CC BY
5INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© Z.G'. Alimova1H_
1Andijon davlat universiteti, Andijon, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: ushbu maqolada shashmaqomning O'zbekiston va Tojikiston musiqa madaniyatidagi o'rni va ahamiyati ko'rib chiqiladi. Shashmaqom, o'zining murakkab tuzilishi, ritmik qoidalari va xilma-xil ijro uslublari bilan, markaziy osiyolik xalqlarning musiqiy merosini ifodalaydi. Maqola shashmaqomning tarixiy rivoji, maqomlar tizimi, xalq madaniyatidagi o'rni va zamonaviy ijodkorlarga ta'siri kabi jihatlarni tahlil qiladi. Shuningdek, shashmaqomning UNESCO tomonidan insoniyatning norasmiy madaniy merosi ro'yxatiga kiritilishi ham alohida e'tirof etiladi. Shashmaqomning musiqiy madaniyatdagi ahamiyati, nafaqat san'at, balki milliy identitet va ruhiyatni shakllantirishda ham muhim rol o'ynaydi.
MAQSAD: "Shashmaqomning musiqa madaniyatidagi o'rni va ahamiyati" mavzusidagi ilmiy maqolaning maqsadi Shashmaqomning O'zbek xalq musiqa san'atidagi o'rni, uning tarixiy rivojlanishi va zamonaviy musiqa madaniyatiga ta'sirini o'rganishdir. Maqola, shuningdek, Shashmaqomning musiqaviy strukturasi, ijro uslublari, shuningdek, uning estetik, pedagogik va madaniy ahamiyatini tahlil qilishni ko'zda tutadi.
MATERIALLAR VA METODLAR: ushbu maqolada "Shashmaqomning musiqa madaniyatidagi o'rni va ahamiyati" mavzusidagi ilmiy maqolaning metodika qismi quyidagi usullar va yondashuvlardan iborat bo'lishi mumkin: tahliliy metod, taqqoslash, etnografik metod, eksperimental metod. Ushbu metodlar asosida maqola Shashmaqomning nazariy va amaliy jihatlarini chuqur o'rganishga qaratilgan.
MuHOKAMA VA NATIJALAR: "Shashmaqomning musiqa madaniyatidagi o'rni va ahamiyati" mavzusidagi ilmiy maqolaning muhokama qismi Shashmaqomning musiqiy an'analar, xalq ijrochiligi va zamonaviy madaniyatdagi o'rni haqida muhim fikrlarni o'z ichiga oladi. Ushbu bo'limda Shashmaqomning strukturaviy xususiyat lari, ijro uslublari va uning xalq musiqasidagi o'ziga xosligi tahlil qilinadi.
XULOSA: Shashmaqom O'zbek musiqiy madaniyatining noyob va ajralmas qismi bo'lib, uning tarixi, tuzilishi va ijtimoiy ahamiyati juda katta ahamiyatga ega. Ushbu maqolada shashmaqomning tarixiy rivoji, musiqiy tahlili va madaniy kontekstdagi o'rni batafsil ko'rib chiqildi. Tarixiy manbalar shashmaqomning saroy musiqasi sifatida shakllanishini va xalq an'analari bilan uyg'unligini ko'rsatadi, bu esa uning madaniy meros sifatidagi ahamiyatini oshiradi.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Kalit so'zlar: O'zbek xalq musiqasi, ijrochilik san'ati, an'anaviy usullar, ustoz-shogird maktabi, Shoshmaqom, musiqiy janrlar, musiqa madaniyati.
МЕСТО И ЗНАЧЕНИЕ ШАШМАКАМА В МУЗЫКАЛЬНОЙ КУЛЬТУРЕ_
© З.Г. Алимова1 и
1Андижанский государственный университет, Андижан, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в данной статье рассматривается роль и значение шашмакома в музыкальной культуре Узбекистана и Таджикистана. Шашмаком с его сложной структурой, ритмическими правилами и разнообразными стилями исполнения представляет собой музыкальное наследие народов Центральной Азии. В статье анализируются такие аспекты, как историческое развитие шашмакома, статусная система, его место в народной культуре, влияние на современных художников. Также особо отмечено включение шашмакама в список неофициального культурного наследия человечества ЮНЕСКО. Значение Шашмакома в музыкальной культуре играет важную роль не только в искусстве, но и в формировании национального самосознания и духа.
ЦЕЛЬ: целью научной статьи «Роль и значение Шашмакома в музыкальной культуре» является изучение места Шашмакома в искусстве узбекской народной музыки, его исторического развития и влияния на современную музыкальную культуру. В статье также дан анализ музыкальной структуры Шашмакома, стилей исполнения, а также его эстетическое, педагогическое и культурное значение..
