CC BY
309
С УЧЕНЫЕ ЗАПИСКЙ" 163 -
X. Сабуров
НИЗОМИ ТАХ.СИЛОТИ чумхурии точикистон ДАР ДАВРОНИ СОХИБИС ГИКЛОЛЙ
Вожатой калидй: низоми та.усилоти Цулщурии Точикистон, испороты низоми тсщсилот, демократонии низоми тсщсилот, стандартной таълим
Дар хамаи давру замонхо дарёфти роху усулхои навини тахсилот ва ба амал баровардани тахсилоти босифати ахли чомеа, яке аз муаммохои халталаб ва аввалиндарачаи чомеа буд ва мемонад. Рушди босифат, максаднок ва дурбинонаи тахсилот ояндаи нек ва солими хдр як халку миллат ба шумор меравад. Аз ин ру, рушду нумуъ ва ояндаи хдр як мамлакатро бе таълим ё маориф тасаввур кардан мумкин нест, зеро накщи тахсилот дар хдмаи самтхои такдирсоз ва аввалиндарачаи чомеа назаррас ва хдлкупапда ба хисоб меравад. Х,аллу фасли х,амаи масъалахои сиёсй, икгисодй ва ичтимоии чомеа, пеш аз хама, ба вазъи маориф, холати фаъолияти муассисахои таълимй, сифати таълиму тарбия дар муассисахои таълимию тарбиявии хамаи зинахо, таъминоти муассисахои таълимй бо лавозимотхои зарурй ва мутахассисони сохавй, сифати тайёр намудани мутахассисони ба бозори мехнат ракобатпазир ва амсоли онхо вобастагии калон дорад. Дар холати мавчуд будани омилхои дар боло зикршуда дар чомеа фазой солими таълимй ва тарбиявй ба миён меояд, ки он кафили дар оянда ба давлати тараккикарда ва ояндадору ояндасоз омада расидани мамлакат мегардад. Барои мухайё сохтани чунин фазой солим дар сохаи маориф баъди сохибистиклол гардидани Ч^умхурии Точикистон аз тарафи Хукумати Ч^умхурии Точикистон ташаббусхои назаррас пайгирй карда шуданд.ки он бевосита ба системаи маориф муносибатхои сифатан навро ба миён овард. Баъди ба даст овардани сохибистиклолй дар хамаи сохторхои чомеа навгонихои куллй ба миён омаданд, ки он
— - _1_1 ОМАН донишгох
такозои чомеаи демократа мебошад.Сохаи тахсилоти Ч,умхурии Точикистон низ бо вучуди мушки. Геллой солхои аввалисохибдавлатй доимо тахди назорат ва гамхории хукумати кишвар кдрор дошт.Бо баробари ба эътидол омадани вазъи чомеа сохаи маорифи кишвар руй ба чахонишавй ниход ва сол то сол рушд мекард. Дар ин мархила хуччатхое кабул гардиданд, ки соха и маорифро бо рохи нав ва диду мазмуни нав ворид сохт, аз чумла, Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи маориф», «Оид ба тахсилоти олй ва баъди мактабхои олй», «Консепсияи миллии тахсилоти Чумхурии Точикистон» (2), «Консепсияи миллиитарбия дар Чумхурии Точикистон» (3), амрхои саривактии Президенти чумхУрии Точикистон ва Хукумати Чумхурии Точикистон ва гайра.
Низоми тахсилоти Чумхурии Точикистон дар шароити кунунии демократишавии чомеа фаъолият намуда рушд ёфта истодааст. Албатта натичахои таълим дар чомеа хамон вакт судманд мегардад, ки мактабхои I ахсило I и миёна вазифахои ба зимма доштаашонро саривакт ва босифат ичро намоянд. Сиёсати мавчудаи ¡ахсилог дар Чумхурии Точикистон дар назди мактабхо низ вазифаи мухим гузошта, онхоро ба рохи сифатан нави таълим ворид намудааст.
Дар Ч^умхурии Точикистон мактаб доимо такягохи давлат ва таргибгари шяхои навини он ба хисоб мерафт ва меравад. Мактабхои тахсилоти миёна дар шароити сохибистиклолии кишвар, хамчун кисми таркибии чомеа амал карда, вазифахои мукаддаси худро ичро карда истодаанд. Махз хисси масъулиятшиносй, ватанпарварй ва одамдустии кормандони сохторхои гуногуни мактабу маориф буд.ки дар мархилахои барои миллат душвор ва халкунанда онхо фаъолият бурда, барои бесавод намондани хурдсолон аз таълиму тарбияи наели наврас канорчуй накарданд. Баръакс дасти хамдигар гирифта, атрофи Х,укумати конунии кишвар мутаххид гардида нагузоштанд, ки мактабхо аз фаъолият бозмонаду наели навраси точик аз хатту савод дур гардад. Х,амаи ин гувохи он аст, ки мактаби точик имруз такягохи асосй ва чонибдори хукумати кишвар мебошад.
