CC BY
1TEXNIKA OLIY TA'LIM MUASSASALARIDA FIZIKA O'QITISH METODIKASINI INTEGRATIV YONDASHUV ASOSIDA TAKOMILLASHTIRISH.
1E.Xujanov, 2To'raxo'jayev Anvarxon Abbosxo'ja o'g'li
1Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti, Fizika va astronomiya o'qitish metodikasi kafedrasi mudiri, dotsent, pedagogika fanlari bo'yicha falsafa doktori,
dotsent
2Toshkent davlat texnika universiteti Qo'qon filiali asissent o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.1099103 7
Annotatsiya. Ushbu maqola texnika oliy ta 'lim muassalaridfizika o 'qishtish metodikasini integrativ takomillashtirish talabalarning qiziqishlarini va umumiy o'rta ta'lim maktablarida olgan bilimlarini yanada mustahkamlash hamda kasbiy komponentlikni shakllantiradi. Oliy matematika, kimyo va fizika kurslalarining dasturlari asosida tanlangan mavzulari asosida integrative yondashuv asosida qo 'llash hamda qo 'llangan topshiriqlarni mavzulararo bog 'lash orqali talabalarning fanlarga bo'lgan qiziqishi oshirish hamda DTS talablarini bajarishda muhandislarning mutaqilfizkirlashini oshirishga imkon yaratadi. Bu esa fizika fanini geografiya, biologiya, kimyo va mavzulararo bog 'liqlikni rivojlantirishda masala, test integrativ bog 'lanish asosida ko 'rib chiqish orqali talabalarda fanning metodik sistemasi takomillashtiriladi.
Kalit so'zlar: dasturdagi mavzuga oid integrativ topshiriqlar, reproduktiv, produktiv va ijodiy topshriqlar, xulosa chiqarish, yozilgan javoblarni izohlash, topilgan javoblar ustida tahlil va xulosa qilish, hamda kasbiy tayyorgarlikni shakllantirish.
Аннотация. В данной статье интегративное совершенствование методики преподавания физики в технических вузах позволит еще больше укрепить интересы учащихся и знания, полученные ими в общеобразовательных школах, а также сформировать профессиональную составляющую. Использование тем, выбранных на основе программ курсов высшей математики, химии и физики на основе интегративного подхода и связывающих используемые задания между собой, позволяет повысить интерес студентов к науке и повысить самостоятельность мышления. инженеров при выполнении требований DTS. Это означает, что методическая система науки студентов будет совершенствоваться за счет учета проблемных, тестовых и интегративных связей в развитии географии, биологии, химии и межпредметных связей физических наук.
Ключевые слова: интегративные задания, связанные с темой в программе, репродуктивные, продуктивные и творческие задачи, составление выводов, интерпретация письменных ответов, анализ и заключение по найденным ответам, формирование профессиональной подготовки.
Abstract. In this article, the integrative improvement of the methodology of teaching physics in technical higher education institutions will further strengthen the interests of students and the knowledge they have acquired in general secondary schools, as well as form a professional component. Using the topics selected on the basis of the programs of higher mathematics, chemistry and physics courses based on an integrative approach and connecting the used tasks with each other, it makes it possible to increase the interest of students in science and to increase the independent thinking of engineers in fulfilling the requirements of DTS. This means that students' methodical system of science will be improved by considering the problem, test and integrative connection in the development of geography, biology, chemistry and inter-subject connection of physical science.
Keywords: integrative tasks related to the topic in the program, reproductive, productive and creative tasks, drawing conclusions, interpreting written answers, analyzing and concluding on the answers found, and forming professional training.
