CC BY
0UO'K636.7:617-089
SOG'IN SIGIRLARNING HAZM QILISH BUZILISHINI KATTA QORIN SUYUQLIGI TRANSFAUNATSIYASI BILAN
DAVOLASH
1Mamatqulov Asadulla Shukrulla o'g'li, 2O'lmasov Botir Farxod o'g'li, 3Do'syorova Dilfuza Akmal qizi
1SVMCHBUTF tayanch doktarant 2Toshkent davlat agrar universiteti Umumiy zootexniya va veterinariya kafedrasi dotsent
3Toshkent davlat agrar universiteti talaba https://doi.org/10.5281/zenodo.11484212
Annotatsiya. Ushbu tadqiqning maqsadi katta qorin suyuqligi transfaunatsiyasiga oid adabiyotlarni umumlashtirishdir. Kasallangan hayvonni davolash uchun sog'lom donor hayvondan katta qorin suyuqligini olib davolash usullari, biz katta qorin fistulasi orqali olingan katta qorin suyuqligi va uning tarkibidagi mikroorganizmlarni transfaunatsiya qilish haqidagi tushunchamizdan ancha oldin qo'llanilgan. Taxminan 1900-yillarning o'rtalarida olimlar katta qorin suyuqligi transfaunatsiyasining afzalliklarini va ular bilan bog'liq mikroorganizmlar populyatsiyalarini o'rganishni boshladilar. Katta qorin transfaunatsiyasi ovqat hazm qilish buzilishini davolash va shirdonning buralib qolishini jarrohlik yo'li bilan to'g'irlagandan so'ng, qorin bo'shlig'ining normal ishlashini yaxshilash uchun klinik jihatdan ishlatilgan. Rumen transfaunatsiyasi o'simliklardagi zaharli birikmalar bilan zaharlangan hayvonlarga noyob katta qorin suyuqligi mikroorganizmlarini kiritish uchun ham ishlatilgan. Katta qorin suyuqligida oddiy retikulo-rumen anaerob fermentatsiyasini tiklashning foydali ta'siriga hissa qo'shadigan kimyoviy tarkibiy qismlar mavjud.
Ushbu maqolada katta qorin suyuqliginiyig'ish, saqlash va o'tkazilgan hajmlar bo'yicha tavsiyalar muhokama qilinadi. Rumen transfaunatsiyasi sut va chorvachilik xo'jaliklarida boqilayotgan sigirlarda hazmsizlikni davolash uchun keng tarqalgan amaliyotdir. Ovqat hazm qilish traktida sog'lom mikrobial muhitni ko'paytirish uchun odamlar ham qo'llaniladi. Fekal mikrobiota transpfaunatsiyasi odamlarda ovqat hazm qilish kasalliklarini davolash uchun ishlatilgan. Rumen transfaunatsiyasi, ta'sir qilish usuli bo'yicha keng o'rganilmagan bo'lsada, kavsh qaytaruvchi hayvonlarning oddiy hazm qilishning buzilishi kabi kasalliklarni davolashning samarali, amaliy va oson usuli hisoblanadi.
Kalit so'zlari: rumen transfaunatsiyasi, katta qorin fistulasi, hazm qilish jarayoning buzilish, sog'in sigir, rumen, reticulum, omasum, obamasum.
Kirish. Yurtimizda yuqori mahsuldor hayvonlar sonini ko'paytirishga katta imkoniyatlar yaratilmoqda. Shu bilan birga nasilli hayvonlar salomatligini saqlash, to'g'ri ratsion asosida oziqlantirish muhim ahamiyat kasb etadi. So'ngi paytlarda yuqori mahsuldor sigirla rda hazm a'zolari kasalliklari ortib borishi hayvonlar ozuqa ratsionida kerakli bo'lgan vitamin hamda menerallarning yetishmasligi, hayvonlar organizmida moddalar almashinuvi jarayoniga keskin ta'sir ko'rsatmoqda. Chorva hayvonlarinig 92% ulushi aholi qaramog'ida parvarishlanayotganini hisobga olsak, yildan yilga yaylovlarning qisqarib borishi, sug'oriladigan yer maydonlariga chorva hayvonlari ozuqa ehtiyoji uchun ekiladigan ekin turlarining ekib yetishtirilishi qisqarishi chorvachilikda ozuqa bazasi hamda hayvonlarni ozuqlantirishda bir qator muammolarni keltirib chiqarmoqda. Bunday muammolarni kelib chiqish sabablari o'laroq to'g'ri ratsion asosida chorva
hayvonlari oziqlantirilmasligi, hayvonlar is'temol qilayotgan ozuqalarini hazimlanish jarayoniga ta'sir etishi bilan bir qatorda moddalar almashinuvi buzilishiga ham olib kelmoqda.
