CC BY
12
Вестник Ка^НЖУ №1-2019
УДК 615.1/.4
Э.А. Серикбаева, К.Е. Сагиндыкова, Ф.Е. Каюпова
С.Ж. Асфендияров атындагы Цазсщ ¥лттьщ медицина университетг
ФАРМАЦЕВТИКАЛЬЩ КЛАСТЕРД1 К¥РУ КЕЗ1НДЕГ1 ИННОВАЦИЯЛЫК
ЖОБАЛАРДЬЩ Р0Л1
%азiргi заманда дэрiлiк зат медицина саласында вте мацызды рвл атцарады.ДэрШк зат аурудыц алдын-алуында, диагностикасында жэне емдеуде цолданылады. Дэршк зат вмiр суру сапасын жацсартуга жэне адамдардыц вмiрiн узартуда квмектеседi. Фармацевтикалыц вндiрiс жогары технологиялыц жэне гылымды квп цажет ететiн внеркэ^п салаларыныц бiрi жэне %азацстанныц инновациялыц дамуыныц локомотивтертщ бiрi бола алады. Басца салалармен салыстырганда фармацевтикалыц внеркэсiбiнiц ерекшелг жаца внiмдердi жасауга узац циклдi цажет етедь себебi бул процес гылымды жэне ресурсты вте цажет етедi.
ТYйiндi свздер: фармацевтикалыц кластер, ерекшелiктер, цурылым, институционалдыц цатынастар, СИЗ, кластерлiк элеует
взектьшп. Жаца дэрыж заттарды жасауга ;ымбат жэне уза; уа;ыт ;ажет ететш клиникалы; сына;тарды ;оса есептегенде 10-15 жыл керек. Фармацевтикалы; нары;тыц жаhандык; даму болашагы химия,биология,медицина саласыныц жэне гылымды ;ажетсшетш био - , жэне нанотехнологияларыныц жаца жетiстiктерiмен
аны;талады, сондай- а;, инновациялы; ЖYЙенiц дамуына жаца ешмдер мен ;ызметтершщ дайындалуына шагын инновациялы; бизнес формалары мен iрi фармацевтикалы; компаниялар вздерiне ;аушт кезецдердi алады[1].Отанды; нары;тыц фармацевтикалы; внiмдердiц жагдайы 2 негiзгi белгiлерiмен сипатталады:дайын дэрыж заттар мен
субстанциялардыц клиникалы; тшмдшп жогалган, ескiрген внiмдердiц басымдылыгы , сондай - а;, импорттыц жогары Yлесi (75,8% - 2016 г.). Отанды; нары;тыц сегментi (;урылымы) 70-80 жылдары вндiрiсте шыгарган препараттардыц басымдылыгымен сипатталады. Заманауи отанды; инновациялы; препараттардыц Yлесi 0,2 % тиесiлi. Осылайша, фармацевтикалы; саланыц дамуы химия, биология салаларыныц жеэтстжтерше байланысты. Цаза;станды; фармацевтикалы; вндiрiстiц квлемiнiц улгаюына нарьщтагы шм суранысыц жогары всуi негiзгi сершн тигiзедi.2016 жылгы кврсеткiшi бойынша eндiрiлген фармацевтикалы; внiмi 42,4 млрд жетт (сурет 1).
