Научная статья на тему 'ТАКОМИЛЛАШТИРИЛГАН ЭЛЕКТР САРАЛАГИЧ ҚУРИЛМАСИНИНГ ЎЛЧАМЛАРИНИ АНИҚЛАШ НАТИЖАСИ'

ТАКОМИЛЛАШТИРИЛГАН ЭЛЕКТР САРАЛАГИЧ ҚУРИЛМАСИНИНГ ЎЛЧАМЛАРИНИ АНИҚЛАШ НАТИЖАСИ Текст научной статьи по специальности «Электротехника, электронная техника, информационные технологии»

CC BY
29
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
энергия ва ресурсларни тежаш / электр саралагич қурилмаси / электр майдони / электр қуввати / саралаш. / energy and resource saving / electric sorting device / electric field / electric power / sorting.

Аннотация научной статьи по электротехнике, электронной технике, информационным технологиям, автор научной работы — Ваҳобова Сожида Комилжоновна, Умаров Баходир Насибхон Ўғли

Мақолада қишлоқ хўжалик экинлари уруғини саралаш учун такомиллаштирилган электр саралагич қурилмасининг баъзи конструктив ўлчамларини экспериментал тадқиқотларда аниқлаш натижалари келтирилган. Экспериментал тадқиқотларнинг натижалари шуни кўрсатдики, такомиллаштирилган электр саралагич қурилмасининг иш органи юзасига тушган уруғларга максимал электр кучи таъсир этиб, уларни уруғлик ва техник фракцияга ажралиш аниқлигини юқори бўлишига, унинг юзасига φ=60° чуқурлик бурчаги, эни t=7,0 мм ва орасидаги масофа δ=4,0 мм га тенг бўлган икки йўлакли винтсимон канавкалар йўнилиб, уларга диаметри dэ=7,0-8,0 мм ли қарама-қарши ишорали электродлар ўралганда эришилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по электротехнике, электронной технике, информационным технологиям , автор научной работы — Ваҳобова Сожида Комилжоновна, Умаров Баходир Насибхон Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE RESULT OF DETERMINING THE DIMENSIONS OF AN IMPROVED ELECTRICAL SORTER

In article are brought results of definition in experimental researches of some parametres of advanced electric sorting device of agricultural crops seeds intended for sorting. Results of experimental researches have shown, that at the thread on a surface of working body two setting spiral flutes with a hollow corner φ =60 °, width t=7,0 mm and distance δ =4,0 mm and winding on them heteropolar electrodes in diameter de=7,0-8,0 mm, on the seeds getting on its surface, the maximum electric force, providing to increase of accuracy of their sorting on sowing and technical fraction operates.

Текст научной работы на тему «ТАКОМИЛЛАШТИРИЛГАН ЭЛЕКТР САРАЛАГИЧ ҚУРИЛМАСИНИНГ ЎЛЧАМЛАРИНИ АНИҚЛАШ НАТИЖАСИ»

ТАКОМИЛЛАШТИРИЛГАН ЭЛЕКТР САРАЛАГИЧ ЦУРИЛМАСИНИНГ УЛЧАМЛАРИНИ АНЩЛАШ НАТИЖАСИ Вахобова Сожида Комилжоновна

Наманган мухдндислик-курилиш институти"Энергетика" кафедраси катта укитувчиси

Умаров Баходир Насибхон ^ли

Наманган мухдндислик-курилиш институти талабаси https://doi.org/10.5281/zenodo.6585133 Аннотация. Мацолада цишлоц хужалик экинлари уругини саралаш учун такомиллаштирилган электр саралагич цурилмасининг баъзи конструктив улчамларини экспериментал тадцицотларда аницлаш натижалари келтирилган. Экспериментал тадцицотларнинг натижалари шуни курсатдики, такомиллаштирилган электр саралагич цурилмасининг иш органи юзасига тушган уругларга максимал электр кучи таъсир этиб, уларни уруглик ва техник фракцияга ажралиш аницлигини юцори булишига, унинг юзасига ф=60° чуцурлик бурчаги, эни t=7,0 мм ва орасидаги масофа ô=4,0 мм га тенг булган икки йулакли винтсимон канавкалар йунилиб, уларга диаметри d3=7,0-8,0 мм ли царама-царши ишорали электродлар уралганда эришилади.

