CC BY
21
АХБОРИДДЫБСТ№4(40), 2009
ВЕСТНИК ТГУПБП №4(40), 2009
экономические интересы производителей, продавцов и потребителей продукции. В качестве эффективного механизма совершенствования государственного регулирования цен предлагается реализация системы мер, обеспечивающих гарантию, лимитирование, поддержание и субсидирование цен.
ABDURAKHMONOV M.
THEORETICAL BASES OF PRICING AND ITS STATE REGULATION
The article is dedicated to the issues of free pricing and state regulating of the prices in the Republic of Tajikistan. The process of free pricing is regarded as the priority problem of national economy.
Creating balanced prices simultaneously protects the economical interests of the manufacturers, sellers and consumers.
The author offers a system of measurements providing the guarantee, limitation, support and subsidizing of prices as the effective means of improving the state price regulation.
ЩАЙРАТЖОН ЖУРАЕВ-
омузгори факултаи Инноватсия ва технологиям тижорати ДДЬБСТ.
МАВЫЕИ САНОАТИ САБУК ВА ХУРОКВОРЦ ДАР ИЫТИСОДИЁТИ КИШВАР
Ыабл аз он, ки оиди мавыеи саноати сабук ва х=рокворц дар иытисодиёти кишвар чанд андеша ва мулоьизаьои хешро баён дорам, мехоьам оиди вазъи кунунии соьаи саноати мамлакат мухтасар маълумот диьам, мавыеи соьаро дар рушди иытисодии Тожикистони азиз ифода намоям.
Саноат аз муьимтарин истеьсолоти моддист, ки истихрож, коркарди сарватьои табиц ва маьсулоти кишоварзиро дарбар гирифта, тамоми соьаьои иытисодиётро бо воситаьои истеьсолот таъмин мекунад, ыисми зиёди мольои истеъмолиро медиьад. Саноат аз соьаьоест, ки дар инишофи ыувваьои истеьсолкунанда мавыеи асосц дорад.
Президенти Жумьурии Тожикистон Жаноби Ол! м=ьтарам Эмомалц Раьмон бо назардошти мавыеи муьими саноатц дар рушду нум=и дигар соьаьои хожагии халыи мамлакат дар суханрониашон дар мажлиси васеи Ьукумати Тожикистон доир ба натижаьои рушди иытисодиву ижтимоии кишвар дар соли 2009-ум ва вазифаьо барои соли 2010 оиди ин соьа истода гузаштанд. Тавре аз суханронии Сарвари давлатамон бармеояд, барои инкишофи соьаи саноат то ба имр=з ыарору барномаьои зиёд, аз жумла барномаьои рушди соьаи коркарди тилло ва нуыра, сангьои ыимматбаьо ва ороишц, тараыыиёти соьаи саноати сабук ва коркарди пурраи нахи пахта, истеьсолоти маьсулоти тайёр аз алюминии аввала, рушди соьаи коркарди маьсулоти кишоварз! ва саноати масолеьи сохтмон ыабул гардида, мавриди татбиы карор дода шудаанд. Дар доираи оньо таньо соли гузашта 73 корхонаи нави саноатц ва як ыатор корхонаьое, ки муваыыатан аз фаъолият бозмонда
будаанд, ба кор андохта шуда, ба ин восита дар мажм=ъ 7 ьазор жойьои нави кор! ташкил карда шудаанд.
Ыобили ёдоварии махсус аст, ки дар давоми панж соли охир бори аввал дар сохтори мажм=и маьсулоти дохилии кишвар раванди коьишёбии ьиссаи маьсулоти соьаи саноат боздошта шуд ва афзоиши он нисбати соли 2008-ум ба андозаи 0,3 фоизц таъмин гардид.
Дар партави ин ьама щамхориьои беандозаи Сарвари давлатамон ба рушди соьа мехоьам ба масъалаьои инкишофи ду соьаи муьими саноат -саноати сабук ва х=рокворц равшанц андозам. Тавре аз Ахбороти кумитаи давлатии омори Жумьурии Тожикистон «Дар бораи вазъи ижтимоию иытисодии Жумьурии Тожикистон дар соли 2009» (р=зномаи «Жумьурият» аз 29.01.2010) бармеояд, соли 2009 дар жумьурц 6262,0 миллион сомонц маьсулоти саноатц истеьсол шудааст. Дар соли 2009-ум 474 корьона сатьи истеьсоли маьсулоти саноатиро нисбат ба соли 2008 ба ыадри 57,5 фоиз афзун намудаанд.
Бояд гуфт, ки дар Тожикистон пойдоршавии истеьсолоти саноатц асосан ба сольои сохтмони сотсиалистц рост меояд. Бо ин маънц саноати Тожикистон хусусан дар сольои 30-уми асри гузашта хеле инкишоф ёфт. Пеш аз ьама корхонаьои саноатии коркарди маьсулоти кишоварзц, яъне корхонаьои саноати сабуку х=рокворц ва энергетика сохта шуданд.
