CC BY
0RAQAMLIIQTISODIYOT VA BIZNESDA RAQAMLI TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISHNING
SAMARADORLIGI
Katta o'qituvchi
ABIROVA NARGIZABONU SHAVKATBEK QIZI ALFRAGANUS universiteti abirova.nargizabonu@gmail.com
O'qituvchi PARPIEVA MALIKA MUXAMADJONOVNA Tashkent axborot texnologiyalari universiteti malikaxonparpieva83@gmail.com
Annotatsiya. Maqolada raqamli iqtisodiyot va biznesda raqamli texnologiyalardan foydalanishning samaradorligi yoritilgan. Raqamli iqtisodiyot, biznesda raqamli texnologiyalarga asoslangan, elektron biznes, elektron tijorat bilan bog'langan, raqamli tovar va xizmatlar ishlab chiqarayotgan va taqdim etayotgan iqtisodiy faoliyatdir. Bunda iqtisodiy xizmat va tovarlar uchun hisob-kitoblar elektron pul orqali amalga oshiriladi. Raqamli iqtisodiyot konsepsiyasi atomdan bitga, ya'ni kimyoviy eng kichik zarradan elektron birlikka o'tishga asoslanadi. Raqamli iqtisodiyot tushunchasi - bu iqtisodiy faoliyatning bevosita axborot kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlantirilishi bilan bog'liq bo'lgan raqamli ma'lumotlar vositasida tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko'rsatish samaradorligini oshirishga yo'naltirilgan elektron, internet, tarmoq va virtual iqtisodiyot ko'rinishidagi ijtimoiy-iqtisodiy tizimi, tahlili masalalari yoritib berilgan.
Kalit so'zlar: raqamli, iqtisodiyot,biznes, elektron, internet, tarmoq, texnologiya, innovatsiya, rivojlanish, resurs, aloqa, talab, axborot, kommunikatsiya, platforma, jarayon, xizmatlar, faoliyat, infratuzilma, dinamika, segment, klassik, tahlil, ko'rsatkich, telekommunikatsiya, ijtimoiyiqtisodiy, reyting, parametrlar, ko'nikmalar, statistik, mobil aloqa, baza, stansiya, kontent.
ABSTRACT
The article explores the digital economy and the efficacy of leveraging digital technologies in the realm of business. The digital economy encompasses economic activities rooted in digital technologies within the business sphere, encompassing e-business, e-commerce, and the creation and delivery of digital goods and services. Within this framework, transactions for economic services and products are conducted using electronic currency. Fundamentally, the concept of the digital economy centers on the shift from the physical "atom" to the digital "bit," where even the tiniest chemical particles are translated into electronic units.
The notion of the digital economy represents a socio-economic model, manifesting as an electronic, internet-based, network-oriented, and virtual economy with the primary objective of enhancing the efficiency of goods production and service delivery through digital data. This transformation is intricately linked to the advancement of information and communication technologies. Consequently, this economic system delves into a comprehensive analysis of pertinent issues, elucidating various facets of its operation and impact
Keywords: digital, economy, business, electronic, internet, network, technology, innovation, development, resource, communication, demand, information, communication, platform, process, services, activity, infrastructure, dynamics, segment, classical, analysis, indicator, telecommunication, social- economic, rating, parameters, skills, statistic, mobile, communication, base, station, content.
KIRISH
XXI asrda raqamli texnologiyalar hayotimizning barcha sohalariga mustahkam kirib bordi. Axborot-kommunikatsiya qurilmalarining rivojlanishi, turli xil aqlli robot tizimlarining rivojlanishi, tobora kattaroq hajmdagi ma'lumotlar bilan ishlash qobiliyati va boshqalar. - bularning barchasi yo'nalishga jiddiy ta'sir ko'rsatdi
Zamonaviy iqtisodiyotning rivojlanishi, bunda axborot omili tobora muhim rol o'ynaydi. Bundan tashqari, yirik jahon voqealari ham ko'pincha ushbu tendentsiyalarning kuchayishiga hissa qo'shadi -masalan, COVID-19 pandemiyasi sharoitida kompaniyalar o'zgaruvchan sharoitlarga moslashishga va
turli biznes jarayonlariga raqamli texnologiyalarni joriy etishga o'tishga majbur bo'lishdi - masofaviy ish formatlaridan foydalanish, muntazam jarayonlarni avtomatlashtirish va ko'proq. Yangi vositalarning afzalliklarini tushungan va his qilgan ko'plab kompaniyalar pandemiya tanazzulidan keyin ham raqamli texnologiyalarni rivojlantirish ustida ishlashda davom etmoqdalar. Huquqiy sohada ham o'zgarishlar ro'y bermoqda - maxsus davlat dasturlari ishlab chiqilmoqda, qonunchilik shakllantirilmoqda va takomillashtirilmoqda, raqamli texnologiyalarni rivojlantirish va joriy etishning asosiy yo'nalishlari -boshqaruv, xavfsizlik va boshqa ko'plab sohalar belgilanmoqda.
