CC BY
3INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "CURRENT ISSUES OF SPECIAL PEDAGOGY AND PRE-SCHOOL EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT PROSPECTS" _April 25, 2024
TARBIYACHILAR KASBIY MAHORAT DARAJASINI OSHIRISH VA UNING TIZIMI
Solijonova Tabassumxon Alisher qizi
Farg'ona davlat universiteti mustaqil izlanuvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.1104632 7
Annotatsiya. Ushbu maqolada ta'lim tashkilotida tarbiyachilarning faoliyati, tarbiyachilar kasbiy mahorat darajasini oshirish, mavjud ko'nikma hamda malakalarini takomillashtirish haqida so'z boradi.
Kalit so'zlar: ustuvor vazifa, kasbiy mahorat, ko'nikmalar, pedagogik faoliyat.
Ta'limni modernizatsiya qilish kontseptsiyasida jamiyatimiz taraqqiyotining muhim yo'nalishlari va bosqichlari - "yangi avlod pedagog kadrlarini tayyorlash va o'qitish ishining tubdan yangi madaniyatini shakllantirish", yuqori malakali tarbiyachilarni tayyorlash va zarur axborot madaniyati belgilangan.
Ustuvor vazifa bu - tarbiyachilarning kasbiy salohiyatini oshirish va zamonaviy hayot talablariga javob beradigan pedagoglar tarkibini shakllantirishga aylanadi. Bugungi kunda, tez o'zgaruvchan dunyoda ijtimoiylashgan shaxsni tarbiyalashga qodir yuqori malakali, ijodiy ishlaydigan, ijtimoiy faol va raqobatbardosh tarbiyachiga talab ortdi.
So'nggi paytlarda quyidagi iboralar tobora ko'p eshitilmoqda: hayot sifati, ta'lim sifati, ijtimoiy muvaffaqiyat. Albatta, innovatsion texnologiyalar, zamonaviy o'quv qo'llanmalarsiz, tarbiyachilik kasbining obro'sini oshirmasdan, ilg'or pedagogik tajribani aniqlash va tarqatmasdan turib bunga erishib bo'lmaydi. Har bir tarbiyachining professionalligini oshirmasdan turib bunga erishish mumkin emas.
Shunday qilib, maktabgacha ta'lim tashkilotining ijobiy natijalari har bir tarbiyachi shaxsiyatining rivojlanishidagi ijobiy o'zgarishlar: uning yutuqlari, obro' qozonish, aqliy funktsiyalari, ijodiy qobiliyatlari, sog'lig'i. 1-sinfga muvaffaqiyatli qadam qo'ygan muassasa tarbiyalanuvchisining ijtimoiy moslashtirilgan shaxsini shakllantirish ustida ish olib borishda tarbiyachi o'zini takomillashtirish va o'z faoliyatiga tanqidiy nazar solish, mashg'ulotga tayyorgarlik va mashg'ulotdan tashqari ish shakllariga katta e'tibor berishi kerak. Talablar qanchalik katta bo'lsa, mehnat ko'proq bo'ladi. O'zingizning tajribangiz shakllanar ekan, mehnat harajatlari kamayadi. Ammo psixologik, vaqtinchalik, axloqiy va moddiy kuchlar va energiyaning juda katta isrofgarchiliklari yakuniy natijaga to'laydi.
Ta'lim sohasidagi O'zbekiston qonunchiligining vazifalaridan biri bu tarbiyachilarning huquqlari va majburiyatlarini aniq belgilash, ularning samarali faoliyati, huquqiy va ijtimoiy himoyasi uchun tegishli shart-sharoitlarni yaratishdir. Bu vazifani yana bir bor Prezidentimiz SH.Mirziyoyev tasdiqladi: "Ta'lim va tarbiya tizimining barcha bosqichlarini zamon talablari asosida takomillashtirish - birinchi darajali vazifamizdir". Maktabgacha ta'lim tashkilotlarining moddiy-texnik bazasini yangilash, tarbiyachilar kasbiy malakasini oshirish, ular mehnatining obro'sini yuksaltirish, shu jumladan, adolatli, munosib ish haqi evaziga ushbu vazifani hal qilish vazifasi turibdi.