1,384,25
3,06
■ ^ызылорда 1,38 А^тебе 4,25 3 26 ' Павлодар 3,26
1 74Алматы 3,06 Атырау 1,74
3 29 ру
"Ма^ыстау 3,29 Жамбыл 3,5 ^араFанды 13,52 Астана 4,3 ^останай 4,31 Шь^ыс ^аза^стан 5,77 СолтYстiк ^аза^стан 4,2 Батыс ^аза^стан 2,86 Он,туспк ^аза^стан 8,67
Сурет 1 - 2016 жылдыгы фармацевтикалы; нары;тыц денгеш
Инновация - жаца внiмдi тудыруга мYмкiндiк жасайтын , внiмге деген шыгынды азайтатын немесе нары;та ешмге деген суранысты жогарылататын технологиялы; жеэтстжтердщ бiрi болып саналады.Инновациялы; ;ызмет жэне жаца технологиялар экономикалы; дамудыц ец непзп факторы болып саналады.Элемдiк тэжiрибе керсеткендей, хальщаралы; экономиканыц эффективтiлiгi жаца бiлiмдi алу жэне оны ендiрiстiк секторга жэне элеуметтiк сферага жетизу мацызды компонент болып саналатын инновациялы; процестердiц даму сатысымен аны;талады. Инновацияны багалаудыц эртYрлi кез;арастагы бiрнеше альтернатив^ тэсiлi бар[2]. Инновация TYCiнiгi 3 концепцияны ;урайды.Коммерциялы; концепция кез-келген дэрыж зат,;олдану женiндегi жаца нус;аулы;ты, жаца дэрiлiк ;алыптарын, жаца емдеу тэсшн ;арастырады.Технологиялы; концепция кез-келген ендiрiстiк инновацияны оныц iшiнде, биотехнологияны ;олдануды, дэрiлiк зат жеткiзудiц жаца ЖYЙесiн эрi изомердi немесе дэрiлiк заттыц метоболитiн тацдауды к;арастырады.Дэрiгердi ;арастыратын бiрден бiр концепция - терапевтикалы; инновация. Крлданыстагы тэсiлдерге
;араганда нау;астарды емдеуде бул жаца эд^ ;аушаз, тшмдь ыцгайлы.Инновациялы; енiмдi жасауга келесi ма;саттар ар;ылы iске асырылады:ауруга ай;ын эсерi бар жаца химия биологиялы; затты ойлап табу,жаца химиялы; заттарды алу, фармакологиялы; белсендi метоболиттер синтезiн, жетiлдiрiлген фармакокинетикалы; ;асиет бар жаца дэрiлiк ;алыпты, жасуша - нысанага дэрiлiк зат жетизудщ жаца тэсiлiн,биотехнологияныц жэне биоинженерлiк жолмен алынатын дэрiлiк затты ойлап табу,дэрыж затты бiрнеше рет ;абылдаганнан кешн агзада жогары концентрацияга ие болып, сэйкес фармакотерапиялы; эсер керсететiн дэршк зат ;алыбын жэне де кеп компонента дэрыж зат ойлап табу[3]. Жаца белсендi субстанция жэне бурыннан белгiлi фармакологиялы; енiмнiц ;олданылуындагы жаца керсетшм патенттелген инновация деп аталса, бурын ;олданыста болмаган жаца белсендi зат(химиялы; субстанция) брендтiк инновация , ал бас;а дозада немесе агзага бас;а тэсiлмен келiп тYсетiн белгш белсендi зат инновациялы; стратегия деп аталады.
ЮеиЫ1к ХажМММ №1-2019
Цаз1рп тацда К^аза;станныц фармацевтикалы; нарыгы кеп белИ импорт,осы себептен отанды; нары;ты дамыту Yшiн фармацевтикалы; кластердi ;урып, жаца инновационды жобаларга кенiл белу болып саналады. Отанды; фармацевтикалы; кластерды ;урып,дамыту жагдайында инновациялы; жобаларды ЖYзеге асыру ;ажеттшп туындаган кезде сол инновациялы; жобалардыц тиiмдiлiгiн багалау мен оларды фармацевтика саласында тэжiрибеге енгiзу мэселес алдынгы орында. Бул мэселе фармацевтика нарыгына тэн айры;ша ерекшелiктердi ескере отырып, багалауды гылыми негiзделген ЖYЙесiн ;уруды талап етедi. К^аза;стан Республикасыныц фармацевтика енеркэсiбiн дамытудыц мемлекеттiк багдарламалары ЦР - ныц 20152019 жылдарга арналган индстриальды - инновациялы; даму мемлекеттiк багдарламасына сай ЖYргiзiледi.Бул багдарлама уза; мерзiмдi «Цаза;стан -2050»Стратегиясыныц басымдыгы, ЦР-ныц 2020 жылга дейiнгi «Экономиканы эртараптандыруды жеделдету». Стратегиялы; даму жоспарыныц мацызды багыттарын ЖYзеге асыру, К^аза;станныц дамыган 30 мемлекет ;атарына кiру Концепциясы даму шецбершде жасалган. Зерттеу эдiстерi мен материалдары. Фармацевтикалы; кэсiпорындарда жобаларды баскарудыц мацызды
кезецдерi,олардыц инвестициялы; ыцгайлылыгын багалау саналады.Инвестициялаудыц алдынгы сатысында ЖYргiзiлетiн инновациялы; жобалардыц инвестициялы; тартымдылыгын багалау фармацевтикалы; кэсшорынныц инвестициялы; ;ызме™мен тэуекелдердi азайтуга мYмкiндiк бередi,сонымен ;атар инвестициялау бойынша дэлелдi шешiм ;абылдау Yшiн негiз болып саналады. Зерттеу нэтижелерьФармацевтикалы; кластер — бул географиялы; локализацияланган езара байланысты инновациялы; фирмалар тобы - дэрi-дэрмектердi шыгаратын ендiрiстiк компаниялар; жабды;тарды жина;таушы, мамандандырылган к;ызметтердi
жетизушыер; инфра;урылым объектшер^ бiр-бiрiн толы;тыратын жэне жекелеген компаниялар мен тутастай кластердщ бэсекелестiк артьщшыльщтарын KYшейтетiн гылыми-зерттеу институттары, жогары оку орындары, технопарктер жэне бас;а да уйымдар.