Zamonaviy dunyoni axborot texnologiyalarisiz tasavvur qilib bo'lmaydi, ular turli sohalarni o'zgartirib, yengillashtirdi, yangi bozor imkoniyatlarini ochdi. Yangi raqamli infratuzilmalarning paydo bo'lishi, kompyuter texnologiyalari va raqamli kommunikatsiyalarning rivojlanishi axborot texnologiyalari sohasida yangi imkoniyatlar yaratadi, ularni jamiyatning ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy, iqtisodiy hayotiga tatbiq etadi, xalqaro iqtisodiyotning yangi tizimini shakllantiradi. Raqamli iqtisodiyot yuqori texnologiyali biznes tuzilmalari tomonidan elektron mahsulotlar va xizmatlar ishlab chiqarish va bu mahsulotlarni elektron tijorat orqali amalga oshirishga asoslangan.
Raqamli iqtisodiyot - bu ishlab chiqarishning asosiy omillari raqamli shaklda taqdim etilgan ma'lumotlar va ularni qayta ishlash va katta hajmlarda foydalanish bo'lgan faoliyat bo'lib, harxil turdagi ishlab chiqarish, texnologiyalar, uskunalar, samaradorlik, sifat va unumdorlikni oshirishga imkon beradi. tovarlar va xizmatlarni saqlash, sotish, etkazib berish va iste'mol qilish. So'nggi yillarda iqtisodiyotni rivojlantirishda ilg'or texnologiyalar va innovatsiyalarning ahamiyati oshib bormoqda. Eng yangi texnologiyalar ishlab chiqarish va biznes jarayonlarining samaradorligini oshirishi mumkin. Eng yangi texnologiyalar inson faoliyatining barcha yangi sohalari va sohalariga kirib borishi bilan an'anaviy yondashuvlar va ish uslublari o'zgaradi(2).
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining (AKT) paydo bo'lishi va tarqalishi global iqtisodiyotga shu qadarta'sir ko'rsatdiki, yangi bir hodisa - raqamli iqtisodiyot paydo bo'ldi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari ta'siri ostida odamlarning turmush tarzi o'zgara boshladi, foydalanuvchilar o'rtasidagi aloqalar o'zgardi - turli jug'rofiy mintaqalar, faoliyat sohalari va boshqalardagi odamlar o'rtasida aloqa o'rnatish imkoniyati paydo bo'ldi. Bu raqamli iqtisodiyotning asosi bo'lgan axborot aloqalarining jadal o'sishi.
Raqamli texnologiyalarning ta'siri global miqyosda ham, mahalliy darajada ham seziladi. Raqamli iqtisodiyot yangi ishlab chiqarishlarning kombinatsiyasi sifatida global iqtisodiyotning tez o'sib borayotgan qismidir. Yangi texnologiyalar yaxshi tashkil etilgan xo'jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining ba'zi jihatlariga o'zgartiruvchi ta'sir ko'rsatadi, bu asosan ishlaydigan mexanizmlarni -aloqa vositalarini yoki sanoat mashinalarini raqamli yoki raqamli mexanizmlarga almashtirish, shuningdek, ularni yanada modernizatsiya qilishdan iborat. Raqamli iqtisodiyotning o'sishi raqamli va mobil texnologiyalar bilan bevosita bog'liq bo'lgan bir qator bozorlarning o'sishi bilan bog'liq. Texnologiyalar rivojlanishining hozirgi bosqichida va bozorlarning hozirgi holati sharoitida raqamli iqtisodiyotni maqsad sifatida emas, balki iqtisodiy faoliyat samaradorligini oshirish vositasi sifatida ko'rib chiqish kerak. Zamonaviy raqamli iqtisodiyot yangi biznes modellarini taklif qiladi va boshqaruv mexanizmlarini o'zgaruvchan voqelikni aks ettirish uchun o'zgartirish zarurligini ta'kidlaydi.
ADABIYOTLAR SHARHI
Iqtisodiyot va jamiyatning "raqamlashtirish" jarayoni (ingliz tilida - digitization ya'ni, raqamlashtirish, ba'zan esa digitalization ya'ni raqamlashtirilishi ma'nosini bildiradi) haqida gapirganda, birinchi navbatda, terminologiyaga aniqlik kiritish kerak. Eng keng ma'noda "raqamlashtirish" jarayoni, odatda, raqamli texnologiyalarni keng qo'llash va assimilyatsiya qilish tashabbusi bilan boshlangan ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishni anglatadi.
Raqamli iqtisodiyot tushunchasiga bir qator ta'riflar berilgan. Jumladan, professor V.lvanov "Raqamli iqtisod - haqiqatimizni to'ldiradigan virtual muhit," deb ta'rif bergan. Professor D.Kungurovning fikricha, "raqamli iqtisod" atamasiga ikkita - klassikva an'anaviy yondashish mavjud.
