Научная статья на тему 'СУНЪИЙ ЙЎЛДОШ ҚАБУЛ ҚИЛУВЧИ (GPS)НИ ОПТИМАЛ ЎРНАТИШ СХЕМАЛАРИ'

СУНЪИЙ ЙЎЛДОШ ҚАБУЛ ҚИЛУВЧИ (GPS)НИ ОПТИМАЛ ЎРНАТИШ СХЕМАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
149
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
топосентрик координата / геодезик пункт / Геоцентрик координата / геодезик тўр / сунъий йўлдош / геометрик конструкция. / topocentric coordinate / geodetic point / geocentric coordinate / geodetic network / satellite / geometric construction.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Элбек Рўзибой Ўғли Мамадиев

Мақолада топосентрик координаталарни (штат ёки маҳаллий тизимда) геодезия пунктининг доимий марказидан сунъий йўлдош қабул қилувчисининг (иш маркази) ўрнатилиш жойига ўтказишда геометрик конструкциялар схемалари ва ҳисоблаш формулалари ўрганиб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Элбек Рўзибой Ўғли Мамадиев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SATELLITE (GPS) RECEIVER FOR OPTIMUM SETTING SCHEMES

The article examines the schemes of geometric constructions and calculation formulas for the transfer of topocentric coordinates (in the state or local system) from the permanent center of the geodetic point to the location of the satellite receiver (work center).

Текст научной работы на тему «СУНЪИЙ ЙЎЛДОШ ҚАБУЛ ҚИЛУВЧИ (GPS)НИ ОПТИМАЛ ЎРНАТИШ СХЕМАЛАРИ»

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 1 I 2021

ISSN: 2181-1601

СУНЪИЙ ЙУЛДОШ КАБУЛ КДЛУВЧИ (GPS)HH ОПТИМАЛ УРНАТИШ

СХЕМАЛАРИ

Элбек Рузибой уFли Мамадиев

Тошкент архитектура курилиш институти магистранти

АННОТАЦИЯ

Маколада топосентрик координаталарни (штат ёки махаллий тизимда) геодезия пунктининг доимий марказидан сунъий йулдош кабул килувчисининг (иш маркази) урнатилиш жойига утказишда геометрик конструкциялар схемалари ва хисоблаш формулалари урганиб чикилган.

Калит сузлар: топосентрик координата, геодезик пункт, Геоцентрик координата, геодезик тур, сунъий йулдош, геометрик конструкция.

SATELLITE (GPS) RECEIVER FOR OPTIMUM SETTING SCHEMES

Elbek Ruziboy ugli Mamadiev

Master of Tashkent Institute of Architecture and Construction

ABSTRACT

The article examines the schemes of geometric constructions and calculation formulas for the transfer of topocentric coordinates (in the state or local system) from the permanent center of the geodetic point to the location of the satellite receiver (work center).

Keywords: topocentric coordinate, geodetic point, geocentric coordinate, geodetic network, satellite, geometric construction.

Топосентрик тизимнинг бошланиши кайсидир А кузатиш нуктасида жойлашган, уклари эса мос келувчи Геоцентрик координата тизими укларига пара ллелдир. Шунингдек, хакикий осмон топосентрик тизимини Ax' y' z', t-даврдаги уртача осмон топосентрик тизимини t-Ax£ у' z¡-

умумер топосентрик тизимини AX' Y' Z',

ва бошкаларни хосил килиш мумкин. Бундай координаталар ёрдамида, пунктларнинг узаро жойлашуви берилади. Бу тизимлар орасидаги богликлик,Геоц ентрик тизимлар орасидагидек, формулалар билан ифодаланади. Йулдошли усуллар билан геодезик турларни куришда куп холларда, локал геод език тизимлар кулланилади, уларнинг асосий текислиги булиб, геодезик горизонт текислиги хисобланади[1].

1-pacM . Ердаги mapMO% KOopöuHamampuHU qymöxu öemmam ycyrnöaH fyoüöam^aH ^onöa um MapKa3^a mymypum cxeMacu.

Epgaru TapMOK A HyKTaHuHr KOopguHaTanapuHu P Hm MapKa3ura yTKa3um ynyH cyHtufi fiyngom KaSyn KunyBHucu KyTÖ hh3hfh ycynu epgaMuga ypHaranagu (1-pacM) Ba roprooHTan SypnaK ß Ba S1 hh3hfh ynnaHagu. YnnaraH nrouKgap y^KKa Kenrapunagu.

P HyKTaHHHr KOopguHaranapu Kyfiugaru ^opMynanap SunaH xucoSnaHagu:

Y» = 7,

: cos ot; sin a;

(1)

ynnoBnap

aManra

Ha3opaT Kunum ynyH B HyKTagaru a = ^ + ß omupunagu.

