CC BY
16
Baltaniyazova N. T.
Jurnalistika tälim bagdari 3-kurs studenti Berdaq atindagi Qaraqalpaq mämleketlik universiteti
Ozbekstan Respublikasi, Nokis
SOCIALLIQ TARMAQLARDAG'I MEDIA TEKSTLERINDE FEYK
INFORMACIYALAR
Annotaciya: Bul maqalada social-media tekstlerinde tarqalip atirgan hâr türli korinistegi feyk informaciyalar haqqinda aytilgan. Bügingi künde ken jâmiyetshiliktin feyk informaciyaga bolgan diqqat-itibari jüdä joqari. Olardin aldin aliw jollari, socialliq tarmaqlarda informaciya mâdeniyatin saqlaw siyaqli mâseleler üyrenilip shigilgan.
Gilt sozler: media tekst, informaciya, feyk informaciya, qâwipsizlik, social tarmaqlar, ken jâmiyetshilik.
Baltaniyazova N.T.
3nd year student specialty journalism Karakalpak State University named after Berdakh
Republic of Uzbekistan, Nukus
FAKE INFORMATION IN MEDIA TEXTS ON SOCIAL NETWORKS
Abstact: This article writes about various fake information detected in social media texts. Today the public's attention to fake information is very high. Ways to prevent them, preservation of information culture in social networks and other issues were studied.
Keywords: media text, information, fake information, security, social networks, public.
Galaba xabar qurallari, yagniy mediada kundelikli baspasozde jariyalanip atirgan janaliqlar ham informaciyalarga bolgan talap juda joqari darejede. Adamga suw, hawa qanshelli zarur bolsa, informaciya da sonshelli ahmiyetke iye. Bul haqqinda professor Tima Berners Li bilay dep jazadi: "Informaciyani ozim basqara alatugin ham ogan iyelik etetugin dunyani qurgim keledi". [2; 1] Usi jerde informaciyanin ozi ne, ol qanday tusinikti anlatadi, degen sorawlarga juwap berip otsek.
Informaciya (latinsha "Information" - tusindiriw, bayan etiw, al ingliz tilinde "info" - magliwmat degen manisti bildiredi) - "shaxs, fakt, predmet, bolip otken waqiya-hadiyse haqqindagi magliwmat." [1] Ol birinshiden, adamlar menen kommunikaciya ornatiw maqsetinde qollanilsa, ekinshiden, pan ham texnikada qollanilatugin tusiniklerdi anlatadi.
Búgingi kúnde auditoriyaga yamasa ken jámiyetshilikke informaciyanin operativ jetip bariwi - bul informaciya tarqatatugin shólkemlerdin: xabar agentligi, gazeta, televedeniye, radio, hám internet saytlari hám basqa da informaciya tarmaqlarinin iskerligine baylanisli. Biraq, janasha kóz-qaras hám rawajlaniw strategiyasi, adam psixologiyasinin jetilistiriliwine xizmet etkeni menen, bul óz náwbetinde, "adamlardi málim bir máplerge xizmet etetugin, alis -jaqinda tarqalatugin, túrli mazmundagi xabar basimlarinin tásiri astinda jasawga iytermeleydi." [2, 33-b]
Búgingi kúnde media tekstlerinde, ásirese, informaciyanin hár túrli unamsiz kórinisleri kelip shigip atirgani sir emes. Ogan feyk xabarlar kiredi. Bunda dálillenbegen faktler yamasa faktsiz informaciyalar orin aliwi múmkin.
Feyk (ingliz tilinen alingan bolip, "jalgan") informaciya dep, ózinin túrli maqsetleri menen ken jámiyetshilikke jalgan informaciya tarqatiw, yagniy adamlardi shalgitiw degen mánislerdi bildiredi. [3] Bunday informaciyalardi socialliq media tekstlerinen kóriwimizge boladi. Máselen, "Ózbekstanda koronavirustan qaytis bolgan birinshi jasi úlken erkek. Densawliqti saqlaw ministrligi onin qaytis bolgan qáwipli toparda bolganligin aytpaqta. Biraq, kekse adamlar ushin koronavirus penen keselleniw qáwpi en tómen ekenligi málim. Derek: http://clickbait.easy-money.com/" (1-súwret). Bunday socialliq media tekstlerinde tarqalgan informaciyalar, ásirese, pandemiya dáwirinde kóp járiyalandi. Sebebi, global mashqala - koronavirusqa qarsi gúresiw dáwirinde informaciyaga bolgan zárúrlik júdá joqari edi. " Koronavirus ókpege ótiwinen aldin tamaqta 4 kúnge deyin saqlanip turadi, sol waqitta jótel hám tamaq awiriwi baslanadi. Eger sol dáwirde kóp suw ishilse, duz hám uksusli suwda tamaq shaysa, virus jogaladi. Bul xabardi ilaji barinsha kóp adamlarga tarqatin", (2-súwret, https://t.me/antifake_uz saytinan alindi) degen mazmundagi xabarlar, informaciyalar orin aldi. Áne sol waqitta, kópshiliktin informaciya tarqatiwga bolgan talabi joqari boldi.