Фармкластерлер-бiрден бiрнеше элеуметтiк-мацызды мiндеттердi шешетiн мацызды стратегиялы; багыт: гылыми база децгейiн арттыру, GMP стандарттарына кешу, инновациялы; препараттар жасау, отанды;
фармацевтикалы; саланы танымал ету, экономиканыц дамуы, жаца жумыс орындарыныц мэселесi (Сурет 2).
Билк орындары
Сурет 2 - кластердыц ;урылымы
Отанды; фармацевтикалы; саланы кластерлiк дамыту идеясы Yдемелi тYPде ЖYзеге асырылуда. Iрi инвестициялы; жобаларды Цаза;станда жетекшi шетелдiк
фармацевтикалы; компаниялар iске асырады, нары;тыц отанды; ;атысушылары жаца казiргi замангы ендiрiстердi ;урады, гылыми-зерттеу жэне о;у орындарын кластерлеу процесiне тартылады[4].
Цазiргi замангы кластерлiк даму Тужырымдамасы еткен гасырдыц 90-шы жж. соцында тужырымдалды. Оныц авторы — Гарвард мектебшщ профессоры Майкл Портер кластердi белгiлi бiр салада жумыс ^тейтш жэне бiр-бiрiн езара толы;тыратын географиялы; кершiлес езара байланысты компаниялар мен олармен байланысты уйымдар тобы ретшде аны;тады. Оныц теориясына сэйкес, кластерлер бизнес пен аума;тарды дамытудыц ец пэрмендi ;уралдарыныц бiрi болып табылады. Кластерлiк тетiктi пайдалану сол немесе езге нары; ;атысушыларына ;олда бар ресурстарды бiрлесiп пайдалануга, бизнес-процестердi оцтайландыруга, тэуекелдердi ;айта белуге жэне езгерiп жат;ан нары;ты; конъюнктураныц жагдайында негурлым икемдi саясат ЖYргiзуге мYмкiндiк бере отырып, синергетикалы; тиiмдiлiктi ;амтамасыз етедi. Кластерге иру компаниялардыц мэртебесiн арттырады, оларга ;аржы ;урылымдары тарапынан назар аударудыц есуше ы;пал етедi, ецiрге ;осымша ресурстар тартады[5]. Сонымен ;атар кластерлiк бшм беру жергiлiктi экономиканы ныгайтады, жацалыщтарга ы;пал етедi, жаца жумыс орындарын ;уруга мYмкiндiк бередi. Халы;аралы; тэжiрибе кластерлiк теорияныц емiршецдiгiн растады. Дамыган экономикалы; ЖYЙесi бар, сондай-а; нары;ты;
экономиканы ;алыптастыратын кептеген елдер негурлым басым салалар мен ецiрлердi ;олдауда кластерлiк тэсiлдi белсендi пайдалана бастады.