Raqamli texnologiyalar asosida iqtisodiyotning va elektron tovar va xizmatlar eksklyuziv dornen tavsiflovchi raqamli iqtisodiyot: birinchi yondashuv "klassik" deb nomlanib, klassik misollar -teletibbiyot, masofaviy ta'lim, dori-darmonlarni sotish (filmlar, televizorlar, kitoblar va boshqalar). Ikkinchi yondashuv: "raqamli iqtisod" ilg'or raqamli texnologiyalardan foydalangan holda iqtisodiy
ishlab chiqarishdir. M.L. Kalujskiy raqamli iqtisodiyot - iqtisodiy internet faoliyati, shuningdek, shakllari, usullari, vositalari va uni amalga oshirish aloqa muhitidir, deb ta'riflagan.
Manbalarda keltirilishicha "Raqamli iqtisodiyot" iqtisodiyotning bunday turi ma'lum darajada amalda ishlaydigan turdagi model hisoblanadi. Raqamli iqtisodiyot - bu ishlab chiqarish kompleksi, inson uchun hayot va qulaylikni ta'minlaydigan mahsulot va xizmatlarni yaratadigan ishlab chiqarish tizimi bo'lib, u yerda ma'lum bir kiber-jismoniy (kiberfizicheskaya) tizim paydo bo'ladi. Fikrimizcha, raqamli iqtisodiyot bu ishlab chiqarish kompleksi insonlar uchun qulayliklarni ta'minlaydigan mahsulot va xizmatlarni yaratadigan virtual muhit bo'lib, raqamli texnologiyalardan foydalangan holda iqtisodiy ishlab chiqarish tizimi sanaladi.
Raqamli iqtisodiyotga bo'lgan qiziqish jamiyat va iqtisodiyotda ro'y bergan jiddiy o'zgarishlartufayli sezilarli darajada o'sdi. Zamonaviy texnologiyalar va platformalar mijozlar, hamkorlar va davlat tashkilotlari bilan shaxsiy muloqotni minimallashtirish hisobiga korxonalar va jismoniy shaxslarga xarajatlarni qisqartirishga yordam berdi, shuningdek, o'zaro muloqotni yanada tez va oson yo'lga qo'yishga imkoniyatyaratdi. Natijada tarmoq resurslariga asoslangan, raqamli yoki elektron iqtisodiyot paydo bo'ldi(l).
«Raqamlashtirish» so'zi aslida yangi atama bo'lib, innovatsion boshqaruv va ish yuritish jarayoniga IT yechimlarning jalb etilishini, buning samarasi o'laroq esa internet buyumlardan tortib, elektron hukumatgacha bo'lgan barcha tizimlarda axborot texnologiyalarini qo'llashni ko'zda tutadi.
METODOLOGIYA
Global iqtisodiy tizimda ham, alohida bozorlar va korxonalar iqtisodiyotida ham yangi xususiyatlarni keltirib chiqaradigan texnologik o'zgarishlar bilan bog'liq. Raqamli texnologiyalar biznesda inqilobga olib keldi. Yangi raqamli iqtisodiyot an'anaviy iqtisodiyotdan tubdan farq qiladigan qoidalarga asoslanadi. Iqtisodiy sub'ektlar doimiy o'zgarib turadigan muhit sharoitida ishlashga majbur bo'ladilar va bunday sharoitlarda rivojlanish biznesning strategik va taktik darajada dinamik o'zgaruvchan muhitga doimiy moslashishini anglatadi (2).
Raqamli axborot texnologiyalarining biznesga ta'sirini aniqlash va kompaniyaning raqamli iqtisodiyot muammolariga javob berish usullarini taklif qilishdir. Raqamli iqtisodiyot ishlab chiqarish, savdo, transport va moliyaviy xizmatlar, ta'lim, sog'liqni saqlash, ommaviy axborot vositalari va boshqalarga katta ta'sir ko'rsatadi. Texnologiyalar odamlar va tashkilotlarga turli yo'nalishlarda imkoniyatlar beradi, g'oyalar yaratish va tarqatish, rivojlantirish va rivojlantirish imkonini beradi. innovatsiyalarni tijorat faoliyatiga kiritish va joriy etish.
Axborot raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi axborot bozorini rivojlantirish jarayoni bilan uzviy bog'liqdir. Axborot bozorini tijorat asosida intellektual mehnat mahsulotlarini sotib olish va sotish bo'yicha iqtisodiy, huquqiy va tashkiliy munosabatlar tizimi sifatida tavsiflash mumkin. Jamiyatni axborotlashtirish va raqamlashtirishning o'sishi bilan iqtisodiyotda axborot industriyasi ustunlik qila boshladi, ishlab chiqarish tobora innovatsion va intensiv bo'lib bormoqda. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida band bo'lganlar soni yildan-yilga ortib bormoqda. So'nggi o'n yilliklarda jamiyatni axborotlashtirishni rag'batlantiruvchi asosiy omil - bu o'sishdir apparat va dasturiy ta'minotning mavjudligi, tarmoq texnologiyalarini ishlab chiqish. Axborot bozorining jadal rivojlanishiga dasturiy mahsulotlarni ishlab chiqishda biznesning jadal o'sishi sezilarli ta'sir ko'rsatdi.
Raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi raqobatning yangi turi - giperraqobatning paydo bo'lishiga olib keldi. Giperraqobatning tizimli elementlari ko'p bosqichli va ko'p o'lchovli, yangi bilimlar (kompetentliklar), boshqaruvchanlik, dinamizm, moslashuvchanlik, harakatchanlik, innovatsiya, samaradorlik va boshqalar bo'lib, ular jahon yetakchilari va texnologik rivojlangan transmilliy kompaniyalarning globallashuv afzalliklarini belgilaydi.
Axborot bozori tashkilotlarning biznes jarayonlarini optimallashtirish uchun ma'lumotlarni ishlab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va uzatish uchun innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqish bo'yicha universal bo'lmagan funktsiyalarni bajaradigan tuzilmalar raqobatining maxsus usullaridan foydalanadi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) korxonalarga biznes jarayonlarini optimallashtirish imkonini beradi. Makroiqtisodiy darajada AKTning ta'siri jahon iqtisodiyotidagi tendentsiyalarni, shu jumladan foydalanishni hisobga oladigan davlatlar va mintaqalar iqtisodiyotini rivojlantirishning yangi
yo'nalishlarini tanlash zarurligini tushuntiradi. Raqamli iqtisodiyot an'anaviy iqtisodiyotga xos bo'lgan qator cheklovlarni yengib o'tishga qodir.
Raqamli mahsulotlar cheksiz ko'p odamlar tomonidan nusxalanishi va ishlatilishi mumkin va ular iste'molchi xususiyatlarini yo'qotmaydi va bu xususiyatlarni almashish va baham ko'rishda ko'pincha yaxshilanadi. Bunday holda, moddiy mahsulotlarni bir vaqtning o'zida bir nechta odam ishlatishi mumkin emas va ish paytida a§inma va yirtiqqa duchor bo'ladi. Internetdo'konlar odatiy savdo maydonchalariga xos bo'lgan hududlarda va shuning uchun assortimentning kengligida cheklovlardan qochish imkonini beradi.
Ma'lumotlarning kompaniya boshqaruviga ta'siri kuchayishi bilan undan foydalanish usullarîni qo'shimcha tekshirish talab etiladi. Hozirgi kunda kompaniyalarning tashkiliy va boshqaruv muammolarini hal qilish, biznes jarayonlarini yo'lga qo'yish tobora qiyinlashmoqda.
Raqamli iqtisodiyot kompaniyalarfaoliyatida bir qator muhim o'zgarishlarni amalga oshirdi:
1. muhim qayta manbaga aylangan axborot ishlab chiqarish omilining paydo bo'lishi;
2. Tovar va omil sifatidagi ma'lumotlar bahoga ega bo'lgani uchun ishlab chiqarish xarajatlarining oshishi
3. AKTdan foydalanish orqali tranzaksiya xarajatlarini kamaytirish;
4. AKTga asoslangan ishlab chiqarishni joriy etishda inson omilining ahamiyatini oshirish;
5. Informatsion resursdan faol foydalanish orqali noaniqlik omilining ahamiyatini kamaytirish.
An'anaviy iqtisodiyotda ishlab chiqaruvchi va xaridor o'rtasidagi munosabatlarda asosiy rolni ishlab
chiqaruvchi o'ynadi, chunki u mahsulot g'oyalarini shakllantirishga tegishli edi. Xaridor allaqachon ishlab chiqarilgan va ishlab chiqaruvchi tomonidan taklif qilingan imtiyozlar ro'yxatidan tanlov qildi. Raqamli iqtisodiyotda zamonaviy xaridor yangi iste'mol qiymatini yaratish, yangi mahsulot va xizmatlar uchun g'oyalar yaratish jarayonining ishtirokchisi bo'lish imkoniyatiga ega.
