СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН АУМАҒЫНЫҢ ҚАР ЖАМЫЛҒЫСЫ СИПАТТАМАЛАРЫНЫҢ АЙМАҚТЫҚ КЛИМАТТЫҚ ӨЗГЕРІСТЕР ШЕҢБЕРІНДЕГІ ДИНАМИКАСЫ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

НАУЧНЫЕ СТАТЬИ

Гидрометеорология и экология №4 2013

УДК 551.581

Геогр. гылымд. канд. М.М. Молдахметов * Геогр. гылымд. канд. Л.К. Махмудова.

СОЛТYСТIК ЦАЗАЦСТАН АУМАГЫНЬЩ ^АР ЖАМЫЛГЫСЫ СИПАТТАМАЛАРЫНЬЩ АЙМАЦТЫК; КЛИМАТТЫЩ ЭЗГЕР1СТЕР ШЕЦБЕР1НДЕГ1 ДИНАМИКАСЫ

КЛИМАТТЫЦ ЕЗГЕР1СТЕР, ЦАР ЖАМЫЛFЫСЫ СИПАТТАМАЛАРЫНЬЩ КвПЖЫЛДЬЩ ТЕРБЕЛ1С1.

Кар жамылгысы сипаттамаларыныц квпжылдыц тербел^ане талдау жург1зшд1, царлыглыгы мол жэне аз фазалар ажыратылып айцындалды. Айцын байцалган климаттыц взгер1стер басталганга дешн жэне басталганнан кешнг кезецдер уш1н цар жамылгысы сипаттамалары езгер1стертщ тенденциялары царастырылды.

К1ркпе

Климаттыц багыттьщ eзгерiстерi ХХ гасырдыц 70-шi жылдарынан бастап соцгы онжылдыщтарда айтарлыщтай белец алып отыр. Табигаттыц б^л К¥былысыныц салдары езендер агындысыныц ^алыптасуына жэне олардыц гидрологиялыщ режимiне де тшп отыр. Климат eзгерiсiнiц нэтижешнде су ресурстарыныц кецiстiк бойынша жэне уа^ыт бойынша таралуы шамадан тыс эркелю болма^, су тугыну бойынша туындайтын ^арама-^айшылыщ одан эрi ай^ын бiлiнбек. Кейбiр аудандарда су ресурстарыныц ^лгаюы кYтiлуде, нэтижесiнде ^аушт гидрологиялыщ К¥былыстарда, атап айтса^ су тас^ыны, су басу к¥былыстары жиiлейдi. Ал кейбiр ылгалдылыгы онсыз да тапшы аудандарда езендер агындысыныц азаюы орын алады. Ол ез кезегiнде аумакгарды сумен ^амту мэселесiн одан сайын ушыщтырады [8].

Климаттыц eзгерiстерге, агынды ^алыптастырушы климаттыц факторлардыц тербелiсiне, олардыц салдарына кейiнгi жылдары галымдар баса назар аударып отыр. Fылыми басылымдарда б^л проблема соцгы жылдары мына ж^мыстардан кeрiнiс тапты [2-4]. Казахстан Республикасы аумагы бойынша жан-жа^ты кешендi гидрометеорологиялыщ зерттеулер негiзiнен халыщ тыгыз ^оныстанган, стратегиялыщ мацызы Yлкен деп