Rivojlangan davlatlar veterinariya meditsinasi olimlari ovqat hazim qilish a'zolari kasalliklarini kelib chiqish sabablarini o'rganish jarayonida oziqlantirish muhim o'rin egal lashi hamda hazim a'zolari tizimida biologik massalarni mikroorganizmlar bilan munosabatini o'rgangan holda hazim a'zolari tizimi kasalliklarida katta qorin qismining muhiti muhim ahamiyat kasb etishi haqida o'z fikrlarini bildirgan.
Ilmiy izlanishlardan oldimizga qo'ygan maqsadlarimizdan biri shuki: xo'jaliklarda va aholi qaramog'ida parvarishlanayotgan sigirlarda hazim a'zolarida uchrayotgan muammolarni hayvonlarning unimiy va klinik holatidan kelib chiqgan holda hazim a'zolarinig o'rta bo'limi katta qorin qismi suyuqligini sog'lom hayvonlardan hazim a'zolarida muammo kelib chiqgan hayvonlarga ko'chirib o'tkazish trasfaunatsiya usulini qo'llab hayvonlar salomatligini tiklashga qaratilgan.
Katta qorin suyuqligi transfaunatsiyasi. Sog'lom donor hayvondan katta qorin suyuqligini olish va hazm qilish jarayoni buzilishini boshdan kechirayotgan retsipient (qabul qiluvchi) hayvonga og'iz orqali yuborishi hisoblanadi.
Katta qorin suyuqligi transfaunatsiyasi sog'in sigirlarining hazm bo'lish jarayonining buzilishini davolash uchun keng tarqalgan amaliyotdir. Transfaunatsiya mikroorganizmlarning keng spektrini, shu jumladan bakteriyalar, protozoa, zamburug'lar va arxeylarni sog'lom donor hayvonning qorin bo'shlig'idan kasal retsipient (qabul qiluvchi) hayvonning qorin bo'shlig'iga o'tkazishni anglatadi. Retsipient (qabul qiluvchi) hayvon hazm qilishning buzilishini boshdan kechirayotgan yoki ovqat hazm qilish organlarida jarrohlik amaliyoti o'tkazilgan hayvon bo'lishi mumkin.
Kavsh qaytaruvchi hayvonlar to'rt bo'lmali oshqozonga ega hayvonlardir, shu jumladan rumen (katta qorin), retikulum (to'rqorin), omasum (qatqorin) va abomasum (shirdon). Katta qorinda doimiy anaerob fermentatsiya ro'y beradi.
Katta qorin bo'shlig'ida yashovchi mikroorganizmlar kavsh qaytaruvchi ha yvonlar kabi sog'in sigirlarga ozuqaning tolali tarkibiy qismlarini hazm qilish imkonini beradi. Qorin bo'shlig'i mushak to'qimalarining qisqarishini qo'llab-quvvatlash uchun retikulum bilan muvofiqlashtirilgan holda ishlaydi, bu esa kavsh qaytarish (chaynash va qorin qisqarishi) va eruktsiya (gaz chiqarish) funktsiyalarini yaratadi.
Sog'in sigirni superorganizm deb hisoblash mumkin, chunki u hayvon tanasi hujayralari va qorin mikroblari o'rtasida hayotning simbiotik aloqasiga ega. Kavsh qaytaruvchi hayvonl arning oshqozon-ichak traktining istalgan joyida bo'lgani kabi, katta qorin bo'shlig'idagi mikroorganizmlarning hayotiyligiga ta'sir qiluvchi omillar hayvonning o'ziga ham ta'sir qiladi.
