CC BY
24конференции. - 2021. 1065-1069.
2. Тургунов И. Б., Тухтабаев М. А. Применение геоинформационных технологий в системе междугородного пассажирского транспорта //Экономика и социум. - 2023. - №. 4-1 (107). - С. 1143-1147.
3. To'xtaboev M. A., Mehmonaliev I. I., Baxriddinov Q. B. Shaharlararo yuk tashish tizimini rivojlantirishning tendensiyalari / Xalqaro miqyosdagi ilmiy-amaliy konferensiya materiallari to 'plami. - НамМКИ, - C. 121-124.
4. Тухтабаев М. А., Мамиров У. Х., Тургунов З. Х. Жамоат транспортида йуловчи ташиш самарадорлиги //Механика и технология. - 2022. - №. Спецвыпуск 2. - С. 62-67.
5. Нуриддинов A. Д., Тухтабаев М. А., Содиков Б. Д. Внедрение инновационных технологий в грузоперевозке //Сбор. статей LXXI международной. - 2022.
6. Патаханова, М. Пассажирские перевозки и пассажирооборот по видам транспорта // Развитие логистики и управления цепями поставок. - Минск: БНТУ, 2023. - С. 327-331.
7. Аббасов, А. Усовершенствование дорожной инфраструктуры в городе Намангана // Развитие логистики и управления цепями поставок. - Минск : БНТУ, 2023. - С. 332-337.
8. Содиков Б. Д., Нуриддинов А. Д., Тухтабаев М. А. Важность внедрения инновационных технологий в перевозки грузов //Экономика и социум. - 2023. - №. 3-2 (106). - С. 783-787.
9. To'xtaboеv M. A., Mamirov U. X. Shaharda avtomobilda tashishda harakat muntazamligini oshirish (namangan shahri misolida) //Механика и технология. -2022. - №. Спецвыпуск 1. - С. 101-108.
10. https://stat.uz/uz/nashrlar/3671-o-zbekistond-tr-nsport-v-loq^
11. Скворцов, А.В. Геоинформатика [Текст] / А.В. Скворцов. -Томск, 2006. - 336 с.
12. Казакова К.К., Адышева М.М. Международный научный журнал Наука. Образование. Техника. - Ош, - 2019. №3, - С. 17-22.
13. http://gistechnik.ru/piimenenie-gis/dlya-tiansporta
14. Davlataliyevich N. A., Akhmadjanovich T. M., Dilshodbek o'gli S. B. Yuk tashishda innovatsion texnologiyalarni joriy etish //Механика и технология. -2022. - Т. 3. - №. 8. - С. 122-127.
15. Normirzaev A. R. et al. Transition to electric transport and development //Proceedings of the scientific-practical conference: Alternative energy sources in
the development of the energy sector.-Namangan: NECI. - 2022. - Т. 2. - С. 351354.
16. Raximberdiyevich N. A. et al. Farg'ona halqa yo'lida I. Karimov va Kosonsoy ko'chalari bilan kesishgan chorrahalardagi tirbandlikni oldini olish //Механика и технология. - 2022. - Т. 3. - №. 8. - С. 113-119.
UO'T 656.056.4
SVETOFORNI BOSHQARISHNING CHORRAHADAGI TIRBANDLIKKA
TA'SIRI
Nozimov Nosirbek Asqarali o'g'li,
NamMQI, talaba, tel.: +998944394147, E-mail: nosirbeknozimov2@gmail.com Annotatsiya
Maqolada svetoforni boshqarish orqali qanday qilib chorrahadagi tirbandlikni kamaytirishning usuli haqida o'rganilgan tajribalar va tadqiqotlarning tahlili natijalari va ulardan chiqarilgan xulosalar keltirilgan. Chorrahadagi tig'iz paytlarda svetoforni boshqarish uchun qaysi yo'nalishda transport tig'iz bo'lsa o'sha yo'lga vaqtni qisqa muddatga ko'paytirib, harakat jadalligini oshirishga yordam beriladi. Tig'iz payt bartaraf etilganidan so'ng esa svetofor yana oddiy holdagi rejimda o'tkaziladi.