Tarbiyachi maqomi davlat va jamoat tizimi samaradorligining ko'rsatkichidir. Tarbiyachining kasbiy shakllanishi butun jamiyat taraqqiyotida muhim ahamiyatga ega: uning shaxsiyati, kasbiy bilimlari - jamiyatning muhim kapitalidir. Tarbiyachi jamiyat talablarga xos bo'lgan qadriyatlarni etkazishi lozim. Shunday yo'nalishlardan biri bu tarbiyachi salohiyatini rivojlantirishdir. Tarbiyachilarning uzluksiz tayyorgarligini tashkil etish, o'qitish shakllari va usullarini takomillashtirish, kasbiy mahoratini oshirishga katta e'tibor qaratilmoqda. Tarbiyachining kasbiy mahorati deganda muvaffaqiyatli pedagogik faoliyat uchun zarur bo'lgan
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "CURRENT ISSUES OF SPECIAL PEDAGOGY AND PRE-SCHOOL EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT PROSPECTS" _April 25, 2024
kasbiy va shaxsiy fazilatlar yig'indisi tushuniladi.
Maktabgacha ta'lim tashkilotining nufuzi unda faoliyat olib borayotgan tarbiyachilarning kasbiy mahoratiga bog'liqdir. Tarbiyachining kasbiy mahorati - bu mehnat faoliyati jarayonida olingan, yuqori mahsuldorlik bilan funktsional vazifalarni bajarishga hissa qo'shadigan kasbiy bilimlar, ko'nikmalarning kombinatsiyasidir. Uni rivojlantirish va takomillashtirish jarayoni tarbiyachining zamonaviy mehnat sharoitlariga va kasbiy talablarga muvofiq ma'lum vakolatlarga ega bo'lishdagi maqsadli faoliyati tushuniladi.
Tarbiyachilar kasbiy mahorat darajasini oshirish tizimi shartli ravishda uchta vektor doirasida taqdim etiladi:
1. Zamonaviy sharoitda kasbiy mahoratni rivojlantirish jarayoni tarbiyachining faol o'quv va kognitiv faoliyatini, motivatsiyasini, tashkiliy madaniyatini, kasbiy o'ziga xosligini, shaxsiy fazilatlarini rivojlantiradigan va tarbiyachilarning kasbiy vakolatlarini rivojlantirish uchun individual yo'nalishlarni yaratishga imkon beradigan o'qitish texnologiyalari orqali maqsadga muvofiq amalga oshiriladi.
2. Zamonaviy sharoitlar tashkilot tarbiyachilarining kasbiy mahoratini dasturiy rivojlantirishning tizimli modeliga o'tish zarurligini taqozo etmoqda. Yangi tizimli yondashuv quyidagilarni ko'zda tutadi:
1) kasbiy mahoratni oshirishning an'anaviy ta'lim tizimini modernizatsiya qilish;
2) tashkilot xodimlarining mehnat kasbiy rivojlanishini har tomonlama qo'llab-quvvatlashni tashkil etish.
3. Tarbiyachilarning kasbiy vakolatlarini ijtimoiy-madaniy va motivatsion rivojlantirish loyihalarini amalga oshirish orqali o'quv kasbiy moslashuvchan tizimini shakllantirish.
Tarbiyachilar mahoratini oshirishda o'qitishning an'anaviy tizimini modernizatsiya qilish uchta asosiy yo'nalishni belgilaydi:
1. Tarbiyachilar ish tajribalarini rivojlantirish tizimida tashkilot ehtiyojlarining o'zaro bog'liqligi va kasbiy vakolatni shakllantirish uchun o'quv dasturlarini optimallashtirish mexanizmini joriy qilish.
2. Tarbiyachi kasbiy mahoratining asosi bo'lgan yangi, iqtisodiy ahamiyatga ega bo'lgan bilimlarni doimiy ravishda izlashga, axborot jarayonlarini malakali amalga oshirishga tayyorlik.
3. Malakali kasbiy faoliyat nafaqat rasmiy kasbiy bilim, ko'nikma, balki motivatsion potentsialni rivojlantirishni ham talab qiladi.
