Теоретические основы повышения квалификации будущих учителей Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

Science

through time and space

Жамият ва инновациялар -

Общество и инновации -

Society and innovations

Journal home page:

https: //inscience.uz/index.php/socinov/index

Theoretical bases of professional development of future

pedagogical personnel

Rakhmatilla JURAEV!

Samarkand State Institute of Foreign Languages

ARTICLE INFO

Article history:

Received February 2021

Received in revised form

20 February 2021

Accepted 15 March 2021

Available online

5 April 2021

Keywords:

education,

economics,

future pedagogue,

professionalism,

professional competence,

national model,

mentality,

pedagogical technologies,

efficiency, mobility,

flexibility.

ABSTRACT

This paper discusses issues related to the study of the

complex process of professional competence of future teachers

in the educational process, the use of the laws of pedagogical

communication technologies on the basis of a systematic

approach.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International

(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Bo‘lajak pedagog kadrlarni kasbiy kompetentligini oshirishning

nazariy asoslari

Kalit so Zar:

ta’lim-tarbiya,

iqtisod,

bo‘lajak pedagog,

professionalizm,

kasbiy kompetentlik,

milliy model,

tafakkur,

pedagogik texnologiyalar,

samaradorlik,

mobillik,

egiluvchanlik.

ANNOTATSIYA

Ushbu ishda bo‘lajak pedagog kadrlarning ta’lim-tarbiya

jarayonida kasbiy kompetentligi, pedagogik muloxKot

texnologiyalari qonuniyatlaridan foydalanish bo‘yicha murakkab

jarayonni sistemali yondashuv asosida o‘rganish bilan bog’liq

masalalar muhokama gilinadi.

1 Acting Associate Professor of Humanities and Information Technology, Samarkand State Institute of Foreign

Languages, Samarkand, Uzbekistan.

УП о

iu Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

ты Issue - 1 (2021) / ISSN 2181-1415

Теоретические основы повышения квалификации будущих

учителей

АННОТАЦИЯ

Ключевые слова: В данной статье рассматриваются вопросы, связанные

образование, с изучением комплексного процесса, касающегося

экономика, v v

будущий педагог, профессиональной компетенции будущих учителей

профессионализм, в образовательном процессе, применение правил

профессиональная педагогических коммуникационных технологий на основе

компетенция, системного подхода.

национальная модель,

ментальность,

педагогические

технологии,

эффективность,

мобильность,

гибкость.

Bugungi paytlarda ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy munosabatlarning tizim sifatida bir-

biri bilan bog‘liq holda rivoj topish sharoitida inson omili, uning aql-zakovati, bilim,

malaka, ko‘nikmalari va qadriyatlari asosiy muvofiglashtiruvchi omil va vosita ekanligi

toboro namoyon bo‘lmoqda.

Yangi tipdagi shaxs, komil insonni yangicha mehnat faoliyatini olib boradigan

mutaxassis - pedagoglar tarbiyalab shakllantiradi. Bu ulkan va mas’uliyatli vazifa

Respublikamizda “Ta’lim hagida’gi Qonun, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”’da

rejalashtirilgan bo‘lib, uni amaliyotda tatbiq etish pedagog kadr tayyorlaydigan o‘quv

maskanlaridan innovatsion yondoshuv - tizimli yondoshuvni go‘llab bo‘lajak pedagog

kadrlarning ta’lim-tarbiya jarayonida kasbiy kompetentligini ta’minlashni talab etadi.

Hozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida pedagog kadrlarga asosiy go‘yiladigan talablar

qo‘yidagicha:

- yugori darajadagi kvalitikatsiyaga ega bo‘lish va professionalizim;

- bilimlar, malakalar, ko‘nikmalarga va professional kasbga kerakli asosiy sifatlarga

ega bo'lish;

- professional mobillik, egiluvchanlik;

- o‘zgaruvchan hayotiy vaziyatlarda tezda moslashish malakasi;

-ragobatbardosh mutaxassisga xos xislatlar - mustaqil tanqidiy fikirlashga

gobiliyat, real hayotda qarama-gqarshiliklarni paygash va ularni bartaraf etish yo‘llarini

izlab topish malakasi, zamonaviy texnologiyalarni go‘llay olish malakasi, olingan bilimlarni

qaerda, qaytarizda ishlata bilishi gobiliyati, ijodiy yangi g‘oyalar berishga qobiliyat, ijodiy

tafakkurga egalik, axborotni to‘g'‘ri ishlata bilish, guruhda faoliyat olib borish malakasi va

boshgqalar.