Аннотация
В статье представлены результаты анализа экспериментов и исследований и сделанные на их основе выводы о способах снижения трафика на перекрестке за счет управления светофором. Для управления светофором на перекрестке в часы пик скорость движения будет увеличена за счет увеличения времени движения в сторону пробок на короткий промежуток времени. После того, как пробка расчищена, светофор снова переключается в обычный режим.
Abstract
The article presents the results of the analysis of the experiments and studies and the conclusions drawn from them about how to reduce the traffic at the intersection by controlling the traffic lights. In order to control the traffic light at the intersection during the rush hours, the traffic speed will be increased by increasing the time in the direction of traffic congestion for a short period of time.
After the traffic jam is cleared, the traffic light is switched back to normal mode.
Kalit so'zlar: yo'l, tashish, innovatsion texnologiya, transport, svetofor, aqlli svetofor, chorraha.
Ключевые слова: дорога, транспорт, инновационные технологии, транспорт, светофор, умный светофор, перекресток.
Keywords: road, transport, innovative technology, transport, traffic light, smart traffic light, intersection.
Kirish. Yo'llarda yuzaga kelayotgan tirbandlik zamonaviy shaharning eng katta muammolaridan biridir. Ular ko'p jihatdan shaharning rivojlanishi, yo'lovchi-transport harakatiga salbiy ta'sir qiladi [1-4]. Shahar ko'chalarida transport harakati intensivligining sezilarli darajada oshishi transport harakati holatining yomonlashishiga olib keladi [5-8], yo'l-transport hodisalari (YTH) va ularda jarohatlangan odamlarning ko'payishiga, shuningdek, transport xizmatining keskin pasayishiga olib keladi. Statistik ma'lumotlarga ko'ra, barcha yo'l-transport hodisalarining 65 foizdan ortig'i shaharlar va boshqa aholi punktlarida sodir bo'ladi. Shu bilan birga, barcha yo'l-transport hodisalarining 30 foizdan ortig'i shahar hududining kichik qismini egallagan chorrahalarda to'plangan.
Ma'lumki, oddiy svetofor uzoq vaqt davomida o'zgarmagan eng oddiy dastur bo'yicha ishlaydi (uni qayta dasturlashtirilmaguncha) - qizil rangda 15 soniya, yashil rangda 25 soniya (masalan). Qancha "yashil" yonishi kerak va qancha "qizil" haqida qaror svetoforni ishlab chiqargan shaxs tomonidan qabul qilinadi. Bu holatda "aqlli" svetofor bilan kompyuter buni biz uchun qiladi. "Aqlli" svetofor yo'lni kuzatib boradi va svetofor signallarini harakat holatiga moslashtira oladi - svetoforning qizil yoki yashil signalini mustaqil ravishda o'zgartiradi.
Shahar transportini boshqarishning eng samarali va qulay usuli bu intellektual transport vositalaridan foydalanishdir. Hozirgi vaqtda transport jarayonini boshqarishdagi aqlli yechimlar: xavfsizlikni oshirish; mehnat sarfini kamaytirish va yuqori samaradorlikni ta'minlashdir. Yo'l harakatini nazorat qilish uchun transport jarayonini avtomatlashtirishni taqozo etadi. Bunda ijtimoiy iqtisodiy manfaatlar, energiyani tejash va atrof-muhitni muhofaza qilishni ta'minlaydigan yo'l harakati qatnashchilarining xavfsizligi va qulayligi sezilarli darajada oshadi. Yo'l holati haqidagi axborotni aniqlash va ko'rsatish haydash vaqtini hisoblash hamda harakatlanish jarayonining moslashuvchanligiga yordam beradi (1-rasm). Transport jarayonini tartibga solishdagi asosiysi svetoforni boshqarish yo'l harakatini video tahliliga ko'ra nazorat qilish va unga moslashuvchan boshqaruvni amalga oshirish lozim [9-12].
