CC BY
10Cilt: 4,Sayv. 1, 2021
Vol: 4, Issue: 1, 2021
Sayfa - Page: 14-30
E-ISSN: 2667-4262
J iThenticate-
X. Professional Plagiarism Prevention
TARAMA SOZLUGUNDEKi BAZI YiYECEK VE t^ECEK ADLARI UZERINE
DEGERLENDiRME
EVALUATION ON SOME FOOD AND BEVERAGE NAMES IN THE SCANNING DICTIONARY
Serpil SOYDAN*
MAKALE BiLGiSi ÔZET
Gelis: 08.01.2021 s/ Kabul: 17.02.2021 Bir toplumun sôz varligi içerisinde yer alan yiyecek ve içecek adlarina bakildiginda, 0 toplumun inaniçlari, gelenek ve gôrenekleri, ahçkanliklari, cografî konumu, killtur duzeyi, yeti§tirdigi ûriinler hakkinda pek çok bilgiye ulagilabilmektedir. Sôz varhgi içerisinde yer alan bu yiyecek adlarinrn bôlgelere, ulkelere, §ehirlere, kôylere gôre farkli sôyleniçleri ve anlamlari olugmaktadir. Bu çaliçmada kaynak olarak, XIII. yiizyildan XX. yuzyila kadar Tûrkiye Turkçesiyle yazilmiç iki yiiz yirmi yedi eserin taranmasiyla ortaya çikan, bugun kullanitmayan ya da anlami, çekli degigik olarak kullanilan, Tûrkçe kelimelerin sôzlûgii olan Taniklariyla Tarama Sôzlûgii taranmi§tu-. Tespit edilen bazi yiyecek ve içecek adlan degerlendirilmeye çaliçilmiçtir. Derleme Sôzlugunde yer alip almadigi ve yer aldiysa hangi farkli anlamlarda kullanildigi tespit edilip, sayisal verilerle ortaya konulmu§tur. Yapilan bu çahçmada Tarama Sôzlugunde 68 yiyecek ve içecek adi tespit edilmiçtir. Tarama Sôzlûgiinde yiyecek adlari olarak sirasiyla unlu gidalar ve yiyecek adlan (14), hububat ve baklagiller tiirti yiyecekler (10), sût ve sût ûrûnleri ile ya§ meyveler (8), çekerleme ve tatli turù yiyecekler (7), sakatat ve hayvansal gidalar (6), kuru meyveler (5), içecek adlan (3) bulundugu gôrûlmektedir.
Anahtar Kelimeler: Tarama Sôzlûgii, hububat, sut, §ekerleme, kuru meyve.
Aragtirma Makalesi
ARTICLE INFO ABSTRACT
Received: 08.01.2021 s/ Accepted: 17.02.2021 When we look at the names of food and beverage in a society's vocabulary, it is possible to reach a lot of information about the beliefs, customs and traditions of the society, habits, geographical position, culture level and the products that it grows. There are different meanings and meanings of these food names according to regions, countries, cities and villages. As a resource in this work, written in Turkish Turkey, until the 20th century from the 13th century, the two sides emerged by scanning the two hundred and twenty-seven works today, unused or meaning, the shape is Scan Glossary with witness the dictionaries of different used Turkish words. Some of identified the food names were evaluated. If it is included in the Collation Glossary, it is tried to be determined which different meanings it is used to be determined with numerical data. In this study, sixty-eight food names were determined in the Scan Glossary. In the Search Glossary, respectively, foods and food names (fourteen), cereals and leguminous foods (ten), milk and milk products and age fruits (eight) appear as food names. Then, it is seen that confectionery and sweet-type foods (seven), offal and animal foods (six) and dried fruits (five),beverage names (three) are present.
Keywords: Collation Glossary, grain, milk, sweets, dried fruit.
Research Article
* Doç. Dr., Nigde Ômer Halisdemir Ûniversitesi, Fen-Edebiyat Fakûltesi, Tiirk Dili ve Edebiyati Bôltimû, Nigde I Tûrkiye, Email: srp_syd78@hotmail.com. ORCID https://orcid.org/0000-0001 -7180-8769. Bu makaleyi çu çekilde kaynak gôsterebilirsiniz (APA):
Soydan, Serpil (2021). "Tarama Sôzlûgundeki Bazi Yiyecek ve îçecek Adlan Uzerine Degerlendirme". Uluslararasi Dil, Edebiyat ve Kiiltiir Araçtirmalari Dergisi (UDEKAD), 4 (1): 14-30. DOI: http://dx.doi.org/10.37999/udekad.856231.
Extended Abstract
When we look at the names of food in a society's vocabulary, it is possible to reach a lot of information about the beliefs, customs and traditions of the society, habits, geographical position, culture level and the products that it grows. There are different meanings and meanings of these food names according to regions, countries, cities and villages.
As a resource in this work, written in Turkish Turkey, until the 20th century from the 13th century, the two sides emerged by scanning the two hundred and twenty-seven works today, unused or meaning, the shape is Scan Glossary with witness the dictionaries of different used Turkish words. Some of identified the food names were evaluated. If it is included in the Collation Glossary, it is tried to be determined which different meanings it is used to be determined with numerical data.
In the Search Glossary, respectively, foods and food names (fourteen), cereals and leguminous foods (ten), milk and milk products and age fruits (eight) appear as food names. Then, it is seen that confectionery and sweettype foods (seven), offal and animal foods (six) and dried fruits (five) are present.
It is seen that the least number of vegetable names (one), food names (two) and names of juicy foods (three) are included in the Scan Glossary.
Apart from the meaning of the food names evaluated under ten titles in the Search Dictionary, numerical data tables indicating how many meanings are used in the Collation Glossary are also given. Rice (feltuk), chickpea (firik), flour (kavut) type legumes, honeycomb (gomes), od gormemi§ bal "honey that has not been melted on fire", white, swarm honey means "plump honeycomb honey.", manna (kudret helvasi-balsara), meaning sweets,, dairy products such as yoghurt (cottage cheese), cheese (gOremez), food names such as ashure soup (hedik a§i ) are used in the Compilation Dictionary, which was collected from colloquial language, except for the Scanning Dictionary, with different meanings.
The use of these food names once again reveals that we are a society that makes a living from agriculture and animal husbandry, especially cereals and bakery products from agricultural products; It shows that yoghurt and cheese type products are consumed more in livestock breeding, and besides that, beekeeping as livestock has become widespread among the people.
Words such as ?etin koz "walnut", koknar i^i "pine nut", pistachio are not included in the Compilation
Dictionary. Only walnut "walnut" word is given as Arabic origin in the Compilation Dictionary and it is stated that it is used in Diyarbakir and Eastern Thrace.
For example, the kernel, especially "sunflower seeds", is called crocus in Manisa and in many people's mouths.
In addition, the fruit and vegetable names "bSgrek plum" are not included in the Compilation Dictionary, but "plum or geen plum" is used in Nigde and its region. diiglek "raw melon", "the word kelek"
"unripe watermelon." is used in Nigde and its region, Aydin, Balikesir, Nev§ehir and many other regions.The word called bride finger "finger grape" is used as "grape, finger grape" in Nigde. Therefore, such uses prove once again that the words live in different ways in local dialects.
