Научная статья на тему 'ТАКРОРИЙ ЭКИН СИФАТИДА ЭКИЛГАН КАРТОШКА НАВЛАРИНИНГ ЎСИШИ, РИВОЖЛАНИШИ ВА ҲОСИЛДОРЛИГИГА ЎТМИШДОШ ЭКИНЛАРНИНГ ТАЪСИРИ'

ТАКРОРИЙ ЭКИН СИФАТИДА ЭКИЛГАН КАРТОШКА НАВЛАРИНИНГ ЎСИШИ, РИВОЖЛАНИШИ ВА ҲОСИЛДОРЛИГИГА ЎТМИШДОШ ЭКИНЛАРНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

24
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Продовольственная безопасность / летняя посадка картофеля / овощ / повторный посев / фенологические наблюдения / сорт. / Food safety / summer planting of potato / vegetable / repeated crop / phenological observations / variety.

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Х. Х. Хонқулов, Х. З. Сайфидинов

Приведены данные исследования влияния предшествующих культур на рост, развитие и урожайность сортов картофеля, посаженных в качестве повторной культуры в условиях лугово-серых почв Самаркандской области.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The data of a study of the influence of previous crops on the growth, development and yield of potato varieties planted as a repeat crop in the meadowgray soils of the Samarkand region are presented

Текст научной работы на тему «ТАКРОРИЙ ЭКИН СИФАТИДА ЭКИЛГАН КАРТОШКА НАВЛАРИНИНГ ЎСИШИ, РИВОЖЛАНИШИ ВА ҲОСИЛДОРЛИГИГА ЎТМИШДОШ ЭКИНЛАРНИНГ ТАЪСИРИ»

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

ТАКРОРИЙ ЭКИН СИФАТИДА ЭКИЛГАН КАРТОШКА НАВЛАРИНИНГ УСИШИ, РИВОЖЛАНИШИ ВА Х^ОСИЛДОРЛИГИГА УТМИШДОШ ЭКИНЛАРНИНГ ТАЪСИРИ

Х. Х. Хонкулов

ТДАУ СФ кх.ф.ф.д. доцент,

Х. З. Сайфидинов

ТДАУ СФ таянч докторанти.

АННОТАЦИЯ

Приведены данные исследования влияния предшествующих культур на рост, развитие и урожайность сортов картофеля, посаженных в качестве повторной культуры в условиях лугово-серых почв Самаркандской области.

Ключевые слова: Продовольственная безопасность, летняя посадка картофеля, овощ, повторный посев, фенологические наблюдения, сорт.

ABSTRACT

The data of a study of the influence of previous crops on the growth, development and yield of potato varieties planted as a repeat crop in the meadow-gray soils of the Samarkand region are presented.

Keywords: Food safety, summer planting of potato, vegetable, repeated crop, phenological observations, variety.

КИРИШ

Жахон микёсида ахолининг озик-овкат хавфсизлигини таъминлашда аграр соханинг урни ва ахамияти кундан-кунга ошиб бормокда. Жумладан, мамлакатимизда хам мавжуд ресурс ва имкониятлардан окилона фойдаланиб, ахолини кишлок хужалик махсулотлари билан кафолатли таъминлаш, хосилдорлик ва манфаатдорликни янада ошириш, сохага илм-фан ютуклари хамда замонавий ёндашувларни жорий этиш долзарб масаладир. Бу борада 2022 йилнинг 28 январь куни Президентимизнинг "2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида"ги Фармони кабул килинди.

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

Мазкур хужжатга асосан якин келажакда кишлок хужалиги сохасидаги ислохотлар самарасини ошириш ва ушбу жабхани ривожлантириш юзасидан аграр сохани ривожлантириш, кишлок хужалиги махсулотларини кластер асосида кайта ишлаш ва озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш чора тадбирлари белгилаб берилган.

Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги статистика агентлиги маълумотларига кура 2022-йилнинг январ-декабр ойларида республика буйича жами 3 441,7 минг тонна картошка етиштирилди, ушбу курсаткич 2021-йилнинг мос даврига нисбатан 104,7 % ни ташкил этди.

Картошка етиштириш умумий хажмининг энг юкори улуши Самарканд вилояти (20,9 %) хиссасига тугри келди. Шу билан бирга, Андижон (12,2 %), Тошкент (10,9 %) ва Фаргона (10,5 %) вилоятларида хам картошка етиштиришнинг юкори курсаткичлари кайд этилди.