Iste'molchi bilan yaqinroq o'zaro munosabatlarga o'tishni ishlab chiqarish korxonalarining biznes muhitini o'zgartirish uchun mantiqiy qadami deb ta'riflash mumkin. Ishlab chiqarish kompaniyalari iste'molchi bilan tobora ko'proq hamkorlik qila boshladilar (mahsulot dizaynini yaratish, individual buyurtma bo'yicha mahsulot ishlab chiqarish, mahsulotning yangi funksionalligini ishlab chiqish va boshqalar). G. Chezboro tomonidan ishlab chiqilgan "ochiq innovatsiyalar" konsepsiyasi ham raqamli iqtisodiyot keltirib chiqaradigan o'zgarishlar bilan bog'liq. Ochiq innovatsiyalar iste'molchilar biznesini innovatsiyalarni yaratish jarayoniga faol jalb qilish jarayonida kuzatilishi mumkin, bunda kompaniyalar nafaqat ichki g'oyalardan (xodimlaming g'oyalari), balki tashqi (iste'molchilarning g'oyalari) ham foydalanadilar. Bilim raqamli iqtisodiyotda strategik muhim aktivdir. Ular turli sohalardagi kompaniyalarning barqaror iqtisodiy rivojlanishida asosiy roi o'ynaydi. Shu munosabat bilan korporativ bilimlarni kompaniya boshqaruv tizimiga integratsiyalashning zamonaviy vositalari va usullari asosida biznesni rivojlantirish strategiyasini ishlab chiqishda yangi yondashuvlarni shakllantirish maqsadga muvofiqdir. Bilimlarni boshqarish boshqaruv tizimidagi eng muhim faoliyat turlaridan biri sifatida intellektual qadriyatlarni shakllantirishga, korxonalarning tashkiliy, iste'mol va inson kapitalini rivojlantirishgayo'naltirilgan bo'lishi kerak. Intellektual aktivlardan intensiv foydalanish kompaniyaning asosiy vakolatlari tizimini birgalikda tashkil etuvchi ichki va tashqi kompetentsiyalarni shakllantirish imkoniyatlarini beradi. Raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi ichki va tashqi biznes muhitiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Axborotkommunikatsiya texnologiyalari sohasida tub o'zgarishlar mavjud bo'lib, ular kompaniya faoliyatining turli yo'nalishlarida o'z ifodasini topmoqda. Internet hatto yangi va kichik kompaniyalarga o'z mahsulotlarini butun dunyo bo'ylab sotishga imkon beradi. Kompaniyalar nisbatan kichik kapital qo'yilmalar bilan tez paydo bo'lishi va rivojlanishi mumkin.
Axborot texnologiyalari xarajatlarni kamaytirishga, iqtisodiyotning deyarli barcha tarmoqlarida mehnat unumdorligi va unumdorligini sezilarli darajada oshirishga yordam beradi. Raqamli iqtisodiyotda kompaniyalarning bozordagi mavqei murakkablashmoqda, strategik qarorlarni qabul qilishda xavf va noaniqlik kuchaymoqda. Bu holat texnologik darajadagi dinamik o'zgarishlar, raqobatning kuchayishi, davlatning iqtisodiyotga ta'siri tufayli beqaror sharoitlar bilan bog'liq. Raqamli iqtisodiyotga xos texnologik o'zgarishlar ishlab chiqaruvchilar va xaridorlar uchun biznesning yangi bozor qoidalarini yaratadi. Raqamli iqtisodiy muhitda kompaniyalar doimiy ravishda yangi raqobatbardosh strategiyalarni izlashlari va raqobat samaradorligini oshirishlari kerak. Yangi sharoitda
omon qolish va rivojlanish uchun kompaniyalar raqamli axborot texnologiyalari sohasidagi o'z malakalarini oshirishlari kerak(l) NATIJALAR
Korxonaning biznesda raqamli texnologiyalardan asosiy maqsad, bizningcha, uning raqobatbardoshligini oshirish va ishlab chiqarish faoliyatining iqtisodiy samaradorligini oshirish uchun shart-sharoitlarni taominlashdan iborat. Biznesda raqamli texnologiyalardan vazifasining maqsadiga muvofiq korxonalarni quyidagicha tasniflash mumkin(4): -raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishni tashkil etish;
-yuqori samaradorlikka, ishlab chiqarish va tashkiliy jarayonlarning moslashuviga erishish; -korxonaning investitsion jozibadorligini oshirish;
-korxonaning iqtisodiy samaradorligini kafolatlaydigan boshqaruv tizimining moslashuvchanligi va shaffofligini oshirish va boshqalar.
Korxonaning biznesda raqamli texnologiyalarni loyihalash uchun raqamli texnologiyalarning korxonada joriy etilishining mavjudligi va maqsadga muvofiqligi mezoniga ko'ra tasnifini ishlab chiqish kerak. Shunday qilib, asosiy raqamli texnologiyalar uchta guruhga birlashtirilgan(4).
1-jadval
Raqamli texnologiyalarning guruhlanishi_
Guruhlarning nomlanishi Ushbu guruhlar tavsifi
Asosiy texnologiyalar bu korxonalarni raqamli o'zgartirish mumkin bo'lmagan texnologiyalar (bulutli texnologiyalar, simsiz aloqa texnologiyalari, qog'ozsiz texnologiyalar va boshqalar);
Muhim texnologiyalar bu korxonaning to'liq raqamli transformatsiyasini taominlaydigan texnologiyalar (katta ma'lumotlar, bulutli hisoblash, uchuvchisiz texnologiyalar va boshqalar);
llg'or texnologiyalar "analog" dan raqamli korxonaga o'tishni amalga oshiradigan texnologiyalar (sunoiy intellekt, neyron tarmoqlar, taqsimlangan ma'lumotlar registrlari, mashinalarni o'rganish va boshqalar)
Biznesda raqamli texnologiyalar korxonalarning daromadlarini va investitsion jozibadorligini yaxshilashda muhim roi o'ynadi. Yuqori texnologiyali ishlab chiqarish, ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish, boshqaruvda ma'lumotlar bazasidan oqilona foydalanish kabi imkoniyatlari bilan raqamli texnologiyalar har qanday korxona uchun ularning samaradorligiga katta ta'sir etuvchi omil hisoblanadi.