Adabiyotlar tahlili
I. R. Asqarov, N.X. To'xtaboyev, K. G'. G' Opirovlar tomonidan yozilgan "Kimyo" 7-sinflar darsligidagi kimyoning asosiy tushuncha va qonunlari-modda haqida tushuncha, atom tuzilishi, atom-molekular ta'limot, atom va molekulalaming realligi (mavjudligi), kimyoviy element, kimyoviy belgi, atomlarning o'lchami. nisbiy va absolut massa, oddiy va murakkab moddalar, moddaning agregat holatlari, kimyoviy formula va undan kelib chiqadigan xulosalar, valentlik, indekslar haqida tushuncha, molekulalaming o'lchami, nisbiy va absolut massasi, mol va molar massa, avogadro doimiysi, moddalarning xossalari: fizik va kimyoviy o'zgarishlar, kimyoviy reaksiyalaming sodir bo'lishi, kimyoviy reaksiya tenglamalari, koeffitsientlar, anorganik birikmalarning eng muhim sinflari, oksidlar, kislorod - oddiy modda asoslar, kislorodning kimyoviy xossalari. biologik ahamiyati va ishlatilishi, kislorodning tabiatda aylanishi. havo va uning tarkibi. havoni ifloslanishdan saqlash kislotalar va tuzlarning genetik bog'lanishi, kislotalar haqida dastlabki tushunchalar, kisorod, vodorod, suv va eritmalarning suv - murakkab modda. fizik va kimyoviy xossalar, eritmada erigan moddaning massa ulushi, foiz, molar konsentratsiyasi oksidlarning tarkibi, tuzilishi va nomlanishi, asoslaming tarkibi, tuzilislii va nomlanishi, kislotalar tarkibi, tuzilishi va nomlanishi, tuzlar tarkibi, tuzilislii va nomlanishi, tuzlaming olinislii va xossalari boblar yuzasidan testlar, mavzuga doir masalalar, bobga doir laboratoriya ishlari, takrorlash uchun test topshiriqlariga doir ma'lumotlar keltirilgan[1].
N.Sh.Turdiyev, Y.M.Asadov, S.N.Akbarova, D.Sh.Temirovlar tomonidan yozilgan "Umumiy o'rta ta'lim tizimida o'quvchilarning kompetensiyalarini shakllantirishga yo'naltirish" o'quv-uslubiy qo'llanma mamlakatimizdagi maktab o'quvchilari va oliy ta'lim talabalarining egallagan bilim va ko'nikmalarini kundalik hayotda qo'llay olishi hayotiy jarayonlarga bog'lay olishi (kompetensiya)larni shakllantirish, fanlararo uzviy bog'liqlikni shakllantirish, masalan fizika va matematika o'zaro bir biriga chambarchas bog'liq misol uchun matematikadagi yuza, hajm, uzunlik, tezlik, massa va boshqalar fizikaning boshlang'ich tushunchalaridir. Kompetensiyaning tub mohiyati va uning ma'nosi fanlararo uzviy va uzluksiz ta'limning ajralmas qismi ekanligi aks ettirilgan. Uzluksiz ta'limda kompetensiyalar juda kerakliligi va undan majburiy tarzda foydalanish qonunda standart kompetensiyalarning majburiyligi ko'zda tutilgan. Davlat ta'lim standartlari o'quvchilar va talabalarning fizika fani bo'yicha bilim olish darajasini belgilab beruvchi o'quv dasturlar, darsliklar, qo'llanmalarni kompetensiyalar asosida shakllantirish bunda o'quvchi va talabaning nuqt madaniyati, kommunikativ, ilmiy, mustaqil fikrlash qobiliyati, nutqni rivojlantirish, izlash, o'ylash, hamkorlik qilish kabi ko'plab kompetensiyalar va asosiy tushunchalar bayon qilingan [2]
Fizikani integrativ yondashuv asosida o'qitish — bu o'quv jarayonida bir nechta turdagi bilimlar va metodikalar integratsiyasini qo'llash. Bu metodika, o'quvchilarning o'zlarini barcha ko'nikmalarda rivojlantirishga yordam beradi. Misol ta'riqasida quydagilarga e'tibor qaratamiz.
Fanlararo integratsiya: Fizika darslarida boshqa fanlar bilan bog'liq mavzularni integratsiya qilish. Misol uchun, matematika, kimyo, biologiya, informatika va boshqa fanlar bilan bog'liq masalalarni fizika darslarida o'rganish.
Interfaol o'yinlar va interaktiv darsliklar: O'quvchilarni qiziqtirish va o'rganishni qiziqarliroq qilish uchun interfaol o'yinlar va interaktiv darsliklardan foydalanish. Bu, o'quvchilarning tushunish va amaliyotni o'rganishini oshiradi.
Amaliy mashg'ulotlar: Fizika darslarida amaliy mashg'ulotlardan foydalanish. Bu, o'quvchilarning nazariy bilimlarini amaliyotda mustahkamlashga yordam beradi.