Калит сузлар: энергия ва ресурсларни тежаш, электр саралагич цурилмаси, электр майдони, электр цуввати, саралаш.

РЕЗУЛЬТАТ ОПРЕДЕЛЕНИЯ ГАБАРИТОВ УСОВЕРШЕНСТВОВАННОГО

ЭЛЕКТРОСОРТИРОВОЧНОГО УСТРОЙСТВА Аннотация. В статье приведены результаты определения в экспериментальных исследованиях некоторых параметров усовершенствованного электрического сортирующего устройства предназначенных для сортирования семян сельскохозяйственных культур. Результаты экспериментальных исследований показали, что при нарезании на поверхности рабочего органа двухзаходные винтообразные канавки с углом впадины ф=60°, шириной t=7,0 мм и расстоянием ô=4,0 мм и наматывание на них разнополярные электроды диаметром йэ=7,0-8,0 мм, на семена, попадающие на его поверхность, действует максимальная электрическая сила, обеспечивающая повышению точности их сортирования на посевную и техническую фракцию.

Ключевые слова: энергия и ресурсосберегающий, электрическое сортирующего устройство, электрическое поле, электрическая сила, сортирования.

THE RESULT OF DETERMINING THE DIMENSIONS OF AN IMPROVED

ELECTRICAL SORTER Abstract. In article are brought results of definition in experimental researches of some paramétrés of advanced electric sorting device of agricultural crops seeds intended for sorting. Results of experimental researches have shown, that at the thread on a surface of working body two setting spiral flutes with a hollow corner ф =60 °, width t=7,0 mm and distance ô =4,0 mm and winding on them heteropolar electrodes in diameter de=7,0-8,0 mm, on the seeds getting on its surface, the maximum electric force, providing to increase of accuracy of their sorting on sowing and technical fraction operates.

Key words: energy and resource saving, electric sorting device, electric field, electric power, sorting.

КИРИШ

^ишлок хужалик экинлари уругини электр майдонида саралаш буйича кейинги йилларда олиб борилган илмий-тадкикот, лойиха-конструкторлик хамда лаборатория-дала шароитида утказилган агротехник тажрибаларининг натижаларини тахлил килиб, электр саралагич курилмаларининг саралаш технологик самарадорлигини ошириш мумкин деган илмий гояни илгари сурдик. Бунга икки хил шароитда, яъни ишкаланиш натижасида хамда карама-карши ишорали электродлар орасида вужудга келадиган электр майдонини битта иш органида бирлаштириш оркали эришиш мумкин [1].

Илгари сурган илмий гоямизнинг тугрилигини тешириб куриш учун олиб борилган назарий ва экспериментал тадкикотлар асосида такомиллаштирилган энергия ва ресурстежамкор электр саралагич курилмаси ишлаб чикилди [2, 3].

1-расмда такомиллаштирилган энергия ва ресурстежамкор электр саралагич курилмасининг принципиал схемаси ва иш органи тасвирланган.

1 -расм. Такомиллаштирилган электр саралагич курилмасининг принципиал схемаси (а) ва иш органи (б): 1-юклаш бункери; 2-таъминлагич; 3-ерга уланган электрод; 4-иш органи;

5-кабул килиш бункери; 6-ажратиб оладиган (ишкаланадиган) чутка; 7-сирпаниш тахтаси; 8-диэлектрик барабан; 9-фланецлар; 10-ток узатгич;

11-ён дисклар; 12-вал; 13-карама-карши ишорали электродлар

Такомиллаштирилган электр саралагич курилмаси юклаш бункери 1, таъминлагич 2, ерга уланган электрод 3, иш органи 4, кабул килиш бункери 5, ажратиб оладиган (ишкаланадиган) чутка 6, сирпаниш тахтаси 7, диэлектрик барабан 8, фланецлар 9, ток узатгичлар 10, ён дисклар 11, вал 12 хдмда карама-карши ишорали электродлар 13 дан ташкил топган.