Giri§
Bir toplumun soz varligi i^erisinde yer alan yiyecek ve i?ecek adlan degerlendirildiginde, o toplumun inam§lan, gelenek ve gorenekleri, ali§kanliklan, cografl konumu, kiiltur duzeyi, yeti§tirdigi iiriinler gibi pek 90k bilgiye ula§mak mumkiindur. Hatta bu yiyecek adlarinin, bolgelere, ulkelere, §ehirlere, koylere gore farkli soyleni§ler ve anlamlar ytiklenerek ya§adigi da goriiltir.
Yiyeceklerin yiiklendigi ozel anlamlar, simgesel degerler ile yiyeceklere verilen deger ve sayginligin toplumdan topluma degi§tigini gosteren ornekler §oyledir: Tezcan (2000: 2)'a gore, Turk toplumunda, kedi, kopek, yilan ya da kurbaga eti yenmezken farkli toplumlarda bu hayvanlarin etinden faydalanilmaktadir. Butun nziklann sembolu ve sofranin vazgesilmez
unsuru olan ekmek; yere atilip uzerine basilmayan, besmeleyle yerden alirnp ôpulerek bir yere konan, hatta uzerine yemin edilen kutsal bir nzik oldugu ifade edilir. Islam inaniçina gôre, kurban eti ve hurma da ekmek gibi degerli, kutsal sayilan yiyeceklerdendir. Açure ise ehlisunnet inamçina gôre, Nuh tufaninin ardindan gemide bulunan malzemelerin kariçimiyla yapildigi, azi çok etmenin bir gostergesi sayildigi ve piçirilip dagitilmasi bir gelenek hâline geldigi de ifade edilir (Dinçer 2008: 142).
Aynca Dinçer (2008: 142), tuz, su, ekmek gibi temel gidalann sihir, buyii araci; kahve, çay tortusu, fasulye, nohut, pirinç tanesi gibi yiyecek ve içeceklerin falcilik malzemesi olarak kullamldigim belirtir.
Togan (1981: 25), Orta Asya'da, Anau'da yapilan tarih ôncesi kazilarda ortaya çikan ziraat ûriinleri ile sulama için kullanilan eserlerin bu bôlgelerde yaçayan toplumun tanmla ugraçtiklarini ortaya koyan ônemli kanitlar oldugunu açiklamaktadir.
Kafesoglu (1991: 201), Turklerin yaçadiklan bozkir cografyasmda otlaklann bol olmasinin hayvanciligin; nemli olmasimn da yayla kulturuniin geliçmesinde etkili oldugunu belirtir. Bu durum; toplumlann beslenme tarzlannda hayvansal yiyecek ve içeceklerin de ônemli bir yer tuttugunu, ozellikle etini yedikleri hayvanlarm siitunden ve siitten yapilan iiriinlerden faydalandiklarini (Albayrak-Kiliç 2012: 711), sutten tereyagi ve kaymak imal ettiklerini (Gôkalp 1976:365), peynirveyogurdunba§licabesinlerinden (Kafesoglu 1987:106) oldugunu kanitlar niteliktedir. Bitkisel malzemelerden hazirlanan tatlilarin var oldugu ve bu tatlilara helva, kavut gibi adlar verildigi de bilinmektedir (Ôgel 1991: 223,403).
Gôkalp (1976: 366), Turklerin Orta Asya'da gôçebe bir hayat tarzi surdurseler de her birinin kuçuk de olsa ekili-dikili bir arazilerinin oldugunu, bu hususta Çin kaynaklannda bilgiler verildigini ve geçmiçten gunumuze bugday, arpa, dari, misir, pirinç, burçak ekip elma, uzum, karpuz, kavun, dut yetiçtirdigini belirtir. Ôgel (1991: 399-400); Guler (2010: 25) ise, Orta Asya'da ya§ayan toplumlann, tahil urunlerinden umaç, peynir, tuz, un ve kurutulmuç etten kurut, tarhana, farkli besin maddelerinden degiçik çorbalar yaptiklanm da ifade ederler.
Her toplumda var olan yiyecek-içecek kultiiru, toplumun beslenme aliçkanliklanm ortaya koyar ve kultiirel ôgelerin diger kiilturlere taçinmasinda etkili roi oynar.
Bu makalede, Taniklanyla Tarama Sôzlugiinde tespit edilen bazi yiyecek, içecek adlari degerlendirilmeye çaliçilmiçtir. Tespit edilen bu soz varliginin1, Derleme Sôzlugundeki farkli anlamlardaki kullanimlari da tespit edilmeye çaliçilmiçtir. Taranan kaynaktan tespit edilen ôrnekler ve tasnifati §ôyledir:
1. Meyveler
1.1. Kuru Meyveler
A§ inciri: ^^^^ cins incir (TaS: 265), DS (-). Kara uziim, a§ inciri, Akçehir helvasi (TaS: 265).
1 Bu sôzvarliginin DS'de geçtigi yerler, dergi yazim kuralma uymak ve sôzciik suurini a§mamak için il olarak verilmi§, ilçelere yer verilememijtir.
Hayir: Tin, incir (TaS: 1906), (incir/hayir "incir" (Urfa, Gaziantep, Mara§, Ankara, DS VII). Hayir "Susamya da ha§ha§ dövülen tokmak"(Küteihya, DS VII), Hayir "Ölümün kirkinci giinii verilen ziyafet" (Balikesir, DS VII), Hayir "heyirhayir" (Erzurum, DS VII).
Bu isimle maruf meyvedir, Türkide dahi incir dinür ve bazi diyarda hayir tabiri reside-i samiadir (TaS: 1906).
Dilkü üzümü: Köpek üzümü (TaS:1156), DS (-). Dilkü üzümü (TaS: 1156).
Ki§ni£: Ki§ni§ üzümü, ku§ üzümü(TaS: 2588), Ki§ni? "Maydanoza benzeyen bir bitki, yaban maydanozu" (I?el, Isparta, Sakarya, Van, l9el, DS XII), "yaban maydanozu" (Ordu, DS VIII).
Kuru ki§ni? sirkede islanmi§ ve kavrulmu§ ve dögülmü§ elli direm annmi§ sumak ve Gülnar her birinden on be§ direm. (TaS: 2588)
Kugüzümü: Qekirdeksiz ufak üzüm. (TaS: 2754), DS(-).
Maruftur ki ku§üzümü tabir olunur, ?ekirdeksiz üzümdür. (TaS: 2754).
1.2. Ya§ Meyveler
Bir yidim: All? (TaS: 609), DS (-).
Bir yidim yemi§i ve all? (TaS: 609).
Bögrek erigi: Can erigi (TaS: 664), DS (-).
Can erigi ve bögrek erigi dedikleri sarica hürde erige denir (TaS: 664).
Düglek: Ham kavun, kelek (TaS: 1302), (Denizli Aydin, Izmir, Manisa, Balikesir, Qorum, Amasya, Elazig, Sivas, Mugla, DS IV), "Kavun, iyi eins kavun, diilek" (U§ak, Denizli, Aydin, Kütahya, Tokat, Ankara, Kayseri, DS IV), "Araba tekerleginde parmaUann takildigi tekerlek ba§lagi" (Balikesir, DS IV), "Armut bigiminde, mor renkli, zehirli, yabani bir bitki, ebucehilkarpuzu" DS IV).