Sog'in sigirlarini oziqlanishi qorin bo'shlig'idagi mikroorganizmlarning oziqlanayotganini anglatadi, shuning uchun ovqat hazm qilish buzilishi qorin bo'shlig'idagi mikroblarning normal fermentatsiya muvozanatining buzilishi natijasida kelib chiqadi.
Katta qorin bo'shlig'ida mikrob populyatsiyasining paydo bo'lishi kavsh qaytaruvchi hayvonlarda tug'ilgandan keyin tezda sodir bo'ladi. Yangi tug'ilgan buzoqning qorin bo'shlig'i onasi buzoqni yalaganda, shuningdek, buzoq atrofidagi muhitda yashovchi mikroorganizmlardan hosil bo'ladi. Sog'lom kavsh qaytaruvchi hayvonlarning rivojlanishiga hissa qo'shish uchun qorin bo'shlig'ini mikrobial emlash tug'ilgandan keyin sodir bo'ladi.
Katta qorin suyuqligi transfaunatsiyasi ko'p asrlar oldin, bakteriologiya va katta qorin mikroorganizmlari haqidagi tushunchamizdan ancha oldin keng tarqalgan amaliyot edi. 1700-
yillarda dehqonlar hazm bo'lishi buzilishini davolashning amaliy usuli sifatida sog'lom donor hayvondan retsipient (qabul qiluvchi) hayvonga ko'chirib o'tkazishgan.
1900-yillarda olimlar yosh buzoqlarda katta qorin bo'shlig'i suyuqligi bilan emlashning ta'sirini o'rganishni boshladilar. Ushbu tadqiqotlar yuqori raqobatbardosh tirik organizmlar jamoasida rivojlanayotgan mikroorganizmlarning turli xil katta qorin bo'shlig'i populyatsiyasi haqidagi hozirgi tushunchamizga yordam berdi.
Katta qorin transfaunatsiyasini qo'llash. Sog'in sigirlarda ovqat hazm bo'lmasligi qorin bo'shlig'ining harakatchanligini pasaytiradi va qorin mikroflorasini o'ldiradi. Ozuqa hazm qilish buzilishi ratsion tarkibiy qismlarining keskin o'zgarishi (masalan, o'tish davri) yoki oziqlantirish dasturini o'zgartiradigan har qanday narsa bilan bog'liq bo'lishi mumkin.
Bunday o'zgarishlar issiqlik stressini, mog'orlagan ozuqa bilan oziqlantirishni, suv manbalarining uzilishini kabi vaziyatlarni o'z ichiga olishi mumki n.
Bir nechta sigirlarning ishtahasi to'satdan pasayganda, sut ishlab chiqarish keskin va boshqa sababsiz pasayganda yoki sigirlarda hazm bo'lmagan donlar bilan diareya paydo bo'lganda, sutchilik xo'jaliklari fermerlari ozuqa hazm qilish buzilishi haqida o'ylashlari kerak.
Sog'lom donor hayvondan hazm qilish jarayoni buzilgan hayvonga katta qorin suyuqligini transfaunatsiya qilish sog'in sigirlar uchun keng tarqalgan, tavsiya etilgan amaliyot bo'lsa ham, ushbu amaliyot haqida ilmiy ma'lumotlar kam.
O'tish davrining erta laktatsiya davrida oddiy hazmsizlik muammosi bo'lishi mumkin, bunda ratsiondagi o'zgarishlar sog'in sigirlarning qorin bo'shlig'ida tez fermentatsiyalanadigan tuzilmaviy bo'lmagan uglevodlarga boy ratsionga moslashishini talab qiladi.
Bir nechta sigirlarning ishtahasi to'satdan pasayganda, sut ishlab chiqarish keskin va boshqa sababsiz pasayganda yoki sigirlarda hazm bo'lmagan donlar bilan diareya paydo bo'lganda, sutchilik xo'jaliklari fermerlari ozuqa hazm qilish buzilishi haqida o'ylashla ri kerak.