Bundan tashqari, COVID-19 davrida raqamli texnologiyalarni tezda tatbiq etgan kompaniyalar inqiroz davrida o'z daromadlarini himoya qilish yoki xatto oshirishga muvaffaq bo'lishdi. Ammo yuqorida sanab o'tganimizdek raqamli texnologiya jarayonini bir qancha xususiyatlar, korxona ko'lami, mahsulot turlari, raqobat muhiti, moliyaviy manbaalar kabilarni e'tiborga oigan holda boshlash maqsadga muofiq sanaladi. Sanoat korxonalarining raqamli texnologiyasi o'zining ijobiy tomonlari va olib kelishi mumkin bo'lgan ehtimoliy xavflarga ega bo'lib, ular jadvalda keltirilgan.
2-jadval
Raqamli texnologiyaning ijobiy tomonlari va ehtimoliy xatarlari
Ijobiy tomonlar Xatarlar
Raqamli texnologiyalar, sunoiy intellekt, sanoat buyumlari interneti, katta ma'lumotlarni tahlil qilish, uchuvchisiz havo, suv va yer transporti. Qarzga olingan import texnologiyalariga bog'liqlik, o'z vakolatlarining pasayishi, apparat va dasturiy taominotda yashirin "xatcho'plar" ga ega bo'lish imkoniyati.
Yangi savdo bozorlari, biznes modellari, innovatsion ishlab chiqarishlar, ommaviy axborot xizmatlari va xizmatlari Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar kompaniyalari tomonidan innovatsion bozorlarni erta egallash imkoniyati
Mehnat unumdorligining o'sishi, ishlab chiqarish samaradorligi, avtomatlashtirish, robotlashtirish Ish joylarini qisqartirish, ayrim mutaxassisliklami yo'q qilish, ishsizlik, ijtimoiy keskinlik
Xizmatlar samaradorligini va standartlashtirishni Huquqiy noaniqlik, firibgarlikning kuchayishi,
oshirish, vositachilarni yo'q qilish, transport, tibbiyot, taolim va xizmat ko'rsatish sohasini yo'q qilish axloqiy muammolar, ijtimoiy tabaqalanish
Katta ma'lumotlarni tahlil qilish, raqamli identifikatsiya, xizmatni sozlash Maxfiylikning yo'qolishi, intruziv reklama, korxonalarning maxfiy ma'lumotlari va fuqarolarning shaxsiy ma'lumotlarining tarqalishi
1 nvestítsiyalar, startaplar, raqamli pullar, faoliyatning yangi sohalari, yangi texnologik tartib Tashqi iqtisodiy boshqaruv, raqamli globalizm, raqamli mustamlaka
Raqamlashtirish jarayoni keltirishi mumkin bo'lgan foyda va zararlar riskini to'g'ri baholashdan so'ng ushbu jarayonni joriy qilish rejasi tuziladi. Umumiy holatda raqamli korxona konseptsiyasi va strategiyasini ishlab chiqish quyidagi bosaichlarda amalea oshiriladi. Korxonaning raqamli texnologiyasi bir necha bosqichlardan o'tadi (l-rasm)u
1-rasm. Korxonalarni raqamli texnologiyalash bosqichlari
- Raqamli korxona kontseptsiyasi va strategiyasini ishlab chiqish. Korxonaning ning joriy holatida raqamli texnologiyalardan foydalanish darajasini baholash va aniq maqsadlarni belgilash. Belgilangan maqsadlardan kelib chiqqan holda amalga oshirilishi lozim bo'lgan ishlar ketma ketligini va strategiyasini tuzib chiqish.
- Axborot tahlili. Ko'p funktsiyali mutaxassislar jamoasi yordamida ma'lumotlarni tahlil qilish, keyinchalik to'plangan ma'lumotlardan tashkilotning ishlashi, qarorlar qabul qilish, intellektual tizimlarni loyihalash, mahsulotlarni takomillashtirish, yangi takliflar va xizmatlarni yaratish uchun foydalanish kerak.
- Kerakli resurslarni aniqlash - maqsadga erishish uchun zarur resurslarni batafsil aniqlash, biznes jarayonlarini takomillashtirish uchun mutaxassislarni jalb qilish va o'qitish, yangi texnologiyalarni joriy etish strategiyalarini ishlab chiqish kerak.
