TA’LIM JARAYONINI TAKOMILLASHTIRISHDA TASVIRIY SAN’ATNING O’RNI Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

K. Konisbaeva

TA'LIM JARAYONINI TAKOMILLASHTIRISHDA TASVIRIY

SAN'ATNING O'RNI

Mamlakatimizda so'ngi yillarda aholining turmush darajasini oshirish, ularni har tomonlama, xususan ijtimoiy-iqtisodiy qo'llab quvvatlash borasida ko'plab ishlar amalga oshirildi, shu jumladan kelajagimiz egasi bo'lgan yosh avlodni yetuk kadrlar qilib tarbiyalash, ularning jismoniy va aqliy jihatdan mukammal inson bo'lib tarbiyalanishi asosiy maqsad qilib olingan holda ularn-ing ta' lim olinishini maktab davridan boshlab nazorat qilib borilmoqda. Zero, muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta'kidlaganidek: "Maktabda o'qitish metodikasi o'zgarmasa, ta'lim sifati ham, mazmuni ham, muhit ham o'zgarmaydi".

Tabiiy va aniq fanlarni o'rganish jarayonini takomillashtirish, ayniqsa, maktab sharoitida muammo bo'lib qolmoqda. To'g'ridan-to'g'ri tushuntirish har qanday mavzuni o'rganishni tezlashtirishning eng yaxshi usuli bo'lib tuyulsa-da, ma' lumki, faktlar va tushunchalarni chuqur o' zlashtirish qobiliyati ularni kundalik hayot muammolari va katta maqsadlar bilan bog'liq bo'lgan kengroq kontekstga joylashtirish orqali sezilarli darajada yaxshilanadi. Agar fanlarni badiiy faoliyat sohalari bilan bog'lash mumkin bo'lsa, ularni o'rganish birmuncha yengilroq kechadi. Binobarin, mamlakatimiz ta'lim tizmida zamo-naviy usullarni joriy etishni istar ekanmiz, san'atda o'rganish va tajriba o'rtasidagi munosabatni o'rganishga shoshilinch ehtiyoj bor, chunki iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarda ham badiiy ta'lim va ilmiy savodxonlik o'rtasidagi uyg'unlikka keng e'tibor qaratiladi. Shu ma'noda, ilhom hayotdagi deyarli har qanday bajariladigan vazifani hayotiy maqsadlarga erishishda qoni-qish manbaiga aylantirishi mumkin. Aksincha, ilhom etishmasa, o' rganish, moslashish va rivojlanish uchun motivatsiya kamligi oldinga qo'yilgan maqsadlarga erishishga to'sqinlik qiladi.

Kalit so'zlar: san'at, o'rganish, fanlar uyg'unligi, erkin fikrlashni rivojlantirish, ilhom.

Avvalambor ta'kidlab o'tishimiz lozimki, bizning kelajagimiz biz hozir duch kelayotgan bilimlarning misli ko'rilmagan "portlashi"ga qanday munosabatda bo'lishimiz bilan belgilanadi. Gipertexnologik taraqqiyot dun-yosida bizni o'rab turgan dunyoning texnik va ilmiy jihatlariga jiddiy e'tibor qaratiladi, natijada hayotning boshqa jihatlariga e'tibor berilmaydi, bu esa murakkab materiallarni o'rganishda duch kelinayotgan muammolarni o'rganishga bo'lgan ehtiyojni oshiradi. Ushbu maqolamizda maktabdagi ta'lim jarayonlarida tabiiy va aniq fanlarni o'qit-ishda yuzaga kelayotgan qiyinchiliklarni ularni ta'sviriy san'at bilan uyg'unlashtirgan holda bartaraf etishga, ta'sviriy san'at fanining dars jarayonlarida qo'llanilishi naqadar muhim ekanligi borasida so'z yuritamiz.

San'at va aniq fanlar integratsiyasi o'qitish va o'rganishda bolaga yo'naltirilgan pedagogik yondashuvni targ'ib qiladi, chunki u maksimal ko'nikmalarni o'rganishni ta'minlaydigan boshqa fanlar bilan bog'liq amaliy vazifalarni talab qiladi. Tasviriy san'at va ilm-fan o'zaro bog'liqdir, chunki ular ikkalasi ham kashfiyotlarni o'rganishga yordam beradi (Alberts, 2010). Integratsiya talabalarga o'zlarining tasavvurlarini, yuqori darajadagi fikrlash qobiliyatlarini, ijodkorligini va fan bo'yicha bilimlarini oshiradigan badiiy ilmiy loyihalarni amalga oshirishga imkon beradi. Ushbu loyihalar o'quvchilarga dunyoni mustaqil ravishda kashf qilish uchun ajoyib im-koniyatlar yaratadi.