Aci düglekleyin ba§ tuttu bagn
Cü kavun bigi yuz urundu sagri (TaS: 1302)
Egren: Kizilcik denilen meyve (TaS: 1402), "kizilcik" (Afyon, Isparta, Burdur, Izmir, Diyarbakir, Antalya, DS V), "su gevirisi, dönegen, yagmur sulari birikmi§ olan gukur" (Istanbul, Marmaris-Mugla, DS V), Irmak kenarlarinda kum, gahl, mil gibi birikintilerden olu§an topraklar" (Adana, DS V), "toplanmayeri" (Balikesir DS V).
Kizilcik agacina denir, märuf §ecer-i azimdir ki meyvesine kizilcik tabir olunur, ishale müfiddir, bu meyveye bazi diyarda egren derler(TaS: 1402).
Gelin parmagi: Parmak üzümü denilen üzürn (TaS: 1627), DS (-).
Bir nevi' helvadir... ve parmak üzümü ve gelin parmagi ta'bir olunan üzüme dahi denir (TaS: 1627).
Gögem: Bir 9e§it ek§i dag erigi (TaS: 1726), ^igde, Konya, Isparta, Kütahya, Tokat, Eski§ehir, Bolu, Samsun, Gümü§hane, Sivas, DS VI). Gögem/gügem "Hayvanlara zarar veren gökrenkli
bir çeçit sinekya da böcelC (Isparta, Eskiçehir, Kocaeli, Tokat; "Yapraklanmi§ ekin, gögem" (Amasya, DS VI).
Karamuk dedikleri yemiçtir, gögem dahi derler. (TaS: 172б) Kan karpuzu: Koyu kirmizi karpuz (TaS: 2233), DS (-). Derununa uymazmiç ашп yüzü Kabak sandigim çikti kan karpuzu (TaS: 2233).
Kargadüvlegi: Ebûcehil karpuzu, acihiyar, eçek-Ыуал (TaS: 2291), Isparta,
Burdur, Çankin, Samsun, DS VIII, Çorum, DS XII).
Kargadüvlegi (TaS: 2291).
2. Çekerleme ve Tatli Türii Yiyecekler
Balsira: Kudret helvasi (TaS: 394), balsara /balsira "Bilhassa me§e agacinda görülen bir çeçit yapiçkan parazit bitki (arilar bu bitkiden bal alirlar.), (Balikesir, DS II); "Bostan yapraklarinin ve karpuzun güne§e gelen kisminin sararmasi " (Tekirdag, DS II), "Ormanlarda me§e ve gôkçe agaç yapraklarina geceleri inen tatli su damlaciklari " ( Kastamonu, DS II).
Balsira ball (TaS: 394).
Besdil: Pestil (TaS: 524).
Besdil ki köfter dahi derler. Bazilar besdille köfteri farkederler(TaS: 524), (Afyon, DS XII), besdil/bestil "Çokezikdurumda, ezik" (Afyon, DS XII ).
Elma a§i: Elma ile yapilan yemek (TaS: 1444), DS (-).
Yay günlerinde... ek§i elma a§i kuzukulagi a§i yiyeler, ak giyeler (TaS: 1444).
Gômeç: Bal petegi, petek (TaS: 1741), (Aydin, Izmir, Kocaeli, Trabzon, Gümü§hane, DS VI), Gômeç "Mayali ya da mayasiz, yagli ya da yagsiz olarak yapilan bir çe§it kül pidesi, ekmegi "(Samsun, Sivas, Çanakkale, DS VI), "Yuvarlakla$ma, çôreklenme "(Tokat, Eskiçehir, Kastamonu), "Bir çeçit erik" (Isp^ta, DS VI), "Bir çeçitpapatya" (Mugla, DS VI); "Dogudan esen rüzgär" (Kayseri, Nevçehir, Nigde, Antalya, DS VI, "Mezar, gômeç" Kastamonu, DS VI).
Birkaç aru bal gômeçleri yapmiç (TaS: 1741).
Köfter: Pestil, sucuk (TaS: 2б91), köfter/kövter/köyter "Üzüm §irasiyle ni§astakaynatilarak yapilan ve dilim dilim kesilerek kurutulan bir çeçit tatli, pestil." (Yozgat, Kirçehir, Bolu, Zonguldak, Adana, Osmaniye, Denizli, Manisa, DS VIII).
Bestil ve köfter (TaS: 2б91).
Od gormemiç bal: Ateçte eritilmemiç bal, ravak bal (TaS: 2921), DS(-).
Uçak balik kim tatli suda avlayalar, an toprakli, taçli irmakta tutalar, ak bal kim od gôrmemiç ravak olmuç ola(TaS: 2921).
Ogul bah: Beyaz, dolgun petek ball (TaS: 2934), Ogul ball "Arilarin baharda çikardigi yavrular, ogul." (Isparta, Burdur, Aydin, Manisa, Balikesir, Çanakkale, Tokat, Eskiçehir, Kocaeli, Kastamonu, Çorum, Samsun, Amasya, Tokat, Ordu, Trabzon, Rize, Artvin, Malatya,
Z4¿>¿J¿cA&
£Ut / Volume: 4, ^ji / <Jssue: 1, 2021
Gaziantep, Hatay, Sivas, Ankara, Kirçehir, Kayseri, Nigde, Konya, Antalya, Kirklareli, Elazig, DS IX), "Tahilin art arda, yavaçyavaç çikardigi ba§ak. "(Malatya, Kayseri, Kirklareli, DSIX).
Gômeç bal ve mumlu bal ve ogul ball (TaS: 2934).
3. Hububat ve Baklagiller Türii Yiyecekler
Çavu§ a§i: Birkaç türlü hububat kan§tinlarak yapilan bir yemek (TaS: 845), DS (-).
Birbirine muhtelit birkaç nevi galleye denir, andan etmek yaparlar ve taam piçirirler, a§-i §etrenci maruftur; Türkide ol aça çavuç a§i derler (TaS: 845).
Çeltiik: Kabuklu pirinç (TaS:854), çeltiik "Pirincin içinde bulunan yabanci bitki tohumlari" Kars, "Niçasta çikarildiktan sonra arta halan bugday kabugu, suyu alinan meyvelerin posasi " (Urfa, Gaziantep DS III), "Dokunakli söz. " (Kars), "Çorabin yarisina hadar üstten dihilen meçin. "(Malatya, DS III, "Çobanyamagi. " (Afyon, Uçak, Denizli, Çanakkale, Sivas, Yozgat, Kirçehir, Kayseri, Nevçehir, Nigde, Konya, Mugla, DS III), "Kirintili leblebi" (Isparta, DS III), "Misirpatlatildigindapatlamayan misirlar. " (Isparta, DS III), "Kesilmiç odunparçasi. " (Rom^ya gôçmenleri-îstanbul, Kirklareli, DS III).
.. .Begbazari enhari çeltiigûniin her sene tevziè olundugu üzre... (TaS: 854).
