT MATERIALLARI VA METODOLOGIYASI
Chet tilini o'rgatish ta'limning zamonaviy maqsadi - jahon axborot makonining imkoniyatlaridan foydalangan holda kasbiy muammolarni tez hal eta oladigan professional mutaxassisni tarbiyalashga xizmat qiladi. Bunda tibbiyot oliy o'quv yurtlari talabalarining axborot-ta'lim muhitida kasbiy chet tili kompetensiyasini shakllantirish jarayoni alohida ahamiyat kasb etadi.
Hozirgi vaqtda atamashunoslik masalalari hattoki mahalliy tadqiqotchilarni alohida qiziqtirmoqda. Buning sababi, tibbiy bilimlar rivojlanishining hozirgi bosqichi atamalarni tanlash va qurish sohasida qat'iy ilmiy asoslilik bilan tavsiflanadi. Ilmiy kontseptsiya mezonlari masalasi 1930-yillardan boshlab tilshunoslar tomonidan o'rganilib kelinmoqda. 20 -asrda esa terminologiya alohida ilmiy bilim sifatida shakllandi. Ko'pgina mahalliy olimlar tibbiyot terminologiyasi, xususan, klinik va anatomik terminologiya sohasida tadqiqotlar bilan shug'ullanadilar. Zamonaviy atama qat'iy sintaktik, semantik va pragmatik talablarga bo'ysunadi. Terminologiya zamonaviy tadqiqotchilar tomonidan nafaqat tabiiy shakllangan tarixiy shakllanish sifatida, balki ongli ravishda tartibga solinadigan atamalar yig'indisi sifatida o'rganiladi [1].
O'zaro tushunish uchun atamalarning strukturaviy xususiyatlari katta ahamiyatga ega. Terminlarning strukturaviy shakllarini tahlil qilish ularni shakllantirishning eng samarali usullari va modellarini aniqlash imkonini beradi va bu har qanday terminologik tizimning keyingi rivojlanishini bashorat qilish imkonini beradi.
E.K.Drezen "Yangi atamalarni yasash imkoniyati, atamaning shakli va ma'nosi o'rtasida bog'lanishlar o'rnatish imkoniyati tilning strukturaviy xususiyatlari bilan belgilanadi" deb ta'kidlagan.
Termin yasalishining xususiyatlari quyidagilar bilan bog'liq: lingvistik vositalar (milliy til birliklari, boshqa tillardan o'zlashtirilgan va sun'iy shakllanishlar), atama yaratish usullari (semantik, morfologik, sintaktik), atamaning rasmiy va semantik tuzilishi xususiyatlari bilan. O'tgan yillar davomida ko'plab olimlar (C V. Grinev, V. A. Tatarinov, V. M. Leychik, V. P. Danilenko) tomonidan yangi atamalarning shakllanishining asosiy mexanizmlarini tasniflashga urinishlar bo'ldi. Ushbu tadqiqotlar natijalarini umumlashtirib, quyidagi asosiy tarkibiy usullarni ajratib ko'rsatish mumkin: umumiy tildan olingan so'z yoki iboraning atama sifatida ishlatilishidan iborat semantik; morfologik, ya'ni. affikslar yordamida yangi atama yasash; morfologik va sintaktik, ya'ni so'z yasalishi, so'zlarning asoslarini qo'shish orqali yangi termin yaratish; sintaktik, ya'ni terminologik birikmalarni shakllantirish.
Tuzilishli termin yasashning eng samarali usuli oddiy erkin so'z birikmalarini murakkab "so'z ekvivalenti"ga aylantirishdan iborat sintaktik usuldir. Ushbu usul yordamida "Yevropa tillarining turli o'rganilgan terminologiyalari tarkibining 60% -95% tashkil topgan bo'lib, bu zamonaviy tilning o'ziga xos xususiyati sifatida terminologik iboralarning (qo'shma atamalar) bir so'zli atamalardan ustunligini ko'rsatadi».