Саноати бофандагц аз соьаьои ыадим ва калонтарини соьаи саноати сабук маьсуб мегардад. Ба таърихи инкшофи саноати бофандагц назар андохта ьаминро бояд гуфт, ки он дар кишвари мо таърихи ыадима дорад. Дар ибтидо он дар шакли д=коньои косиб'1 вужуд дошт. Ба маълумоти маъхазьо назар карда ба чунин хулоса омадан мумкин аст, ки истеьсолоти косибии бофандагц дар ьаёти иытисодии кишвар маыоми махсус дошт. Масалан дар соли 1916 таньо дар як худи уезди Хужанд 1,5 ьазор д=коньои косибц мавжуд буданд ва дар ин д=коньо таырибан 2,5 ьазор нафар кор мекарданд. Истеьсолоти косибц ьам дар шаьр, ьам дар деьот ривожу равнаы ёфта буд. Косибони гулдаст аз пахта ьар хел матоъ- дока, ыаламц, чит, карбос ва щайра тайёр мекарданд. Пиллакашц ва шоьибофц аз соьаи муьими бофандагии косибии Тожикистон мебошад. Дар ьудуди ьозираи Тожикистони шимол'1 кирмакдорц хусусан дар уезди Хужанд тараыьй карда буд. Соли 1916 таньо дар уезди Хужанд 95 корхонаьои косибии матоъьои абрешим'1 амал мекарданд. Соли 1928 бештар дар Хужанд д=коньои косибии хурд ба кор сар карданд, ки оньо минбаъд ба корхонаи саноатии комбинати абрешими Ленинобод (ьозира Сущд) табдил ёфт. Комбинат соли 1932 ба кор сар карда, сараввал ьамагц ду фабрика - фабрикаьои пиллакашц ва калобарес! дошт. Дар сольои даврони Ш=равц бошад, он ба яке аз корхонаьои азими саноатии кишвар табдил ёфт ва маьсулоти худро ба 400 шаьрьо ва чандин давлатьои хорижа мефиристод
Аввалин корхонаьои саноатие, ки дар жумьурц сохта шудаанд, корхонаьои саноатии пахтатозакуш ва абрешим буданд. То ибтидои панжсолаи якум дар ыаламрави ьозираи жумьурц 4 заводи пахтатозакунц
АХБОРИДДЫБСТ№4(40), 2009
ВЕСТНИК ТГУПБП №4(40), 2009
фаъолият дошт. Аз аввали сольои 30-юм сохтани заводьои нави пахтатозакунц, корхонаьои абрешими Ленинобод (ьозира Сущд) ва Душанбе, фабрикаьои бофандагц авж гирифт. Сольои 1926-1928 сохтмони заводьои коркарди пахта сар шуд. Соли 1932 комбинати абрешими Хужанд, фабрикаи пилларесии Душанбе, соли 1933 фабрикаи д=зандагии Душанбе ба фаъолият шур=ъ карданд. Ьамин тариы дар ин сольо дар Тожикистони шимолц гур=ьи соьаьои махсусгадонидашудаи саноат, ки аз навъьои гуногуни ашёи ьом мольои сермасриф истеьсол мекунанд, яъне саноати сабук ривож ёфт. Туфайли ин истеьсоли маьсулоти бофандагц, д=зандагц, чарму пойафзол ва щайра, ки соьаьои асосии саноати сабук мебошад, дар кишвари мо тараыыц кард.
Саноати мазкур истеьсоли маьсулоти х=рокворц, инчунин маснуоти тамоку, атриёту пардозц, собун ва воситаьои жомаш=иро дарбар мегирад. Саноати х=рокворц асосан баъди иныилоб дар Тожикистон ба вужуд омад. Як хусусияти хосро оиди инкишофи саноати х=рокворц алоьида таъкид кардан мехоьам. Дар панжсолаьои пешазжангц (дар сольои 1928 - 1941) бисёр корхонаьои саноати х=рокворц аз нав сохта, бо техникаи пуриытидор тажьизонида шуданд, заводьои нав бунёд гардиданд
Яке аз аввалин корхонаьои калони соьаи х=роквории жумьурц заводи меватозакунии Конибодом мебошад, ки он соли 1928 ба кор сар кард. Соли 1930 комбинати г=шти Душанбе, заводи шаробкашии +ротеппа (ьозира Истаравшан), 1931 заводи шаробкашии Панжакент ба фаъолият шур=ъ карданд. Ба туфайли инкишофи босуръат то нимаи якуми сольои сиюм саноати х=роквории Тожикистон талаботи рузафзуни мардумро ба маьсулоти гуногуни х=рокворц конеъ гардонид.
