CC BY
0TA'LIMNI GLOBALLASHUV JARAYONIDA XALQARO PEDAGOGIK ATAMA VA TUSHUNCHALARDAN FOYDALANISHNING DOLZARB AHAMIYATI
Rasulova Dilafruzxon Sharobiddin qizi
Andijon davlat pedagogika instituti, tayanch doktoranti https://doi.org/10.5281/zenodo.11213925
Annotatsiya. Ta'limning globallashuvi xalqaro pedagogik atama va tushunchalardan izchil foydalanish zaruratini oshirdi. Ushbu maqola globallashuv sharoitida ta'limda xalqaro pedagogik atama va tushunchalarni integratsiyalashning dolzarb ahamiyatini o'rganadi.
Kalit so'zlar: pedagogik atamalar, globallashuv, standartlashtirish, hamkorlik, ta'lim landshafti, turli istiqbollar, ta'lim inklyuzivligi.
O'zaro bog'langan va tez o'zgarib borayotgan bugungi kunda ta'limning globallashuvi tobora keng tarqalgan hodisaga aylandi. Ta'lim tizimi va muassasalari globallashgan jamiyat talablariga moslashishga intilayotgan bir paytda xalqaro pedagogik atama va tushunchalardan foydalanish ushbu transformatsion jarayonning hal qiluvchi jihati sifatida maydonga chiqdi. Ushbu maqola ta'limning globallashuvi sharoitida xalqaro pedagogik atama va tushunchalarni singdirishning dolzarb ahamiyatini o'rganishga qaratilgan.
Ta'limning globallashuvi milliy va madaniy chegaralar bo'ylab bilim, g'oyalar va ta'lim amaliyotlarini almashishni o'z ichiga oladi. Bu hodisa texnologiya, aloqa va xalqaro hamkorlik sohasidagi yutuqlar orqali dunyoning o'zaro bog'liqligi kuchayib borayotgani bilan izohlanadi. Natijada, ta'lim tizimlari xilma-xillikni, madaniyatlararo tushunishni va global istiqbollarni o'zlarining o'quv dasturlari va pedagogik yondashuvlariga integratsiyalashuvini o'z ichiga oladi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8-oktyabrdagi "O'zbekiston Respublikasi Oliy ta'lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida"gi PF-5847-son Farmonida[1] ham 63 (oltmish uchta) "xalqaro" so'zini uchratishimiz mumkin. Bundan ko'rinadiki, yurtimiz ta'lim tizimi barch sohalar kabi xalqaro ta'lim tizimiga, globallashuv jarayonlariga jadal kirib borayotganimizni, va bu masala muhimligini anglatadi. Talimni globallashuv jarayonida xalqaro pedagogik atama va tushunchalardan foydalanish dolzarb ahamiyat kasb etib, bu masalada tadqiqotchilarimiz izlanishlar olib borish dolzarbligini anglatadi.
Ta'limdagi ushbu global siljishning zamirida o'quvchilarni tobora o'zaro bog'liq va madaniy jihatdan xilma-xil bo'lib borayotgan dunyoga tayyorlash zarurligini tan olish yotadi. O'qituvchilar xalqaro pedagogik atama va tushunchalarni o'z ichiga olgan holda o'quvchilarni globallashgan jamiyatda rivojlanish uchun zarur bo'lgan ko'nikma va malakalar bilan qurollantirishi mumkin. Ushbu atamalar va tushunchalar nafaqat chegaralar bo'ylab muloqot va hamkorlikni osonlashtiradi, balki turli madaniy, ijtimoiy va ta'lim kontekstlarini chuqurroq tushunishga yordam beradi.
Qolaversa, xalqaro pedagogik atama va tushunchalardan foydalanish ta'lim terminologiyasi va amaliyotini standartlashtirishga xizmat qiladi va shu orqali turli ta'lim tizimlari bo'yicha uyg'unlik va taqqoslanuvchanlikni ta'minlaydi. Ushbu standartlashtirish xalqaro hamkorlik, harakatchanlik va malakalarni tan olish kontekstida ayniqsa qimmatlidir, chunki u global miqyosda ta'lim tajribasi va hisobga olish ma'lumotlarining o'tkazilishini osonlashtiradi.