Dügü: Pirinç ufagi, bulgur ufagi (TaS: 1305), dügü / dügül/ dücük /dügücük/ düvülcük/ düyürcük "Elendikten sonra geriye halan en ince bulgur. " (Sivas, Gûmû§hane,*Îskilip-Çorum, Tokat, Elâzig, Malatya, Sivas), "Bulgur unu, dügü. " (Amasya, Kayseri), "Degirmende çekilerekkirilmi§ misirdögü" (Samsun, Kayseri, Nigde, Konya, DS IV).
...Zerre-i erzendir, lûgat-i Aläüddin-ül- Karahisarîde mezkûrdur ki Türkísi dügüdür (TaS: 1305).
Düvülcük2: Kûçûk bulgur tanesi (TaS: 1362), düvülcük "Nazarlik takimi mahfazasi" (Ç^^ale, DS IV).
Misk yiye ya zagfiran ya helilerden yiye ya taze badem ya kûçûk düvülcük ya bugday yiye...
(TaS: 1362).
Firik: Kabuguyla ate§e atilarak kavrulmuç taze bugday baçagi ve nohut (TaS: 1608), "olgunlaçmaya baçlayan tahil"( Eskiçehir, Tokat, Elâzig, Malatya, Urfa, Gaziantep, Mara§, Hatay, Sivas, Yozgat, Ankara, Kirçehir, Kayseri, Nigde, Konya, Adana, DS V), "çerez olarak yenen tahil havurgasi "(Mardin, Malatya, Urfa, Hatay, Sivas, Ankara, Nigde, Adana, Mersin DS V), "daha ötmeye ba§lamami§ horoz"(Afyon, Isparta, Ankara, Konya, Antalya, DS V), "gelin" (Kirçehir, DS V), "nemini haybetmi§ tarla"(Elazig, DS V), "olgunla$mami$ meyve" (Afyon, DS V), "bugdty baçahlarinin olgunla§mami§ hâli"(Malatya, DS V), "sabun ufagi" (Kir§ehir, Kayseri, DS V), "ortak, кита, ikinci kari " (Kayseri, DS V), "turfanda "(Urfa, Adana, DS V).
Taze bugday ve nohut makulesi galledir ki ateçte ütüp pilav piçirirler, Türkide firik ve ütme
dahi derler (TaS: 1608).
2 bta. Bu kelimenin DS'deki anlamlari ve kelimenin konu§uldugu yerler "dügü" ba§ligi altinda verildigi için tekrara dûçmemek için bu baçlik altinda verilmemi§tir.
Karamuk: Tarlada bugday aralarinda biten, anasona benzer, söbüce siyah ve aci bir tohum
(TaS: 2268), karamuk "vücutta siyah kabarciklar gikaran bir hastalik" (Ankara, Isparta, Samsun, Ordu, DS VIII), "bir ge§it koyun hastaligi" (Adana, DS VIII), "bir ge§it ekin hastaligi" (Tekirdag) "i$i bo§, gürük, geli§memi§findilc" (Giresun, Trabzon, DS VIII), "iri ve kahverengi göz zfm"(Corum, DS XII).
Karamuk ki bugday i?inde bulunur, siyahfa tanelerdir(TaS: 2268). Karibik: Mahlüt, birbirine kari§tirilmi§ hububat(TaS: 2308), DS (-). Karibik kaza savar (TaS: 2308).
Kavurga: Kavrulmu§ bugday, misir, nohut gibi §eyler (TaS: 2363), kavurga "ate§te kavrulmu§ tahil "(Isparta, Burdur, Denizli, Eski§ehir, Istanbul, Zonguldak, Kastamonu, Qorum, Tokat, Trabzon, Gümü§hane, Artvin, Erzurum, Erzincan, Van, Bitlis, Diyarbakir, Malatya, Gaziantep, Mara§, Sivas, Ankara, Kayseri, Nigde, Nev§ehir, Konya, Adana, Mugla, Tekirdag, Afyon, Yozgat, Kir§ehir), "kabugu alinmi§ ve dövülmü§ bugdaydan yapilan yiyecek" (Erzurum, DS VIII), "kurutulmu§ ekrnek" Istanbul, DS VIII), "bostan bitkilerinin yapraklarini buru§turan, kügük bir ge§it böcek"(Tekirdag, DS VIII).
Ate§te kavrulmu§ tahil.
Kavurga kann doyurmaz (TaS: 2363).
Kavut: Kavrulmu§ hububat unu (TaS: 2363), "kavrulmug ve dövülmü§ tahil ununun §eker ya da tatliyemi§le kari§imi, helva" (Afyon, Denizli, Burdur, Bursa, Kütahya, Bolu, Kastamonu, Samsun, Tokat, Ordu, Gümü§hane, Artvin, Trabzon, Erzurum, Erzincan, Van, Agri, Diyarbakir, Tunceli, Gaziantep, Mara§, Sivas, Yozgat, Kir§ehir, Ankara, Nigde, Konya, Adana, Antalya, Kerkük, DS VIII" kurutulmu§ armuttan gekilerek elde edilen un" (Artvin), "kavrulmu§ bugday"(I^ir, Istanbul, Sinop, Samsun), "bulgur kepegi" (Konya, DS VIII), "ilag olarak kullanilan kaynatilmi§ gigekya da bitki kökü suyu"(jzmix, DS VIII,), "kavrulmug un, bu undan yapilan gorba "(Artvin, DS VIII).
Arinmi§ sumak otuz direm, arpa kavudu ve kuru beksumat onar direm(TaS: 2363).
Ke§dür: Ke§kek (TaS: 2456), ke§dür "dövülmü§ bugday ve etle pigirilen bir ge$it yemek, lapa "(Afyon, Isparta, Burdur, Denizli, Aydin, Izmir, Manisa, Balikesir, Qanakkale, Bursa, Bilecik, Eski§ehir, Kocaeli, Sakarya, Qorum, Sinop, Samsun, Amasya, Tokat, Ordu, Artvin, Erzincan, Bitlis, Eläzig, Malatya, Gaziantep, Mara§, Sivas, Ankara, Kir§ehir, Kayseri, Nigde, Konya, Adana, I?el, Antalya, Kirklareli, Tekirdag, DS VIII), "kaynami§ bugday" (U§ak, DS XII).
Ve hamurlu ve eri§te ve dane birin? ve ke§dür ve §algam §orvasi... (TaS: 2456). 4. Sakatat ve Hayvansal Gidalar
Basdirma: Pastirma (TaS: 406), "kurutulmu§ tuzlu et, pastirma" (Isparta, Samsun, Tokat, Sivas, Yozgat, Kayseri, Nigde, DS II), "sucuk bumbar, basdirma" (Burdur, DS II), "kabak veya patatesi etle pi§irerekyapilan musakka" (Denizli, Trabzon, Gaziantep, Mara§, DS II), "odunyigini, basdirma"(Yozgat, DS II).
Rast geldiklerin kimin basdirma, kimin ke§kek ve kimin e§ki a§ idüp... (TaS: 406).
Bilü$: Pili? (TaS: 572), "pilig /bülüg" (Denizli, Bolu, Sivas, Yozgat, Kayseri, Afyon, Burdur, Denizli, Aydin, ízmir, Bolu, Ordu, Konya, í?el, Antalya, Mugía, DS II).