Узбекистоннинг асосий худудларида бошокли экинларидан кейин такрорий экинлар экилиб, мул хосил олишнинг шарти булган хавонинг харорати етарли. Эртаги сабзавотлар ва галладан бушаган майдонларга сабзавот, полиз, картошка экинларни экиб, такрорий экин сифатида етиштириш ахолини куз-киш мавсумлари хамда келаси йилнинг май ойигача булган муддатларда кишлок хужалиги махсулотларига булган талабини кондириш, махсулотни экспортга чикариш, киш мавсумига саклаш хамда бозорларда нархларнинг баркарорлигини таъминлаш имконияти беради.

Куп йиллик тажрибалардан маълумки, сугориладиган ерларда галладан сунг такрорий экин сифатида картошка экиб, мул сифатли хосил олиш мумкин.

Бунда экин тури, навини танлаш ва экиш муддати мухим ахамиятга эгадир. Чунки, нотугри танланган ва кеч экилган экинлар пишиб улгурмай совук тушуши окубатида нобуд булишади ёки уларнинг хосилдорлиги кескин камайиб кетиши мумкин.

Тадкикотнинг максади. Зарафшон водийси шароитида асосий экинлардан сунг такрорий экин сифатида картошка навларини етиштиришнинг ресурс тежамкор техналогияларини ишлаб чикишдан иборат.

Тадкикот объекти: Тадкикот объекти килиб, уртатезпишар Богизагон, Пикассо хамда тезпишар Эволюшн уруглик туганаклари олинди.

Олинган натижалар ва уларнинг та^лили. Дала тажрибалари 2022

May 12-13

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

йилда Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадкикот институтининг Самарканд илмий-тажриба станциясида олиб борилди.

Тажрибаларимизда хар хил утмишдош экинлардан сунг экилган картошкани вегетация даврида ривожланиш фазаларини утиш давомийлигига сезиларли таъсир курсатди. Кечки картошка буйича утказилган тажрибаларимизда (1-жадвал) картошка навларининг экишдан униб чикишгача булган даври аникланганда, кечки картошкани ривожланишига утмишдош экинларни вариантлари уртасида бироз булсада 1 -2 кунга фарк кузатилди ва бу даврнинг давомийлиги бевосита хаво хароратига, тупрок намлигига боглик булиши намоён булди.

Тажрибада хар бир вариантнинг кайтариклари буйича визуал кузатишлар олиб борилиб, усимликни вегетацияси даврида ривожланиш фазаларини (униб чикиш, шоналаш, гуллаш, палак саргайиш) руй берган кунлари кайд килиниб борилди.

Картошка навларининг фенологик фазаларидан униб чикишдан палак саргайишгача булган даври навлар ва вариантлар буйича уртача 77-87 кунни ташкил этди.

Утмишдош экинларни кечки картошкани ривожланиш фазаларига таъсири навлар буйича урганилганда вегетация даври (униб чикишдан палак саргайишгача) тажриба олиб борилган йил буйича тахлил килинганда Богизагон нави 77-83 кунни ташкил этган булса Пикассо нави 77-84 кунни ва Эволюшн нави 82-87 кунни ташкил этди.

Картошка навлари вегетация даврлари солиштирилганда Эволюшн нави Богизагон ва Пикассо навларидан 4-5 кун кечрок пишиб етилиши тажрибада аникланди.

Картошка навларининг вегетация даврининг сунгги кунларида усимлик буйининг баландлиги нав ва туп калинликлари буйича Богизагон навида 69-81 ва 68-77 см, Пикассо навида 66-78 ва 64-75 см хамда Эволюшн навида 71-84 ва 69-82 см ни ташкил этди. Навлар буйича энг юкори курсаткич Эволюшн навига тегишли булди.

Кечки картошка экинининг утмишдош экинлар хамда навлар буйича поя хосил килиши хамда баргланганлиги тахлил килинганда усимликдаги поя сони кечки картошка вегетация даври охирида хисобланганда навлар ва вариантлар буйича уртача 4,3-5,3 дона поя сони ва усимликдаги барг сони эса 160-208 донани ташкил этди. Навлар ва тажриба

May 12-13

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

вариантлари буйича усимликдаги поя сони солиштирилганда навлар буйича фарк сезилмади барча навларда курсаткич бир-бирига якин булса, усимликнинг баргланганлиги буйича Эволюшн нави юкори курсаткичга эришиб Богизагон ва Пикассо навидан 9-18 донагача купрок баргланиши намоён булди.