Sog'lom donor hayvondan hazm qilish jarayoni buzilgan hayvonga katta qorin suyuqligini transfaunatsiya qilish sog'in sigirlar uchun keng tarqalgan, tavsiya etilgan amaliyot bo'lsa ham, ushbu amaliyot haqida ilmiy ma'lumotlar kam.
O'tish davrining erta laktatsiya davrida oddiy hazmsizlik muammosi bo'lishi mumkin, bunda ratsiondagi o'zgarishlar sog'in sigirlarning qorin bo'shlig'ida tez fermentatsiyalanadigan tuzilmaviy bo'lmagan uglevodlarga boy ratsionga moslashishini talab qiladi.
Sigirlar tug'ruq davridagi o'tish davrida nafaqat ratsionni o'zgartiradilar, balki tug'ilish bilan bog'liq fiziologik o'zgarishlarni ham boshdan kechiradilar, bu esa yuqori muhit harorati davrida kuchayishi mumkin. O'tish davrida sigirlar ham turli yashash muxitidan ko'chib o'tadi, shuning uchun ijtimoiy tuzilma o'zgaradi va bu stressga olib kelishi mumkin.
Biz sog'in sigirlarning o'tish davrida katta qorin suyuqligi transfaunatsiyasini baholash uchun dala tadqiqotini o'tkazdik. Donor hayvonlar sifatida ikkita katta qorin fistulasi qo'yilgan, sut beradigan sog'in sigirlari ishlatilgan. Bu ikkita kavsh qaytaruvchi sigirlar boshqa barcha sog'in sigirlarga o'xshash muxitda va alohida e'tibor talab etmaydigan sharoitda saqlanadi.
Katta qorin suyuqligi transfaunatsiyasi uchun ikkita donor sigirdan davolash maqsadida katta qorin suyuqligi katta qoringa o'rnatilgan rumen fistula orqali chiqarib olinadi (1 -rasm).
Donor sigirdan olingan 11,4 litr katta qorin suyuqligi, tug'ruqdan keyin taxminan 24 soat o'tgach, retsipient (qabul qiluvchi) sigirlarning qorin bo'shlig'iga og'iz zondlari orqali yuboriladi.
Davolash usullari quyidagilardan iborat bo'lib: nazorat sigirlari - ozuqa qo'shimchasi yo'q, oshqozon zondi orqali katta qorin suyuqligi yuborish.
1-rasm: Namuna olish: qorin bo'shlig'iga kiritish uchun teshiklari bo'lgan PVX truba
yordamida amalga oshirilishi mumkin.
Gipotezaga ko'ra, katta qorin suyuqligining transfaunatsiyasi sigirlarning tug'ilgandan keyin sog'lig'ini yaxshilaydi. Nazariy malumotlarga asosan, barcha davolash choralari muolajalari yaxshi boqiladigan podada qon tahliliy tarkibi, sut mahsuldorligi va hayvonlar salomatligiga ta'sir ko'rsatmaydi. Hazm qilish jarayoni buzlishi bilan bog'liq muammolarga duch kelgan podani o'z ichiga olgan tadqiqot foydali natijani ko'rsatishi mumkin.
Odatda biz kasal sigirni bir marta katta qorin suyuqligi bilan transfaunatsiya qilamiz. Ammo shunday hayvonlar borki, ular ikkinchi (12-24 soatdan keyin) va hatto uchinchi transfaunatsiyani (24-36 soatdan keyin) talab qiladi.
Toshkent davlat agrar universiteti yordamchi xo'jaligida - Katta qorin fistulasi o'rnatilgan sigirlardan olingan katta qorin suyuqligi yordamida, atsidoz kasalligi bilan kasallangan sog'in sigirlarini qo'shimcha davolash sifatida foydalanildi. Em-xashak bilan oziqlangan (asosan pichan) ikkita sut emizmaydigan, katta qorin fistulatsiyalangan donor sigirlardan olingan katta qorin suyuqligi (10 litr) suyuqlik to'planganidan keyin 20 minut ichida nazorat sigirlariga iliq katta qorin suyuqligi og'iz-oshqozon zondi orqali yuborildi (2-rasm).