O'quvchilarning shaxsiy qobiliyatlarini oshirish: Integrativ yondashuv, o'quvchilarning o'zlarini barcha ko'nikmalarda rivojlantirishga imkon beradi. Bu, ularning tushunish, gapirish, yozish va boshqa ko'nikmalarini o'zlashtirishga yordam beradi.Bu metodikalar o'quvchilarning fizika fanini tushunarliroq o'rganishiga yordam beradi.
Fizika fanidan o'qitishda integrativ aloqalarni amalga oshirish. Bu usulda, fizikaning boshqa fanlar ma'lumotlaridan foydalaniladi, lekin talabalar boshqa fanlarda qisman duch kelgan fizikaga tanish bo'lgan metodlar va usullardan foydalaniladi. Masalan, fizika va kimyo fanlarini integratsiyalash uchun, kimyodagi molekula, atom, elektron, ion, valentlik, kovalent bog'lanish, ion bog'lanish, kristallar, molekulyar kuchlar, kimyoviy reaksiyalar, kimyoviy termodinamika kabi tushunchalarni fizikaviy asosda o'rganish mumkin. Shuningdek, fizikadagi harakat, kuch, ish, quvvat, energiya, issiqlik, issiq o'tkazish, moddiy holatlar, gazlar, maye, tuzilish, optika, elektr, magnetizm, elektromagnetizm, kvant fizikasi kabi tushunchalarni kimyoviy ob'ektlar va jarayonlar bilan bog'lash mumkin.
Fizika fanidan o'qitishda integrativ mavzularni ishlab chiqish. Bu usulda, fizika fanining o'ziga xos mavzulari bilan birga boshqa fanlarning mavzulari ham kiritiladi, masalan, fizika va biologiya, fizika va geografiya kabi. Bu usulda, talabalar fizikaviy jarayonlarni turli tabiiy hodisalar va ob'ektlar bilan bog'lab o'rganishlari mumkin. Masalan, fizika va biologiya fanlarini integratsiyalash uchun, biologiyadagi organizmlar, sellyular tuzilma, fotosintez, nafas olish, qon aylanishi, asab tizimi, ko'z, quloq, so'nggi organlar, DNA, genetika, evolyutsiya kabi tushunchalarni fizikaviy asosda o'rganish mumkin. Shuningdek, fizikadagi harakat, kuch, ish, quvvat, energiya, issiqlik, issiq o'tkazish, moddiy holatlar, optika, elektr, magnetizm, elektromagnetizm, kvant fizikasi kabi tushunchalarni biologik ob'ektlar va jarayonlar bilan bog'lash mumkin.
Fizikada integratsiya uchun boshqa usullar ham mavjud, lekin ularni tavsif qilish uchun men sizga boshqa manbalar va adabiyotlarni tavsiya qilishim kerak. Agar siz fizikada integratsiya haqida yanada chuqurroq bilishni xohlasangiz, quyidagi havolalarni tekshirishingiz mumkin:
Fizika fanidan o'qitishda integrativ yondashuvni ishlab chiqish. Bu usulda, fizika fanining o'ziga xos yondashuvi bilan birga boshqa fanlarning yondashuvlari ham kiritiladi, masalan, fizika va astronomiya, fizika va matematika, fizika va pedagogika, fizika va kimyo kabi. Bu usulda, talabalar fizikaviy jarayonlarni turli ilmiy sohalarda qo'llaniladigan metodlar va nazariyalar bilan bog'lab o'rganishlari mumkin. Misol tariqasida quydagi masalalrni ko'rishimiz mumkin.
Moddaning formulasini aniqlash.
1-Misol. Natriy karbonatning tarkibi quyidagicha: Na=43.4 %,S=11.3%, O=45.6%. Uning formulasini aniqlang.
Yechish: 1) modda tarkibidagi elementlarning atom nisbatlarini toping
Na : С : O = 434 : 113 : 456 = 1.88:0.94:2.85
23 12 16
Ma'lumki molekulada atomlar faqat butun sonlar nisbatda bo'ladi. Shuning uchun har
birini eng kichik nisbatga bo'lamiz:
1.88 0.94 2.85 „ , „
-:-:-= 2:1:3
0.94 0.94 0.94
Javob: Natriy karbonatning formulasi:Na2CO3
2-Misol.Tarkibida 39,7 % kaliy, 27,9 % marganets va 32,4 % kislorod bo'lgan moddaning
eng oddiy formulasini toping.