Arap TyFpugaH-TyFpu SypnaKnu Kecumum ycynu SunaH KOopguHaranapHu KafiTa umnam ynyH ep TapMOFuHuHr HyKTacu MaB^yg SynMaca (2-pacM), uKKuTa Pt = bt Ba P2 = b2 acocnapu P HyKTaga SynuHuS, KefiuH roprooHTan SypnaKnap ß1s ß2, ß3, ß4, ß5 ynHOBnapu aManra omupunagu.

yhhob Hara^anapu acocuga hu3uk S Ba SypnaK a KafiTapunum эпeмeнтпapннн xucoSnaHagu [3].

2-pacM. Tyspu ôypnaKMU ôemmarn ycynu op^am urnnu марказга ep ycmu mapMOSUHurn KOopàuHamampuHU mymupum cxeMacu.

(2)

6y epga: D - AB ep TapMOFH HyKTanapH opacugaru Ta^HH TOMOHnapu y3yHnuru, ® -ëHgom öypnaK, a 0 - Ta^HH TOMOHHHUHr gupeKCHOH öypnaru. P HyKraHHHr KOopguHaranapu KyfiugarH ^opMynanap öunaH xucoönaHagu:

^eBop HyKTacHHH öoFnam

(3)

cxeMacu Ba xucoönam

(jjopMyjiajiapn:

Eup geBop HyKracu TymupunraH MapKa3HHUHr KOopguHaranapuHH xucoönam

TaKpopHH ^opMynanap ëpgaMuga aManra omupunagu:

MatnyMnap: X1Y1 h X2Y2, S1 h S2 Hy^TaHHHr TaxMHHUH KOopguHaranapu Kupuranagu P2(^ BaF)

AZj = ^ -Xx

t^X2=X-X2

AY\ = F - Fi

AF2 = F . y2

l\ = S\ - &

l2 = s2- &

AX^

5X

5Г =

= Vi - Уз

аф2 - a2bY

~ it «A

Х,исоблаш 5Х + 5 Y < 0,01 аникликгача бажарилади.

Геоцентрик координаталарни сунъий йулдош кабул килувчиси (ёрдамчи пункт лар) урнатиладиган жойлардан геодезия пунктининг доимий марказига узатишда геометрик конструкциялар схемалари ва хдсоблаш формулалари.

P1, P2 ёрдамчи нукталаридаги йулдош кузатувларидан А тармогининг ердаги н уктаси фазовий координаталарини хисоблаш учун (3-расм), А ни булиб, P1, P2, сунгра P1, P2 ёрдамчи нукталарида сунъий йулдош кузатувларини утказинг ва ёруглик билан узокни улчаш воситаси ёки рулетка ёрдамида P1 P2 = Ь1 и P2 A = b2 масофа аникланади [5].

3-Расм. Ёрдамчи нуцталар ёрдамида сунъий йулдош кузатувларидан ер усти тармоц нуцтасининг фазовий координаталарини аницлаш схемаси.

Улчов натижаларига кура, P1 ва P2 ёрдамчи нукталари орасидаги фазовий координаталарнинг узайиши аникланади:

ДХ к Xp2 - Xp1

AY к Yp2 - Yp1 (5)

AZ к Zp2 - ZP1

A нукта координаталари формулалар буйича хдсобланади:

¿1

(6)

Назорат учун P3 ёрдамчи нуктасида ва P1 P3 = Ь3 масофани улчашда сунъий йулдош кузатувлари утказилади.

Arap HyKTaHuHr Sup TOMOHugaru TyFupnaHumHu y3rapTupum umkohu SynMaca,

tvfdh mh'^hkka TaDMOK hvktacn kviiihö öyjihhagn (4-pacMra KapaHr).

bl b2 b3

.___

-br~

?2

P3

4-PacM. EpöaMHU HyKmanapöa cyHbuü üynöom Ky3amyenapuöaH ep ycmu mapMOk Hy^macuHU^ $a3oeuü KOopöuHamarnpuHU aHUKnam cxeMacu.

A Ba B geBop Hy^ranapuHuHr $a3OBufi KOopguHaTanapuHu aHuK^aHraH A Ba B geBop HyKTanapu SunaH TyFpu nrouKga ypHaranraH P1, P2, P3 epgaMnu HyKranapuga cyHtufi fiyngom Ky3aTyBnapugaH aHuK^am cxeManapu yxmam Bepcuacu KypcaranraH.