Bundan tashqari, xalqaro pedagogik atama va tushunchalarning qabul qilinishi ta'lim nutqi va amaliyotini boyitish va diversifikatsiya qilishga xizmat qiladi. Turli madaniy va lingvistik kelib chiqishi terminologiyasi va tushunchalarini o'zlashtirgan holda, o'qituvchilar o'zlarining pedagogik yondashuvlarini yangi istiqbollar, innovatsion metodologiyalar va muqobil ta'lim paradigmalari bilan singdirishlari mumkin. Ta'lim nutqidagi bu xilma-xillik nafaqat ta'lim sifatini oshiradi, balki butun dunyo bo'ylab o'qituvchilar va o'quvchilar o'rtasida ochiqlik, inklyuzivlik va o'zaro ta'lim ruhini rivojlantiradi.
Ushbu mulohazalardan kelib chiqqan holda, ta'limning globallashuvi jarayonida xalqaro pedagogik atama va tushunchalarning integratsiyalashuvi hal qiluvchi rol o'ynashi ko'rinib turibdi. Ta'limga yanada inklyuziv, o'zaro bog'langan va madaniy jihatdan xilma-xil yondashuvni o'zlashtirgan holda, ta'lim tizimlari talabalarni globallashgan dunyoning murakkabliklarida harakat qilish uchun yaxshiroq tayyorlashi mumkin. Ushbu maqola ta'limning globallashuvi sharoitida xalqaro pedagogik atama va tushunchalarni qo'llashning ko'p qirrali ahamiyatini o'rganishga, bu o'zgartiruvchi tashabbusning aniq foyda va oqibatlarini yoritishga qaratilgan.
Ta'limning globallashuvida xalqaro pedagogik atama va tushunchalardan foydalanish haqidagi ilmiy tadqiqotlar butun dunyo olimlari tomonidan, shuningdek, O'zbekistonlik tadqiqotchilar tomonidan keng tadqiq etilgan. Ushbu adabiyotlar tahlili mahalliy va global olimlarni bergan fikrlarini ko'rib chiqish natijasida olingan asosiy natijalar keltirilgan.
O'zbek olimlari xalqaro pedagogik atama va tushunchalarning mahalliy ta'lim tizimiga integratsiyalashuvi haqida tushunchalar berib, ushbu tadqiqotga katta hissa qo'shdilar. Jumladan O.Sh. Uralov va boshqalar. "Internationalization of higher education in Uzbekistan" nomli tadqiqotida[2] xalqaro maydonda muloqot va hamkorlikni kuchaytirish uchun jahon miqyosida tan olingan pedagogik terminologiyani kiritish muhimligini ta'kidlaydi. Mualliflarning ta'kidlashicha, bunday integratsiya jahon ta'lim standartlariga moslashishga yordam beradi va shu orqali globallashuv sharoitida O'zbekiston ta'lim tizimining rivojlanishiga yordam beradi.
Bundan tashqari, K. X. Abduraxmanovning ishlari o'quv dasturlarini ishlab chiqish va o'qituvchilar malakasini oshirish tashabbuslarida xalqaro pedagogik terminologiyani qo'llashning afzalliklariga oydinlik kiritadi.[3] Turli ta'lim tizimlarining ilg'or tajribalarini o'rganish orqali mualliflar O'zbekistondagi ta'lim landshaftini boyitish va ta'lim sohasida xalqaro hamkorlikni rivojlantirish uchun universal pedagogik konsepsiyalarni strategik qabul qilishni targ'ib qiladilar.
Global miqyosda olimlar o'zaro bog'liq bo'lgan dunyoning murakkabliklarida harakat qilish uchun xalqaro pedagogik atama va tushunchalardan foydalanishning ahamiyatini xorijlik olimlar quyidagicha ta'kidlaylar. Baxtiari, Sadeh, va H. Shajar o'zlarining "Globallashuv va ta'lim: muammolar va imkoniyatlar" nomli muhim ishlarida butun dunyo bo'ylab o'qituvchilar o'rtasida fikr va tajriba almashishni osonlashtirish uchun pedagogik terminologiyani chegaralar bo'ylab uyg'unlashtirish muhim ekanligini ta'kidlaydilar. Mualliflarning ta'kidlashicha, umumiy leksika nafaqat o'zaro tushunishga yordam beradi, balki global ta'lim hamjamiyatida o'zaro bog'liqlik hissini rivojlantiradi.[4]
Bundan tashqari, olimlar tomonidan olib borilgan tadqiqot xalqaro pedagogik atamalardan foydalanish va turli madaniy kontekstlarda ta'lim sifati o'rtasidagi bog'liqlikni tasdiqlovchi empirik dalillarni taqdim etadi. Ko'p mamlakatlardan olingan ma'lumotlarni tahlil qilib, tadqiqotchilar standartlashtirilgan terminologiya ta'lim siyosati va amaliyoti samaradorligini oshirishini, bu esa ta'lim natijalarini yaxshilashga va global miqyosda ta'lim tengligini oshirishga olib kelishini ko'rsatadi.