Látif gida yeyeler, tavuk ve bilÜQ eti gibi (TaS: 572).
Cevirme: §i§e saplanarakkizartilmi§ kuzu, tavuk vb (TaS: 873), "izgara et. "( Antalya, DS III), "ta§tan yapilan bir kaptapi§irilen ekmek" (Rize, DS III), "etrafi duvarla veya gitle gevrilmi§ kügük bahge "(Qorum, Tokat, Trabzon, Gümü§hane, Rize, Artvin, Erzurum, Erzincan, Diyarbakir, Sivas, Kayseri, DS III), "etón desteleri yigin yapilirhen konan birinci sira" (C^^n, DS III), "kozayi tozundan ayirmak igin kullanlian dolap "(Adana, DS III).
Tavuk fevirmesin beyaz kül ile bi§irdi (TaS: 873).
Domalan: Arap mantari, keme (TaS: 1208), "patatese benzeyen ve yenilebilen bir ge$it mantar''(Isparta, Denizli, Bursa, Kütahya, Tokat, Eski§ehir, Amasya, Urfa, Ankara, Nigde, Konya, Adana, Mugía, Afyon, Isparta, Denizli, Aydin, Manisa, Eski§ehir, Qorum, Konya, í?el, Mugía, Kibris, DS IV) ,"yastik" (Aydin, DS YV)"yerelmasi "(Afyon, Eski§ehir, Malatya, Sivas, í?el, Kütahya, Balikesir, DS IV), "zehir" (Manisa, Balikesir, Antalya, DS IV), "Misirlara dadanan ve yumurcak da denilen bir hastalik" (Kütahya, DS IV), "Qikinti yapan " (Denizli, DS IV).
Hintten gelür bir ottur kurumu§ domalana benzer(TaS: 1208).
Kereyagi: Tereyagi (TaS: 2441), (Kars, Erzincan, Van, Malatya, Hatay, Sivas, Kars, Kerkük DS XII).
Bógrek agrisi ifün su ile ve kereyagiyle kaynadalar, vereler (TaS: 2441).
Mumbar: Bumbar (TaS: 2810), "sigir, koyun, kegi vb. hayvanlarin kalin bagirsagi, mumbar" (Samsun, Amasya, Artvin, Van, Diyarbakir, Gaziantep, Hatay, Sivas, Nigde, Adana, DS IX), "tolin bagirsaga, kiyma, ciger, piring, sogan doldurarak yapilan bir ge§it yemek" (Manisa, Samsun, Amasya, Giresun, Artvin, Erzurum, Van, Diyarbakir, Gaziantep, Hatay, Sivas, Ankara, Nigde, Konya, Adana, Kerkük, Qorum, Giresun, Kars, Gaziantep, Yozgat, DS IX, DS XII).
mumbar (TaS: 2810).
5. Unlu Gidalar ve Yiyecekler
Bi§i: Yagda kizartilmi§ forek (TaS: 611), "mayalihamurufozginyaga ka¡¡ikla doküp kizartarak yapilan bir ge§it yiyecek" (Burdur, Denizli, Izmir, Kastamonu, Qorum, Samsun, Amasya, Giresun, Sivas, Ankara, Afyon, Burdur, Izmir ve ?evresi, Manisa ve fevresi, Balikesir DS IX), "yagda kizartilmi§ peynirli borek" (Manisa, DS IX), "gozleme" (Küt^ya, Kars, Erzurum, Sivas, DS IX), "unu pekrnezle yogurup, zeytinyagda kizartarak yapilan bir ge§it tatli, pi§i" (Aydin, DS IX).
Bi§i ki yag ifinde bi§ürürler (TaS: 611).
Cakil pidesi: Qakil ta§lari üzerinde pi§irilen bir ?e§it ekmek (TaS: 800), DS (-).
Be§ mánasi var... Bir kisim ekmektir ki 9akil ta§lan üzerinde pi§irirler, fakil pidesi tábir
olunur(TaS: 800).
Cörek: Degirmi ekmek (TaS: 955), "sürülmekte olan harman, görek" (Afyon, Mersin DS III), ekmek, yemek, görek" (Kars, DS III).
Kimi däne diler kimisi zerde
Kimi Qörek diler kimisi kirde (TaS: 955)
Helise: Bugdaydan yapilmi§ bir eins yemek (TaS: 1910), "bugday yarmasindan yapilan bir ge§it etliyemek, kegkek, helise''(Gtoü§hane, Kars, Erzurum, Bitlis, Kayseri, Nigde, Konya, Balikesir, DS VII), "targin, §eker ve ni§asta kaynatilarakyapilan, ba§ dönmesine iyi gelen bir ge§it iläg" (Erzurum, DS VII).
Sütlü ile tek helise olaydi
Tavuk kizartmasi sahna dolaydi (TaS: 1910).
Hogmeri: Hö§merim, yani sulu kaymak veya taze peynire un kan§tinlarak yapilan bir yemek (TaS: 1926), "k^rnafc ve misir unundan yapilan bir ge§it yiyecek, peynir helvasi" (Trabzon, Rize, Kir§ehir, DS VII).
Ho§meri dedikleri taam (TaS: 1927).
i§geve: Sa9 üzerinde pi§irilen mayasiz ekmek (TaS: 2114), "firinda ekmekpi§irildikten sonra, tekne kazintisindanyapilan sert ekmek, a§geve, i§geve"(Sivas, DS I), "agilmi§yufka" (Kayseri, DS VII, Samsun, Amasya, Tokat, Giresun, Kayseri, DS VII).
Hamirsiz etmek ki sa$ üzerinde pi§er. Bazi yerlerde i§geve ve bazi yerlerde katlak derler (TaS: 2114).
Katlak: Sa? üzerinde pi§irilen mayasiz ekmek(TaS: 2351), "kadar" (Ankara, Adana, DS VIII).
Hamirsiz etmek ki sa9 üzerinde pi§er. Bazi yerlerde i§geve ve bazi yerlerde katlak derler (TaS: 2351).
Kete: Külde pi§mi§ ?örek; §ekerli ?örek (TaS: 2457), "yagli, mayaliya da mayasiz hamurdan yapilip küldepi§irilen görek, kete" (Denizli, Samsun, Amasya, Sinop, Tokat, Giresun, Trabzon, Gümü§hane, Artvin, Bayburt, Kars, Erzurum, Erzincan, Van, Mara§, Kastamonu, Samsun, Giresun, DS VIII), "dügün armagani" (Sinop, DS VIII), "kat kat yaglanmi§ yufkalardan yapilan, arasina ig denilen yiyecek konup katlandiktan sonra firinda ya da tandirda pi§irilen bir ge§it görek, kete" (Afyon, Kars, Yozgat, DS XII), "yumurta veyag ile hamurdanyapilarak özel kaplarda pi§irilen bir gegit börek"(Q orum, DS XII), "igi kaymakvb.li ekmek kete " (Artvin).
Düketme nänini ansuzda gafil
Ke§i§ yindek kete yimez hazer kil (TaS: 2457).