Bunnan basqa jaqinda gana socialliq tarmaqlarda hám telegram kanallarinda Ózbekstan Respublikasi Prezidenti rásmiy sayti -"www.president.uz" ga usas feyk veb-sayt (www.president-uz.link) arqali "balalari bar hár bir shanaraqqa 650 000 sumnan byudjetten pul ajiratiliwi..." haqqindagi xabar tarqaldi. Usi xabarda qanday da bir silteme beriw joli menen plastik karta magliwmatin kiritiliwi aytilgan (3-súwret). Mine, bunday feyk informaciya hár túrli kóriniste, hár qiyli jollar menen tarqaliwi - olardin maqsetlerine jol ashiliwin támiyinleydi.
Mine, usigan usas informaciyalar arqali jámiyetti ózine qaratiw yamasa dáramat tabiw maqsetinde jámiyetshilikke tiykarsiz informaciyalardi tarqatiw háwij aldi. Álbette, bunday tiykarsiz informaciyalarga isenip duris bagdardan shalgimaw yamasa informaciyaliq manipulyaciya qurbanina aylanip qalmawimiz ushin birinshi náwbette ózimizde informaciyaliq mádeniyatti qáliplestiriwimiz kerek. Bunda media tekstlerine itibar qaratip, ondagi hár bir
sózdi, gápti analizlew, onin rásmiy yamasa rásmiy emesligin aniqlaw yamasa sol berilgen informaciyani jáne basqa dáreklerdegi informaciyalar menen salistirip kóriw usillarin qollaniwimiz múmkin. Bul bagdardagi ilimiy miynetlerden V.I.Yarakchinniñ "Информационная безопаность" ("Informaciya qáwipsizligi"), J. Andress "The Basics of informado n Security: Understanding the Fundamentals of InfoSec in Theory and Practice" ("Informaciya qáwipsizligi tiykarlari: teoriya hám ámeliyatta info-qáwipsizlik túsinigi tiykarlari") atli miynetlerinen paydalansaq boladi. Máselen, zamanagóy informaciya jámiyetinde bolip atirgan processler, onin qáwipsizligine qarsi háreketler, informaciyaliq qáwiplerden qorgaw, ogan qánige sipatinda úyrenip shigiw haqqinda atap ótiwimizge boladi.
Usi miynetlerdi oqiw hám ózlestiriwimiz arqali biz tómendegi nátiyjelerge erisemiz:
1. Informaciya qáwipsizligi haqqinda kennen túsinik aliwga múmkinshilik beredi;
2. Ámeliy jaqtan jámiyetshilikte júz berip atirgan feyk informaciyalardi ajiratip aliwga bagdarlaydi;
3. Feyk informaciyalardi aniqlawdin hár túrli usillarin úyretedi.
Juwmaqlap aytqanda, XXI ásirde internettin rawajlaniwi menen social-
mediaga bolgan talap júdá joqari bolmaqta. Internettegi media materiallar aktivligi, operativligi hám tásirshenligi menen ajiralip turadi, jámiyetshilikti tez ózine tartadi. Degen menen, onin unamsiz tárepleri de bar. Informaciya qanday kóriniste bolmasin, insan, jámiyet hám mámleket onin keri tásirinde qalip qoymawi kerek. Bunin ushin bolsa, álbette, bilim, izleniw hám qiragiliq talap etiledi. En baslisi informaciyaliq hám media sawatliliqqa iye boliw ekenligin umitpawnniz kerek.
clickbait.easy-money.com
O'zbekistonda koronavirusdan vafot etgan birinchi yoshi ulug' erkak.
Sog'likni saqlash vaziriigi vafot etgan xavf guruhida bo'lganligini ta'kidlayapti. Biroq, keksa odamlar uchun koronavirus bilan kasallanish xavfi eng past ekanligi malum. Manba: http://clickbait.easy-money.com/
(1-súwret)
(2-súwret)
и Президент Республики Узбек* X -+-<- -> С ^ a president-uzJink/transaction/622b8ccee890edd8dcc7d4a6/inf^ ::: Сервисы M G me il a YouTube в* Карты
BuUtUau» la mtnUsh olU byudirlini atlWMvK Idldii ifidOi. sliuromi
uchun byud|rtcbn G SO ООО so'm mtqdortdi lolovUr ofqall yt»moey kjfoUtUr u'mtnUngjn Bu to'tovta* OTbekHIonnlng jjhon siyowy utinhtofi mjydand«gi mjvqanî ydnhllMh Ы1дп Mwu<4 boghq
посредством выплат в размере 6S0000 сум из бюджета для материальной поддержки родителей ребенка Эти выплаты Шавкат Миромонович Мирзиеев
ФИО младшего ребенка_Дата рождении родителе« ANTIWJM^PSl
(3-súwret)
Paydalanilgan ádebiyatlar:
1. Ярокчин В.И. «Информационня безопасность». Москва.: 2003
2. Karimov I.A. "Jamiyatimiz mafkurasi xalqni xalq, millatni millat qilishga xizmat etsin" // Barkamol avlod orzusi (Kadrlar tayyorlash milliy dasturni amalga oshirish borasida publicistik muloxazalar)- T.: "Sharq", 1998, 33-b
3. Hunt, Elle. What is fake news? How to spot it and what you can do to stop it (англ.) (17 December 2016). Дата обращения 15 января 2017.
Internet materiallari:
1. https://stuki-druki.com/aforizm_Informaciya.php
2. Foto NewsTv saytinan
3. https://t.me/antifake_uz