Xulosa qilib aytganda, adabiyotlar tahlili ta'limning globallashuvida xalqaro pedagogik atama va tushunchalarning hal qiluvchi roli to'g'risida o'zbek, ham jahon olimlari o'zaro bog'liqlik kuchayib borayotgan global landshaftda hamkorlikni rivojlantirish, bilim almashishni osonlashtirish va ta'lim sifatini oshirish uchun universal terminologiyaning strategik integratsiyalashuvi tarafdori.
Jahonda ta'limning globallashuvi jarayonida xalqaro pedagogik atama va tushunchalardan foydalanishning ahamiyati ortib bormoqda.
Ta'limning globallashuvi turli mamlakatlar va ta'lim tizimlarida izchil va standartlashtirilgan pedagogik atama va tushunchalarga bo'lgan ehtiyojni oshirdi. Talabalar, o'qituvchilar va ta'lim resurslari global miqyosda ko'proq harakatchan va o'zaro bog'langan bo'lsa, asosiy pedagogik g'oyalar va amaliyotlar haqida umumiy tushunchaga ega bo'lish muhim hisoblanadi.
Xalqaro pedagogik atama va tushunchalardan foydalanish bir qancha muhim maqsadlarga xizmat qiladi: (1-shakl)
Xalqaro pedagogik atama va tushunchalardan foydalanish bir qancha muhim maqsadlarga xizmat qiladi
Hamkorlik va almashinuvni osonlashtiradi
Talabalar va professor-o'qituvchilarning akademik mobilligini oshiradi
O'quv dasturlarini moslashtirish va taqqoslashni qo'llab-quvvatlaydi
O'zaro tushunish va inklyuzivlikni ta'minlaydi
Ma'lumotlarni to'plash va tahlil qilish imkonini beradi
1-shakl. Xalqaro pedagogik atama va tushunchalardan foydalanish bir qancha
afzalliklari.
1. Hamkorlik va almashinuvni osonlashtiradi: Standartlashtirilgan terminologiya turli mamlakatlardagi o'qituvchilar, tadqiqotchilar va siyosatchilarga yanada samaraliroq muloqot qilish, ilg'or tajribalarni almashish va ta'lim tashabbuslarida hamkorlik qilish imkonini beradi.
2. Talabalar va professor-o'qituvchilarning akademik mobilligini oshiradi: Talabalar ta'lim tizimlari o'rtasida yoki chet elda o'qishga o'tayotganda, umumiy pedagogik til va asoslar ularning o'quv yutuqlarini yanada yumshoqroq o'tishni va tan olinishini ta'minlashga yordam beradi.
3. O'quv dasturlarini moslashtirish va taqqoslashni qo'llab-quvvatlaydi: Ta'lim dasturlari va malakalarini chegaralar bo'ylab moslashtirish umumiy kontseptual asosni talab qiladi. Xalqaro pedagogik atamalar yanada samarali taqqoslash va sifatni ta'minlash imkonini beradi.
4. O'zaro tushunish va inklyuzivlikni ta'minlaydi: Jahon miqyosida e'tirof etilgan pedagogik tushunchalardan foydalanish yanada inklyuziv, adolatli va o'zaro bog'liq bo'lgan xalqaro ta'lim landshaftini yaratishga yordam beradi.
5. Ma'lumotlarni to'plash va tahlil qilish imkonini beradi: Pedagogik terminologiyadan izchil foydalanish, ta'lim ma'lumotlarini turli kontekstlarda to'plash va taqqoslashni osonlashtiradi, dalillarga asoslangan siyosat ishlab chiqish va tadqiqotlarni qo'llab-quvvatlaydi.
Asosiy xalqaro pedagogik atama va tushunchalarga misol tariqasida ta'lim natijalari, kompetensiyaga asoslangan ta'lim, o'quvchiga yo'naltirilgan ta'lim, formativ va summativ baholash, ta'lim texnologiyalari integratsiyasi va boshqalar kiradi.