Ingliz tilining lug'at boyligi doimiy ravishda to'ldirilib borish holatida bo'lib, affiksatsiya (affiksatsiya - so'z yasash usuli bo'lib, so'z yasovchi affikslar, ya'ni prefikslar qo'shib yangi
2022
UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION
ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4
so'zlar hosil qilinadi) kabi morfologik usullar ingliz tilining hozirgi rivojlanish bosqichida lug'at boyligini boyitishda "hukmron hissa" qo'shadi.
Ingliz tilida qo'shimchalar va prefiksatsiyalar bo'yicha olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, tillar qo'shimchalar va kamroq prefiksatsiyalar yordamida yangi so'zlarni yaratish usuliga ko'proq moyil bo'ladi.
Murakkab atama iboralar yoki gaplarning lingvistik shakllanishlarining o'xshash munosabatlariga o'xshash bir-biri bilan ma'lum tarkibiy-semantik aloqada bo'lgan atamalar asoslaridan hosil bo'ladi. Murakkab atamalar deganda birikmalash yo'li bilan hosil bo'lgan atamalarni tushunamiz (pul - qarz beruvchi - pul beruvchi, qarzga pul olib, ortiqcha to'lov evaziga foizni o'zgartiruvchi shaxs yoki tashkilot; highflyers - spekulyativ narxda sotiladigan qimmatli qog'ozlar; ulgurji - ulgurji, ulgurji savdo) qo'shma so'zni ya'ni o'zaro ma'lum tarkibiy-semantik munosabatda bo'lgan so'zlarning negizlaridan hosil bo'ladi [2].
TADQIQOT NATIJALARI
Professional ingliz tilini o'rgatishning turli usullari mavjud. Kasbiy yo'naltirilgan ta'limda axborotning asosiy birligi matndir. Mutaxassislik bo'yicha haqiqiy professional yo'naltirilgan matnlar bilan ishlash talabalarga professional ahamiyatga ega ma'lumotlar bilan ishlash qobiliyati uchun yetarli bo'lgan leksik minimumni to'plash va tizimlashtirishga yordam beradi. Tibbiyot talabalari uchun bular birinchi navbatda anatomiya, patologiya, farmatsiya va hamshiralik ishi bilan bog'liq matnlardir. Matnlarning o'zlashtirilgan terminologik minimumi talabalarga maxsus matnlarni o'qish va ulardan ma'lumot olish imkonini beradi, shu tarzda ularning kasbiy ufqlarini oshiradi.
Terminologik leksik material bilan ishlash yangi so'zlar va atamalar bilan tanishishni, ularni dastlabki mustahkamlashni va nihoyat, nutq faoliyatining har xil turlarida va turli xil muloqot holatlarida yangi lug'atdan foydalanish ko'nikma va ko'nikmalarini rivojlantirishni o'z ichiga oladi.
Darslarda barqaror leksik ko'nikmani shakllantirish uchun men quyidagilardan foydalanaman: - matn oldidan leksik vazifalar. Ushbu bosqichda yangi lug'at kiritiladi. Shu bilan birga, yangi so'zlarning ma'nosi ham to'g'ridan-to'g'ri tarjimada (Skeleton - skelet), ham chet tilida qisqacha tushuntirish (spine - magistralning asosiy qismi) yordamida berilishi mumkin. Shunday qilib, talabalar boshqa fanlardan olgan bilimlarini qo'llashlari mumkin.
Bundan tashqari, yangi lug'at yordamida iboralar tuzish, yangi so'zlarni ma'lum bir printsip bo'yicha guruhlash (so'zlarni ovqat hazm qilish yoki qon aylanish tizimiga xos qilish), yangi lug'atdan foydalangan holda savollarga javob berish, iboralarni yangi lug'at bil an tarjima qilish taklif etiladi. Ushbu bosqichda yangi lug'atni o'z ichiga olgan haqiqiy matn kiritiladi. Ushbu bosqichda matnda atamalar va frazeologik birliklar ajratib ko'rsatiladi, keyinchalik ular matndan keyingi bosqichda mustahkamlanadi. Matndagi atamalarning mos kelishiga (ta'riflarning mavjudligi, fe'lning otlar bilan mos kelishi) e'tibor qaratiladi. Matn o'rniga bir xil funktsiyaga ega video material taqdim etilishi mumkin [3].