Иш органи 4 цилиндр шаклидаги диэлектрик барабандан тайёрланган булиб, юзасига маълум бир "ф" чукурлик бурчаги остида, эни "Г хамда бир-бирига нисбатан "¿" масофа билан икки йулакли винтсимон канавкалар йунилган ва бу канавкаларга карама-карши ишорали электродлар 13 уралган. ^арама-карши ишорали электродлар 13 ток узатгич 10 оркали юкори кучланишли манбаага уланган. Диэлектрик барабан 8 фланецлар 9 ва диэлектрик материалдан тайёрланган ён дисклар 11 ёрдамида вал 12 га махкамланган.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Такомиллаштирилган энергия ва ресурстежамкор электр саралагич курилмасининг

а)

б)

ишлаш принципи куйидагича. ^урилма тармокка уланганда электродвигател ва редуктор оркали таъминлагич 2, иш органи 4 хамда чутка 6 айланма харакатга келади. Худди шу пайтда юклаш бункери 1 дан таъминлагич 2 ёрдамида сараланадиган кишлок хужалик экинининг уруги иш органи 4 нинг юзасига етказиб берилади. Иш органи 4 нинг юзасига етказиб берилган уруглар диэлектрик барабан 8 билан чутка 6 ни бир-бирига карама-карши айланиб ишкаланиши натижасида хамда карама-карши ишорали электродлар 13 орасида вужудга келадиган электр майдони таъсирида кутланиб, хосил буладиган йигинди электр майдон кучи таъсирида иш органи 4 га тортилади. Уругларга йигинди электр кучидан ташкари акс кузгу электр майдон кучи, марказдан кочма куч, огирлик кучи, инерция, ишкаланиш ва реакция кучлари хам таъсир этади. Таъсир этадиган кучларнинг узаро нисбатига асосан, уруглар физик-механик хоссаларига боглик равишда, иш органи 4 нинг юзасидан хар хил бурчакларда узилиб, кабул килиш бункери 5 нинг мос фракцияси, яъни уруглик ёки техник фракциясига ажралади.

Икки хил шароитда вужудга келадиган электр майдонини битта иш органи юзасида бирлаштириш, электр саралагич курилмаларининг функционал имкониятларини кенгайтириб, кишлок хужалик экинлари уругини саралаш самарадорлиги ва уларни уруглик ва техник фракцияга ажратиш аниклигининг юкори булишини таъминлайди.

Шуниси эътиборлики, такомиллаштирилган электр саралагич курилмасида аччик калампир, баклажон, болгор калампири, помидор, сабзи, укроп ва бошка шунга ухшаш экинларнинг уругини карама-карши ишорали электродларга юкори кучланиш бермасдан, факат ишкаланиш натижасида вужудга келадиган электр майдонида саралаш мумкин.

Яна шуни таъкидлаш керакки, массаси жихатдан катта булган уругларни саралашда электродларга 0,5-6,0 кВ атрофида кучланиш берилади. Массаси жихатдан катта булган уругларни саралашда, электродларга бериладиган кучланишдан ташкари, улар орасидаги масофа хамда электродларнинг диаметри мухим рол уйнайди. Ушбу кайд килинган конструктив улчамларнинг макбул кийматларини аниклаш кишлок хужалик экинлари уругини саралаш технологик жараёнини самарали кечишига ижобий таъсир курсатади.

Шуни хисобга олиб, такомиллаштирилган электр саралагич курилмасининг иш органи юзасига икки йулакли винтсимон шаклда йунилган канавкалар, яъни канавкаларга ураладиган карама-карши ишорали электродлар орасидаги масофани хамда уларнинг диаметрини макбул кийматларини аниклаш учун, экспериментал тадкикотлар утказилди. Бунинг учун 85х50х20 мм улчамдаги диэлектрик материал олиниб, унинг юзасига ф=60° чукурлик бурчаги остида, эни /=7,0 мм хамда бир-бирига нисбатан орасидаги масофа ¿=2,0; 3,0; 4,0; 5,0 ва 6,0 мм га тенг булган канавкалар йунилди. Канавкаларга диаметри бир хил, яъни d=7,0 мм ли карама-карши ишорали электродлар жойлаштирилди.