*

КазНУ им. аль-Фараби, г. Алматы 32

саналатын ipi трансшекаралы; взендердщ алаптары бойынша кептеп жYргiзiлiп [5], су ресурстары аз, СолтYCтiк жэне Орталы; Казахстан аума;тары назардан тыс ;алмаганмен, гидрологиялы; зерттелу т^ргысынан элi де болса кенжелеу ;алып келедi. Оныц Y^ire жYргiзiлген зерттеу ж^мыстарыныц денi непзшен тiкелей осы вщрде ;алыптасатын су ресурстары, олардыц санды; жэне сапалы; сипаттамалары, олардыц багытты; взгерiстерi жайлы. Сонымен ;атар, ауа температурасыныц режим^ жиынты; жауын-шашын взгерiсi туралы зерттеу ж^мыстары да баршылы;. Бiра;, су тецдестшнщ ец мацызды элементi жэне климатты; взгерютердщ индикаторы саналатын ;ар жамылгысы, оныц сипаттамалары бойынша елiмiзде жYргiзiлген ж^мыстар жеткiлiксiз. Оныц YCTire, климаттыц айма;ты; взгерiстерiнiц взiндiк жергшкп жердiц физикалы; географиялы; жагдайларына тэн ерекшелiктерi болады. Айма;ты; ;ар жамылгысы сипаттамаларыныц галамды; климаттыц взгерiстермен ай;ындалатын взгерiстерiн багалау бойынша ж^мыстар жо;. Осы ол;ылы;тыц орнын вз ;ал-;адерiмiзше толтыру Yшiн осы ж^мысты климаттыц взгерiстер шецберiнде СолтYCтiк жэне Орталы; Казахстан аумагыныц ;ар жамылгысы сипаттамаларыныц режимш багалауга арнады;.

Зерттеу нысаны

Казiргi галамды; взгерiстер [8] ж^мысында планетамыздыц температуралы; режимiнiц взгерiсiн талдау 20 гасырдыц басынан бастап, галамды; температураныц всу тенденциясы бай;алып, тузетшген ;исы; бойынша 0,75 оС всп. Эткен гасырдыц 40-шы жылдарыныц ортасынан 60-шы жылдардыц ортасына дейiн жалгас;ан климаттыц уа;ытша сал;ындауынан кейiн, 70^i жылдардыц ортасынан бастап температураныц кYрт квтерiлуi орын алганы жвнiнде дерек бар. Б^л ;^былыск;а О.А. Дроздов б^дан да б^рын квцiл аударып, 1973 жылдан бастап элемде жаца жылыну кезецiнiц басталганы, жэне осыныц негiзiцце ^за; ба;ылау ;атарларын пайдалана отырып, болашакгагы су ресурстарына болжам жасаудыц кYмэндi болатыны жвнiцце т^жырым жасаган [6].

Бiзбен квршiлес Ресейде климаттыц жылынуы галамды; орташа шамадан жогары. 1976...2006 жылдары ауа температурасы кейбiр жекелеген бекеттерде твмецдегенiне ;арамастан, жалпы 1,35±0,4 оС жогарылаган [7]. Ал суы; кезец Yшiн ауа температурасы rimi 2,5 оС жогарылаган [3].

33

Каза;станда ауа температурасыньщ жылынуы еткен гасырдын 90-шы жылдары 1...1,3 оС ^¥Рады [11]. Казахстан Республикасы аумагында орташа жиды; ауа температурасы 1954...2003 жж. аралыгында ^за; ;атарлы метеостанциялардын деректерi бойынша 1,5 оС, ал жекелеген станциялар бойынша (мысалы, Павлодар, Семей) - 2,0...2,5 оС кетершген.

Ауа температурасынын айтарлы;тай езгерiсi бас;а да метеорологиялы; сипаттамалардын езгерiсiне де, сонын iшiнде ;ар жамылгысы сипаттамаларынын езгерiсiне де себепшi болатыны табиги жэйт. Ал б^л езгерютердщ еткен гасырдын 70-шi жылдарынан керiнуi айры;ша. Атап айт;анда атмосфералы; макроциркуляциянын зоналды; формаларынын ;айталануы 70-шi жылдардын ортасынан жYЙелi турде есу Yстiнде. Бутан алдыщы зерттеулерiмiзде кещнен то;талган болатынбыз [9].

Сонымен ;арастырылып отырган СолтYCтiк жэне Орталы; Казахстан аума;тары бойынша инструменталды ба;ылау жYргiзiлген кезен бойынша орташа жылды; ауа температурасынын тура;ты кепжылды; есу тенденциясы бай;алады, эсiресе ауа температурасынын ;ыс;ы айларда езгерушщ Yлесi айтарлы;тай Yлкен.

