235TA'LIM JARAYONIDA KLASTER METODINING MAZMUN-MOHIYATI
Shohida Rahmatullayevna Mahkamova
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti, "Musiqa ta'Hmi" kafedrasi mudiri
Annotatsiya: Ushbu maqolada, ta'lim jarayonida o'qitishning klaster usulini qo'llash va uning mazmum-mohiyati aks ettirilgan, maqola o'z ichiga: ta'lim metodlari haqida tushuncha, klaster metodining mazmun-mohiyati, klaster metodini o'tkazish tartibi kabi kabi qismlarni oladi.
Tayanch so'zlar: Klaster metodi, innovatsion texnologiyalar, ta'lim tizimi, ta'lim sifati
СОДЕРЖАНИЕ КЛАСТЕРНОГО МЕТОДА В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ
ПРОЦЕССЕ
Аннотация: В статье описаны применение кластерного метода обучения в учебном процессе и его сущность.
Ключевые слова: кластерные методы, инновационные технологии, система образования, качество образования.
CONTENT OF THE CLUSTER METHOD IN THE EDUCATIONAL
PROCESS
Abstract: This article describes the application of the cluster method of teaching in the educational process and its essence.
Keywords: Cluster methods, innovative technologies, education system, quality of education.
O'qitishdan ko'zlanadigan maqsad bu davlat ta'lim standartlarida belgilangan bilim va ko'nikmalarini o'quvchiga yetkazishdan iborat. Qachonki o'quvchi tomonidan bilim qabul qilinsa va tushunib yetilsa yoki o'quvchi malaka oshirish uchun mo'ljallangan topshiriqlarni amalda namoyish etib bera olsagina, o'qitish muvaffaqiyatli kechdi, deb hisoblasa bo'ladi.
Ma'lumki, ta'lim olish (ma'lumot olish) jarayoni - bu ma'naviy va aqliy qobiliyatlarni tizimli rivojlantirib borish, bilim va tushunchalarni shakllantirish va
olingan bilimdan foydalana olish qobiliyatini tarkib toptirishdan iborat jarayondir. Bu jarayon ta'lim oluvchining o'zi orqali yoki boshqa birov- ta'lim beruvchining ko'magida amalga oshirilishi mumkin. Ta'lim olish jarayoni esa turli xil metodlarga(usullarga) tayangan holda kechadi.
Metod - grekcha "métodos" so'zidan olingan bo'lib, izlanish yoki bilish yo'li, nazariya, ta'limot ma'nosini anglatadi.
Ta'lim metodini(usulini) - ta'lim oluvchi va ta'lim beruvchining ma'lum maqsadga qaratilgan, birgalikdagi faoliyatini tashkil qilishning muayyan tizimga va tartibga solingan yo'l-yo'rig'i sifatida ta'riflash mumkin.
Ta'lim modelini, esa bir yoki bir nechta ta'lim metodlari yordamida amalga oshiriladigan ta'lim jarayoni amalga oshirish tuzilmasi, deb qarashimiz mumkin.
Ta'lim metodi - bu ta'lim oluvchi va ta'lim beruvchining ma'lum maqsadga qaratilgan, birgalikdagi faoliyatini tashkil qilishning muayyan tizimga solingan yo'l-yo'rig'i.
"Metod" yunoncha so'z bo'lib "yo'l" ma'nosini anglatadi. Ta'lim metodi ta'lim jarayonida o'qituvchi va o'quvchilarning aniq maqsadga erishishiga qaratilgan birgalikdagi faoliyatlarining usulidir.
Ta'lim metodlari o'qitishning o'z oldiga qo'ygan maqsadlariga erishish usullari hamda o'quv materialini nazariy va amaliy jihatdan yo'naltirish yo'llarini anglatadi.
O'qitish metodlari ta'lim jarayonida o'qituvchi va o'quvchi faoliyatining qanday bo'lishi, o'qitish jarayonini qanday tashkiletish va olib borish kerakligini hamda shu jarayonda o'quvchilar qanday ish-harakatlarni bajarishlari kerakligini belgilab beradi.
Ta'lim metodlarini tasniflashni ko'plab olimlar turlicha bayon etib, o'z tasniflarini bayon etishgan. Quyida bu tasniflarni ko'rib chiqamiz.
I.Y.Lerner va M.N.Skatkin o'qitish metodlarini quyidagilarga ajratadilar:
- tushuntirish;
- reproduktiv metod;
- muammoli bayon qilish metodi;
- qisman izlanish metodi;
- tadqiqot metodi.