2-расмда диэлектрик материалнинг юзасига орасидаги масофа хар хил килиб йунилган канавкалар ва уларга карама-карши ишорали электродларни жойлаштириш схемаси тасвирланган.

SCIENCE AND INNOVATION 2022

№ 2

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

1 S Ф _ t Л d3

Ц_85_^

2-расм. Орасидаги масофа х,ар хил килиб йунилган канавкалар ва уларга электродларни жойлаштириш схемаси: 1 - диэлектрик материал; 2 - карама-карши ишорали электродлар

Диэлектрик материалнинг юзасига йунилган канавкалар, яъни канавкаларга жойлаштирилган карама-карши ишорали электродлар орасидаги масофанининг макбул киймати куйидагича аникланди. Тукли уруглик чигитларнинг таркибидан х,ар бир вариант учун тахминий танлаш йули билан 4 донадан массаси буйича бир-бирига якинлари ажратиб олинди. Кейин карама-карши ишорали электродларга кучланиш берилиб, х,ар бир вариант учун турт кайтариликда манба [4] да келтирилган усулга асосан, тукли чигитларга таъсир этадиган электр кучининг киймати улчанди. Олинган натижалар дала дафтарига кайд килиниб, х,озирги замон компьютерларида мавжуд булган дастурлар асосида, математик статистика усулидан фойдаланиб, кайта ишлов берилди [5].

3-расмда канавкалар, яъни карама-карши ишорали электродлар орасидаги масофага боглик равишда тукли чигитларга таъсир этадиган электр кучининг кийматини узгариш графиги тасвирланган.

3-расмда тасвирланган эгри чизиклардан куриниб турибдики, карама-карши

ишорали электродлар орасидаги масофа узгариши билан тукли чигитларга таъсир

этадиган электр кучининг кийматини узгариши х,ам кузатилаяпти. Жумладан, карама-

карши ишорали электродлар орасидаги масофа ¿=2,0 мм га тенг булганда, тукли

чигитларга таъсир этадиган электр

но

100

90

80

70 1

2 3 4 5 6

Д. ш т

3-расм. Канавкалар орасидаги масофа(^)га боглик равишда, тукли чигитларга таъсир этадиган электр кучи(Рэ)нинг кийматини узгариш графиги:

----- / 1 . / \ 1 /

sf 1 V- ' // ! N \

// // // // \\ \\ V

г/

1 - тажрибада олинган эгри чизик; 2 - хисобланган эгри чизик

кучининг киймати ,Рэ=70,6 10-5 Н ни ташкил этган булса, ¿=4,0 ва 6,0 мм га тенг булганда, унинг киймати F=104,0-10-5 ва 76,5 10-5 Н ни ташкил этди. Яъни, карама-карши ишорали электродлар орасидаги масофа узгариши билан тукли чигитларга таъсир этадиган электр кучининг киймати хам узгараяпти. Ёки бошкача айтганда, канавкалар орасидаги маълум бир масофагача уругларга таъсир этадиган электр кучининг кийматини ошиб бориши, сунг яна камайиши кузатилаяпти. Бунинг сабабини шундай тушунтириш мумкин: канавкалар орасидаги масофа кичик булганда карама-карши ишорали электродлар орасида вужудга келадиган электр майдон куч чизикларининг бир кисми нафакат уруг оркали, балки хаво оркали хам утгани учун, электр кучининг киймати бир оз кам булади. Канавкалар орасидаги масофа ошиб, уругнинг улчамига тенглашганда, карама-карши ишорали электродлар орасида вужудга келадиган электр майдон куч чизиклари асосан уруг оркали утади. Шунинг учун уругларга таъсир этадиган электр кучи узининг максимал кийматига эришади. Канавкалар орасидаги масофа яна хам ошиб боргани сари, карама-карши ишорали электродлар орасида вужудга келадиган электр майдон куч чизиклари "хаво+уруг+хаво" оркали утгани учун уругларга таъсир этадиган электр кучининг кийматини яна камайиши кузатилади.

