Научная статья на тему 'ТАБИИЙ ХУСУСИЯТЛИ ФАВҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАРДА АҲОЛИНИ ВА ХУДУДЛАРНИ ХАБАРДОР ҚИЛИШ ВА МУҲАНДИСЛИК МУҲОФАЗА ҚИЛИШ УСУЛЛАРИНИ ЯНАДА ТАКОМИЛЛАШТИРИШ. СЕЙСМИК ХАВФСИЗЛИКНИ ТАМИНЛАШ АСОСЛАРИ'

ТАБИИЙ ХУСУСИЯТЛИ ФАВҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАРДА АҲОЛИНИ ВА ХУДУДЛАРНИ ХАБАРДОР ҚИЛИШ ВА МУҲАНДИСЛИК МУҲОФАЗА ҚИЛИШ УСУЛЛАРИНИ ЯНАДА ТАКОМИЛЛАШТИРИШ. СЕЙСМИК ХАВФСИЗЛИКНИ ТАМИНЛАШ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
363
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Зилзила / табиий офат / техноген / хавфсизлик маданияти / фавқулодда вазият / симуляция / ривожланган хорижий мамлакатлар / туристлар / хорижий давлатлар фуқаролари / элчихона / делегация. / Earthquake / natural disaster / man-made / safety culture / emergency / simulation / developed foreign countries / tourists / citizens of foreign countries / embassy / delegation.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — A. Isoqov

Мақолада Ўзбекистонга ташриф буюрган чет эллик меҳмонларни сейсмик хавфдан ҳимоя қилиш ҳамда республикамиз аҳолисини зилзиладан олдин, зилзила вақтида ва зилзиладан сўнг харакатланишга тайёрлаш жараёнида уларни тўлиқ қамраб олиш учун замонавий ахборот технологияларидан кенг фойдаланган ҳолда уларга билим бериш ва тушунча ҳосил қилиш каби муҳим вазифаларга тўхталиб ўтилган. Ушбу масалаларни ҳал қилиш учун ривожланган хорижий мамлакатларнинг илғор тажрибасини ўрганган ҳолда ҳамда илмий-услубий тавсиялар асосида ишлаб чиқилган ҳаракатлар алгоритмининг дастлабки электрон лойиҳасини мобил иловага жойлаштириш орқали аҳолини барча қатламларини фавқулодда вазиятларда ҳаракатланишга сифатли таёрлаш ишларида муҳим восита сифатида хизмат қилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FURTHER IMPROVEMENT OF THE METHODS OF WARNING THE POPULATION AND TERRITORIES AND ENGINEERING PROTECTION IN SITUATIONS OF CAUSAL EMERGENCIES. BASICS OF SEISMIC SAFETY

The article focuses on the important tasks of protecting foreign guests visiting Uzbekistan from seismic risk and providing them with knowledge and understanding with the widespread use of modern information technologies in the process of preparing the population of our republic for actions before, during and after an earthquake. To solve these issues, having studied the best practices of developed foreign countries and placing the initial electronic draft of the algorithm of actions developed on the basis of scientific and methodological recommendations in a mobile application, it will serve as an important tool in the quality preparation of all segments of the population for movement in emergency situations.

Текст научной работы на тему «ТАБИИЙ ХУСУСИЯТЛИ ФАВҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАРДА АҲОЛИНИ ВА ХУДУДЛАРНИ ХАБАРДОР ҚИЛИШ ВА МУҲАНДИСЛИК МУҲОФАЗА ҚИЛИШ УСУЛЛАРИНИ ЯНАДА ТАКОМИЛЛАШТИРИШ. СЕЙСМИК ХАВФСИЗЛИКНИ ТАМИНЛАШ АСОСЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ТАБИИЙ ХУСУСИЯТЛИ ФАВЦУЛОДДА ВАЗИЯТЛАРДА А^ОЛИНИ ВА ХУДУДЛАРНИ ХАБАРДОР ЦИЛИШ ВА МУ^АНДИСЛИК МУ^ОФАЗА ЦИЛИШ УСУЛЛАРИНИ ЯНАДА ТАКОМИЛЛАШТИРИШ. СЕЙСМИК ХАВФСИЗЛИКНИ

ТАМИНЛАШ АСОСЛАРИ Исоков Абдурашид Цутбиддинович Наманган вилояти Фавкулодда вазиятлар бошкармаси Х,аёт фаолияти хавфсизлиги укув