Жауын-шашын багытынын езгерiсi ай;ын емес. Кейбiр енбектерде СолтYCтiк Казахстан аумагында жиынты; жауын-шашын езгерiсiнiн багытты; езгерiсi мэцщ емес деген тужырымдар жасалган, ал кейбiр зерттеулер Ресейдiн жэне бас;а да шекаралас елдердiн кейбiр жекелеген аудандарында жауын-шашын мелшерiнiн галамды; денгейде улгайганын керсетедi [10].

Агынды езгерютерш талдау кезiнде де кептеген авторлар климатты; езгерiстердiн басталуын сипаттайтын сана; басы ре^нде 1970 жылдардын ортасын алады. Буны галымдар еткен гасырдын 70-шi жылдарынын ортасынан бастап кершшес Ресей федерациясынын аумагында ауа температурасынын он аномалиясынын басым екендiгiмен тYсiндiредi. Каза; ултты; университетiнiн гидролог зерттеушiлерi де жазы;ты; Казахстан езендерiнiн су ресурсатын багалау кезiнде есептiк кезеннщ басы ретiнде 1974 жылды ;абылдаган [1].

Зерттеу нысаны ретiнде СолтYCтiк жэне Орталы; Казахстан аумагынын ;ар жамылгысы сипаттамлары алынды. Кар жамылгысы сипаттамаларынын езгерiсi географиялы; ендiктер зандылыгына багынады, сонды;тан олар климатты; факторларга тэуелдi.

Бастап;ы деректер ретiнде Казгидромет мекемесшщ инструменталды; ба;ылау басталган жылдардан сонгы жылдарга дейiнгi

34

9 метеорологиялы; станцияныц ;ар жамылгысы сипаттамалары жeнiндегi деректерi пайдаланылды.

Кар жамылгысы сипаттамаларыныц eзгеру тенденциясын талдау кeпжылдьщ уза; кезец 1935...2012 жж. жэне соцгы онжылды;тар 1974...2012 жж. бойынша жYргiзiлдi. Айырымды;-интеграл ;исы;тарын т^ргызу ар;ылы ;ар жамылгысы сипаттамаларыныц кeпжылдьщ айналымды; тербелiстерiн багалау орындалды. Айырымды; интеграл ;исыгы тек ;ана ец жогары ;ар жамылгысы биiктiгiнiц жылды; тербелютерш гана сипаттамайды, сонымен ;атар аума;та ылгалдыц кeпжылдьщ сар;ылуын немесе ылгалдыц жина;талуын да бейнелейдi. Ылгалдылыгы мол фазалар мен ылгалдылыгы тeмен фазаларды ай;ындау негiзгi сипатты; нYктелер бойынша журпзшдь Б^дан бас;а, статистикалы; талдау журпзшд^ сондай-а; сызы;ты; тренд багаланды.

Зерртеу нэтижелер1

3ар жамылгысы бшкттнщ квпжылдьщ терб^с1 Кар жамылгысы сипаттамаларыныц режим^ олардыц кецiстiктiк жэне уа;ыт бойынша таралу зацдылыгы физикалы;-географиялы; факторлар кешеншщ, ец алдымен атмосфералы; циркуляция, жауын-шашын сия;ты климатты; факторларга тэуелдь Кар жамылгысын ;алыптастырушы факторлар бiр;атар эртYрлi периодты; eзгерiстерге ^шырайтындыщтан, ;ар жамылгысы сипаттамаларыныц режимiнде де табиги себептермен ай;ындалатын ^зындыщтары эртYрлi тербелютер бай;алады. Белгiлi бiр ауа массалары цирцуляцияларыныц басым болуы тYрлi аудандарда жауын-шашынга, аума;тыц ;арлылыгына эртYрлi эсер етедь Аума;та ;арлылы; фазалары тербелю бiрдей немесе ;арама ;арсы аудандардыц болуы осымен тYсiндiрiледi.