Демак, такомиллаштирилган электр саралагич курилмасининг иш органи юзасига тушган кишлок хужалик экинлари уругига максимал электр кучи таъсир этиши учун, унинг юзасига икки йулакли винтсимон шаклда йунилган канавкалар орасидаги масофа узининг макбул улчамига эга булиши керак экан. Канавкалар орасидаги масофани макбул улчамдан камайиши ёки купайиши уругларга таъсир этадиган электр кучининг кийматини камайишига олиб келади.

Расмда тасвирланган эгри чизиклардан куриниб турибдики, канав-калар орасидаги масофага боглик равишда, уругларга таъсир этадиган электр кучининг кийматини узгариши парабола характерига эга булиб, куйидаги эмперик формула билан ифодаланади

Тажрибада олинган ва хисобланган эгри чизикларнинг тахлили шуни курсатдики, иш органи юзасига тушган тукли чигитларга максимал электр кучи таъсир этиши учун, унинг юзасига икки йулакли винтсимон шаклда йунилган канавкалар орасидаги масофа ¿=4,0 мм атрофида булиши керак экан. Ёки бошкача айтганда, иш органи юзасига тушган кишлок хужалик экинлари уругига максимал электр кучи таъсир этиши учун, унинг юзасига икки йулакли винтсимон шаклда йунилган канавкалар орасидаги масофа уругларнинг геометрик улчамларига якин булиши таъминланиши керак.

Иш органи юзасига икки йулакли винтсимон шаклда йунилган канавкалар орасидаги масофанинг макбул киймати аниклангандан кейин, уларга хар хил диаметрдаги карама-карши ишорали электродлар, яъни диаметри d=6,0; 7,0; 8,0; 9,0 ва 10 мм ли электродлар жойлаштирилиб, хар бир вариант учун турт кайтариликда тукли чигитларга таъсир этадиган электр кучининг киймати манба [4] да келтирилган усулга асосан

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Fs= - 6,810-5 ô2 + 55,810-5 S - 14,5, Н.

(1)

улчанди. Олинган натижалар дала дафтарига кайд килиниб, хозирги замон компьютерида мавжуд булган дастурлар асосида, математик статистика усулидан фойдаланиб, кайта ишлов берилди [5].

МУ^ОКАМА

4-расмда канавкаларга жойлаштирилган карама-карши ишорали электродлар диаметрига боглик равишда, тукли чигитларга таъсир этади-ган электр кучининг кийматини узгариш графиги тасвирланган.

120 h',\U) 'М 110

100

90

КО

70

2 //

1 л уу У/ V

//1 / 1 / 1

/ 1 ' 1 1

10

(1. mm

4-расм. Электродлар диаметри(^э)га боглик равишда, тукли чигитларга таъсир этадиган электр тортиш кучи(Рэ)нинг кийматини узгариш графиги: 1-тажрибада олинган эгри чизик; 2-хисобланган эгри чизик