маркази услубчи-укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7278223 Аннотация. Мацолада Узбекистонга ташриф буюрган чет эллик меумонларни сейсмик хавфдан уимоя цилиш уамда республикамиз ауолисини зилзиладан олдин, зилзила вацтида ва зилзиладан сунг харакатланишга тайёрлаш жараёнида уларни тулиц цамраб олиш учун замонавий ахборот технологияларидан кенг фойдаланган уолда уларга билим бериш ва тушунча уосил цилиш каби мууим вазифаларга тухталиб утилган. Ушбу масалаларни уал цилиш учун ривожланган хорижий мамлакатларнинг илгор тажрибасини урганган уолда уамда илмий-услубий тавсиялар асосида ишлаб чицилган уаракатлар алгоритмининг дастлабки электрон лойиуасини мобил иловага жойлаштириш орцали ауолини барча цатламларини фавцулодда вазиятларда уаракатланишга сифатли таёрлаш ишларида мууим восита сифатида хизмат цилади.

Калит сузлар: Зилзила, табиий офат, техноген, хавфсизлик маданияти, фавцулодда вазият, симуляция, ривожланган хорижий мамлакатлар, туристлар, хорижий давлатлар фуцаролари, элчихона, делегация.

ДАЛЬНЕЙШЕЕ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ СПОСОБОВ ОПОВЕЩЕНИЯ НАСЕЛЕНИЯ И ТЕРРИТОРИЙ И ИНЖЕНЕРНОЙ ЗАЩИТЫ В СИТУАЦИЯХ ПРИЧИННЫХ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЙ. ОСНОВЫ СЕЙСМИЧЕСКОЙ

БЕЗОПАСНОСТИ

Аннотация. В статье акцентировано внимание на важных задачах защиты иностранных гостей, посетивших Узбекистан, от сейсмического риска и обеспечения их знаниями и пониманием при широком использовании современных информационных технологий в процессе подготовки населения нашей республики к действиям до, во время и после землетрясение. Для решения этих вопросов, изучив передовой опыт развитых зарубежных стран и разместив исходный электронный проект алгоритма действий, разработанного на основе научно-методических рекомендаций, в мобильное приложение, он послужит важным инструментом в качественной подготовке все слои населения для передвижения в чрезвычайных ситуациях.

Ключевые слова: Землетрясение, стихийное бедствие, техногенное, культура безопасности, чрезвычайная ситуация, имитация, развитые зарубежные страны, туристы, граждане зарубежных стран, посольство, делегация.

FURTHER IMPROVEMENT OF THE METHODS OF WARNING THE POPULATION AND TERRITORIES AND ENGINEERING PROTECTION IN SITUATIONS OF CAUSAL EMERGENCIES. BASICS OF SEISMIC SAFETY Abstract. The article focuses on the important tasks of protecting foreign guests visiting Uzbekistan from seismic risk and providing them with knowledge and understanding with the widespread use of modern information technologies in the process ofpreparing the population of our republic for actions before, during and after an earthquake. To solve these issues, having

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

studied the best practices of developed foreign countries and placing the initial electronic draft of the algorithm of actions developed on the basis of scientific and methodological recommendations in a mobile application, it will serve as an important tool in the quality preparation of all segments of the population for movement in emergency situations.

Keywords: Earthquake, natural disaster, man-made, safety culture, emergency, simulation, developed foreign countries, tourists, citizens of foreign countries, embassy, delegation.

КИРИШ

Охирги ун йилликларда кузатилаётган табиий офатлар динамикасининг умумий усиб бориши дунё хамжамиятини узгача хавотирга солмокда. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Табиий офатлар хавфини камайтириш буйича Бошкармаси (UNISDR) томонидан эълон килинган хисоботга кура, сунгги йигирма йил (2000-2019 й.й.) мобайнида дунёда табиий офатлар сони икки бароварга ошган. Улар окибатида миллионлаб инсонлар халок булган, 4,2 миллиард киши жабрланган. Дунё иктисодиёти 3 триллион А^Ш доллари микдорида зарар курган [1]. Табиий офатларнинг турлари ичида энг вайронкорларидан бири зилзила (ер кимирлаш) хисобланади. Зилзила — ер пустида ёки мантиянинг юкори кисмида тусатдан силжиш, синиш ёки упирилиш руй бериши окибатида вужудга келадиган ва тулкинсимон тебранишлар тарзида узокларга таркаладиган ер ости силкинишлари ва тебранишларидир. Сайёрамизда зилзилалар сони йил давомида бир неча юз мингга етиши мумкин. Шулардан аксарият кисми сейсмографларгина сезадиган кучсиз зилзилалар булиб, одамлар сезадиганлари бир неча мингга, иктисодиёт тармоклари ва объектларига зарар етказадиган зилзилалар эса бир неча ундан бир неча юзтагача булиши мумкин [2].