Ushbu umumiy pedagogik asoslarni qabul qilish ta'lim globallashuvining muhim jihati hisoblanadi, chunki u turli ta'lim tizimlarini bog'lashda yordam beradi va butun dunyo bo'ylab kengroq akademik hamkorlik va talabalarning akademik mobilligini rag'batlantiradi.
Ta'limning globallashuvi jarayonida xalqaro pedagogik atama va tushunchalardan foydalanishning bugungi kundagi ahamiyati ko'p qirrali.
1. Globallashuv va ta'lim:
- Tez globallashib borayotgan dunyomizda talabalar mobillik, kompyuter yordamida tajriba va tengdoshlari va o'qituvchilarining turli nuqtai nazarlari orqali ta'lim olish imkoniyatiga egalar.[5]
- Universitetlar va o'qituvchilar o'z ta'lim usullarini ushbu global sharoitga moslashtirishlari kerak.
2. Innovatsion pedagogika:
- Innovatsion pedagogika ta'lim texnologiyasidagi yutuqlar uchun asos bo'lib xizmat
qiladi.
- Ushbu pedagogik innovatsiyalarsiz yangi texnologiyalarning imkoniyatlarini to'liq amalga oshirib bo'lmaydi.[6]
- O'qituvchilar ta'lim muhitini yaratuvchisi sifatida hal qiluvchi rol o'ynaydi va innovatsion pedagogika samarali ta'lim tajribasini yaratish uchun zarurdir.[7]
3. Nega xalqaro pedagogik atamalar muhim:
- Xalqaro pedagogik atama va tushunchalardan foydalanish pedagoglarga chegaralar osha samarali muloqot qilish imkonini beradi.
- Madaniy yoki lingvistik farqlardan qat'i nazar, ta'lim amaliyotida izchillik va aniqlikni ta'minlaydi.
- Pedagoglar umumiy pedagogika tiliga ega bo'lsa, hamkorlik va fikr almashish yanada silliq kechadi.
4. Xalqaro pedagogik atamalarning afzalliklari:
- Birgalikda tushunish: Umumiy terminologiya butun dunyo bo'ylab o'qituvchilarga bir-birlarining o'qitish usullari va strategiyalarini tushunish imkonini beradi.
- Sifat kafolati: Standartlashtirilgan shartlar ilg'or tajribalarni ilgari surish orqali ta'lim sifatini saqlashga yordam beradi.
- Akademik mobillik va hamkorlik: O'qituvchilar butun dunyo bo'ylab hamkorlik qilishlari mumkin va talabalar muassasalar o'rtasida muammosiz almashishlari mumkin.
- Tadqiqot va siyosat: Xalqaro atamalar ta'lim bo'yicha tadqiqot va siyosat muhokamalarini osonlashtiradi.
5. Qiyinchiliklar va mulohazalar:
- Tarjimaning aniqligi: Pedagogik atamalarni tillar bo'ylab to'g'ri tarjima qilish muhim.
- Madaniy kontekst: Ba'zi atamalar turli madaniy kontekstlarda turli ma'no yoki konnotatsiyalarga ega bo'lishi mumkin.
- Universallik va kontekstni muvozanatlash: universal atamalar va kontekstga xos moslashuvlar o'rtasida muvozanatni saqlash juda muhim.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, xalqaro pedagogik atamalar va tushunchalarni o'z ichiga olish bir-biriga bog'langan dunyomizda ta'lim sohasidagi hamkorlik, sifat va tushunishni kuchaytiradi. O'qituvchilar global pedagogik nutq bilan shug'ullanishda davom etishlari va o'z amaliyotlarini mos ravishda moslashtirishlari kerak.[8]
Xulosa qilib aytish mumkinki, globallashuv sharoitida ta'lim rivojlanishda davom etar ekan, xalqaro pedagogik atama va tushunchalarni o'zlashtirish asosiy zarurat sifatida yuzaga keladi. Umumiy xalqaro pedagogik atama va tushunchalardan foydalanish bu jarayonda muhim rol o'ynaydi, hamkorlik almashinuvini osonlashtiradi, talabalar va professor-o'qituvchilarning harakatchanligini oshiradi, o'quv dasturlarini muvofiqlashtirishni qo'llab-quvvatlaydi, o'zaro tushunishni rag'batlantiradi va ma'lumotlarga asoslangan qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Ta'lim amaliyotlari uchun umumiy til va asosni qabul qilish orqali muassasalar va manfaatdor tomonlar butun dunyo bo'ylab ta'lim sifati va foydalanish imkoniyatini yaxshilash uchun yanada samarali hamkorlik qilishlari mumkin. Xalqaro pedagogik standartlarni qabul qilish nafaqat amaliy zarurat, balki o'quvchilarni XXI asrning muammolari va imkoniyatlariga tayyorlaydigan yanada inklyuziv, adolatli va o'zaro bog'langan global ta'lim landshaftini rivojlantirish vositasidir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8-oktyabrdagi "O'zbekiston Respublikasi Oliy ta'lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida"gi PF-5847-son Farmoni (https://lex.uz/ru/docs/-4545884)
2. Uralov, Ozodjon Sharipjonovich. "Internationalization of higher education in Uzbekistan." Social Sciences & Humanities Open 2.1 (2020): 100015.