Yechish: Moddaning umumiy formulasini KxMnyOz deb olsak,
39,7 27,9 32,4 1,01 0,51 2,02 „ , .
x : y : z =-:-:-=-:-:-= 2:1:4
39 55 16 0,51 0,51 0,51 .
Demak, moddaning formulasi K2MnO4 ekan.
2-misol: Azotning kislorodli birikmalaridan birining tarkibida 69,56% kislorod bo'ladi. Ushbu oksidning formulasini aniqlang. Yechish:
1) Azotning kislorodli birikmasi tarkibida 69,56% kislorod bo'lsa, uning tarkibida 100 - 69,56 = 30,44% azot bo'ladi.
* :O=3044:69,56=2,17:4,34
14 16
2) Azot va kislorod atomlarining nisbatlari (2,17:4,34) ni butun sonlarga aylantirib olamiz.
2,17.4,34 2,17: 2,17 = :
Demak, oksid tarkibida azot atomi bitta, kislorod atomi 2 ta bo'ladi: NO2. Javob: NO2.
Matematika-o'quvchilarning matematikada daraja xossalari orqali arifmetik savodxonligini shakllantirish (1-jadvaldan foydalaning). 1. Hisoblang. 210 - 29 - 28 -... - 2 -1
210 -2 9 = 29 (2-1) 29 -28 = 28 (2-1) 28 -27 = 27 (2-1)
Yechim: .
22 -2 = 2 2 -1 = 1
1-jadval
№ Savol: Javoblar (+) (-)
1 Misol to'g'ri yechilganmi?
2 Yechishga harakat qildingizmi?
3 Menga qiziq emas
4 Juda ham sodda
5 Oldindan bilardim
Fizika-o'quvchilar masalalarni yechishda hisoblashga doir arifmetik amalllarning o'rni juda ham ahamiyatga ega, shu bois mavzulararo bog'likni nostandart topshiriqlar asosida shakllantiramiz.
Atomlarning har bir nuklonga to'g'ri keluvchi bog'lanish energiyasining massa soniga bog'lanish grafigi 1-rasmda ko'rsatilgan.
Bu grafikka asosan, quyidagilardan qaysilari to'g'ri?
Har bir miklonga to'g'ri keluvchi bog'lanish energiyasi (MeV)
9
7
6
8
Fe
Eng barqaror soha
4321 -
50
100
Massa
0 30 60 90 120 150 180 som
1-rasm.
I. Har bir nuklonga to'g'ri keladigan bog'lanish energiyasi eng kichik bo'lgan element vodorod atomidir.
II. Massa soni 50-100 orasida bo'lgan elementlarning har bir nuklonga to'g'ri keluvchi bog'lanish energiyasi qolganlaridan katta.
III. Temir (Fe) elementi yadrosining bog'lanish energiyasi eng katta. A) faqat I B) I va II C) I va III D) II va III E) I, II va III Xulos
Fizika fanini integrativ yondashuv asosida o'qitishda o'quvchilarda bilimlar va metodikalar integratsiyasini qo'llash, o'quvchilarning o'zlarida barcha ko'nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi, hamda o'quvchilarning shaxsiy qobiliyatlarini , fizika fanini boshqqan fanlarga bog'lab amalda amalga oshirish.
REFERENCES
1. Kimyo: Umumiy o'rta ta'lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik 5-nashri / Mualliflar: I.R.Asqarov, N.X.To'xtaboyev, K.G'.G'opirov.- Т.: «Sharq», 2017. -160 b.
2. Turdiyev N.Sh., Asadov Y.M., Akbarova S.N., Temirov D.Sh. Umumiy o'rta ta'lim tizimida o'quvchilarning kompetensiyalarini shakllantirishga yo'naltirilgan. - T.: O'qtuvchi, 2015. -
3. Колесникова С.И. Текстовые задачи. ЕГЭ. Математика. -М.: ООО "Азбука-2000", 2012.
4. Кузнецова Н.Е., Шаталов М.А. Обучение химии на основе межпредметной интеграции. -М.: Вентана-Граф, 2008.
5. Программа элективного курса по математике "Задачи на смеси, растворы и сплавы" rudocs.exdat.com/docs/index-16532.html
146 b.