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Зилзилалар ер шарининг тектоник жихатдан энг фаол булган тог тизмалари жойлашган худудларда купрок содир булади. Бу жойлар геологик иборада ер юзининг

белбогли (минтакдли)

бузилиш жойлари деб юритилади [3].

Узбекистон сейсмик жихатдан фаол зонада жойлашган боис, зилзила-ларнинг аччик окибат-ларини бир неча бор бошдан кечирган. Жумладан, Сунгги 60 йил ичида Узбекистон ва унга чегарадош худудларда 40 га якин кучли ер силкинишлари содир булган. 1966 йилдаги Тошкент зилзиласини хамма билса керак. 1976 ва 1984 йилларда Газлида Рихтер шкаласи буйича 7, интенсивлик даражаси буйича 9-10 даражали ер силкиниши кузатилган. 1980 йилда Назарбек кургонида 7-8 балли зилзила юз берди. 2013 йилнинг 24 май куни Тошкент шахри якинидаги Туябугиз поселкасида, орадан икки кун утиб, Жиззах ва Самарканд вилоятлари оралигидаги Маржонбулок

— г. _ семро-Амециздиг.ая ->»

(Пита УЫ'

Ar<

"T&rA

/

о- " */ v Тихоокеанс!» Австралии« ая^Г /i плита

плита ^ J

¥j »v >AU<*|

Ер шарининг сейсмик камари

/

Г АфрюансГм yS I V плита у** I

/>арапи>У«ая/ яп ига

Аитар«тича«мш плита _ —-

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

кишлоги худудида 6,2 балл магнитудали ер силкиниши юз берган [4]. Дунё олимлари томонидан олиб борилган илмий изланишлар ва куплаб ихтироларга карамасдан хозирги кунда жахоннинг хеч бир мамлакатида зилзила хакида аник маълумот берадиган тизим яратилмаган. Шунинг учун ер силкинишининг аник вакти, кучи ва жойини айта оладиган услуб ва технологиялар хозирча дунёда кашф этилгани йук.

Шу боис, Узбекистон Республикасида сейсмик хавфсизликни уар тамонлама таъминлаш мацсадида сейсмология ва сейсмик чидамли цурилиш соуасидаги илмий-тадцщот ишлар утказиш, сейсмик хавфни бауолашда ва зилзилалар даракчиларини цайд цилишда фойдаланиладиган станциялар тармогининг моддий-техника базаси мустаукамлаш, соуада замонавий ахборот-коммуникация технологияларини кенг татбиц этиш цаторида мамлакатимизда ауолининг барча цатламларини фавцулодда вазиятларда уаракат цилишга тайёрлаш буйича уам кенг цамровли чора-тадбирлар олиб борилмоцда. Шу жумладан мамлакатимизда расмий иш билан, ташриф билан хамда мустацил турист сифатида вацтинча булиб турган хорижий давлатлар фуцароларини зилзиладан олдин, зилзила вацтида ва зилзиладан сунг харакатларинишга тайёрлаш ишларига алоуида эътибор цратилмоцда.

Утган киска давр мобайнида Узбекистон Республикаси ахолиси ва худудининг сейсмик хавфсизлигини таъминлаш хамда фавкулодда вазиятларнинг олдини олиш ва уларни бартараф этиш тизимини комплекс ривожлантиришга каратилган унлаб норматив-хукукий хужжатлар кабул килинди. Жумладан, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил

9 августдаги "Сейсмология, сейсмик чидамли курилиш хамда Узбекистон Республикаси ахолиси ва худудининг сейсмик хавфсизлиги сохасида илмий тадкикотлар олиб боришни такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-3190-сон хамда 2020 йил 30 июлдаги "Узбекистон Республикаси ахолиси ва худудининг сейсмик хавфсизлигини таъминлаш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4794-сон карорлари [5]. Шунингдек, Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 6 мартдаги «Транспорт ва туризм объектларида жамоат хавфсизлигини таъминлашнинг самарали тизимини жорий этишга оид кушимча чора-тадбирлар тугрисида» П^-4229-сон карори, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 9 сентябрдаги 754-сон, 2019 йил 13 августдаги 669-сон, 2019 йил 17 декабрдаги 1010-сон карорлари [6] ва бошка катор кабул килинган меёрий-хукукий хужжатлар хужжатлар шулар жумласидандир.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 9 сентябрдаги "Ахолининг барча катламларини фавкулодда вазиятларда харакат килишга ва фукаро мухофазаси сохасида тайёрлаш тартибини такомиллаштириш тугрисида"ги 754-сон карори [7] мувофик мамлакатимизга ташриф буюрган туристларни саёхат давомида, уларга хизмат курсатувчи жисмоний ва юридик шахслар томонидан фавкулодда вазиятларда тугри харакат килиш буйича сухбатлар утказиш, йурикнома, буклет ва эслатмаларни таркатиш оркали тайёргарликдан утказилиши белгиланган. Маълумки, Узбекистон Республикаси Фавкулодда вазиятлар Академияси хузуридаги Фукаро мухофазаси институти давлат хокимияти ва бошкаруви органлари, вазирликлар, идоралар, муассасалар ва ташкилотлар рахбарлари ва мутахассисларини яъни ишлаб чикариш ва хизмат

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

курсатиш сохасида банд булган фукароларни "Ахоли ва худудларни табиий ва техноген хусусиятли фавкулодда вазиятлардан мухофаза этиш" йуналиши буйича тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини оширишни амалга ошириб келмокда. Хозирги кунга кадар Фукаро мухофазаси институтида 20 минг нафардан зиёд олий бошкарув ва ташкилий звено мутахассислари хамда 6 минг нафардан зиёд Тошкент шахар фукаро мухофазаси ходимлари, куткарувчилар ва харбий хизматчилар йуналиш буйича максадли тайёргарликдан утказилган. [8]

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Бундан ташкари, 2015 йилдан бери Фукаро мухофазаси институти таркибида Зилзилаларни симуляция килиш маркази фаолият курсатиб келмокда. Ушбу марказда зилзилаларни сунъий симуляция килиб берувчи махсус курилма мавжуд булиб, унинг ёрдамида турли кучланишдаги ер тебранишларини симуляция килинади хамда машгулотларда иштирок этиётган урганувчи ва тингловчилар зилзила пайтида тугри харакатланишлари буйича зарурий психологик куникмага эга булишади.

Зилзила симуляторининг конструкцияси асосан махсус гидравлик платформага монтаж килинган китоблар жавони, стол ва стуллар хамда бошка жихозлардан ташкил топган бир хонали уй шаклидаги яхлит курилмадан иборат. Зилзилани симуляция килиш курилмаси компютерлашган дастурий тизимга эга булиб, у оператор томонидан бошкарилади. Жумладан, 4-5 кишидан иборат урганувчилар гурухи симуляция курилмасида мавжуд стулларга урнашиб олганларидан сунг, оператор компютерга вазифа параметорларини юклаши билан гидравлик амортизаторлар харакат тушиб, чамаси 10-20 сонияли симуляцион тебранишлар содир булади. Уз навбатида куримадаги барча мебеллар кимирллайди хамда потолокдаги люстра чайкалади. Мазкур вазиятда машгулот иштирокчилари узини йукотиб куймасдан зудлик билан стол тагига ёки хонанинг хавфсизрок жойларига тананинг бош кисмини куллар билан ёки ёстик билан тусган холда туриб олишлари керак.

Шунингдек, зилзиладан олдин, зилзила вактида ва зилзиладан сунг харакатлариниш буйича видеофилмлар намоиш килиш ва бошка интерактив усулларни куллаган холда урганувчилар билан дарс ва машгулотлар утказиб келинмокда. Ушбу марказда шунингдек, зилзила тарихи музейи, экспонатлар зали, психологик тайёргарлик хонаси, тиббий ёрдам хоналари мавжуд булиб, бу жойларда тингловчилар зилзиланинг келиб чикиш сабаблари, содир булган зилзилалар ва уларнинг окибатлари, жарохатланишларда ёрдам курсатиш турлари ва бошкалар хакида тулик маълумотлар ва таассуротларга эга булишади [9].