Ushbu) magqsadlarga yetish uchun, O‘quv muasassalari, eng avvalo, oz

mutaxassislarini Kasbiy sifat, xislatlarini ko‘tarishi zarurdir.

Kompetentlikga ega pedagog kadrlarning bilimlari sifati quyidagi talablarga javob

berishi lozim:

- to‘laligi - o‘rganadigan ob’ekt, jarayon, hodisalar haqida bilimlarning miqdori;

210

УП о

iu Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

ты Issue - 1 (2021) / ISSN 2181-1415

- chuqurligi - har xil fanlardan olingan bilimlarning anglanganligi va bir-biri bilan

bog‘langanligi;

- tizimliligi - bilimlarning ketma-ketligini tashkil etish, pog’onama-pog‘ona

o‘zlashtirish;

- tezkorligi - bilimlarni tezda, operativ tarzda muayan muammolarni hal etishga

yo‘nalganligi;

- mobillik, eguvchanlik - har xil vaziyatda o‘z bilimlarini mustaqil ishlata bilishga

gobiliyat;

- realligi, konkretligi - bilimlarni elementlarga bo‘lib alohida vaziyatlarda go‘llay

olish malakasi;

- umumiylik - real bilimlarni tushunchalar yordamida, umumiy tarzda ayta bilish

malakasi.

Professional o‘qitishda bilimlarning go‘yidagi ko‘rsatgichlari muhim rol o‘ynaydi:

operativlik, mobillik, eguvchanlik, tushunchalik. Bu xarakteristikalar har bir Kasb-

egasining funktsional kompetentligini vujudga Keltiruvchi asoslardan hisoblanadi.

Ushbu kasb uchun zarur komponentlar Respublikamizdagi kadrlar tayyorlash

dasturida va milliy modelga asosiy sifatlar qatorida kiritilgan. Bugungi uzluksiz ta’limning

mazmuni, tashkillashtirish asoslarini, uni boshgarishni yangi paradigma-ijtimoiyotni

yangilashning sub’ekti, yangicha ijtimoiy hayot tarzini vujudga keltiruvchi kuch sifatida

ko‘rib chigishni vaqt taqozo etadi.

Hozirgi sharoitda ta’lim jarayonini ma’naviylashtirish ta’lim oluvchining intellektual

ma’naviy imkoniyatlarini ro‘yobga chigarish metodlari va mexanizimi sifatida o‘z ustida

ish yuritishni, o'z funktsiyasini bajaradi, talabalarni tushunib, anglab o‘z ustida ish

yuritishini, o‘2 imkoniyatlarini mustagqil tarzda rivojlantirish yo'llarini izlab topishga

undaydi.

Bo‘lajak pedagoning kasbiy kompentligini quyidagi sifatlar tashkil etadi:

1. ijtimoiy sifatlar;

2. mehnat bozori sharoitida moslashuv xususiyatlari;

3. kasbga tegishli kerakli xususiyatlar.

Ushbu sifat-xislatlar har bir pedagogning mehnat bozoriga raqobatbardoshligini

ta’minlashi mumkin. Raqobatbardosh pedagogik kadrlar tayyorlashda ta’limni tashkil

etish muassalarida quyidagi o‘zgarishlar bo‘lishi mumkin:

Birinchidan, madaniyat va intellektual rivoj toptirish asosida ta’lim jarayoni tashkil

etilmasa, talaba o‘zi uchun kKerak bo‘lgan, hayotiy zaruratni aglashga garatilgan savollariga

javob topadi. U quyidagi savollarga: -nima uchun faoliyat olib borilayapti?, qanday

metodlar, yo‘llar bilan u bajarilmoqda?, ganday gilib maqsadga erishmoda?

Ikkinchidan, talaba o‘quv jarayonida shunday bilimlar oladimi, ular talabaga qyidagi

savollarga javob topishga yordam beradi: bu nima?, bu qanday ish bajaradi?, buni qanday

bajarishi mumkin? va hakazo.

Uchinchidan, talaba o‘zi uchun kerak bo‘lgan, faoliyatni samarali bajarishga yordam

beradigan malakalarni rivoj toptiradi.