Отанды; фармацевтикалы; нарык серпiлiстi ;ажет етедi, оны ЖYзеге асыру Yшiн кластерлер ;урылады. Оларга ЖYKтелген мшдеттердщ iшiнде: инновациялы; препараттар ;уру, тиiмдi импорт алмастыру, кэсiпорындардыц GMP стандарттарына кешуi, жаца жумыс орындарыныц пайда болуы, сондай-а; кластерлеу процесiне тартылган ецiрлерде экономикалы; есу. Жумыс орындарын ;уру, гылым мен бiлiм берудi дамытуына, салы; салынатын базаны улгайтуына, мемлекетке ;аржылы; ЖYKтеменi темендетуге, кластерлер халы;тыц телем кабiлеттiлiгiнiц есуiне, жаца технологиялардыц дамуына, дэрi-дэрмек багасыныц темендеуше, жэне сайып келгенде аурушацды;тыц темендеуше ы;пал етедi. Осылайша, жумыс орындарын ;урудан бастап кластердiц ;урылуы инновациялы; медицинам экеледi Будан бас;а, фармкластерлер импортты алмастыруга ы;пал етедi, ейткеш олардыц ;атысушыларыныц басым белiгi Цаза;станда жергiлiктi ендiрiлген шетелдiк компаниялар. Бiрак; сонымен ;атар, кластер кез келген механизм сия;ты, эрбiр белшектердiц ^тен шыгуына ете сезiмтал, эсiресе, егер мамандардыц жетiспеушiлiгi, нормативтiк-к;ук;ык;тык; базаныц
жетшмегендИ, реттеу ЖYЙесiнiц проблемалары, баганыц тура;сыздыгы . Егер мемлекет осы проблемалардыц барлыгын мойындап, реттейтiн болса, онда Цаза;станда кластерлер дамитын болады. Импорт алмастыру кезецше жеткен соц ендiрушiлер жаца препараттар жасауга жэне нары;ты кецейтуге багытталады[6].
Вестник Ка^НЖУ №1-2019
Кластер фармацевтикалыц нарыада ;атысушыларыныц жалпы кызыгушылыгын аныщтауга жэне шогырландыруга арналган алац болып табылады. Егер мундай кызыгушылык; болса, кластерлер оны ;анагаттандырудыц оцтайлы нус;асын табуга квмектеседi, осылайша саланыц дамуын тездетедi. Кластердiц негiзгi мiндетi — Цазак;стан аумагында iшiнара немесе толы; отанды; препараттарга алмастыру. Кластермен бiрiктiрiлген отанды; вндiрушiлердiц инновациялы; ДЗ эзiрлеуге мYмкiндiктерi болады,,бул клиникалы; зерттеулер нарыгына да, препараттардыц экспортына да оц эсер етедь Кластерлеу экспорт;а арналган отанды; препараттарды тiркеу кезiндегi кедерплер бiртiндеп халы;аралы; тiркеу талаптарын жа;ындату есебiнен квтерiлетiнiнiц алгышарттарын ;алыптастырады[7]. Аз шыгынмен компаниялар взiнiц экспортты; элеуетш арттыра алады. Алайда, бул мацызды жауапкершыжт талап ететiн болаша;тагы жумыс, ал эзiрше бiздiц ;алыптасып отырган кластерлерiмiз гылыми-зерттеулерге ;араганда вндiрiстiк болып отыр. Кластерге ЖYЗдеген тYрлi ;ызмет субъектiлерi бiрiктiрiлуi тиiс. Ал бiзде кептеген кластерлер 10 резиденттен арты; емес[8]. Сонымен ;атар, бiр;атар
кластерлерде шыгарылатын дэрiлер ассортимент Yлкен мэселе тудырады. Кластерлеу нэтижелерi кеп жагдайда мемлекеттiц элеуеттi инвесторларга деген ;атынасымен аны;талатын болады[9].