Тажриба вариантлари буйича утмишдош экинларнинг усимликни усиш динамикасига ва ён пояларнинг хосил булишига таъсири аникланганда барча тажриба навлари буйича энг юкори курсаткич утмишдош сифатида дуккакли экин нухат экинидан кейин экилган кечки картошка вариантида кузатилиб, навлар буйича уртача усимликдаги поя сони 5,1-5,3 донани ва усимликдаги баргланиш сони 196-208 донани ташкил этди.

Кечки картошкани хосилдорлигига утмишдош экинларни таъсири тахлил килинганда кечки картошка утмишдош бугдой экинидан сунг жойлаштирилганда уртача гектарига Богизагон навида товар хосил 20,4 тоннани уругбоп хосил 11,1 тоннани ташкил этди, бу курсаткич мос холда Пикассо навида 18,6 ва 9,9 тоннани хамда Эволюшн навида 23,4 ва 12,3 тоннани ташкил этди.

May 12-13

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

1-жадвал. Такрорий экин сифатида экилган картошка навларининг усиши, ривожланиши ва хосилдорлигига утмишдош экинларнинг таъсири,

2022 й

УруFЛИK туганакларни экишолди Даврлар, кун хисобида Усимлик буйи, см Бир тупда Х,осил- дорлик, т/га Шундан товар хосил

№ экиш-униб чикиш униб чикиш-палак сарFайиш no» COHH барг сони (дона х,исобида) т/га %

Богизагон нави:

1. Утмишдош экин кузги бугдой 21 81 72 4,5 167 20,7 20,4 98,4

2. Утмишдош экин

эртаги сабзавот 21 82 70 4,8 171 18,7 18,3 98,1

(бодринг)

3. Утмишдош экин нухат 22 83 77 5,3 196 22,0 21,7 98,5

4. Утмишдош экин картошка 20 77 68 4,7 165 19,0 18,6 98,0

Пикассо нави:

1. Утмишдош экин кузги бугдой 21 82 72 5,0 160 19,0 18,6 98,0

2. Утмишдош экин

эртаги сабзавот 21 81 68 5,2 164 17,3 16,8 97,4

(бодринг)

3. Утмишдош экин нухат 22 84 75 5,3 187 21,2 20,8 98,2

4. Утмишдош экин картошка 21 77 64 4,5 162 16,9 16,4 97,0

Эволюшн нави:

1. Утмишдош экин кузги бугдой 21 84 73 4,8 180 23,7 23,4 98,8

2. Утмишдош экин

эртаги сабзавот 20 86 76 5,0 182 20,9 20,6 98,7

(бодринг)

3. Утмишдош экин нухат 21 87 82 5,1 208 25,6 25,3 99,0

4. Утмишдош экин картошка 19 82 69 4,3 174 20,1 19,8 98,3

May 12-13

559

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

Хулосалар. Хулоса килиб айтганда, олиб борилган тадкикотлар натижаларига асосланиб урганилган барча навларда утмишдош экин нухат экинидан сунг кечки картошка экилганда юкори хосилга эришилиши намоён булди албатта бу вариантларни кулланилиши тугри экиш усуллари билан боглик холда юкори хосилдорлик курсаткичларига эришилади.

REFERENCES:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги "2022 — 2026 йилларга мулжалланган янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида"ги фармони

2. Азимов Б.Ж., Азимов Б.Б. - Тажриба натижаларининг статистик тахлили. Т., 2006.

3. В.И. Зуев, Х,.Ч. Буриев, ОДодирхужаев, Б.Б. Азимов Картошкачилик. Дарслик. —Т.: «Fan va texnologiya», 2018, 380 бет.

4. Sanaev S. T., KH K. K. H., KH A. I. The influence of irrigation technology on yield, storage quality and transportability of potato //Plant cell biotechnology and molecular biology. - 2021. - С. 301-306.

5. Astanakulov, T. E., Khonkulov Kh Kh, and Amanturdiyev I. Kh. "Productivity and adaptability of potato varieties in early and two-crop crops. The Way of science. International scientific journal. The path of science." International Scientific Journal 11.45 (2018): 31-34.

6. Хонкулов Х. Х., Остонакулов Т. Э., Хамзаев А. Х. Влияние технологии предпосадочной подготовки семенных клубней на урожайность картофеля //Актуальные проблемы современной науки. - 2018. - №. 3. - С. 91-94.

May 12-13

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.