Maktabgacha ta'lim tashkiloti xodimlarining kasbiy rivojlanishini kompleks qo'llab-quvvatlashni tashkil etish orqali o'quv-murabbiylik kasbiy moslashuvi tizimini shakllantirish uchta muhim quyi tizimni o'z ichiga oladi:
1. Tarbiyachining kasbiy tajribasini assimilyatsiya qilish va yangilashga qaratilgan mustaqil loyihani iqtisodiy tashkil etish doirasida ishlab chiqish va amalga oshirish.
2. Ijtimoiy baholashning shaffof tizimini shakllantirish va tashkilot xodimlarining kasbiy mahoratini rivojlantirish istiqbollari.
3. Tarbiyachilar turli guruhlarining umumlashtirilgan ijtimoiy-kasbiy portretini tuzishni ta'minlash, ularning kasbiy qiziqishlari, muammolari va motivlari doirasini belgilash, shuningdek yangi bilimlarni qabul qilishga tayyorligi va uni ijtimoiy-madaniy va mehnat amaliyotida qo'llash.
Shunday qilib, kasbiy mahoratni rivojlantirish va takomillashtirishning qo'shimcha usullari tashkilot uchun qulay o'quv muhitini yaratishga yordam beradi deb taxmin qilish mumkin, bu mehnat unumdorligini oshirishga, mehnat harakati modelining keng qamrovdan intensivgacha o'zgarishiga, shuningdek motivatsion asos darajasiga bevosita ta'sir qiladi. Tarbiyachilarning
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "CURRENT ISSUES OF SPECIAL PEDAGOGY AND PRE-SCHOOL EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT PROSPECTS" _April 25, 2024
kasbiy kompetentsiyasini rivojlantirish muhimligini va tashkilotning o'zini o'zi hisobga olgan holda xulosa qilish mumkinki, kasbiy mahoratni rivojlantirish va takomillashtirish tarbiyachilarning tabiiy ehtiyojidir va motivatsiya darajasini oshirishga yordam beradi. Biroq, bu tarbiyachi uchun yetakchi bo'lishi kerakligi uchun tashkilotda zarur tashkiliy va ta'lim sharoitlarini yaratish talab etiladi.
Kasbiy mahoratni oshirish tizimining samarali ishlashini ta'minlashda tarbiyachilarning malakasini oshirish bo'yicha puxta rejalashtirilgan ishlar muhim o'rin tutadi.
Bugungi kun talablari bizni tarbiyachi faoliyatini o'quv jarayonidagi muhim shaxs sifatida yangicha qarashga majbur qiladi. Endi tarbiyachining kasbiy mahorati, bir tomondan, kasbiy tayyorgarlik sifatining mezoni sifatida, ikkinchi tomondan, mehnat funktsiyalarining yuqori sifati, mehnat madaniyati va shaxslararo aloqa, kasbiy muammolarni faol va ijodiy hal etish qobiliyati bilan ajralib turadigan shaxsiy xususiyat sifatida ko'rib chiqiladi.
Tarbiyachining faoliyati professional (faoliyat komponenti) va shaxsiy (shaxsiy komponent) ga bo'linishi mumkin.
Agar tarbiyachining yuqori pedagogik mahorati haqida gapiradigan bo'lsak, unda uning ishining yuqori sifati taxmin qilinadi. Pedagogikadagi sifat kategoriyasi juda ziddiyatli bo'lib, u nafaqat aniqlash mexanizmlarida, balki maqsadda ham noaniq tarzda izohlanadi. Keling, nima tayyorligini va nima noto'g'ri ekanligini tushunish uchun tomoshabinlarni jalb qilish uchun aql, donolik, mahorat talab etilishini tasavvur qilaylik.
Tarbiyachilarning kasbiy mahoratini oshirish muayyan tuzilmaga asoslanadi. Ushbu tuzilma:
— tarbiyachilarni kasbiy tayyorlash;
— amaliyotda o'qitish;
— ilg'or pedagogik tajribani o'rganish;
— umumlashtirish va tarqatishni o'z ichiga oladi.