Зилзилаларни симуляция килиш марказида нафакат мамлакатимиз фукаролари балки Узбекистон Республикасида расмий иш билан, ташриф билан хамда мустакил турист сифатида вактинча булиб турган хорижий давлатлар фукароларини хам зилзила вактида ва зилзиладан сунг харакатларинишга тайёрлаш буйича махсус дастурлар асосида укув курслар ташкил этилган. Бунинг учун зилзилага оид барча маълумотларни уз ичига олган дарслик ишлаб чикилиши лозим.

Жойларда Худудий Фавкулодда вазиятлар бошкармаларининг Хаёт фаолияти хавфсизлиги укув марказларида кучли зилзила ва унинг окибатлари хакида билим бериш учун катор мавзуларда машгулотлар олиб борилади. Ушбу мавзуларда зилзилага оид укув саволлари киритилган. Бирок, таъкидлаш керакки, жойлардаги худудий укув

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

марказларида Фукаро мухофазаси институтидаги каби зилзилани симуляция килиб берувчи курилмалар мавжуд эмас.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 13 августдаги 669-сон карори билан тасдикланган низомнининг 2-иловасида курсатилган "Намунавий шартнома"да Ички ишлар органларининг хавфсиз туризмни таъминлаш булинмалари томонидан фавкулодда холатларда туристларнинг хавфсизлигини таъминлаш учун эвакуация, куткарув ва бошка тадбирларни амалга ошириш вазифаси белгиланган [7].

МУ^ОКАМА

Шунингдек, Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 17 декабрдаги 1010-сон карорида асосан Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Транспортда хавфсизликни таъминлаш бош бошкармаси тузилмасида Ситуацион-тахлилий марказ ташкил этилган булиб, унинг асосий вазифаларидан бири бу транспорт ва туризм объектлари хамда уларга туташ худудларда хукукбузарлик холатлари, табиий ва техноген тусдаги ходисаларнинг олдини олиш ва уларнинг окибатларини бартараф этиш юзасидан тезкор ва самарали чоралар куриш буйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чикиш хамда юзага келиши мумкин булган хавфлар тугрисида тегишли идораларни тезкор маълумотлар билан таъминлашдан иборат [8].

Хозирги кунда, Узбекистон Республикасида куплаб хорижий давлатларнинг элчиуоналари ва консуллик идоралари, уалцаро ташкилотларнинг ваколатуоналари, чет эл компанияларнинг коруоналари фаолият курсатмоцда. Шунингдек, мамлакатимизга йилдан йилга туристлар оцими ортиб бориши нафацат туризм соуасини балки ицтисодиётнинг бошца тармоцлари, хусусан, транспорт, умумий овцатланиш, уунармандчилик, савдо-сотиц ва бошца тегишли соуаларда уам салмоцли мицдордаги иккиламчи талабни юзага келтирмоцда, пировард натижада уз миллий ицтисодиётимизни сезиларли даражада тарацций этишига сабаб булмоцда.

Маълумотларга кура мамлакатимизда 100дан зиёд хорижий давлатларнинг элчихоналари ва консуллик идоралари, халкаро ташкилотларнинг ваколатхоналари мавжуд. Шунингдек, 2021 йилнинг 1 март холатига кура, Республикада хорижий капитал иштирокида фаолият курсатаётган корхоналарнинг сони 12 069 тани ташкил этмокда [6]. Уларда минглаб чет эл фукаролари ишлаб келмокда.

Статистик маълумотларга кура, 2018 йил давомида Узбекистонга 5 346 200 нафар сайёх ташриф буюрган, 2019 йилда эса бу курсаткич 6 748 500 кишини ташкил килган булиб туристлар окими хисобот даврига нисбатан 26,2 фоизга ошган. Туризм хизматлари экспортидан тушган

даромад 1,3-1,4 миллиард А^Ш долларини хамда туризмнинг ЯИМдаги улуши 2,3 фоизни ташкил килган. Жахондаги барча мамлакатлар туризмида Коронавирус пандемияси сабабли бошланган инкироз Узбекистонни хам четлаб утмади, 2020 йилда Узбекистонга туристик максадда ташриф буюрган чет эл фукаролари сони 2019 йилга нисбатан 77,7 фоизга камайган [9].