To‘rtinchidan, talaba mulogot va jamoaviy harakat malakalariga ega bo'ladi.

Beshinchidan, talaba o‘zi uchun kerak, oldindan ko‘ra bilish, bashoratlashtirish

malakasiga ega bo‘ladi.

Oltinchidan, talabada faol hayotiy pozitsiya va mehnatga yugqori motivlar

shakillanadi.

211

e

iu Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

ты Issue - 1 (2021) / ISSN 2181-1415

Bu_ shaxsiy sifat, xislat, bilim, malakalar bo‘lajak pedagog kadrning kasbiy

yarogqliligini ta’minlab, ular quyidagi psixologik jarayon, holatlarga tayanadi:

- Tafakkur (tafakkur operatsiyalarini bajara olish)

- Emotsional-irodaviy sifatlar - emotsiyalar, irodaviy aktlar, ularni namoyon etish yo'llari;

- Kadriyatlar, odamlarga, mehnatga, o‘ziga nisbatan;

- Bilimlar, dalillar, qonuniyatlar;

- Tajriba umuminsoniy, kasbiy, yangi, maxalliy;

— An’analar, normalar.

Pedagogik kollej va oliygohlardagi faoliyat, umuman olganda, davlat, jamiyat va

shaxs uchun ta’limiy xizmat doirasiga kiradi. Bu uzoq muddatni talab etadigan jarayon.

Rus tadqiqotchisi V.Markovaning fikriga ko‘ra ta’lim xizmatini tovar (ash’yo) ishlab

chigarish jarayonidan quyidagi sifatlari, belgilari bilan farglaydi: ko‘z bilan ko‘rib

bo‘Imaydigan (sezgi organlari uni aks etmaydi), sifatining o‘zgaruvchanligi, ishlab

chigarishi va iste’moli bardavomligi, saqlanishga noqulayligi va hakazo. Demak, ta’lim

xizmati natijasini sezib bo‘lmaydi, ushlanmaydi, bir joydan ikkinchi joyga

kG‘chirilmaydigan, saklanmaydigan sifatlarini aytish mumkin.

Bo‘lajak pedagoglarning kasbiy kompetentligini rivoj toptirishda quyidagi

pedagogik texnologiyalar go‘llanib kelmoqda.

- Tushintirish-ko‘rsatmali ta’lim texnologiyalari;

- Shaxsga-garatilgan ta’lim texnlogiyalari;

- Rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyalari.

Hozirgi paytlarda pedagogik kompetentligini rivoj toptirishda pedagogik muloqot

texnologiyalari qonuniyatlaridan foydalanish rejalashtirilgan natija berishi mumkin.

Pedagogik kommunikatsiyalarini pedagog tashkil etadi, unga rahbarlik giladi. Pedagogik

mulogot -ijodiy jarayon. U quyidagi bosqichlarda o‘tkaziladi:

1.Pedagog tomonidan talabalar bilan bo‘ladigan mulogotni rejalashtirish,

loyihalashtirish;

Unda talabalar individual sifatlarini inobatga olish, optimal metodlarni tanlash;

2. Kommunikativ hujum-bunda talabalar tezda bilish jarayoniga jalb etiladilar va

modellashtirilgan mulogot yanada oydinlashtiriladi;

3.Bu bosqichda talabalar bilan o‘rnatilgan psixologik aloqani mustahkamlash

chora-tadbirlarini boshqaradi, ta’lim-tarbiya maqsadlarini amaliyotga tatbiq etadi.

Pedagog kasbiy kompetentlikni vujudga keltirishga zamonaviy texnologiyalardan,

rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyalari samarali natija beradi. Bu texnologiya bo‘lajak

mutaxassis pedagoglarga quyidagi ijtimoiy ahamiyatga ega sifatlarni rivoj topishiga zamin

yaratadilar, umumiy va kasbiy, professional eruditsiyani vujudga kelishga; ijodiy

gobiliyatlarni rivoj topishiga; talabchanlik hamda_ tizimlilikni o‘sishiga. Bunday

texnologiya bo‘lajak mutaxassis - talabalarning shaxsiy kasbiy ustanovkalarini

korrektsiyalash metodlari bilan qurollantiradi.