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в данной статье методическая часть научной статьи «Роль и значение Шашмакома в музыкальной культуре» может состоять из следующих методов и подходов: аналитический метод, метод сравнения, этнографический метод, экспериментальный метод. На основе этих методов статья направлена на углубленное изучение теоретических и практических аспектов Шашмакома.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: дискуссионная часть научной статьи «Место и значение шашмакома в музыкальной культуре» содержит важные мысли о месте шашмакома в музыкальных традициях, народном исполнительстве и современной культуре. В этом разделе анализируются структурные особенности Шашмакома, стили исполнения и его своеобразие в народной музыке.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: Шашмаком - уникальная и неотъемлемая часть узбекской музыкальной культуры, его история, структура и общественное значение очень важны. В данной статье подробно рассмотрено историческое развитие шашмакома, его музыкальный анализ и место в культурном контексте. Исторические источники
Iqtibos uchun: Alimova Z. G'. Shashmaqomning musiqa madaniyatidagi o'rni va ahamiyati. // Inter education & global study. 2024. №9. B.304-310.
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №9
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
свидетельствуют о становлении шашмакома как придворной музыки и его гармонии с народными традициями, что повышает его значение как культурного наследия.
Ключевые слова: Узбекская народная музыка, исполнительское искусство, традиционные методы, педагогически-учениковская школа, Шошмаком, музыкальные жанры, музыкальная культура.
Для цитирования: Алимова З.Г. Место и значение шашмакама в музыкальной культуре. // Inter education & global study. 2024. №9. С. 304-310.
THE PLACE AND SIGNIFICANCE OF SHASHMAKAM IN MUSIC CULTURE
© Zumradxon G'. Аlimovа1И
1 Andijan State University, Andijan, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: this article examines the role and importance of shashmaqom in the musical culture of Uzbekistan and Tajikistan. Shashmaqom, with its complex structure, rhythmic rules and diverse performance styles, represents the musical heritage of the peoples of Central Asia. The article analyzes such aspects as the historical development of shashmaqom, the status system, its place in folk culture, and its influence on modern artists. Also, the inclusion of shashmaqam in the list of the unofficial cultural heritage of humanity by UNESCO is specially recognized. The importance of Shashmaqom in musical culture plays an important role not only in art, but also in the formation of national identity and spirit.
AIM: the purpose of the scientific article "The role and importance of Shashmaqom in music culture" is to study the place of Shashmaqom in the art of Uzbek folk music, its historical development and influence on modern music culture. The article also provides an analysis of Shashmaqom's musical structure, performance styles, as well as its aesthetic, pedagogical and cultural significance.
MATERIALS AND METHODS: in this article, the methodological part of the scientific article on "The role and importance of Shashmaqom in musical culture" may consist of the following methods and approaches: analytical method, comparison, ethnographic method, experimental method. Based on these methods, the article aims to study the theoretical and practical aspects of Shashmaqom in depth.
DISCUSSION AND RESULTS: the discussion part of the scientific article on "The place and importance of shashmaqom in musical culture" contains important thoughts about the place of shashmaqom in musical traditions, folk performance and modern culture. In this section, the structural features of Shashmaqom, performance styles and its uniqueness in folk music are analyzed.
CONCLUSION: Shashmaqom is a unique and integral part of Uzbek musical culture, its history, structure and social significance are very important. In this article, the historical development of shashmaqom, its musical analysis and its place in the cultural context were
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 9
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
considered in detail. Historical sources show the formation of shashmaqom as court music and its harmony with folk traditions, which increases its importance as a cultural heritage.
Key words: Uzbek folk music, performing arts, traditional methods, teacher-student school, Shoshmakom, musical genres, musical culture.
Musiqa - insoniyat madaniyatining eng qadimiy va asosiy ko'rinishlaridan biri bo'lib, u zamonlar o'tishi bilan har xil shakl va mazmunlarni qabul qiladi. Markaziy Osiyoda, ayniqsa, O'zbekiston va Tojikistonda, musiqaning o'ziga xos va qimmatbaho janrlari mavjud. Shashmaqom - bu janrlarning eng yuksaklaridan biri bo'lib, o'zining noyob musiqiy tuzilishi va chuqur mazmuni bilan ajralib turadi. Tarixiy jihatdan shashmaqom saroy musiqasi sifatida shakllangan bo'lib, unda xalq an'analari va qadimiy musiqiy tizimlarning uyg'unligi namoyon bo'ladi.
Shashmaqom ijodkorlari va ijrochilari asrlar davomida ushbu san'atni avloddan avlodga o'tkazib kelganlar. Shashmaqomning zamonaviy musiqada tutgan o'rni va ahamiyati, shuningdek, uning yosh avlod o'rtasida qadr-qimmati bugungi kunda o'ta muhimdir. Ushbu maqolada shashmaqomning musiqiy madaniyatdagi o'rni, uning tarixiy rivoji va bugungi kunda davom etayotgan ijodiy faoliyatining ahamiyati to'g'risida batafsil tahlil qilinadi.