Kirde: Tandir ekmegi, pide (TaS: 2573),"tabaklanan derilerde palamuttan olan beyaz dalgalar" (Q^^^ale, DS VIII), "mayasiz hamurdan yapilan i?i ha§ha§li ya da peynirli pide" ( "usta, eli i§e yatkin" (Mugla, DS VIII).
Kirde etmegi gidäsi azraktir ve dükeli ekmeklerden yeynirektir (TaS: 2573).
Kola^: Bir türlü börek (TaS: 2610)"mayali, mayasiz hamurdan ge§itli bigimlerde yapilan kügük ekmek" (Edirne, Kirklareli, DS VIII), "lokma" (Qanakkale, DS VIII), "firinda pi§en
kûçûk ekmek''(EskiçeWr, DS XII), "iki yana açilmiç kollar arasindaki uzaklik"(Kerkiik, DS XII).
Dim ü gün kulluk ile kim acigip ola kul aç Gelir açlikla ana küflü somun yagli kolaç (TaS: 2610) Köz etmegi: Yagli yufka, gözleme (TaS: 2709), DS (-). Köz etmegi ve etmek (TaS: 2709).
Kuçdili: Eriçte gibi bir hamur yemegi (TaS: 2752), "Karaagaç agacinin meyvesi, rosmarinus, labiatae" (Ç^akkale, Antalya, DS VIII).
Ku§ dili dedikleri tutmaç a§i (TaS: 2752).
Küke: Kûçûk ekmek (TaS: 2767), DS(-).
Baykuça derler ve Türkide sût karindaça ve kûçûk etmek kursuna küke derler (TaS: 2767).
Kiilçe: Külde piçirilen çôrek (TaS: 2769), kûlçe / külür "külde, tepside, saçtaрцеп, mayasiz çôrek, misir ekmegi" (Hatay, DS VIII), "saç ya da ta§ üzerinde pi§irilen bazlama gibi ufak ekmek"(Bilecik, DS VIII),(Bdikesir, Bursa, Mugía, Kirklareli, DS VIII), "simit biçiminde adak ekmegi" (^^^a, DS VIII), "çocuklarayapilan çôrek" (Ankara, DS VIII), "bir çe§ittepsi böregi" (Hatay, DS XII), "bir çe§it cevizlipasta" (Ker^&, DS XII), kûçe/kiilçe (Güney-Bati Anadolu, DS XII).
Bir t^e çôrek ve kiilçe ve bazlamaç (TaS: 2769).
6. Kuruyemiç Tiirii Yiyecekler
Çekiirdek: Çekirdek (TaS: 852), çekirdek (Rize, Diyarbakir, DS).
01 agaç taze yemiçler vermi§ idi gayet §irin ve çekûrdegi hergiz yogudu (TaS: 852).
Çetin koz: Kirilmasi, ayiklanmasi gûç ceviz (TaS: 871), DS (-), DS'de ceviz çeklindedir. (Diyarbakir, Dogu Trakya, DS).
Çetin koz (TaS: 871).
Fistuk: Fistik (TaS: 1606), DS(-).
Kimnm ve §am fistugunuñ ta§ kabi (TaS: 1606).
Köknar içi: Çam fistigi (TaS: 2691), DS (-).
Köknar içini dögeler, baila kariçtiralar, günde ûç direm yidüreler(TaS: 2691).
7. Sulu Yiyecekler
Bozca aç (bozca a§i): Yog^lu çorba (TaS: 658), DS (-). Yogurt açidir ki bozca a§ ve toga dahi derler (TaS: 659).
Çopra: Çorba. (TaS: 942), çorba (Zonguldak, Bartin, Karabük, Artvin, Diyarbakir, DS).
Kar üzerinde oturup baharli issi çerbetler ve issi çopralar yeyip yattik (TaS: 942).
Hedik agi: Açure çorbasi (TaS: 1908), Hedik "açure" (Çor^, Amasya, DS VII), "ha§lanmi§ bugday, bulgur, misir, nohut vb. §eyler" (Afyon, Isparta, Manisa, Çanakkale, Bursa, Tokat,
Z4¿>¿J¿cA&
Ci It / 'Volume: 4, ^ji / <Jssue: 1, 2021
Eski§ehir, Bolu, Kastamonu, Qankm, Qorum, Sinop, Samsun, Amasya, Tokat, Ordu, Giresun, Gümü§hane, Artvin, Kars, Erzurum, Erzincan, Van, Mardin, Malatya, Urfa, Gaziantep, Mara§, Hatay, Sivas, Yozgat, Kirikkale, Ankara, Kir§ehir, Kayseri, Nev§ehir, Nigde, Konya, Adana, Mersin, tfel, Antalya, DS VII), "bulgur" (Isparta, Ankara, Konya, DS 7), ''gerez" (Konya, DS VII), "kaiin, kisa baglikli ve kirmizi taneli iyi eins bugday" (Van, DS VII), "gocuklarin ilk di$lerinin giktigi zamanyapilan misir ha§lamasi" (Erzurum, DS VII), "taze fasulye" (Erzincan, Sivas, DS VII), hetik / hedik / hidik "kara batmamak igin ayaga giyilen, alti §erit §eklinde kesilmi§ gönlerle kapli, yuvarlak bir ge§it kar aya.kka.bisi" (Ordu, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin, Erzincan, Diyarbakir, Malatya, Adana, DS VII), ''örme terlik" (Istanbul, Ordu, DS VII), "gocuk ayakkabisi, patik" ^igde, DS VII).
Hedik a§i ki a§ure a§i dahi derler (TaS: 1908).
8. Sebze Adlari
Cükündür: Pancar (TaS:960), (Denizli, Manisa, Balikesir, Qanakkale, Bursa, Kütahya, Eski§ehir, Kocaeli, Bolu, Zonguldak, Kastamonu, Qankm, Samsun, Tokat, Erzurum, Van, Urfa, Diyarbakir, Gaziantep, Ankara, Konya, Edirne, Kirklareli, Kerkük, Bulgaristan, DS III), "havug"(Manisa, Kütahya, Bolu, Diyarbakir, Kütahya, DS III), "§algam" (Amasra, Zonguldak, Diyarbakir, Urfa, DS III), "fa^ana "(for§eWr, DS III), "kirmizi pancar" (Kütahya, Qorum, Gaziantep, DSXII).
Sirke ile turp ve hardallu 9ükündür tur§usu gibi; bunlari bile yiyeler (TaS: 960).
9. Yemek Adlari
Ege: Kazanda pi§irilmi§ kaburga yemegi(TaS: 1388), eye / eya / eyegi "kaburga kemigi" (Isparta, Tokat, Eski§ehir, Ankara, Nigde, Antalya, Mugla, Qorum, tzmir, Kütahya, Kastamonu,
Samsun, Malatya, Gaziantep, Mara§, Hatay, Sivas, Adana, DS V).
Öglene ege de ak§ama kuzu
Sabaha kaymakli bal ister gönül (TaS: 1388).
Elma a§i: Elma ile yapilan yemek (TaS: 1444), elma /alma "elma" (Diyarbakir, Erzurum, Kütahya ve yöresi, U§ak, DS).
Yay günlerinde... ek§i elma a§i kuzukulagi a§i yiyeler, ak giyeler (TaS: 1444).