Yangi pedagogik texnologiyalar tizimida kasbiy komletentlikni optimal darajada

rivoj toptiruvchi texnologiya - bu mutaxassislarni maqsadli intensiv tayyorlash

texnologiyasi.

Ushbu texnologiya ishlab chiqarish, amaliyot bilan chambarchas bogq‘liq holda,

birgalikda oz funktsiyasini amalga oshiradi va quyidagi tamoyillarga asoslanadi:

- mutaxassis mustaqil tarzda o‘z soxasida kerakli narsani sifatli, jahon talablari

asosida, Kulay vositalar yordamida ishlab chikishi, va yangi kerak narsalar bo‘yicha

tadqigotlar olib borish malakasiga ega bo'lishi;

212

УП о

iu Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

ты Issue - 1 (2021) / ISSN 2181-1415

- Zzamonaviy mutaxassis avtomatlash terilgan axborot banki, bilimlar banki va

boshga informatsion resurslarni yaratishi va go‘llay olish malakasiga ega bo'lishi;

-zamonaviy mutaxassis ishlab chiqariladigan narsa, ash’yoni avalidan to

oxirigacha, butun texnologik jarayonni to‘la tassavur eta bilishi, bu jarayonni iloji boricha

avtomatlashtirish bilim, malakalariga ega bo’‘lishi.

Bunday kasbiy kompetentlikga ega mutaxassisni tayyorlashda quyidagi qoidalrga

rioya etishi lozim:

- tayyorgarlikning majmo'ligi (ta’lim - tarbiya bilan birgalikda amaliyotni olib

borish);

- individual yo guruhiy amaliyot bilan bog’‘lig, real kurs ishlari va malakaviy bitiruv

ishlarini bajarish;

- bitiruvchilar guruhini ishga joylashtirishda modul gonuniyatlardan foydalanish;

- talabalarga rahbarlikda oliygoh pedagoglari, soha mutaxassislari, ishlab chigarish

xodimlarini jalb etish;

Tayyorlov tizimini eguvchanligi, mobilligi, maxsus kurslar, dasturlar, rejalar,

metodikalarning operativ tarzda ijtimoiy, iqtisodiy o‘zgarishlar, talablar asosida qarama-

garshiliksiz o‘zgartirish, yangilash;

- kadr tayyorlash tizimini kompyuterlashtirish, dasturlashtirish, mustaqil bilim,

malaka, ko‘nikma rivoj toptirishga e’tibor berish;

— uzluksiz tayyorgarlikni olib borish;

- mutaxassislarning tayyorgarlik sifatiga qarab ularni diferentsiyalash.

Yugorida, kompleks yondoshuv asosida, tahlil etilgan yangicha ta’lim-tarbiyaning

bo‘lajak mutaxassislarni kasbiy kompetentligini rivoj toptirishdagi qonuniyatlari tizim

sifatida o'z funktsiyasini optimal bajaradi. Mutaxassisning kasbiy kompetentligini oshirish

zamon talabi ekan, bu psixologik, ijtimoiy tuzilma maqsadli ta’lim-tarbiya negizida rivoj

topadi. Bugungi ta’lim ijtimoiy faoliyatning shunday doirasiki, u yangi tipdagi shaxsni rivoj

toptirishda kerakli sharoitlarni yaratishi lozim. Zamonaviy ta’lim individual bilishi va

o‘quv faoliyatining o‘quvchi, talabalarning tarbiyasi va o‘z-o‘zini tarbiyasi, rivojlanishi,

ijtimoiylashuvining sintezi sifatida namoyon bo'ladi. Uning magsadi yangicha fikrlaydigan,

mustaqillik va demokratiya uchun kurashadigan, yugori kasbiy kompetentlikga ega

shaxsni, fuqaroni, o‘2 mamlakatining jonkuyarini rivojlanishi uchun shart —- sharoitlarni

yaratishdir.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:

1. O‘zbekistan Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonuni 2020-yil 23-sentyabr-

dagi O‘'RQ-637-son.

2. Ломакина Т., Сергиева М. Педагогические технологии в профессиональных

учебных заведениях. Москва 2007 г.

3. Социально-педагогические основы направленности образовательного

процесса на формирование личности. -Т.: 2011 г.

4. Хъелл Л, Зеглер Д. Теория личности. СПБ: Питер. 1998 г.

213