СолтYCтiк жэне Орталы; Казахстан аумагында орналас;ан 9 метеорологиялы; станциялар дерегi бойынша ;арастырылып отырган аума;та ;алыптаск;ан ;ар жамылгысыныц ец жогары биiктiгiнiц 1935...2012 жж. аралыгы деректерi бойынша тургызылган бiрiккен айырымды; интеграл ;исыгынан ;арлылы; шамасыныц белгiсi бойынша ;арама-;арсы бiр-ею жылдардан туратын ;ар жамылгысы сипаттамасыныц ^лжнодык; тербелiсiнiц жалпы тенденциясын б^збайтын ;арлылыгы жогары жэне ;арлылыгы тeмен фазалардыц ^за; кезендерi жа;сы гаршс бередi. Б^л ;арлылыгы мол жэне ;арлылыгы аз кезендердiц алмасуы ^;сас аудандарды ащындауга мYмкiндiк бередi. Айырымды; интеграл ;исы;тарын eзара салыстыру ар;ылы СолтYCтiк жэне Орталы; Казахстан аумагыныц ец жогары

35

;ар жамылгысы бшктшнщ кепжылды; тербелiсi синхронды аудандары ажыратылды (сурет 1). Ажыратылган типтер ;арастырылып отырган аума;тыц ;ар жамылгысын ;алыптастырушы физикалы;-географиялы; факторларыныц ерекшелшт^мен Yйлеседi. Орталы; Каза;станныц метеостанцияларында бащалган ;ар жамылгысы биiктiгi СолтYCтiк Казахстан аумагы метеостанцияларында бащалган ;ар жамылгысыныц биiктiгiне асинхронды. Кейбiр станциялар бойынша жекелеген кезецдерде ;ар жамылгысы бшктш барынша синхронды. Кей жагдайларда ;ар жамылгысы биiктiгiнiц кепжылды; тербелю синхрондылыгыныц ;арлылы; фазасы бойынша бiрнеше жылга жылжыганы бащалады. Бiр кецiл аударатын нэрсе, Петропавл станциясы мен Торгай станцияларыныц ;ар жамылгылары биiктiгi айтарльщтай синхронды.

Петропавл жэне Торгай станциялары бойынша Нмакс темендеу

фазасы 1973...1974 жж. жалгасады да, эрi ;арай бiртiндеп 2007...2008 жж. дешн кетерiлу фазасымен алмасады. Ал Атбасар станциясы бойынша темендеу фазасы 1991...1992 жж. бай;алып, одан эрi кYрт кетерiлу фазасы бул жерде де 2007...2008 жж. дешн жалгасады. Жацаарка жэне Жез;азган станцияларында ;ар жамылгысыныц ;алыптасуы бас;а аудандарга ;араганда езгеше. бкшшке ;арай, ;ар жамылгысына ба;ылау бул станциялардатек 1965 жылдан бастап жYргiзiле бастаган.

Соцгы он жылды;тарда СолтYCтiк Каза;станныц басым аудандарында ;ар жамылгысы биiктiгiнiц ескенi бай;алды. Ал Орталы; Казахстан бойынша Жез;азган жэне Жацаарка станцияларында Нмакс

;алыпты шамадан темен екендiгi бай;алды. Кар жамылгысыныц ец жогары биiктiгiнiц есуi 20...30 % аралыгында болды.

Кар жамылгысы сипаттамаларыныц СолтYCтiк жэне Орталы; Казахстан бойынша жекелеген нYктелер бойынша емес кещспкпк бойынша таралуын сараптау Yшiн СолтYCтiк Казахстан жэне Орталы; Казахстан станцияларыныц ец жогары ;ар жамылгысы биiктiгiнiц деректерi тиiсiнше 1935...2012 жж. жэне 1965...2012 жж. аралы;тары бойынша орташаланып, жекелеген нYктелердiц сипатты; ерекшелiктерi бэсендетiлген, жиынты; ауданды; айырымды; интеграл ;исы;тары тургызылды (сурет 2).