- G'oyaning hayotiyligini sinab ko'rish va biznes qiymatini ko'rsatish uchun dastlabki tajriba loyihalarini yaratish. Mahsulotlar, jarayonlar va korxonalarning raqamli dublikatlarini ishlab chiqish.
- Raqamli texnologiyani jadallashtirish , olib borilayotgan loyihalarning rentabelligini ta'minlash uchun universitetlar, raqamli texnologiyalar sohasidagi yetakchi firmalar bilan hamkorlik qilish, raqamli startaplar bilan ishlash zarur. Olingan tajriba ni tahlil qilish asosida raqamli korxonaning tugallangan kontseptsiyasini aniqlang.
- Raqamli korxonaga aylantirish. Anoanaviy korxonani raqamli korxonaga aylantirish uchun menejment tuzilmasi va funktsiyalarini aniq tartibga solish, yuqori menejmentning aniq rahbariyati, majburiyatlari va qarashlari talab qilinadi. Raqamli innovatsiyalarga qarshi turish imkoniyatini bartaraf etadigan xodimlarni rag'batlantirish tizimini ishlab chiqish . Raqamli madaniyatni rag'batlantirish kerak: barcha xodimlar raqamli sanoat muhitida ishlay olishlari, yangi texnologiyalarni sinab ko'rishga tayyor bo'lishlari, asbob-uskunalar bilan ishlashning yangi usullarini o'rganishlari kerak.
- Ishlab chiqarishni raqamliga o'zgartirishni amalga oshirish uchun ishlab chiqarish tizimlarining gorizontal va vertikal integratsiyasi zarur va hozirda foydalanilayotgan axborot tizimlarining muhim qismi ma'lumot almashishi mumkin, ammo ularning muvofiqligi korxona ichida ham, o'zaro ta'sir qiluvchi korxonalar o'rtasida ham barcha darajalarda taominlanishi kerak. Yagona axborot makonini yaratish korxonalarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimlari va sanoat uskunalari o'rtasida tezkor va o'z vaqtida axborot almashish imkoniyatini beradi. Raqamli ishlab chiqarishda mahsulotlar individual buyurtmalar bo'yicha ishlab chiqarilishi mumkin, shuning uchun iste'molchi o'zaro ta'sirning bevosita ishtirokchisi va shuning uchun qiymat zanjirining elementi bo'ladi(4).
Yuqoridagi texnologik tendentsiyalar va tasniflarga asoslangan biznesni raqamli o'zgartirishning asosiy yondashuvlarini sarhisob qilganda, korxonani raqamli o'zgartirish modellarining quyidagi turlarini aniqlash mumkin: jarayon, tarmoq, texnologiya, matritsa.
XULOSA
Xulosa o'rnida ta'kidlash joizki, iqtisodiyot tarmoqlariga raqamli texnologiyalarni joriy etish natijasida qator ustunliklarga ega bo'lib ular quyidagilarda o'z ifodasini topadi: xorxonalar faoliyatini avtomatlashtirilishi va jarayonning to'liq raqamlashtirilishiga erishilishi natijasida raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqariladi, ishlab chiqarish va mehnat resurslaridan samarali va tejamkorlik bilan foydalanish yo'lga qo'yiladi, korxonalar investitsion jozibadorligi va ishlab chiqarish jarayonining shaffofligi ta'minlanadi.
Biznes korxonalarida raqamlashtirish jarayoni o'ziga hos xususiyatlarga egaligi, moliyaviy resusrlar va shartli infratuzilmaga muhtojligi nuqtai nazaridan ehtimoliy yo'qotishlarga olib kelishi ham mumkinligi ayniqsa O'zbekistondek rivojlanayotgan mamlakatda faoliyatini olib boradigan korxonalarda ushbu jarayonni to'g'ri rejalashtirish, raqamli transformatsiyalash strategiyasini to'g'ri shakllantirish, ushbu jarayonni korxona holatiga va faoliyatturiga muofiq holatda rejalashtirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Biznesda raqamli texnologiyaning tegishli modellaridan, yani jarayon, tarmoq, texnologik modellaridan birini tanlash esa biznes korxonalarida bajarilishi kerak bo'lgan ishlarni spetsifikatsiya qilishga, samaradorlikni izchillikda va aniq belgilangan harakatlar rejasi orqali oshirish imkonini beradi.
Shunday ekan, korxonalarda biznesda raqamli texnologiyalarni amalga oshirish uchun quyidagilar taklif etiladi:
1. mehnat jarayonida zarur kompetentsiyaga ega bo'lgan yuqori malakali ishchilardan iborat jamoaga ega bo'lish;
2. mavjud sharoit va vaqtni inobatga olgan holda innovatsion mehnat vositalari va ob'ektlari bilan eng samarali uyg'unlashishga imkon beruvchi usullar, uslublar va chora-tadbirlar majmuini ishlab chiqish;
3. Ishlab chiqarishni raqamli texnologiya qilish sur'atlarini oshirish zaruratidan kelib chiqqan holda, manfaatdor tashkilot va korxonalar, ixtisoslashtirilgan oliy ta'lim muassasalari, kasb-hunar maktablari bilan faol hamkorlikni yo'lga qo'yish zarur.