Мактаб хамчун кисми таркибии чомеа хамеша бо давлат ва волидон хамкорй мекунад. Дар барномахои таълимй ва стандартхои таълимоти амалкунанда фардисозии таълим тамоюлоти рушди дониш хисобида мешавад. Маълуми хамагон аст.ки риоя ва ичрои нишондодхои стандарти таълимй аз тарафи давлат хаматарафа талаб карда мешавад. Дар кори ба амал
С УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ _165~
баровардани хадафхои асосии стандарти таълимй накдш мактаб, муаллим ва волидон хеле калон мебошад.
Ба амал татбик намудани кисматхои стандарти таълимй албатта харчи маблаги зиёдро талаб менамояд, ки он чалби маблагхои бучавй ва гайрибучавиро такозо дорад. Мушохида ва тахлилхо нишон медиханд, ки айни замон барои амалй гаштани талаботхои стандартхои таълимй маблапузорй кам аст ва он талаботи системаи маорифро конеъ карда наметавонад.
Тахсилот воситаи асосии инкишофи хаматарафаи одам буда, барои баланд бардоштани дарачаи ахлокии чомеа низ накши муассир мебозад. Бахусус дар чомеи навини Точикистони сохнбистиклол ба рох мондани ин вазифаи таърихии маориф хеле зарур ва саривакт ба хисоб меравад. Хукумати Чумхурии Точикистон мавкеи таъсиррасонии тахсилотро дар дигаргунсозии чомеа хуб дарк намуда, ба масъалаи мазкуртаваччухи хоса зохнр менамояд. Аз чумла сарвари кишвар дар мулокот бо ахли зиёи мамлакат чунин гуфта буд: «Низоми маориф яке аз мухимтарин низомхои замони мост.То даме, ки дар сохтори тахсилот тагаироти куллй ба амал наояд, мо дар рушди фарханг ва маориф ба дарачаи дилхох расида наметавонем.Чдвхари асосии фарханг ва маориф дониш аст» (1).
Дар хакикат дониш ва шахси донишманд мехвари асосии рушду нумуи хар як давлату миллат ба хисоб меравад. Махз шахси донишманд ва сохибхунар метавонад бо кору пайкори худ дар рушди маърифатнокии мардум кор карда, барои ободии ватан, инкишофи илму техника, тайёр кардани мутахассисони зарурии сохавй, бунёди сарвати моддию маънавй сахмгузор бошад.
Дар шароити кунунии Чумхурии Точикистон, ки бозсозии низоми тахсилот ofo3 гардида идома дорад ба талаботхои стандартхои умумичахонй мувофик ва мутобик намудани он аз ахамият холй нест. Дар сурати бозсозии системаи маориф имконият пайдо мешавад, ки сифати таълиму тарбия, i ояи тарбияи шахсияти хаматарафа инкишофёфта куллан нав гардида, фаъолияти мактабхои тахсилоти миёнаи умумй дар асоси талаботхои чомеаи демократа ва дар рухияи инсонгарой, эхтироми анаъанахои миллй ва илмй ба рох монда шавад. Айни замон дар назди кормандони сохаи маориф аз чумла, омузгорони мактабхои тахсилоти миёнаи умумй вазифахои хеле хассос ва такдирсоз меистанд, ки ин хам бошад, инкишофи фарханги умумии шахсияти хонанда, ба зиндагй
- ~ НОМАИ донишгох
омода сохтани шогирдон, ба миён овардани заминахои мувофик барои интихоби касб ва сохибтахассус гаштан, тарбия ва ба воя расонидани шахсиятхои дар назди ватан, оила ва чомеа масъулиятшинос, таълиму тарбияи инсонхои баркамол, ки ояндасози кишвар бошанд ва гайра.
Дар катори хамаи он дар чавонони мо тарбия намудани шуури миллй ва ифтихори миллй яке аз вазифахои мухимтарин ба хисоб меравад, ки ба амал баровардани он аз хар кадом корманди сохаи маориф дониши наву замонавй, тачрибаи корй ва масъулиятшинос буданро такозо мекунад. Зарурати замонавй доштани масъалаи мазкур борхо дар суханрон ихои Президент Чумхурии Точикистон акс ёфтааст:«Точикистони сохибистиклол, чомеаи навбунёди мо ба шахсоне эхтиёч дорад, ки чахонбинии нав дошта, идеологияи навро азхуд мекунанд. Мазмун ва мохияти ин идеологияи навро бояд эхсоси ифтихори миллй ва давлатдорй, мухаббат ва давлатдорй, мухаббат ба Ватан ва ба тамоми инсоният, умуман тамоми арзишхои миллй ва умумиинсонй ташкил намояд» (1).
Дар шароити имруза дар назди чомеаи инсонй вазифаи дигари хеле хассос ва аввалиндарача меистад, ки ин хам бошад бо кадом роху восита тачрибаи бой ва серсохаи ичтимоии наели калонсол ба наели наврас омузонида шавад, яъне интикол дода шавад. Барои ба амал баровардани масъалахои номбаршуда низоми муайян ва ягонаю муосири хамкории муассисахои таълимию тарбиявй, оила ва ахли чомеа пакши асосй ва халкунанда мебозад.