O'quv yili uchun pedagogik mahoratni oshirish bo'yicha ishlarni rejalashtirishda so'rov o'tkaziladigan tarbiyachilarning fikrlari hisobga olinadi. Aksariyat tarbiyachilar tashkilotdagi ta'lim tizimidan mamnun. Ularning aksariyati doimiy mahorat mashg'ulotlarini tanlaydilar, hamkasblarining ochiq mashg'ulotlari va tadbirlarida qatnashadilar, yillik kasbiy rivojlanishlari sifatida mintaqaviy va xalqaro darajadagi seminar va ilmiy-amaliy konferentsiyalarda qatnashadilar. Tarbiyachilar ta'lim muassasalarida malaka oshirishni har uch-besh yilda bir marta rejalashtirishadi.
Kasbiy mashg'ulotlar jamoaviy va individual shakllarni nazarda tutadi. O'z-o'zini o'qitish tarbiyachilarning kasbiy mahoratini oshirish tizimidagi eng muhim bo'g'in hisoblanadi. Har bir tarbiyachi har yili pedagogik mahoratini oshirish bo'yicha ish rejasiga muvofiq individual kasbiy rivojlanishni rejalashtirmoqda. Shaxsiy rejalarni tuzishda quyidagi asosiy talablar kuzatiladi:
— shaxsiy kasbiy tayyorgarligi va pedagogik mahoratini hisobga olgan holda;
— tarbiyachining ish rejasi tashkilotning o'quv-uslubiy ishlari rejalari bilan o'zaro bog'liqligi;
— aniq amalga oshiriladigan ishlar va ularni amalga oshirish muddatlarini ko'rsatgan holda faoliyatning o'ziga xos xususiyati.
Maktabgacha ta'lim tashkilotida tarbiyachilar malakasini oshirish ishlarini tashkillashtirishda ochiq mashg'ulotlar, mashg'ulotdan tashqari ishlar, master-klasslar o'tkazish muhim tarkibiy qism hisoblanadi. Ular ilg'or pedagogik tajribani tarqatish maqsadida o'tkaziladi. Ular dasturning eng murakkab mavzularini o'rganishda foydalanish uchun shakllar, usullar va
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "CURRENT ISSUES OF SPECIAL PEDAGOGY AND PRE-SCHOOL EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT PROSPECTS" _April 25, 2024
yaxlit namunalarni aniqlash, o'quv qo'llanmalaridan qanday samarali foydalanish va o'quv materialini minimal o'zlashtirish vaqti bilan o'quv materiallarini yaxshi o'zlashtirishga yordam beradigan aniq misollarni aniqlash va ko'rsatishga yordam beradi.
Tarbiyachilarning kasbiy va pedagogik mahoratini oshirish bo'yicha tashkilotda olib borilayotgan tizimli ishlar tarbiyachilarning shaxsiy va kasbiy sohasidagi ijobiy o'zgarishlarga, ularning kasbiy ongni yuqori darajaga ko'tarilishiga olib keladi.
Bugun o'zgarish davri. Va birinchi navbatda, bu o'zgarishlar maktabgacha ta'lim tashkiloti hayotiga, o'quv jarayoniga bo'lgan talablarning oshishiga bog'liq. Agar ilgari ta'lim uzoq vaqt davomida berilgan bo'lsa va insonning biron bir sohada yoki faoliyat sohasidagi uzluksiz kasbiy faoliyatini ta'minlash uchun mo'ljallangan bo'lsa, endi biz doimiy ravishda yangilanishni o'z ichiga olgan tubdan yangi ta'lim tizimini shakllantirish haqida gaplashmoqdamiz. Bundan tashqari, bunday ta'limning asosiy xususiyati nafaqat bilim va texnologiyalarni uzatish, balki ijodiy kompetentsiyalarni shakllantirishdir.
Tarbiyachining kasbiy shakllanishi bu shaxsning kasbga kirishining murakkab va ko'p qirrali jarayoni bo'lib, u tarbiyachi shaxsiyatining yetakchi roli bilan shaxsiy va faoliyat tarkibiy qismlarining noaniq hissa qo'shishi bilan tavsiflanadi.
REFERENCES
1. XusanboyevaO.U.,TojiyevaM.X.vaboshqalar.Maktabgacha ta'lim pedagogikasi.-T.:"Ilm ziyo",2012.
2. Qayumova N. Maktabgacha pedagogika. O'quv qo'llanma.Toshkent-2013
3. Maktabga chapedagogika.O'quv-uslubiy majmua.Termiz-2018