4-расмда тасвирланган эгри чизиклардан куриниб турибдики, карама-карши ишорали электродлар диаметри ошиши билан уругларга таъсир этадиган электр кучининг киймати хам ошиб бораяпти. Жумладан, агар карама-карши ишорали электродлар диаметри ёэ=6,0 мм га тенг булганда электр кучининг киймати ^Э=74,6 10-5 Н ни ташкил этган булса, ёэ=8,0 ва 10 мм га тенг булганда, электр кучининг киймати, мос равишда, ^Э=104,0 10-5 ва ^Э=119,710-5 Н ни ташкил этди. Буни шундай изохлаш мумкин: карама-карши ишорали электродларнинг диаметри кичик булганда, улар орасида вужудга келадиган электр майдон куч чизиклари нисбатан кам булади. Шунинг учун электр майдон куч чизиклари уруг ларни кам кесиб утади, натижада, электр кучининг киймати нисбатан камрок булади. ^арама-карши ишорали электродлар диаметри ошиб бориши билан улар орасида вужудга келадиган электр майдон куч чизиклари куп булиб, уругларни куп кесиб утади ва натижада, электр кучининг киймати нисбатан катта булади. Лекин, шуни таъкидлаш керакки, карама-карши ишорали электродларнинг диаметри яна хам ошиши билан электр майдон куч чизиклари нафакат уруг оркали, балки хаво оркали хам утиб, электр кучининг кийматини камайишига олиб келади.

Экспериментал тадкикотларда олинган натижаларни математик статистика усули билан кайта ишлаш шуни курсатдики, у парабола харак-терига эга булиб, куйидаги эмперик формула билан ифодаланади

F3= - 1,75 10 ^э2+39,11 10-5 d э-96,63, Н.

(2)

ХУЛОСА.

4-расмда тасвирланган эгри чизикларнинг тахлили хамда аввал утказилган илмий-тадкикот ишларида олинган натижалар асосида [6,7,8], иш органи юзасига тушган кишлок хужалик экинлари уругига максимал электр кучи таъсир этиши ва такомиллаштирилган электр саралагич курилмасининг иш унуми юкори булишини таъминлаш учун, карама-карши ишорали электродлар диаметрини dэ=7,0-8,0 мм га атрофида кабул килиш максадга мувофик келади.

Утказилган экспериментал тадкикотлар шуни курсатдики, ишкаланиш натижасида хамда карама-карши ишорали электродлар орасида вужудга келадиган электр майдонини битта иш органида бирлаштириш, электр саралагич курилмаларининг функционал имкониятларини кенгайтириб, кишлок хужалик экинлари уругининг саралаш технологик самарадорлигини оширади.

Такомиллаштирилган электр саралагич курилмасининг иш органи юзасига чукурлик бурчаги ф=60°, эни /=7,0 ва орасидаги масофа ¿=4,0 мм га тенг булган икки йулакли винтсимон шаклдаги канавкалар йунилиб, уларга диаметри dэ=7,0-8,0 мм ли карама-карши ишорали электродлар уралганда, тукли чигитларга максимал электр кучи таъсир этиб, уларни уруглик ва техник фракцияга саралаш аниклигининг ошишига эришилади.

Адабиётлар

1. Патент РУз № IAP 05145. Диэлектрическое устройство для сортирования семян сельскохозяйственных культур//Росабоев А.Т., Айдаров Ш.Г., Йулдошев О.К., Алланиязов С.У.//Расмий ахборотнома. - 2016. -№ 1. - С. 48.

2. A.T. Rosaboyev., S.K. Vakhabova Ways to Improve Electrical Sorting Devices //International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. Indiya 2019. -Р.9331-9336.

3. Росабоев А.Т. Усовершенствование электрического сортирующего устройства //Вестник ТашГТУ. - Ташкент, 2013. - №3. - С. 89-94.

4. Росабоев А.Т. Методика исследования деформации и упругости волокон летучек в электрическом поле//Вестник ТашГТУ. - Ташкент, 2015. - № 3. - С. 89-94.

5. Лакин Г.Ф. Биометрия. - М.: Высшая школа, 1980. - 293 с.

6. Вахобова С.К. Такомиллаштирилган электр курилмаларда уругларни саралашнинг назарий асослаш //^ишлок хужалиги илм-фанида ёшларнинг роли: Республика илмий-амалий конференцияси. ^ишлок хужалиги ва озик-овкат таъминоти илмий-ишлаб чикариш маркази.2020. -Б.411-416.

7. Душамов Н.А. Усовершенствование и обоснование основных параметров барабанного диэлектросепаратора для семян хлопчатника: Автореф. дис. ... канд. техн. наук. - Ташкент, 1998. - 17 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.