Барои ба низоми сифатан нави тахсилот ворид гаштани системаи маорифи ЧУмхурии Точикистон эътибори хосаи Хукумати Чумхурии Точикистон ва шахсан Президент кишвар доимо эхсос карда мешавад. Масъалахои гуногуни сохаи мактабу маориф, аз Чумла ба талаботи чомеаи муосир мувофик намудани дарачаи сифати маълумот, баланд бардоштани сифати таълиму тарбия, бо технологияхои муосири таълимй мучаххаз намудани муассисахои таълимй, аз таълиму тарбия дар канор намондани духтарон ва бачагони сатиру бепарастормонда, маблапузории саривактии соха, сохтмони синфхона ва мактабхои нав, чопи китобхои дарей, ба рох мондани такмили ихтисос ва бозомузии кормандони сохаи маориф ва амсоли онхо тахти назорати доимии Президент ва Хукумати Чумхурии Точикистон карор доранд. Бо ин маънй дар яке аз гузоришхои Президенти мамалакат чунин омадааст: «Максади
С _ УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ_ ~ 167 ~
асосии низоми тахсилот тарбияи шахсиятхои фаъолу созанда аст. Дар робита бо ин масъалахо дар шуури хонандагон ва чавонон тарбия намудани эхсоси ифтихори миллй, эхтиром ба арзишхои миллии маънавй ва сохтори демократа, ки то имруз ба дастовардхои илм, техника ва фарханг такя мекарданд, зери назорати давлат карор доранд» (1).
Дар катори дигар вазифахое, ки имруз дар назди чомеа меистанд, хамчунин масъалаи тарбияи узви комилхукуки чомеа ва шахсияти маънаван такмилёфта дар мадди аввал меистад. Дар чомеаи мо хисси масъулиятшиносии шахсият дар назди худ ва чамъият ахамияти аввалиндарачаро касб менамояд. Дар масъалаи такмили маънавиёт ва шахсият накщи чомеа хеле калон мебошад. Дигаргунихои солхои охир дар Ч,умхурии Точикистон масъалахои ташаккули шахсият баркамол, навовару эчодкор ва кордону масъулиятшиносро дар мадди аввал мегузорад. Барои халли масъалаи мазкур, албатта истифодаи роху усулхои навини таълиму тарбия, бо ба назаргирии минталитети халки точик тахия намудани китоб ва дигар маводхои таълимй-методй, хамкории хаматарафа ва чомеаи мутамаддин, такмили техника ва истифодаи компютер дар чараёни таълим, такмили ихтисоси кормандони сохаи маориф, таъминоти муассисахои таълимй бо мутахассисони варзидаю сохибтачрибаи сохавй шартхои асосй ба хисоб мераванд.
Барои расидан ба чунин низоми тахсилот дар давоми бист соли сохибистиклолй дар Чумхурии Точикистон кадамхои аввалин ва устувор гузошта шуд, аз чумла огози ислохоти низоми тахсилоти миллй, гузаштан ба низоми кредитии тахсилот, кабул гардидани Сарконуни Чумхурии Точикистон, Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи маориф», Консепсияи мактаби миллии чумхУрии Точикистон, Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи масъулияти падару мо дар дар таълим ва тарбияи фарзанд», ки хамаи онхо барои дигар шудани мазмун ва сифати тахсилот заминахои аввалинро гузоштанд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Паёми Президенти ЧУМХ>УРИИ Точикистон ба Мачлиси олии Чумхурии Точикистон. -20.04.2006
2. Консепсияи миллии тахсилоти Чумхурии Точикистон. -Душанбе, 2002
— 168~ НОМАИ допинп ox
3. Консепсияи миллии тарбия дар Чумх,урии Точикистон. -Д., 2006
4. Лутфуллоев М. Исгикдолияти Точикистон ва маорифи навин. -Д., 2006
5. Шарифзода Файзулло Педагогика: Назарияи инсонофар ва чомеаи фарвднгй. Душанбе: «Ирфон», 2010
Система обучения в Республике Таджикистан в период независимости X. Сабуров
Ключевые слова: система образования в Республике Таджикистан, реформа системы, образование, демократизация системы образования, стандарты образования
Статья посвящена реформе системы обучения в Республике Таджикистан в период независимости. Автор уделяет особое внимание проблеме воспитания полноправного члена общества, роли школы в формировании духовности и личности учащихся, подготовке учебников и учебно-методических пособгш, совершенствовании квалификации педагогических кадров. Также подвергнута анализу нормативно-правовая база реформы системы образования.
The System of Tuition in the Republic of Tajikistan in the Period of Independence Kh. Saburov
Key words: the system of education in the Republic of Tajikistan, reform of the system, education, democratization of the system of education, standards of education
The article dwells on the reform of the system of education in Tajikistan Republic in the period of Independence. The authors pay special attention to the problem of upbringing in reference to a fidl member of society in regard to pupils, in preparation of text-books and methodico-educational manuals, in improvement of qualification concerned with pedagogical human resources. The normative-legal base of the educational system reform is subjected to analysis as well.