Intellektual transport tizimlari (ITT) - bu yo'l harakati xavfsizligi va samaradorligini oshirish uchun yo'l foydalanuvchilariga ma'lumot yetkazish uchun mo'ljallangan kompyuter, elektron va kommunikatsiya texnologiyalari va boshqaruv strategiyalari. Tizim yo'l harakati qoidalari buzilishini nazorat qilish, transport oqimini kuzatish va svetoforni boshqarish tizimlarini o'z ichiga oladi.
Standart ITT yechimlaridan biriga quyidagilar kiradi: Dahua kompaniyasining VACS yechimi - bu chorrahalardagi transport vositalarining soniga qarab svetoforning o'zgarishi orasidagi vaqt oralig'ini oshirishi mumkin bo'lgan tizimdir. U transport oqimi, oldinga siljish, o'rtacha tezlik, bandlik va chiziq uzunligi kabi ma'lumotlarni aniqlash uchun transport kameralaridan foydalanadi. Tizim yo'ldagi muammolarni samarali hal qilib, avtomobillar oqimini tezroq harakatlanishiga imkon beradi. Bundan tashqari, tizim avtonom ishlaydi va markaziy dasturiy platformani talab qilmaydi [13].
1-rasm. Svetoforni boshqarish
Ko'pgina signal boshqaruvchilari signalni o'zgartirish vaqtlarini real vaqtda transport oqimiga qarab avtomatik ravishda sozlay olmaydi, natijada eng tig'iz soatlarda katta tirbandliklar yuzaga keladi va transportai tartibga solish ko'proq jismoniy resurslarini talab qiladi.
An'anaviy turdagi svetoforlarning ish sxemasi quyidagi algoritm bo'yicha amalga oshiriladi: ogohlantirish, taqiqlash yoki ruxsat berish signallarining holatini almashtirish uchun qat'iy kodlangan algoritmni o'z ichiga olgan mikrokontrollerga ega yoritish moslamasi. An'anaviy svetofor signallarni oldindan belgilangan vaqt
oralig'ida almashtiradi. Oddiy turdagi svetoforlardan "aqlli svetofor"ga o'tish hozirgi kunning oqilona yechimlardandir [14].
Transport tizimining ayrim muammoli joylarida svetofor yashil rangli chirog'i 18-20 soniyadan oshmaydi. Eng ahamiyatlisi nogironlar yoki vaqtinchalik nogironlar uchun bu vaqt piyodalar o'tish joyini kesib o'tish uchun yetarli emas. Haydovchilar uchun ham transport tizimining ustuvorligi piyodalarga qaratilgan ayrim uchastkalarida taqiqlovchi svetoforning haddan tashqari uzoq vaqt ishlashi, bu esa tirbandlik va tirbandliklarning yuzaga kelishiga olib keladi.
"Aqlli svetofor" apparat-dasturiy majmuasi joriy etilsa yo'llarning o'tkazuvchanligini oshirish, avariyalarni kamaytirish va yo'l harakati xavfsizligi darajasini oshirish imkoni tug'iladi. Chorraha va neyron tarmoqlarda o'rnatilgan videokameralar yordamida Smart Svetofor APK transport yo'nalishlarining tirbandligini aniqlaydi va shu qiymatga qarab svetofor obyektlarining optimal ishlash rejimini tanlaydi [15]. APK Smart svetofor piyodalarning siluetlarini taniy oladi va ularning yo'lda ko'rinishiga javob beradi.
2-rasm. Svetofor oldidagi identifikatsiya qilish belgilari
Yuqoridagilardan kelib chiqib, taklif etilayotgan usulning asosiy yutug'i shundaki, shahrining eng tirband chorrahalaridagi svetoforlarda qaysi yo'nalishda transport tig'iz bo'lsa o'sha yo'lga vaqtni ko'paytirib, harakat jadalligini oshirishga yordam beradi. Bunda tig'iz payt bartaraf etilganidan so'ng svetofor yana oddiy holdagi rejimda ishlashni davom ettiradi.