Tasviriy san'at bolalarga o'zlarining go'zal san'at asarlarini sinfdoshlari va o'qituvchilari bilan baham ko'rish va tushuntirish orqali ijtimoiy ko'nikmalarini rivojlantirishga imkon beradi.1 Tasviriy san'atning turli ele-mentlari bolalarda ishonch, muloqot qobiliyatlari, qanday o'rganishni tushunish va eng muhimi, o'zini ifoda etish san'atini rivojlantirishga yordam beradi. O'z-o'zini ifoda etish barcha bolalar uchun erkinlikni ta'minlaydi, chunki ularga o'z his-tuyg'ularini tasavvur qilish va ifoda etish imkoniyati beriladi (Efland, 2004, Tsimboukidou, 2010). Ular o'z his-tuyg'ulari va badiiy ijodlarini baham ko'rish uchun turli so'zlarni ishlatib, ifodaliroq bo'lib, til qobiliyatlari yaxshilanadi. Bundan tashqari, tasviriy san'at darslari o'quvchilarga tasvirlar orqali muloqot qilish orqali odamlar bilan muloqot qilish imkonini beradi.

© K. Konisbaeva, 2022.

1 Milliy san'at ta'limi assotsiatsiyasi, 1994

Tasviriy san'at ta'limi orqali ijtimoiy rivojlanish bolalarning turli madaniyatlar va turli davrlardagi san'at asarlari bilan tanishishini ham anglatadi. Ular turli xil odamlarning o'ziga xosligini tushunadilar va bu o'z o'rnida ularning ongini dunyoga boshqacha qarashga undaydi. "San'at ta'limining yo'l xaritasi" konferensiyasi san'at in-tegratsiyasining ikkita ta' sirini sanab o 'tdi. Birinchidan, rang-baranglikni biladigan professional san'at o 'qituvchi-lariga talab ortib bormoqda. Ikkinchidan, turli xil tarixiy-madaniy san'at dasturlari va tadbirlari o'quv binolari va tashkilotlarida osongina tashkil etiladi va amalga oshiriladi.1 O'tgan tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, tasviriy san'at va boshqa fanlarning ijobiy integratsiyasiga ta'sir qiluvchi omillardan biri atrof-muhit bo'lishi mumkin. Bolalar ijodiyoti jozibali va topqir muhitda rag'batlantiriladi, bu yerda ular o'zlarining badiiy qobiliyatlarini turli fanlarga integratsiyalashgan holda o'rganishdan zavqlanadilar.

Ta'lim jarayonida o'qituvchilar bolalarning kognitiv rivojlanishiga katta e'tibor berishadi. Tasviriy san'at-ning fanni o'qitish va o'rganishga integratsiyalashuvi bolalarning fikrlash qobiliyatlari va tashkilotchilik qobiliyatlarini rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Bu o'zgarishlarni o'qituvchilarning dars davomida faol talabalar ishtirokini oshiradigan o'qitish usulini qo'llash bo'yicha doimiy sa'y-harakatlari bilan amalga oshirish mumkin. Edvards va Springate o'qituvchilar o'z darslarini tez-tez ko'rib chiqsalar bolalar yaxshiroq o'rganishlarini takid-laydilar. Bu bolaga yo'naltirilgan pedagogik yondashuv qo'llanilganda osonlashadi, chunki u bir-biridan bilim olish va egallangan bilimlarni almashish orqali faol o 'rganishni amalga oshirish imkonini beradi. Vygotskiy (1978) fikriga ko'ra, tasviriy san'at ta'limi tahlil, sintez va baholash jarayonlarni rivojlantirish uchun zarurdir. Bolalar bu ko'nikmalarni ilm-fan faoliyati integratsiyalashgan yondashuv yordamida amalga oshirilganda rivojlantiradilar, bunda o'qituvchilar fan mavzularini yaxshiroq tushunish uchun tasviriy san'at elementlaridan foydalanishga un-daydilar. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, tasviriy san'at ta'limi bolalarda ijodkorlik va tashabbuskorlik tuyg'usi, serqirra tasavvur, hissiy aql va axloqiy "kompas", tanqidiy fikrlash qobiliyati, avtonomiya va erkinlik tuyg'usini rivojlantiradi. Hissiy rivojlanish qarorlar qabul qilish qobiliyatida muhim rol o'ynaydi va bolalarning qanday g'oyalar berishi va o'z harakatlarini amalga oshirishiga ta'sir qiladi. Aksariyat tadqiqotchilar tomonidan san'at ta'limi tinch madaniyatni qo'llab-quvvatlashi, chunki u kognitiv va hissiy rivojlanish o'rtasidagi muvozanatni ta'minlashini ta'kidlaydi (masalan Bullard). Tasviriy san'at - bu tilning bir turi, muloqot usuli bo'lib, unda gapirishda qiynalayotgan bolalar o'zlarining chuqur his-tuyg'ularini ochiq ifoda etishlari mumkin. Bolalarning suhbat va munozara qobiliyatini oshirish bilan birga, bu ularning hissiy rivojlanishiga ham ta'sir qiladi, chunki ular o'z his-tuyg'ularini tushunishga qodir bo'ladi.