Raqamli iqtisodiyot va biznesda raqamli texnologiyalardan foydalanishning samaradorligi shuni ko'rsatadiki, bir vaqtning o'zida keng sohalarda rivojlanmoqda va cheklangan miqdordagi kompaniyalar tomonidan, ularga maxsus vakolatlar va resurslar berilgan bo'lsa ham, odatda qurilmaydi. Shuning
uchun raqamli iqtisodiyotd va biznesda raqamli texnologiyalardan foydalanishning asosiy rolni kuchli tadbirkorlik va innovatsion yondashuvga ega bo'lgan xususiy biznes egallashi, davlat esa xususiy tashabbus uchun infratuzilma va sharoit yaratishi bilan shug'ullanish kerak. ADABIYOTLAR RO'YHATI
Ismoilova Gulnora Fayzullaevna. Parpieva Malika Muxamadjonovna. Davlat statistika qo'mitasi huzuridagi Kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar institutining "O'zbekiston statistika axborotnomasi" ilmiy elektron jurnaii. 2022 yil, 2-son. "O'zbekistonda raqamli iqtisodiyot rivojlanishida raqamli texnologiyalarning ahamiyati".
Parpieva Malika Muxamadjonovna. Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishda innovatsiyalarning roli. Davlat statistika qo'mitasi huzuridagi Kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar institutining "O'zbekiston statistika axborotnomasi" ilmiy elektron jurnaii. 2022 yil, 3-son.
Raqamli iqtisodiyot: yangi biznes imkoniyatlari Shukurullo Yo'ldoshmaxmudov Xurshid o'g'li "O'zbekistonda ilm-fanning rivojlanish istiqbollari" xalqaro ilmiy-amaliy anjumani 2022 yil 30 noyabr / scientists.uz
Qodirov Sardorbek Isroiljon o'g'li. Sanoat korxonalarida raqamli texnologiyalardan foydalanishning xususiyatlari. "Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar" (Economics and Innovative Technologies) ilmiy elektron jurnaii.
V. A. Plotnikov, Proceedings of St. Petersburg State University of Economics, 4 (112), 16-24 (2018). "Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842 May 2022 / Volume 3 Issue 5 Nurbek Ochildiyev.
Electronic (digital) economy. Appendix to the medium-term program of social and eco-nomic development of Russia to 2025 "risk system growth strategy"
Brynjolfsson E and Kahin, B, eds. (2002). Understanding the Digital Economy. Massach usetts Institute of Technology, Cambridge, MA
Бойко, И.П. Экономика предприятия в цифровую эпоху/И.П. Бойко, М.А. Евневич, А.В. Колышкин
//Российское предпринимательство. Том 18, -2017. - №7. - С. 1127-1130.
O.V.Kitova, Digital Transformation of Business
http://digitaleconomy.ru/images/easyblog_articles/320/kitova.pdf
EXTENDED ABSTRACT
The article presents an in-depth exploration of the digital economy and its profound influence on the business landscape. In an era dominated by digital transformation, understanding the effectiveness of leveraging digital technologies is paramount. The digital economy, a complex and multifaceted concept, serves as a cornerstone for a wide array of economic activities deeply rooted in digital technologies within the business sphere. This all-encompassing phenomenon encompasses various critical components, including e-business, e-commerce, and the creation and delivery of digital goods and services. It's important to note that within this dynamic framework, the conduct of transactions for economic services and products is primarily facilitated through electronic currency, marking a monumental shift from the traditional physical "atom" to the digital "bit." This transformation signifies that even the smallest of chemical particles can now be translated into electronic units, underscoring the revolutionary nature of the digital economy.
Beyond its technological underpinnings, the concept of the digital economy represents a socioeconomic model that materializes as an electronic, internet-based, network-oriented, and virtual economy. Its core objective lies in enhancing the efficiency of goods production and service delivery through the strategic use of digital data. This transition is deeply intertwined with the evolution and widespread adoption of information and communication technologies, shaping the way businesses operate and compete in the global marketplace.
As such, this economic system demands a comprehensive and meticulous analysis of a myriad of pertinent issues that impact its operation and have far-reaching implications. This includes examining the intricacies of digital security, privacy concerns, the changing nature of work, and the ever-evolving role of government regulation in this digital era. Furthermore, it is crucial to delve into the nuanced ways in which the digital economy influences consumer behavior and the broader socio-economic landscape. Thus, this article aims to provide a holistic and in-depth understanding of the digital
economy's multifaceted dynamics and its profound implications on businesses, economies, and societies worldwide. By delving deeper into these multifarious aspects, it aspires to contribute to a more profound discourse on the ever-evolving digital economy.