Natijada chorrahalarda transport vositalarining turib qolishi hisobiga yuzaga keladigan tirbandlikni oldi olinadi, avtomobil dvigatellaridan atrof-muhitga
chiqariladigan zaharli gazlarni kamayishini ta'minlash mumkin.
Adabiyotlar ro'yxati:
1. To'xtaboyev M., Ataxanov X. X. R. Chorrahalardagi tirbandlikni oldini olish / Сборник материалов Республиканской научно-технической конференции. - 2021. 1065-1069.
2. Тухтабаев М. А., Мамиров У. Х., Тургунов З. Х. Жамоат транспортида йуловчи ташиш самарадорлиги //Механика и технология. - 2022. - №. Спецвыпуск 2. - С. 62-67.
3. Патаханова, М. Пассажирские перевозки и пассажирооборот по видам транспорта // Развитие логистики и управления цепями поставок. - Минск: БНТУ, 2023. - С. 327-331.
4. Аббасов, А. Усовершенствование дорожной инфраструктуры в городе Намангана // Развитие логистики и управления цепями поставок. - Минск : БНТУ, 2023. - С. 332-337.
5. To'xtaboеv M. A., Mamirov U. X. Shaharda avtomobilda tashishda harakat muntazamligini oshirish (namangan shahri misolida) //Механика и технология. -
2022. - №. Спецвыпуск 1. - С. 101-108.
6. To'xtaboyev M. A., Tumanbayeva B. Chorrahadagi transport va piyoda harakatlanishini o'rganish. Транспорт ва логистика: Республика транспорт-транзит салоЬиятини ривожлантиришда раqамли технологиялар: Республика илмий-техника анжуман материаллари туплами. - 2021.
7. Raximberdiyevich N. A., Akhmadjanovich T. M. Namangan shahrida veloyo 'lak tashkil etishning samarasi //Механика и технология. - 2022. - Т. 2. -№. 7. - С. 80-97.
8. Тургунов И. Б., Тухтабаев М. А. Применение геоинформационных технологий в системе междугородного пассажирского транспорта //Экономика и социум. - 2023. - №. 4-1 (107). - С. 1143-1147.
9. Содиков Б. Д., Нуриддинов А. Д., Тухтабаев М. А. Важность внедрения инновационных технологий в перевозки грузов //Экономика и социум. -
2023. - №. 3-2 (106). - С. 783-787.
10. Normirzaev A. R. et al. Research to create electric vehicles //Proceedings of the scientific-practical conference: Alternative energy sources in the development of the energy sector.-Namangan: NECI. - 2022. - Т. 2. - С. 354358.
11. Nоrmirzaev A. R., To'xtaboyеv M. A., Abdurazzatov J. B.
Namangan shahridagi irvadon-chorsu yo 'nalish bo 'yicha yo 'lovchi tashish tizimini tahlili //Ta'lim va rivojlanish tahlili onlayn ilmiy jurnali. - 2022. - Т. 2. -№. 7. - С. 100-108.
12. Normirzaev A. R., To'xtaboyev M. A., Abdurazzakov J. B. Yo 'lovchi tashishda innovatsion texnologiyalarni qo 'llash //Ta'lim va rivojlanish tahlili onlayn ilmiy jurnali. - 2022. - Т. 2. - №. 8. - С. 78-84.
13. https://www.dahuasecurity.com/asset/upload/download/20180410/traf fic-solution_ru.pdf
14. Applied information. URL: https://appinfoinc.com/smart-stoplights-act-of-2019/.
15. Миронович Л.Р., Олехник Е.В. «Умный» светофор как способ совершенствования транспортной системы города Орша Витебской области.