Жалпы алганда 1935...2012 жж. инструменталды; ба;ылау кезецi Yшiн СолтYCтiк Казахстан аумагы бойынша ;арлылыгы аз кезецнщ аягы 1973...1974 жж. сэйкес келедь

36

Жыпдар

Cypem 1 - Coлm?cmiк ж?нe Оpmaлы? ? аза?^ан аума?ында opнaлac?aн мemeopoлoгuялы? cmaнцuялap бoйыншa ?ap жaмыл?ыcы бuiкmiгiнi? бipiккeн aйыpымды? uнmeгpaл ?ucbi?bi. 1 - Пempoпaвл, 2 - Acmaнa, 3 - Amбacap, 4 - Kocmaнaй,

5 - EcuMb, б - Жaнaapкa, 7 - Жecкaзгaн, S - Kapaza^a, 9 - Тopгaй.

UJ i

OJ 00

!

0

1

IS

S

a4 S 5 Kj

"S

s Ä 3

то

£ "S

à §

o* 3

I *

00 ^

S ->?

о Ci o4

~ Ö ТО

-Ä ТО

^ S

о* О

5 SS

3 ^s

л ™

o*

si § £

g

0 »

о* ^

1 § I §

§

o*

f

to

О

1935-1937-1939-1941-1943-1945-1947-1949-1951-1953-1955-1957-1959-1961-1963-1965-1967-1969-1971-1973-1975-1977-1979-1981-1983-1985-1987-1989-1991-1993-1995-1997-1999-2001-2003-2005-2007-2009-2011-

1936 1938 1940 1942 1944 1946 1948 1950 1952 1954 1956 1958 1960 1962 1964 1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012

H cd

S

Ct

Я tl ct

о

•a

et о

о н

-ë №

я

E

H cd S ft Я ti ft

О

•a

E

P

'-J

Я

P я

я

s чо cd cd чо я ^o h g on ig

P (O O ti Í. ©v^S

3 ! U -g ; S § ю

Я 8P Я S 1935-1944

W & s П 1937-1946 1939-1948

s -S ë f - s

Ъ ю ^ S ^ 3 1941-1950

Й О : я o i ^ 1943-1952

S £ Я _ Is 1945-1954

ССЙ^ОтЗСН RS лс\лп mer

S й °о Р я Р Ей' 1947-1956

Е 00 St g U g 1949-1958

* È H ^ to £ c § ^ 1951-1960

^Sö 1953-1962

g 3 о Й 3 Cï ^ * 1955-1964

Я M Я ■ £ Ё л í а 1957-1966

^ * - ^ § ^ § 1959-1968

ж 1961-1970

^ Й I Г Й ^ ^ § 1 « 1963-1972

2С g g sc ^ H р 1965-1974

g S H Я g* ^ g § i 1967-1976

§ -g к, ^ g 1 1969-1978

I § 1 g I Ö SS 1971-1980

3 4 | ^ § ^ § -Ä 1973-1982

3 'S o í¡ ^

Ä у 1975-1984

Q U В. Й i S Ol? 1977-1986

1979-1988

Я ч Я 3 Я -S H 1981-1990

C\ я' 9 3 3 N £ 1983-1992

S. n 8 « g g 8 ä 1985-1994

Ssfí^Efí § § 1987-1996

^ g Q * * § ^ ~ 1989-1998

а'ЗЗйе^ So 1991-2000

3 S. 5e. p S4 S 1993-2002

|c « « £ toi § 1995-2004

hEuo,«« 3 S 1997-2006

3 • ä- E К' ^ 1999-2008

Щ, О « H Я 0\ £■ ~ 2001-2010

Я Op я' o\ 8 "i 2003-2012

h й ч ь р н §

ш в 2 ¡a о й р «

■о ^ Е Sc Я ^ Я

ti ct •в ft я

H ft •в

ti p

^

я ft

u>

ti s

я

I

s я

E

Ol p

►ч p

а

p

^

ft

я

я w

•в §

p

§ то

ьй S

3 •

I P

I §

g s

Ö 4!

S «

g 3

* *

I £

^ g

^ о

S -й

й ТО

3

ЧО o; ö

^J S Ä

-fe*. Od О/

: S о

о S S P

. o4 3

S e

о g

2? S

S s

о» о

S Ä

a S

S: ^

ü a*

f !