Бундан куриниб турибдики, сайёхлик сохаси бугунги куннинг энг мухим иктисодий сохаларидан бирига айланди. Шу боис дунёнинг куплаб давлатлари каторида Узбекистонда хам ушбу сохани янада ривожлантириш, бу борада тегишли инфраструктурани жахон стандартлари даражасида барпо этиш ва сайёхлар окимини

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ошириш буйича барча чора-тадбирларни амалга оширилмокда. Шунингдек, мамлакатимизда вактинча булиб турган куп миллионлик хорижий давлатлар фукароларининг хукук ва конуний манфаатларини химоя килиш, хавфсизлигини таъминлаш, шу жумладан сейсмик хавфсизлигини таъминлаш сохасига хам катта этибор каратилмокда. Бу эса халкаро аренада Узбекистон Республикасининг ижобий имиджини мустахкамлашга сабаб булмокда.

Узбекистон Республикаси иктисодиётининг стратегик тармоги сифатида туризмни жадал ривожлантириш учун кулай иктисодий ва ташкилий-хукукий шароитлар таъминланаётганлиги сабабли мамлакатимизда расмий иш билан, ташриф билан шунингдек, мустакил турист сифатида вактинча булиб турган хорижий давлатлар фукароларининг сони йилдан йилга купайиши тенденциясига эга. Куп миллионлик ушбу ахоли катламини зилзиладан олдин, зилзила вактида ва зилзиладан сунг харакатларинишга тайёрлаш жараёнида тулик камраб олиш максадида мавзуга оид ва фойдали электрон китоб, буклет, эслатмалар, кулланмалар жой олган мобил иловани ишлаб чикиш, мазмун ва сифат жихатдан такомиллаштириб бориш лозим. ХУЛОСА

Келгусида юртимиз фуцароларни х;амда Узбекистон Республикасида расмий иш билан, ташриф билан хамда мустацил турист сифатида вацтинча булиб турган хорижий давлатлар фуцароларини х;ам кучли зилзила билан боглиц фавкулодда вазиятларга тайёрлаш тизимини такомиллаштириш буйича куйидагилар тавсия этилади:

Фукаро мухофазаси институтида зилзила ва унинг иккиламчи окибатларига оид барча маълумотларни жамлаган дарслик ишлаб чикиш.

Ахолини зилзила билан боглик фавкулодда вазиятларда харакат килишга тайёрлашда симуляция марказининг урни катталигини хисобга олиб жойлардаги укув марказларини кучма мобил зилзилани симуляция килиш курилмалари таъминлаш.

Шунингдек, ахолини барча катламларини камраб олиш максадида сухбатлар утказиш, маърузалар укиш, укув филмларини намойиш этиш, укув машклари ва машгулотлар утказиш тадбирларидан ташкари кулланмалар ва эслатмаларни таркатиш, радио ва теледастурларни эфирга узатиш хамда Интернет жахон ахборот тармогидаги мобил иловаларга сохага оид маълумотларни жойлаштириш оркали тайёргарликдан утказиш ишларига хам катта этибор каратишимиз зарур.

REFERENCES

1. Ромашенко С.А., "ООН: Изменение климата увеличивает число природных катастроф" - https://universe-tss.su/main/klimat/86817-oon-izmenenie-klimata-uvelichivaet-chislo-prirodnyh-katastrof.html;

2. Сывороткин В.Л., "Землетрясение", научно-технический журнал "Пространство и время", 2(4)2011. - 134-135 с.

3. Максудов С.Р., "Зилзила" - https://qomus.info/encyclopedia/cat-z/zilzila-uz/;

4. Фозилова О.А., "Зилзила: Узбекистонда тез-тез содир буладими?" 10.11.2015 й., http://darakchi.uz/uz/9686;

5. ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 30.07.2020 й., 07/20/4794/1121-сон;

6. ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 18.12.2019 й., 09/19/1010/4170-сон;

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

7. ^OHyH xy^^axnapH Mat.nyMOT.napH mh^HH 6a3acu, 10.09.2019 H., 09/19/754/3727-COH;

8. Fvv.uz.;

9. ^OHyH xy^^axnapH Mat.nyMOT.napH MH^HH 6a3acu, 14.08.2019 H., 09/19/669/35 70-COH;

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.