10. Süt ve süt ürünleri
£ökek: Tuz ve süt katilmi§ yogurt, bir 9e§it 9ökelek (TaS: 945), Qökek "bataklik, su kenari, balgik"(Isparta, Denizli, Tokat, Eski§ehir, Kocaeli, Bolu, Sakarya, Istanbul, Qorum, Sinop, Samsun, Amasya, Gaziantep, Mara§, Sivas, Yozgat), "Fakt ekinciligi" (Kayseri, Adana, Mersin, l9el, DS III), "gukur yer" (Denizli, Bolu, Sakarya, Qankin, Samsun, Amasya, Gümü§hane, Artvin, Kars, Eläzig, Malatya, Hatay, Yozgat, Artvin, Nigde, Kars, Adana, iQel, Edirne, Denizli, Bolu, Sakarya, Qankiri, Samsun, Amasya, Gümü§hane, Artvin, Kars, Eläzig, Malatya, Hatay, Yozgat, Artvin, Nigde, Kars, Adana, i?el, Edirne, DS III), "tortu, gökek" Kocaeli, DS III), "yerde sürünen, kötürüm" (Mugla, DS III), "gadiryaninda deve göktürülenyer" (I^el, DS III), "gokyagli, eli ayagi tutmayan" (Mugla, DS XII).
Süt ve tuz katilmi§ yogurttur ki 9ökek tabir olunur (TaS: 945).
Gôremez: Ek§imi§ sute tazesi katilarak yapilan peynir gibi yiyecek (TaS: 1774), "yeni dogurmu§ hayvanin ilk siitii "(Kastamonu, DS VI), "merkep sirtindaki tulumda çalkanan çig siitten elde edilen yag, gôremez" (Estàçehir, DS VI), "ekmekle yenen, taze sutle, ekçi sutun yogurt kivamindaki kariçimi " (EskiçeWr, DS VI), "ekmeklik ve tohumluk olarak kullamlan, bugday ve arpa kari§igi " (Konya, DS VI).
Çoban bir kavataya gôremez koyup verdi (TaS: 1774).
Kara ke§: Kara kurut (TaS: 2263), DS (-).
Yogurdu kaynatip siktiktan sonra galîzma ki ke§ tabir olunur, anin suyuna denir ki bir defa dahi kaynatip sikarlar. Turkler kara kurut ve kara ke§ tabir ederler (TaS: 2263).
Kara kurut: Yogurdun ikinci defa kaynamasindan yapilan gida (TaS: 2265), DS (-).
Ruhbin [Fa.]: Ve kara kurut ki Arabide masl derler yogurdu kaynatip sikarlar galîzini keç diizerler ve suyunu galiz olunca bir defa dahi kaynatirlar gayette hâmiz ve bârid olur (TaS: 2265).
Keç: Yogurt kurusu, ekçimik (TaS: 2455), ke§i "Yagsiz, kurupeynir, keçi" (Afyon, DS XII). Ke§i yaga kariçtirmak (TaS: 2455).
Kurut: Kaynatilip suyu alinan ayran kurusu, yogurt kurusu, keç (TaS: 2749), "kurutulmu§ suzmeyogurt"(Bolu, Kastamonu, Giresun, Samsun, Amasya, Trabzon, Rize, Artvin, Erzurum, Erzincan, Elâzig, Malatya, Urfa, Sivas, Kayseri, DS VIII), "çôkelek" (Giresun, Rize, Diyarbakir, Elâzig, DS VIII),"ptfrçaparçtf kurutulmu§ suzme yogurt, tarhana" (Kars, DS XII), "yagsiz ve kuru lorpeyniri" Artvin DS XII).
Kurut ki ke§k dahi derler (TaS: 2749).
Lor: Peynir suyuna siit veya yogurt katarak kaynatilmakla yapilan yiyecek (TaS: 2790), (lor "çiranin tortusundanyapilan bir çeçit koyupekmez, reçel " (forçetàr, DS IX), "kaymagi alinmi§ siitten yapilan yagsiz peynir, lor "(Afyon, Isparta, Kutahya, Trabzon, Kars, Van, Mersin, Içel, Elazig DS IX), "eriyip çokyumuçakduruma gelmiç, parçalanmiçpeynir, lof (Urfa, Gaziantep, DS IX), "Peynir suyu, lor''(Sivas, DS IX).
Lor dedikleri nesne ki peynir suyuna sut veya yogurt katip kaynatirlar (TaS: 2790).
Torak: Suziilmuç yogurt, çôkelek (TaS: 1219), "yogurt ve kaymaktan yapilan bir çeçit yagli peynir''(Erzincan, Sivas, DS IV), "yagi alinmiç siitten yapilan peynir" (Artvin, DS III), "yumu§ak tartan yapilan ve yogurt siizmekte kullamlan bir çeçit suzgeç',{Kayseri, Nigde, DS IV), "dereotu" (Çorum, Samsun, DS IV), "kekik" (Afyon, DS IV).
Ke§ ve torak ve siizulmuç yogurt ve kurumuç yogurt (TaS: 1219). Sonuç
Tarama Sôzlugiinde tespit edilen yiyecek ve içecek adlarinin Derleme Sozlugiindeki anlamlari ve sayisal verilerine iliçkin tablolar açagida verilmiçtir:
Tablo 1. Tarama sözlügünde kuru, yaç sebze ve meyve adlari
Kuru Meyve DS (TaS digindaki
Adlari anlamlarin s.v.)
A§ inciri -
Hayir 3
Dilküüzümü -
Kiçniç 1
Ku§ üzümü -
Ya$ Meyve Adlari
Bir yidim -
Bögrek erigi -
Düglek 2
Egren 3
Gelin parmagi -
Gögem 2
Kan karpuzu -
Kargadüvlegi -
Sebze Adlari
Çûkûndûr 4
Tablo 2. Tarama sözlügünde hububat-b^lagiller, hayvansal gidalar
Hububat-Baklagiller DS (TaS di§indaki anlamlarin s.v)
Çavu§ a§i -
Çeltiik б
Dügü 2
Düvülcük 3
Firik 1G
Karamuk 5
Kançik -
Kavurga 4
Kavut б
Ke§dür 1
Hayvansal Gidalar
Basdirma -
Bilûç -
Çevirme 4
Domalan 5
Kereyagi -
Mumbar -
£ilt / ^JI / <Jssue: 1, 2021
Tablo 3. Unlu gidalar ve yiyecekler
Unlu Gidalar - DS (TaS drçindaki
Yiyecekler anlamlarin s.v.)
Bi§i 2
Çakil pidesi -
Çôrek 2
Helise 1
Ôoçmerim 1
Içgeve 1
Katlak 2
Kete -
Kirde 3
Kolaç 2
Köz etmegi -
Kugidili 1
Küke -
Kiilçe 1
Tablo 4. §ekerleme ve tatli tiiril yiyecekler
Çekerleme-Tatlilar DS (TS di$indaki
anlamlarin s.v.)