S.I.Perovskiy vaY.Y.Golant tasnifi:
- faol;
- passiv.
Y.K.Babanskiyning tasnifi:
- o'quv-tarbiya ishlarini tashkil etish va amalga oshirish;
- nazorat va o'zini-o'zi nazorat qilish metodlari;
- bilishga doir o'yinlar, o'quv munozaralari, qiziq vaziyatlarni vujudga
keltirish, rag'batlantirish, tanbeh berish va nazorat metodlari.
M.A.Danilov va B.P.Yesipning tasnifi malum turdagidarslarda qo'yiladigan
vazifalarga bog'liqdir:
1. Bilimlarni bayon qilishda: hikoya tushuntirish, maruza, suhbatlar, ko'rsatmali qo'llanmalarni namoyish etish.
2. O'quvchilarda ko'nikma va malakalarni shakllantirish: mashqlarni shakllantirish va amaliy ishlar.
3. Bilim, ko'nikma va malakalarni tekshirish - joriy kuzatishlar, og'zaki so'rash, yozma va amaliy nazorat ishlari.
Yuqoridagi olimlarning tasniflashlarini o'rganib chiqib, umumlashtirgan holda quyidagicha tasniflashni taklif etamiz.
Metodlar bir qancha asosiy guruhlardan iborat bo'lib, ularning har biri o'z navbatida kichik guruhlar va ularga kiruvchi alohida metodlarga bo'linadi. O'quvbilish faoliyatining tashkil etilishi, o'quv axborotlarining uzatilishi, qabul qilinishi, anglab olinishi, yodda saqlanishi, o'zlashtirilgan bilimlarning amaliyotda qo'llanilishini ta'minlash, amaliy ko'nikma va malakalarni shakllantirishga xizmat qilishiga ko'ra ta'lim metodlarini quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:
Verbal ( o'quv axborotlarni so'z orqali uzatish va eshitish orqali qabul qilish metodlari yoki og'zaki metodlar - hikoya, ma'ruza, suhbat va boshqalar); O'quv axborotini ko'rgazmali uzatish va ko'rish orqali qabul qilish metodlari (ko'rgazmali metodlar - tasviriy, namoyish qilish vaboshqalar);
O'quv amaliyotini amaliy mehnat harakatlari orqali berish (amaliy metodlar-mashqlar, laboratoriya tajribalari, mehnat harakatlari va boshqalar).
Umumiy holda metodning tanlanishi ta'lim va tarbiyaning didaktik maqsadlari bilan aniqlanadi. Biroq turli xil pedagogik vaziyatlarda o'qituvchi va talabalar o'rtasida faoliyat turlari o'zgarib, o'zaro almashinib turadi. Tabiiyki, bu faoliyat turlariga mos holda o'qitish metodlari hamo'zaro chog'ishtiriladi.
O'qituvchining yangi mavzuga tayyorgarlik ko'rishida metodlar va metodik usullarni tanlash - bu ularning o'zaro almashinuvini vaqt va didaktik maqsad bo'yicha muvozanatlashtirish demakdir. Pirovard natijasida o'quvchilar aqliy va amaliy faolligining yuqori darajasini ta'minlashga sharoit yaratiladi. To'g'ri qo'llanilgan metodlar obyektiv voqelikka oid bilimlarmi chuqurlashtiradi va yaxlit hamda mashg'ulotning ilmiy-nazariy darajasini oshiradi. Ketma-ket saralangan o'qitish metodlari ma'lum darajada bilish va kasbiy qiziqishini rivojlantirishga, mustaqil amaliy faoliyatni faollashtirishga olib keladi. Pedagogikada an'anaviy
metodlarni tanlash mezonlari katta miqdorda ishlab chiqilgan, keyingi yillarda didaktik olimlarning ishlarida ularning yigirmadan ortig'i keltiriladi. Interfaol metodlarni tanlash mezoni - ularning ta'lim va tarbiyani rivojlantirish masalarni yechishga yuqori yo'nalganligidir. Bu mezon turli xil metodlarni u yoki bu doiradagi vazifalarni yechish imkoniyatlarini baholash yo'li bilan joriy etiladi, chunki ijtimoiy tajriba elementlarini o'zlashtirishda ularning imkoniyatlari turlichadir.
Interfaol metodlarni tanlashning navbatdagi mezoni ularning ta'lim mazmuni xususiyatiga mos kelishdir. Metod mazmuni harakatlanish qismi sifatida ham aniqlanadi. Shu bousdan bu mezonning hisobga olinishi shubhasiz. Bir metod yordamida mavzu mazmuni to'laroq ochib berilsa, boshqasi uni ijobiy o'zlashtirishga imkon tug'diradi.