2-rasm: Donordan olingan katta qorin suyuqligini filtrdan o'tkazish retsipientga "Magrath qoramol nasos tizimi" da transfaunatsiya qilish.
Katta qorin suyuqligi bilan davolashdan keyingi 1-kuni amaliyot yana qaytarildi. Operatsiyadan keyingi 2 kundan boshlab va keyingi uch kun davomida davolanayotgan sigirlar nazorat sigirlariga qaraganda sut tarkibi va mahsuldorligi yuqori natija ko'rsatgan.
Katta qorin suyuqligining pH qiymati va uchuvchi yog' kislotalarining umumiy kontsentratsiyasi katta qorin suyuqligi transfaunatsiyasi amalga oshirilgan sigirlar va nazorat sigirlari o'rtasida farq qilmaydi.
Transfaunatsiyaning muxim jixatlari. Garchi biz mikroorganizmlarga ko'p etibor qaratsakda, katta qorin suyuqligi transfaunatsiyaning foydali ta'siriga hissa qo'shadigan ko'plab kimyoviy tarkibiy qismlarni o'z ichiga oladi. Bunday omillarga uchuvchi yog' kislotalari, bikarbonatlar, oqsillar va aminokislotalar, shuningdek, katta qorin suyuqligidagi ko'plab
noma'lum tarkibiy qismlar kiradi. Ushbu kimyoviy moddalarning barchasi mikroorganizmlarning o'sishini rag'batlantirishi mumkin.
Dastlabki tadqiqotlar tarmoqlangan zanjirli yog' kislotalari tsellyulozani hazm qiluvchi bakteriyalarning o'sishini rag'batlantirganini ko'rsatadi. Organizm tomonidan ishlab chiqarilgan tiamin, B vitamini, boshqa organizmlarning o'sishini rag'batlantiradi.
Bular qorin bo'shlig'i muhiti qanchalik murakkab ekanligi va mikroorganizmlar o'zaro bog'liqligi haqida bir nechta misollardir. Katta qorin suyuqligi transfaunatsiyasidagi ozuqa moddalari, ehtimol, kasal oluvchida normal mikroflora populyatsiyasini tiklash uchun bakteriyalar, protozoa, metanogenlar va zamburug'larning ko'payishiga yordam beradi.
Transfaunatsiyaning ommaviy faolligi bilan mexanik stimulyatsiyaning ta'siri ham foydali bo'lishi mumkin. Qoramolda 8 dan 16 litrgacha katta qorin suyuqligi bilan transfaunatsiya kavsh qaytaruvchi, so'lak va normal qorin harakatini kuchaytirish uchun qorin bo'shlig'i va retikulum devorlarida kuchlanish retseptorlarini mexanik stimulyatsiya qilishga olib kelishi mumkin.
Bu shuni ko'rsatadiki, katta qorin transfaunatsiyasining ta'siri mikroorganizmlardan ham ko'ra kengroq foydali hususiyatlarga egadir.
Xulosa. Katta qorin suyuqligi transfaunatsiyasi kavsh qaytaruvchi hayvonlarda hazm qilish jarayoning buzulishi bilan bog'liq invazion kasalliklarini davolash uchun odatiy, keng tarqalgan va muvaffaqiyatli protseduradir. Jarayon, shuningdek, ovqat hazm qilish old bo'limlarida uchraydigan kasalliklar retikulit, atsidoz kabi kasalliklari bo'lgan qoramollarni davolash uchun klinik qo'llanilishiga ega.