Hissiy rivojlanishdan tashqari, tasviriy san'at ta'limi jismoniy rivojlanishni ham oshiradi, chunki harakat san'at faoliyatining bir qismidir. Burrillning so'zlariga ko'ra, "harakat o'rganish va rivojlanish uchun asosdir". Alberts tasviriy san'atni, ayniqsa, fanni o'qitish va o'qitishjarayonida birlashtirishning turli usullarini sanab o'tadi. O'qituvchilar turli amaliy topshiriqlarni tashkil qiladilar, ularda o'quvchilarga o'zlarining bilim qobiliyatlarini rivojlantirish, o'zlarini kashf qilish imkoniyati beriladi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, san'at va ilm-fan bir-birini to'ldiradigan ikkita mavzudir, chunki san'at loyihalari eksperimentda ishlay oladigan yoki ishlamaydigan fan tushunchalarini amaliy va vizual narsaga aylantiradi.

Bolalar qiyin fanlardagi faktlar va tushunchalarni vizual tasvirlar bilan bog'lashga moyil bo'lib, tushunish osonroq va uzoq muddatli xotiraga yordam beradi. San'at ta'limi jismoniy, intellektual va ijodiy qobiliyatlarni birlashtiradigan va ta'lim, madaniyat va san'at o'rtasidagi yanada dinamik va samarali munosabatlarni ta'min-laydigan ta'limga hissa qo'shadi.

Xulosa qilib aytishimiz mumkinki, tasviriy san'at orqali o'quvchilarga o'z ustida ishlash va o'z fikrlarini aniq va ravon holda boshqalarga yetkazishdek ta'lim jarayonlarida muhim bo'lgan bir qancha ko'nikmalarni rivojlantirish mumkin. Yuqorida ta'kidlanganidek ayrim o'quvchilar sinfda muhokama qilinadigan muayyan fan mavzulari yuzasidan o'z fikr-mulohazalarini chizish orqali boshqalarga yetkazishda o'zlarini qulay his qilishlari mumkin. Boshqalar esa bu kabi o'quvchilar tomonidan aytilmoqchi bo'lgan fikrlarni tushunish uchun o'z dun-yoqarashlari va fikrlash qobilyatlarini kengaytirib olishlari mumkin. Shuningdek, ijodiy yondashuv orqali darslar davomida qiyin fanlarni o'rganishni qiziqarli va interaktiv qilish mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar.

1. Acevedo B. P., Aron A., Fisher H. E., Brown L. L. (2011). Neural correlates of long-term intense romantic love. Soc. Cogn. Affect. Neurosci. [

2. Arnheim R. (1988). The Power of the Center. Berkeley, CA: University of California Press [Google Scholar]

3. Aron A., Fisher H., Mashek D. J., Strong G., Li H., Brown L. L. (2005). Reward, motivation, and emotion systems associated with early-stage intense romantic love. J. Neurophysiol. 94,

4. Bartels A., Zeki S. (2004). The neural correlates of maternal and romantic love. Neuroimage 21, 1155-1166 10.1016/j.neuroimage.2003.11.003 [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]

1 YuNESKO tomonidan tashkil etilgan"San'at ta'limining yo'l xaritasi" konferensiyasi

5. Csikszentmihalyi M. (1997). Creativity: Flow and the Psychology of Discovery and Invention. New York: Harper Collins [Google Scholar]

6. Damasio A. (1994). Descartes' Error: Emotion, Reason and the Human Brain. New York: Putnam [Google Scholar]

KONISBAEVA KARIMA - Sirdaryo tuman XTB tasarrufidagi, 3-chi o'rta ta'lim maktabi, Tasviriy san'at fani o'qituvchisi