Matndan keyingi bosqichda quyidagi vazifalar hal qilinadi: yangi leksik birliklar va atamalarni birlashtirish, matnni muhokama qilish (matn atamalarini bilishni talab qiladigan savollarga javoblar; matndagi ma'lumotlarning ishonchliligini aniqlash uchun topshiriqlar). Ushbu bosqichda turli o'yin texnologiyalari, rolli va biznes o'yinlaridan foydalangan holda professional faoliyatni modellashtirish mumkin. Bu yerda qo'llash mumkin:
2022
UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION
ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4
1. Matn mazmuni bo'yicha savollarga javoblar;
2. Matn mazmuniga ko'ra so'zlardan gap tuzish;
3. Matn mazmuniga ko'ra gaplarga rozilik bildirish yoki rad etish;
4. Gaplardagi bo'sh joylarni to'ldiring;
5. Qaysi organ yoki organ tizimi haqida gap ketayotganini aniqlang;
6. Gap qismlarini moslashtiring;
7. Atamalarni aniqlang;
8. Matndagi iboralarni tarjima qilish va hokazo.
Rolli va ishbilarmonlik o'yinlari kasbiy terminologiyani o'rganish va undan muvaffaqiyatli foydalanishga yordam beradi. Vrachning tashrifidan kichik sahna ko'rinishlarini o'ynash, kasallik belgilari, uni davolash usullari, dorilar haqida gapirish - bularning barchasi kasbiy atamalarni mustahkamlash va kommunikativ kompetensiyalarni rivojlantirishga yordam beradi [4].
MUHOKAMA
Yangi tushunchalarni ifodalashning ekstralingvistik ehtiyoji so'z yasalish tizimini rivojlantirishda va alohida modellarning mahsuldorligida hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'lib, ularni tanlash yangi hodisani eng adekvat ifodalashga qodir. Shunday qilib, atamalarning tarkibiy xususiyatlarini tahlil qilish ingliz tili tuzilmaviy atama hosil qilishning eng samarali usuli sintaktik usul ekanligini ko'rsatdi. Bu esa o'z navbatida tibbiyot terminlarini amaliy xorijiy tilda o'qitish metodikasini ishlab chiqish modelining zarurati va uni takomillashtirishni yo'lga qo'yish kerakligini ko'rsatadi. XULOSA
Kasbiy terminologiya bilan ishlash chet tilini o'qitishda o'quv jarayonini boshqarish sifatini oshirishga va shunga mos ravishda mutaxassislik bo'yicha chet tili lug'atini rivojlantirishga yordam beradi. Kasbiy odob-axloq me'yorlari va kasbiy terminologiyaga osongina yo'naltirilgan har qanday sohadagi mutaxassis samarali muloqotga tayyor bo'ladi va o'z kasbiy faoliyatida ishonchli va muvaffaqiyatli bo'ladi.
Aynan o'qituvchi talabaga ingliz tilini o'rganishdagi qiyinchiliklarni yengib o'tishga yordam berishi va har qanday yo'l bilan o'quvchini chet tilini shaxs sifatida axloqiy tarbiyalash va tushunish uchun zarur bo'lgan muhim fan sifatida to'g'ri idrok etishga undashi va tayyorlashi kerak.
REFERENCES
1. Abidova M. I. PROFESSIONALIZATION OF THE TEACHER OF THE FOREIGN LANGUAGE OF THE HIGHER EDUCATION INSTITUTION //Теория и практика современной науки. - 2018. - №. 1. - С. 5-7.
2. Abidova M. I. DEVELOPMENT STAGES IN RESEARCH OF MEDICAL TERMINOLOGY //Theoretical & Applied Science. - 2020. - №. 4. - С. 735-738.
3. SA A. D. M. G., Abidova M. I. TEACHING FOREIGN LANGUAGE FOR MEDICAL PURPOSES //ASEAN Journal on Science & Technology for Development. - 2022. - Т. 4. -№. 39. - С. 136-142.
4. https://infourok.ru/nauchnaya-rabota-professionalnaya-terminologiya-na-urokah-inostrannogo-yazyka-6076032.html