Balsara 3
Besdil 1
Elma a§i -
Gômeç
Köfter -
Od görmemi? bal -
Ogul bah 2
Kuruyemiçler
Çekûrdek -
Çetin koz -
Fistuk -
Köknar içi -
Tablo 5. Síit ve süt ürünleri, sulu yiyecekler, yemek adlari
Sttt - Sttt Urïinleri DS (TaS diçindaki anlamlarin s.v.)
Çôkek 6
Dorak 4
Göremez 4
Kara ke§ -
Kara kurut -
Ke§ -
Kurut 2
Lor 1
Sulu Yiyecekler
Bozca a§ -
Çopra -
Hedik a§i 9
Yemek Adlari
Ege 1
Elma açi -
£ilt / Roíame: 4, ^ji / <Jssue: 1, 2021
Tablo 6. Yiyecek-isecek adlarindaki anlamlar
SOZCUKLER ANLAMLAR
hayir incir; susam; ziyafet
ki§nis üziim; maydanoz
dfiglek kavun; tekerlek
egren kizilcik; sukur; toplanma yeri
gogem dag erigi; sinek; b5cek; ekin
balsira kudret helvasi; parazit bitki; yapraklardaki tatli su damlaciklari
besdil pestil; ezik
gomes bal petegi; pide; erik; papatya; rüzgár; mezar
ogul bali bal; ba§ak
Seltttk pirins; soban yamagi; dokunakli soz; kirintili leblebi; misir; kesilmi? odun parsasi
dttgü bulgur; un
firik tahil; horoz; meyve; kuma; sabun ufagi
karamuk bitki; koyun; ekin hastaligi; findik; iri kahverengi goz
kavurga tahil; yiyecek; ekmek; b5cek
kavut un; helva; bugday; sorba; s¡sek
Sevirme tavuk; et; ekmek; bahse; koza dolabi; ekin destesi
domalan mantar; yastik; yer elmasi; zehir; hastalik
bi$i Sfirek; b5rek; gozleme; tatli;
helise yemek; ilas
katlak ekmek; kadar
kirde pide; usta
kete Sorek; dügün armagani; borek
hedik a§i a§ure; bulgur; serez; taze fasulye; terlik; patik; kar ayakkabisi
SttkttndUr pancar; havus; §algam; lahana; kirmizi pancar
Sokek Sokelek; balsik; faki ekinciligi; Sukur yer; kotürüm; sok ya§li
goremez peynir; süt; yag; bugday; arpa kan§igi
lor peynir; pekmez; resel
torak peynir; süzges; dere otu
Baklagillerden, 9eltük, firik, kavut türü; §ekerlemelerden, gome9, od gormemi§ bal, balsara; süt ürünlerinden, 9okek, goremez; sulu yiyeceklerden, hedik a§i gibi sozcüklerin DS'de farkli anlamlarla da olsa ya§adigi gorülmektedir. Sozlüklerde bu yiyecek ve Í9ecek adlanna ili§kin sozvarligiyla kar§ila§ilmasi, tarim ürünleri ve hayvansal gidalardan beslenen bir toplum oldugumuzu, ozellikle tanm ürüiilerinden, hububat türü ile unlu gidalarin; hayvansal gidalardan, yogurt ve peynir türü ürünlerin daha 9ok tüketildigi ger9egini bir kez daha gozler omine sermektedir.
Qetin koz, köknar i?i, fistik gibi kuruyemi§ türü yiyeceklerin DS'de yer almadigi görülür. Ancak DS'de Qetin koz yerine ceviz sözcügü yer almaktadir. Ayrica bu söz varliklarinin agizlarda farkli adlarla ya§adigini söylemek yanli§ olmasa gerek. Örnegin, Qekirdege özellikle "ay ?ekirdegine" Manisa'da ve diger böige agizlarinda figdem; meyve ve sebze adlarindan "bögrek erigi"ne DS'de rastl^m^asina ragmen, Nigde ve yöresinde "erik, can erigi", "düglek" sözcügüne Aydin, Balikesir, Amasya, Mugla, Nigde, Nev§ehir ve рек 50k böige agzinda "kelek", gelin parmagi "parmak üzümü" adi verilen meyvenin Nigde'de "üzüm, parmak üzümü olarak adlandirilmasi gibi. Bu sonu?, sözlüklerde yer almayan ya da sözlüklere alinmasi unutulmu? bu sözvarliklarinm halä halk dilinde ya§amim devam ettirdigi ger^egini gözler önüne sermektedir.
Etik Beyan
Yazar beyamna göre, "Tarama Sözlügündeki Bazi Yiyecek ve t$ecek Adlari Üzerine Degerlendirme" adli gali^mamn yazim siirecinde bilimsel, etik ve alinti kurallanna uyulmu§; ULAKBIM TR Dizin ölgütlerine göre ?ali§mada etik kurul onayini gerektiren herhangi bir veri toplama ihtiyaci duyulmami§tir.
Kisaltmalar
TaS Tarama Sözlügü DS Derleme Sözlügü
Kaynak^a
Din?er, Aslihan (2009). Divänü Lugati't-Türk'teki yemek adlari üzerine. 2. Uluslararasi Türkiyat Ara§tirmalari Bilgi §öleni Bildirileri- Ka§garli Mahmud ve Dönemi. 28-30 Mayis 2008. Ankara: TDK Yayinlan. 141-152.
Güler, Sibel (2010). "Türk Mutfak Kültürü ve Yeme Igme Ali§kanliklan". Dumlupinar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26: 24-30.
Gökalp, Ziya (1976). Türk Medeniyeti Tarihi. istanbul: Ötüken Ne§riyat.
Kafesoglu, ibrahim(1987). TürkBozkir Kültürü. Ankara: Türk Kültürü Ara§tirmalari Enstitüsü.
Kafesoglu, ibrahim (1991). Türk Milli Kültürü. Istanbul: Ötüken Ne§riyat.
K1I19, Sami-Ali Albayrak (2012). "islamiyetten Шее Türklerde Yiyeсек ve Ifecekler", Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Sayi: 7 (2): 707-716.
Ögel, Bahaeddin (1982). Türk mutfaginin geli§mesi ve Türk tarihi gelenekleri. Türk Mutfagi Sempozyumu Bildirileri. 31 Ekim-1 Kasim 1981. Ankara: Ankara Üniversitesi, Basimevi. 15-18.
Ögel, Bahaeddin (1988). islamiyetten Önce TürkKültür Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Ögel, Bahaeddin (1991). Türk Kültür Tarihine Giri§. С. IV, Ankara: Ba§bakanlik Basimevi.
Cilt / 'Volume: 4, ^ji / <Jssue: 1, 2021
XIII. Yüzyildan Beri Türkiye TürkQesiyle Yazilmi§ Kitaplardan Toplanan Tarnklariyla Tarama Sözlügü (1996). Ankara: Ankara Üniversitesi, Basimevi.
Tezcan, Mahmut (2000). Türk Yemek Antropolojisi Yazilari. Ankara: Kültür Bakanligi Yayinlan.
Togan, Zeki Velidi (1981). Umumi Türk Tarihme Giri$. Istanbul: I§ Bankasi Yayinlan.
Türk Dil Kurumu (2019). Derleme Sözlügü-TürMye Türkgesi Agizlari Sözlügü, sozluk.gov.tr, [02.01.2019, 28.10.2019].