Sog'lom donordan olingan katta qorin suyuqligi retsipientni hazmlanish jarayonini kuchaytirishi mumkin bo'lgan turli mikroorganizmlar bilan ta'minlaydi. Transfaunatsiya qilingan katta qorin suyuqligi, shuningdek, sog'lom hayvon mikrobial populyatsiyasini ko'paytirish uchun ozuqa moddalari va energiya beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Qoramollar katta qorin qismiga fistula qo'yish B.F.O'lmasov, A.Sh.Mamatqulov, A.B.Sobirov "Veterinariya meditsinasi" jurnali 2019 yil yanvar 1 -son
2. Yirik shohli hayvonlarda rumenotomiya operatsiyasi o'tkazishda zamonaviya usul vositalarni qo'llash. B.F.O'lmasov, A.Sh.Mamatqulov, Q.O.Sattorov Toshkent davlat agrar universiteti tashkil etilganligining 90yilligiga bag'ishlangan xalqaro konferensiyaning materiallar to'plami 2020 yil 14-15-dekabr
3. Yirik shoxli mollarda katta qorin fistulasini o'rnatishning ahamiyati va texnikasi. Samarqand veterinariya meditsinasi, chorvachilik va biotexnologiyalar universiteti, "Veterinariya, chorvachilik, biotexnologiya, iqtisodiyot va agroiqtisodiyot sohalaridagi dolzarb masalalar yechimiga innovatsion yondashuv" mavzusidagi ilmiy-amaliy konferensiya 2022 yil 27-28-may
4. Rumen transfaunation. DePeters EJ, George LW.Immunol Lett. 2014 Dec;162(2 Pt A):69-76. doi: 10.1016/j.imlet.2014.05.009. Epub 2014 Sep 26.PMID: 25262872 Review.
5. Evaluation of rumen transfaunation after surgical correction of left-sided displacement of the abomasum in cows. Rager KD, George LW, House JK, DePeters EJ.J Am Vet Med Assoc. 2004 Sep 15;225(6):915-20. doi: 10.2460/javma.2004.225.915.PMID: 15485053 Free article.
6. Evaluation of the therapeutic efficacy of rumen transfaunation. Steiner S, Linhart N, Neidl A, Baumgartner W, Tichy A, Wittek T.J Anim Physiol Anim Nutr (Berl). 2020 Jan;104(1):56-63. doi: 10.1111/jpn.13232. Epub 2019 Oct 31.PMID: 31667911 Free PMC article.
7. Assessment of microbiome changes after rumen transfaunation: implications on improving feed efficiency in beef cattle. Zhou M, Peng YJ, Chen Y, Klinger CM, Oba M, Liu JX, Guan LL.Microbiome. 2018 Mar 27;6(1):62. doi: 10.1186/s40168-018-0447-y.PMID: 29587855 Free PMC article.
8. Temporary Rumenostomy for the Treatment of Forestomach Diseases and Enteral Nutrition. Callan RJ, Applegate TJ.Vet Clin North Am Food Anim Pract. 2017 Nov;33(3):525-537. doi: 10.1016/j.cvfa.2017.06.008. Epub 2017 Aug 12.PMID: 28807475 Review.
9. Surgical correction of the displaced abomasum. Gertsen KE.Vet Med Small Anim Clin. 1967 Jul;62(7):679-82.PMID: 5182810 No abstract available.
10. Etiology, forms, and prognosis of gastrointestinal dysfunction resembling vagal indigestion occurring after surgical correction of right abomasal displacement. Sattler N, Fecteau G, Helie P, Lapointe JM, Chouinard L, Babkine M, Desrochers A, Couture Y, Dubreuil P.Can Vet J. 2000 0ct;41(10):777-85.PMID: 11062835 Free PMC article.
11. Effect of surgical correction of left displaced abomasum by means of omentopexy via right flank laparotomy or two-step laparoscopy-guided abomasopexy on postoperative abomasal emptying rate in lactating dairy cows. Wittek T, Locher LF, Alkaassem A, Constable PD.J Am Vet Med Assoc. 2009 Mar 1;234(5):652-7. doi:10.2460/javma.234.5.652.PMID: 19250045 Free article.
12. Left abomasal displacement between the uterus and rumen during bovine twin pregnancy. Pardon B, Vertenten G, Cornillie P, Schauvliege S, Gasthuys F, van Loon G, Deprez P.J Vet Sci. 2012 Dec;13(4):437-40. doi: 10.4142/jvs.2012.13.4.437.PMID: 23271188 Free PMC article.
13. Routine surgical procedures in dairy cattle under field conditions: abomasal surgery, dehorning, and tail docking. Aubry P.Vet Clin North Am Food Anim Pract. 2005 Mar;21(1):55-72. doi: 10.1016/j.cvfa.2004.11.002.PMID: 15718087 Review.