Консерваьои зардолугини шаьри Ленинобод соли 1932 дар Намоишгоьи умумижаьонц дар Париж сазовори дипломи даражаи якум гардид. Майи «Щончц»-и заводи майкашии +ротеппа дар Намоишгоьи умумижаьонии Загреб (Югославия) дипломи даражаи аввал ва медали тиллоро соьиб гардид.
Нонпазц як соьаи муьими саноати х=роквор'1 маьсуб мегардад. Агар ба инкишофи ин соьа назар андозем, маълум мегардад, ки саноати нон дар Тожикистон дар давраьои панжсолаи якум ба вужуд омадааст. Дар шаьрьои Хужанду Душанбе аввалин заводьои нон, ки ноньои тан=рц ва маснуоти б=лка (ьамап 2-3 намуд) мепухтанд, сохта шуданд. Соли 1935 нонпазц кооперативонида шуд ва ба системаи «Тожикматлубот» ва артельои гуногун дохил гардид. Дар нонвойхонаьои жумьурц корьои нонпазиро даст ижро мекарданд.
Саноати х=рокворц мисоли соьаьои г=шт, намак, пиво, ва н=шокиьои щайриспиртц, равщану панир, шир, ыаннодц дорои соьаьои гуногун мебошад. Мушкилиьо ва масъалаьои ьалталаби корхонаьои саноатии кишвар ыабл аз ьама нарасидани кадрьои боихтисосу ьунарманд ба аисоб мерафтанд. Агар ба таърихи ба кор шур=ъ намудани комбинати абрешими Хужанд (1932) таважж=ь кунем, маълум мегардад, ки барои таёр кардани абрешимчиёну
ресандагон як гур=ьи калони коргарони ояндаи комбинатро жиьати ом=зиши ин касбьо ба комбинати абрешими Марщилони Жумьурии +збекистон фиристоданд. Дигар мушкилот дар он аём жалби занону духтарон ба кори корхонаьои саноат аз жумла ба комбинати абрешими шаьри Хужанд аст. Маълум аст, ки дар он сольо (сольои сиюм) на ьар сарвари оила барои фаъолият кардани бонувон дар комбинат розц мешуд.
Нарасидани тажьизоти пешыадами техникц низ ба пешрав'1 ва рушди корхонаьои саноати сабук ва х=рокворц халал элод мекарданд. Аксаран дар корхонаьо маьсулот бо тарзу тариыи воыец истеьсол мегардид. Бисёр корьои машаыыатталаб механиконида нашуда буданд ва оньоро даст'1 ижро мекарданд.
Бисёр корхонаьои имр=заи саноати сабук ва х=роквории кишварамон дар заминаи истеьсолоти корхонаьои пешин фаъолият карда, ба рушди иытисоди кишвар саьм мегузоранд. Аз ин р=, назар кардан ба таърихи бою пурщановати корхонаьои саноати жумьурии азизамон рамзи басо нек аст. Зеро тажрибаи хосу ибратбахше, ки дар жараёни фаъолияти худ ин корхонаьо аз оньо истифода мекарданд, ом=занда ва барои пешравии истеьсолот низ басо муфид аст.
Вожашои калидд: саноат, саноати сабук ва х=рокворц, истеьсолот, саноати бофандагц, д=коньои косиб1, пахтатозакуш, нонпаз1, истеьсолоти корхонаьо, тажьизоти пешыадами техникц, панжсолаи якум, маьсулоти бофандагц, д=зандагц, чарму пойафзол.
АДАБИЁТ:
1. Энсиклопедияи советии тожик. Лилди 6, -Душанбе, 1986. саь. 642-672
2. Ахбороти кумитаи давлатии омори Жумьурии Тожикистон «Дар бораи вазъи ижтимоию иытисодии Жумьурии Тожикистон дар соли 2009»./р=зномаи «Жумьурият, 29.01.2010.
3. Суханронии Президенти Жумьурии Тожикистон Жаноби Олц м=ьтарам Эмомалц Раьмон дар мажлиси васеи Ьукумати Тожикистон доир ба натижаьои рушди иытисодиву ижтимоии кишвар дар соли 2009-ум ва вазифаьо барои соли 2010./ р=зномаи «Жумьурият», 02.02.2010.
4. Статический ежегодник Республики Таджикистан.- Душанбе, 2008.
ДЖУРАЕВ Г.Г.
МЕСТО ЛЁГКОЙ И ПРОДОВОЛЬСТВЕННОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ В ЭКОНОМИКЕ ГОСУДАРСТВА
В статье рассматривается роль легкой и пищевой промышленности в экономике Республики Таджикистан. Автор на основании анализа научных фактов показывает этапы развития отрасли и её вклад в продвижение общества по пути прогресса.
JURAEV G.G.
THE ROLE OF LIGHT AND FOOD IND USTRIES IN THE STATE ECONOMY
The author of the article considers the role of light and food industries in economy Tajik republic. The author on the basis of scientific analyzed facts shows the stages of development of these branches and their contribution in advancement of the society for progress.