5-PacM. Eup meKuenuKKa KenmupumaH epöaMHU HyKmanapöa cyHbuü üynöom Ky3amyenapu epöaMuöa ep ycmu mapMOsu öeeop HyKmanapmu^ $a3oeuü KOopöuHamanapuHu aHuKnam cxeMacu.

Yhhob Hara^anapura Kypa, P1 Ba P2 epgaMnu HyKTanapu opacugaru $a3OBufi KOopguHaranapHuHr ycumu ^opMynanap (5) Syfiuna aHuK^aHagu. A HyKTa KOopguHaTanapu (6) ^opMynanap SunaH, B HyKTaHuHr KOopguHaTanapu эca Kyfiugaru ^opMynanap SunaH xucoSnaHagu:

7, =7il + A7

Z£=ZP1+AZ

(7)

¿i

P3 epgaMHu HyKTacuga cyHtufi fiyngom Ky3aTyBnapu Ba Maco^aHu ynnam Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 498

P1 P3 = b3 öomKapum ynyH öa^apnnagH.

Arap HKKHTa geBop Hy;Tacu ynyH Surra TeKucnuKga ëTum MyMKuH öynMaca, HKKHTa TeKHcnHK, my ^yMnagaH x,ap ôupuga Surra geBop Hy;Tacu ôynuHagu (6-pacMra ;apaHr) [3].

6-pacM. Hkku 6ymK ëpàaMHu нуцтаmрида cynbuü üyxöoM Ky3amyexapu ëpàaMuàa ep ycmu mapMOSu àeeop Hyxmampmu^ $a3oeuü KOopduHamampuHU anu^arn cxeMacu. Yhhob Hara^anapura Kypa, P1 Ba P2 ëpgaMnu HyKTanapu opacugaru $a30BuH KOopguHaTanapHHHr ycumu ^opMynanap (5) ôyfiuHa aHuKgaHagu. A Hy;TaHHHr KOopguHaTanapu (6) ^opMynanap ôyfiuHa xucoönaHagu.

B HyKTacuHHHr KOopguHaTanapuHH aHHKgam ynyH, ëpgaMHH P3 Ba P2 HyKTanapu opacugaru $a30BHH KOopguHaTanapHHHr ycumu aHusgaHagu:

AX K Xp2 - Xp3

AY ; Yp2-Yp3 (8)

AZ ; Zp2 - Zp3

B HyKTa KOopguHaranapu Kyöugaru ^opMynanap Syauna xucoönaHagu:

■h

XS=X^ + AX-

(9)

Ha3opaT ynyH A B = b5 Ba P1 P3 = b6 Maco^anapHu ynnam aManra omupunagu. ËpgaMHu Hy;TanapHu ypHaram ynyH эmнкпapнн ëTKroum Ha$a;ar pe^aga, Sarau ± 2 mm aHuKguKga x,aM öa^apunagu (7-pacMra ;apaHr). ByHgafi xpnga, эгнк nrouKgap ynnaHagu [2].

7-расм. Ёрдамчи нуцталарни урнатиш учун аницлик баландлиги учун тартиб схемаси.

Марказдан ташкари урнатиш учун сунъий йулдошни кузатиш дастури уч боскичли, кузатиш сеансларига тенг булиши керак, улар орасида сунъий йулдош сигналларини кабул килувчиси антенналари кайта жойлаштирилади, кайта марказлаштирилади ва уларнинг урнатилиш баландлиги улчанади. Локал сохалардаги координаталарни узгартириш учун, бир канча

усуллардан фойдаланилади. Уларда, глобал усулларда кандай кулланилса, шу алгоритмлар буйича бир тизимдан иккинчисига утиш амалга оширилади, аммо утиш параметрлари ёки улардан булаги, каралаётган соха таянч нукталарида улчангани буйича аникланади.

REFERENCES

1. G'. A. ARTIKOV, Kosmik geodeziya va global navigatsiya sun'iy yo'ldoshlar tizimi. Samarqand - 2021. - 314 b.

2. Глобальные навигацинные спутниковые системы. Системы координат.Методы преоброзований координат определяемых точек.[Текст] /национальный стандарт Российской Федерации -М.,: Стандартинформ, 2009. -36 с.

3. Афонин К. Ф., Решение задач предвычисления точности и оптимезациина ЭВМ ЕС.Методические указания. [Текст] /К.Ф.Афонин,С.Н.Ушаков.Новосибирск:НИИГАиК,1988.-34с.

4. Афонин К. Ф., О выборе оптимального метода построения плановой геодезической сети на этапе проектирования [Текст] /К.Ф.Афонин// Известия вузов «Геодезия и аэрофотосъемка»,1989,№5,С.50-54.

5.Ташпулатов С.А. Сфероидик геодезия .T.,IIYosh kuch press matbuotill,2018.-219-228 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.