Цорытынды. Кластерлiк саясатты негурлым тиiмдi ЖYзеге асыру Yшiн капиталына жергiлiктi билiк, коммерциялы; сержтестер жэне стратегиялы; езара ^-;имыл туралы шарттар жасайтын институционалды; жеке инвесторлар ;атыса алатын мемлекеттiк-жеке меншiк эрштестж ;уруды усынады. Бул жагдайда федералды; жэне ецiрлiк билiктiц релi ^ке асырылатын жобаларды ;олдаумен, инвестицияларды ;айтару кепiлдiгiн ;амтамасыз етумен елеулi ;аржылы; салымдарды талап етпейтiн жалпы аны;талады. "Кластердщ барлы; ;атысушылары арасында тэуекелдердi бiркелкi белу инновациялыщ-багытталган кластерлiк ;урылымдарды дамыту Yшiн пэрмендi ынталандыру болуы мYмкiн.Кластерлiк саясатты негурлым тиiмдi ЖYзеге асыру Yшiн капиталына жергiлiктi билж, коммерциялы; серiктестер жэне стратегиялы; езара te-;имыл туралы шарттар жасайтын институционалды; жеке инвесторлар ;атыса алатын мемлекеттж-жеке меншiк эрiптестiк ;уруды усынады.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1 Базуева Е.В., Оборина Е.Д., Ковалева Т.Ю. Обоснование предпосылок формирования и развития высокоэффективных кластеров в региональной экономике: обзор отечественного и зарубежного опыта // Вестник Пермского университета. - 2016. - №2(19). - С. 93-108.
2 Горшенева О.В. Кластеры: сущность, виды, принципы организации и создания в регионах // Экономический вестник Ростовского государственного университета. - 2006. - №1, ч.2. - С. 77-84.
3 Фармацевтический кластер (фармкластер). Режим доступа URL: https://gmpnews.ru/terminologiya/farmklaster/, свободный.
4 Далинчук Н.С. Технология создания кластеров в промышленности: монография / М-во образования и науки РФ, Орлов. Гос. инт экономики и торговли. - Орел: Изд-во ОрелГИЭТ, 2010. - 145 с.
5 Котляров И. Д. Аутсорсинг как особая форма межфирменного сотрудничества // Экономический анализ: теория и практика. -2010. - № 32(197). - С. 22-26.
6 Porter M. Location, Competition, and Economic Development: Local Clusters in a Global Economy // Economic Development Quarterly. -2000. - Vol. 14, Issue 1. - P. 15-20.
7 Хазалия Н.А. Особенности создания фармацевтического кластера // Экономика и управление народным хозяйством. - 2017. -№3(148). - С. 56-59.
8 Дугаржапов З.Б. Институциональные особенности как фактор социально-экономических различий регионов // Вестник Бурятского государственного университета. - 2013. - № 2. - С. 85-89.
9 Третьяк, В.П. Кластеры предприятий: пути создания и результативность функционирования/ В.П. Третьяк. Режим доступа URL: http//ecsocman.hse.ru/text/16210559/, свободный. Дата обращения: 10.11.2011.
Э.А. Серикбаева, К.Е. Сагиндыкова, Ф.Е. Каюпова
Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова
РОЛЬ ИННОВАЦИОННЫХ ПРОЕКТОВ В СОЗДАНИИ ФАРМАЦЕВТИЧЕСКОГО КЛАСТЕРА
Резюме: В современном мире медицина играет важную роль в области медицины, а лекарства используются для профилактики, диагностики и лечения заболевания. Наркотики помогают улучшить качество жизни и увеличить жизнь людей. Фармацевтическое производство является одной из высокотехнологичных и наукоемких отраслей и одним из локомотивов инновационного развития Казахстана. Особенность фармацевтической промышленности по сравнению с другими отраслями требует длительного цикла новых продуктов, так как этот процесс требует большого количества науки и ресурсов. Ключевые слова: фармацевтический кластер, особенности, структура, институциональные взаимосвязи, СR3, потенциала кластеризацииэ
E.A. Serikbayeva, K.E. Sagindykova, F.E. Kayupova
Asfendiyarov Kazakh National medical university
THE ROLE OF INNOVATIVE PROJECTS IN CREATING A PHARMACEUTICAL CLUSTER
Resume: In the modern world, medicine plays an important role in the field of medicine. Drugs are used in the prevention, diagnosis and treatment of the disease. Drugs help improve the quality of life and increase people's lives. Pharmaceutical production is one of the hi-tech and science-intensive industries and one of the locomotives of innovative development of Kazakhstan. The peculiarity of the pharmaceutical industry in comparison with other industries requires a long cycle of new products, as this process requires a great deal of science and resources.
Keywords: pharmaceutical cluster, features, structure, institutional relationships, CR3, clustering potential