Ov

Q- §<

' с

и

ti ft я ft ge

CD H ft

H CD S ft Я

0

•в о\ •5"

о

я

*

Е

р g р

►ч

Е «

t р

Я

ё

*

р

а

►ч Е о Е

Ol S

3

g

5'

ё g

Р vÇ ® ^

ft H

ë ë tr1 ft

« a .P я

о

я «

CD H ft

Ol

s ^

§ то

Os

S

Vo O1

>1 s

-U Oo

: с

§

=c

a; -я ->! ■в I

-я то

3

=c О/

Kj

^з

S I I 3

P

f 3

о

»

£ î

ë

§ то

3

о,

i I

Ä S

Od о*

ö 5

If

^ S

5 о

чо о*

s

Os Od : о*

о Й

- hS

о*

О Ä о/ О

g «

Ov §

§ s

(V О/

ж

^ Ov

О »

S S

1936-1939-1942-1945-1948-1951-1954-1957-I960-1963-1966-1969-1972-1975-1978-1981-1984-1987-1990-1993-1996-1999-2002-

1945 1948 1951 1954 1957 1960 1963 1966 1969 1972 1975 1978 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008 2011

;амылгысы бшкппнщ негiзгi есуi 1958...1969 жж. мен 1969...1978 жж. аралыгына сэйкес келетш аны;. 1981...1990 жж. сыну нуктесшен басталган темендеу тенденциясы бYгiнгi кYнге дейiн жалгасып отыр.

Соцгы 38-жылды; кезец бойынша Орталы; Казахстан аумагыныц ;ар жамылгысы биiктiгiнiц эволюциясыныц сипатын ай;ындау Yшiн тургызылган ;ар жамылгысыныц 10-жылды;тар бойынша орташаланган ец жогары биiктiктерiнiц езгеру графигi климаттыц ай;ын езгерiсi бай;алган кезецде Нмакс сипатыныц темендеу тенденциясыныц орын алганын

керсетiп отыр. Темендеу мэш эрбiр он жыл Yшiн 0,17 см ;урайды.

Корытынды

СолтYCтiк жэне Орталы; Казахстан аума;тары ;ар жамылгысын зерттеу кезiнде оныц сипаттамаларыныц езгерганде айма;ты; ерекшелiктердiц бар екендiгi ай;ындалды. Кар жамылгысы сипаттамаларыныц кепжылды; жYргiсiн талдау ;арастырылып отырган аудандарда кещспкпк Yйлесiмнiц жо; екендiгiн керсетi. СолтYCтiк Казахстан енiрiнiц ;ар жамылгысы бшкппнщ кепжылды; жYргiсi Орталы; Казахстан аумагы ;ар жамылгысы биiктiгiнiц кепжылды; жYргiсiне асинхронды.

СолтYCтiк Казахстан аумагында климаттыц ай;ын езгерiсi бай;алган кезец, ягни соцгы 38 жыл (1974...2012 жж.) бойынша ;ар жамылгысы сипаттамаларыныц езгеру багыты кепжылды; 1935...2012 жж. аралыгы бойынша алынган езгеру багытымен сэйкес, Нмакс шамасыныц

улгаюымен сипатталады.

Ал Орталы; Казахстан аумагы бойынша ;ар жамылгысы сипаттамалаыныц 1974...2012 жж. аралыгы бойынша езгеру багыты, уза; кепжылды; кезец 1936...2012 жж. бойынша алынган езгеру багытынан мYлде езгеше. ¥за; кепжылды; кезец Yшiн ай;ын емес кетерiлу тэн болса, соцгы 38-жылды; кезец Yшiн ;ар жамылгысы бшкппнщ темендеу багыты тэн.

Сонымен СолтYCтiк жэне Орталы; Казахстан аума;тары Yшiн ;ар жамылгысы ;абаттарыныц кепжылды; езгергiштiгiнiц ау;ымы эртYрлi жэне соцгы жылдардагы езгеру багыттары ;арама-;арсы.