Interfaol metodlarning tanlashning yana bir mezoni ularning talabalar o'quv imkoniyatlariga to'liq mos kelishi , ya'ni samaralio'quv faoliyati uchun ichki va tashqi shart-sharoitlarining birligini ta'minlashdir.
Interfaol o'qitish metodlaridan foydalanishda pedagogning xususiy imkoniyatlariga mos kelishi lozim. Bu pedagogning o'qitish metodlari nazariyasi va amaliyoti bilan o'qitsh jarayoning qonuniyatlaribilan bilish nazariyalari ta'lim mazmuni nazariyasi va boshqa mavjud qonunlar bilan qurollanganllik darajasini hisobga oladi.
Tarmoqlar metodi (Klaster) texnologiyasi
Ushbu metod mantiqiy fikrlash, umumiy fikrlash doirasini kengaytirish, mustaqil ravishda adabiyotlardan foydalanishni o'rgatishga qaratilgan. Biron-bir mavzuni chuqur o'rganishdan oldin o'quvchilarning fikrlash faoliyatini jadallashtirish hamda kengaytirishga xizmat qiladi.
1. Katta o'lchamdagi qog'oz yoki doskaning o'rtasiga mavzuga doir so'z yoziladi.
2. O'quvchilar ushbu so'z bilan bog'liq xayolga kelgan so'z va jumlalarni uni atrofiga yoza boshlaydilar.
3.Yangi g'oyalar paydo bo'lishi bilan xayolga kelgan so'zlar ham darhol yozib qo'yiladi.
4. So'zlarni yozish jarayoni o'qituvchi tomonidan belgilangan vaqt tugaguncha yoki barcha so'z va g'oyalar tugaguncha davom etadi.
Klasterlarga ajratishda bir qator qoidalarga ham rioya qilish zarur.
1. Xayolga kelgan hamma narsani ularning mazmuniga e'tibor bermasdan yozib borish.
2. Orfografiya va boshqa omillarga e'tibor bermaslik.
3. Vaqt tugaguncha, iloji boricha to'xtalmasdan yozish.
4. Iloji boricha ko'proq bog'lanishlar hosil qilishga harakat qilish.
5.G'oyalar va so'zlar sonini cheklab qo'ymaslik.
REFERENCES
1. Eshmuratov M. Innovatsion texnologiyalar. T. 2011. 16 b.
2. Bo'ronova Sh. Ona tili darslarida interfaol metodlardan foydalanish. Uzluksiz ta'lim. 2004. №3, 23-28 b.
3. Ergashev R., Boltaboyeva A. Boshlang'ich sinflarda ta'limning interfaol usullari/ Boshlang'ich ta'lim mazmunini optimallashtirishning ilmiy-amaliy muammolari mavzusidagi Respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari to'plami. Qarshi, 2014.
4. Holiqov E. Interfaol usullar / Ma'rifat, 2004. 17-son.
5. Husanboeva Q. O'qitishning zamonaviy metodlari va adabiy ta'lim. Til va adabiyot ta'limi. 2003. 2-son. - 19-23 b.
6. Mamatqulova R. Interfaol usul: bahs-munozara. Xalq ta'limi. 2004. 1-son. - 2639 b.
7. Mavlonova.R., Vohidova N., Rahmonqulova N. Pedagogika nazariyasi va tarixi. - T.: " Fan va texnologiya", 2010.195-199,272-276-betlar.
8. Tolipov O'.Q., Usmonboyeva M. Pedagogik texnologiyalarning tatbiqiy asoslari. - T.: "Fan", 2006.
9. Yunusova Sh. Interfaol usullardan foydalanish. Boshlang'ich ta'lim. 2004
10. M.S. Muxiddinova "Мактабгача таълим ташкилотларида ахборот-компьютер технологияларини мусикка тарбияси воситаси сифатида куллашнинг хусусиятлари". 2020 yil.
11. Sh.R.Mahkamova. "Имконияти чекланган болалар ва хар томонлама етук авлодни тарбиялашда мусикканинг урни". 2020.
12. M.A.Asadullaeva. "Ёшларни маънавий тарбиялашда кушикчилик санъатининг тутган урни". 2020- yil.
13. Sh.Mahkamova, M.Asadullayeva. Xalq ta'limi. 2020-yil. "Yoshlarni ma'naviy tarbiyalashda qo'shiqchilik san'atining tutgan o'rni".