3. ABDURAKHMANOV, Kalandar Khodzhaevich, et al. "Higher education as a significant factor of Uzbekistan's sustainable development." Revista Espacios 40.09 (2019).
4. Bakhtiari, Sadegh, and H. Shajar. "Globalization and education: Challenges and opportunities." International Business & Economics Research Journal (IBER) 5.2 (2006).
5. Hellstén, Meeri, and Anna Reid. "Introduction researching international pedagogies: Being critical about learning and teaching in higher education." Researching international pedagogies: Sustainable practice for teaching and learning in higher education (2008): 1-6.
6. What are the Emerging Trends in Pedagogy? (https://edtech.une.edu.au/books/emergingpractices/pedagogy/)
7. Sorensen, Tore Bernt. "Globalization, Teachers, and Teacher Education: Theories, Themes, and Methodologies." The Palgrave Handbook of Teacher Education Research. Cham: Springer International Publishing, 2023. 1563-1591.
8. Paniagua, Alejandro, and David Istance. "Teachers as designers of learning environments." Educational Research and Innovation, OECD: Paris, France (2018).
9. Artiqova M., Rasulova D. BO'LAJAK INGLIZ TILI O'QITUVCHILARINI KASBIY FAOLIYATGA TAYYORLASHNING MEXANIZMI //Talqin va tadqiqotlar. - 2024. - №. 28.
10. RASULOV, ERKIN MADRAIMOVICH. "The role of independent education in improving the quality of higher education." THEORETICAL & APPLIED SCIENCE Учредители: Теоретическая и прикладная наука 5 (2022): 390-392.
11. Расулов, Эркин, and Мамура Хушназарова. "Talabalarning intellektual qobiliyatlarini rivojlantirishda talaba portfoliosini muhim o 'rni." Современные тенденции инновационного развития науки и образования в глобальном мире 1.4 (2022).
12. Khushnazarova, M. N., and E. M. Rasulov. "EFFECTIVE ASPECTS OF
13. APPLYING METACOGNITIVE METHODS TO UNIVERSITY STUDENTS." (2023).
14. qizi Rasulova, Dilafruzxon Sharobiddin. "INGLIZ TILINI O'RGANISH MOTIVATSIYASINI OSHIRISHDAGI INTERFAOL TA'LIM USULLARINING AHAMIYATI." Innovative Development in Educational Activities 2.15 (2023): 76-81.
15. Rasulov, Erkin Madraimovich. "ELEKTRON PORTFOLIO TALABANING KASBIY VA IJODIY FAOLIYATLARINI RIVOJLANTIRISH VOSITASI SIFATIDA." Innovative Development in Educational Activities 2.13 (2023): 41-46.
16. Khushnazarova Mamura Nodirovna, "VOLUNTEERING AS A FORM OF SOCIAL PROTECTION", GALAXY INTERNATIONAL INTERDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL (GIIRJ)ISSN (E): 2347-6915, Vol. 11, Issue 11, November (2023)
17. Расулов, Эркин Мадраимович. "TALABA PORTFOLIOSINI YARATISH TEXNOLOGIYASI: Rasulov Erkin Madraimovich, Farg'ona viloyati O'zbekiston tumani, 33-umumiy o'rta ta'lim maktabi o 'qituvchisi." Образование и инновационные исследования международный научно-методический журнал 5 (2022): 218-222.
18. Nodirovna, Khushnazarova Mamura. "PEDAGOGICAL AND PSYCHOLOGICAL PROBLEMS OF PREPARING STUDENTS FOR VOLUNTEER ACTIVITIES." American Journal of Pedagogical and Educational Research 12 (2023): 303-306.