Климаттыц ;азiргi фазасын негiзiнен еткен гасырдыц 70-шi жылдарыныц ортасынан басталатын кезец сипаттайды. Соцгы ресейлiк галымдардыц да ;аза;станды; галымдардыц да зерттеулерi климаттыц дэл осындай сипатын ай;ындайды.

Аталган жумыстыц нэтижелерi ;ар жамылгысы сипаттамаларыныц айма;тыц езгерiстерiн болжау, жекелеген эюмшшк аудандарында

42

шаруашылыщ ic-эрекет шараларын жоспарлау кезiнде пайдалы болуы

MYMKiH.

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1. Водные ресурсы Казахстана: оценка, прогноз, управление. T.VII: Ресурсы речного стока Казахстана: кн. 1: Возобновляемые ресурсы поверхностных вод Западного, Северного, Центрального и Восточного Казахстана / Под ред. Гальперина Р.И. - Алматы, 2012. - 684 с.

2. Водные ресурсы России и их использование в новых социально-экономических условиях с учетом возможных изменений климата// Тезисы докладов VI Всероссийского гидрологического съезда. / Пленарное заседание. - СПб.: Гидрометеоиздат, 2004. - С. 3-10.

3. Водные ресурсы России и их использование. - СПб, 2008. - 600 с.

4. Говоркова В.А., Катцов В.М., Мелешко В.П., Павлова Т.В., Школьник И.М. Климат России в ХХ1 веке. Часть 2. Оценка пригодности моделей ОЦАО СМ1Р3 для расчетов будущих изменений климата России // Метеорология и гидрология. - 2008. - № 8. - С. 5-19.

5. Долгих С.А. Мониторинг и сценарии изменения климата Республики Казахстан с учетом глобального потепления: Автореф. дисс. ... канд. геогр. наук. - Алматы, 1999. - 23 с.

6. Дроздов О.А. О надежности использования аналогов прошлого для прогнозов водного режима на будущее // Водные ресурсы. - 1992. -№4. - С. 7-12.

7. Мелешко В.П., Катцов В.М., Мирвис В.М., Говоркова В.А., Павлова Т.В. Климат России в XXI веке. Часть 1. Новые свидетельства антропогенного изменения климата и современные возможности его расчета // Метеорология и гидрология. - 2008. - № 6. - С. 5-19.

8. Оценочный доклад об изменениях климата и их последствиях на территории РФ. Т.2 / Последствия изменений климата. - М.: Росгидромет, 2008. - 289 с.

9. Сальников В.Г., Турулина Г.К., Полякова С.Е., Молдахметов М.М., Махмудова Л.К. Климатические колебания общей циркуляции атмосферы, осадков и речного стока над территорией Казахстана // Вестник КазНУ, сер. геогр. - 2011. - №2(33). - С. 19-24.

10. Семенов В.А., Алексеева А.К., Дегтяренко Г.И., Медведева Е.М., Лазуткина Н.И. Климатические изменения стока рек СССР // Тр. ВНИ-ИГМИ-МЦД. - 1986. - Вып. 133. - С. 59-84.

43

11. Чичасов Г.Н. Об оценке влияния антропогенных факторов на изменение климата Казахстана // Тр. КазНИГМИ. - 1990. - Вып. 106. - С. 3-16.

Поступила 19.11.2013

Канд. геогр. наук М.М. Молдахметов

Канд. геогр. наук Л.К. Махмудова

ДИНАМИКА ХАРАКТЕРИСТИК СНЕЖНОГО ПОКРОВА НА ТЕРРИТОРИИ СЕВЕРНОГО КАЗАХСТАНА НА ФОНЕ РЕГИОНАЛЬНЫХ КЛИМАТИЧЕСКИХ ИЗМЕНЕНИЙ

В статье проведен анализ многолетних колебаний снежно-сти, выделены многоснежные и малоснежные фазы на территории Северного Казахстана. Рассмотрены тенденции изменения характеристик снежного покрова.

44