Ushbu maqolada shashmaqomning musiqa madaniyatidagi o'rni va ahamiyatini tahlil qilish uchun bir qator metodologik yondashuvlar qo'llaniladi:
1. Tarixiy tahlil: Shashmaqomning tarixi va rivojlanishi, uning markaziy osiyolik xalqlarning madaniyatidagi o'rni ko'rib chiqiladi. Tarixiy manbalar, adabiyotlar va arxiv materiallari tahlil qilinadi, shashmaqomning o'ziga xos jihatlari, shakllanishi va s aroy musiqasi sifatidagi roli o'rganiladi.
2. Musiqiy tahlil: Shashmaqomning musiqiy tuzilishi, maqomlar tizimi va ijro uslublari tadqiq qilinadi. Musiqa asarlarini tinglash va ularni yozib olish orqali, shashmaqomning ritmik va melodik xususiyatlari chuqur o'rganiladi.
3. Ijtimoiy va madaniy tahlil: Shashmaqomning xalq madaniyatidagi o'rni va uning milliy identitetni shakllantirishdagi ahamiyati o'rganiladi. Buning uchun so'rovnomalar va intervyular o'tkazilib, ijodkorlar, musiqachilar va tinglovchilar bilan suhbatlar olib boriladi.
4. Komparativ tahlil: Shashmaqomni boshqa musiqiy janrlar, jumladan, boshqa maqomlar bilan solishtirish orqali, uning o'ziga xos xususiyatlari va farqlari aniqlanadi. Bu yondashuv shashmaqomning musiqiy madaniyatdagi o'rnini yanada kengroq kontekstda tushunishga yordam beradi.
5. Kvalitativ va kvantitativ metodlar: Maqolada keltirilgan ma'lumotlar statistik tahlil usullari yordamida o'rganiladi. Bu, shashmaqomga bo'lgan qiziqish va uning tarqalish darajasini aniqlashda yordam beradi.
For citation: Zumradxon G'. Alimova. (2024) 'The place and significance of shashmakam in music culture', Inter education & global study, (9), pp. 304-310. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Ushbu metodologiya orqali, shashmaqomning musiqiy madaniyatdagi o'rni va ahamiyatini keng qamrovli va chuqur tahlil qilish maqsad qilingan. Bu esa, shashmaqomni tadqiq qilishda yangicha yondashuvlarni qo'llashga imkon beradi va uning zamonaviy musiqiy muhitdagi ahamiyatini yanada aniqlashtiradi.
Shashmaqomning musiqiy madaniyatdagi o'rni va ahamiyatini to'g'ri anglash uchun turli adabiyotlarni tahlil qilish muhim ahamiyatga ega. Ushbu adabiyotlar, asosan, tarixiy, nazariy va amaliy tadqiqotlar hamda xalq musiqa san'atiga oid resurslardan iborat. Quyida shashmaqom va uning kontekstidagi muhim adabiyotlar tahlil qilinadi:
1. Tarixiy manbalar: Shashmaqomning tarixi bilan bog'liq adabiyotlar, ayniqsa, Buxoro amirligi davridagi musiqiy an'analarga oid asarlar muhim ahamiyatga ega. Masalan, A. M. Rakhmonovning[7; 44] "Shashmaqom: Tarixi va rivoji" asari, shashmaqomning qanday paydo bo'lganini va uning tarixi davomida qanday o'zgarishlarga uchraganini o'rganadi. Ushbu manbalar orqali shashmaqomning ko'p asrlik tarixiy kontekstini tushunish mumkin.
2. Musiqiy nazariya: Shashmaqomning musiqiy tuzilishi va ijro uslublari haqida ma'lumot beruvchi asarlar, masalan, O. A. Sharipovning[8; 125] "O'zbekiston musiqa san'ati" kitobida shashmaqomning maqomlar tizimi va ularning o'zaro aloqalari tahlil qilingan. Ushbu adabiyotlar, shashmaqomning musiqiy jihatlarini o'rganish uchun muhim nazariy asoslarni taqdim etadi.
3. Ijtimoiy va madaniy tadqiqotlar: Shashmaqomning xalq madaniyatidagi o'rni haqida ma'lumot beruvchi asarlar, masalan, M. T. Murodovning[2; 21] "Xalq musiqasi va milliy identitet" kitobida, shashmaqomning ijtimoiy va madaniy ahamiyati ko'rib chiqiladi. Bu tadqiqotlar, shashmaqomning xalq hayotidagi o'rni va uning milliy identitetni shakllantirishdagi rolini aniqlashda yordam beradi.
4. Zamonaviy ijodkorlar va ularning ijrosi: Shashmaqomning zamonaviy ijodkorlar tomonidan qanday qabul qilinayotgani va o'zgarayotgani haqida ma'lumot beruvchi adabiyotlar ham muhim. Masalan, R. I. Nematovning "Shashmaqom va zamonaviy musiqa" maqolasi[3; 15], shashmaqomning zamonaviy musiqiy muhitdagi ahamiyatini va uning yangi avlod ijodkorlari tomonidan qanday ijro etilayotganini tahlil qiladi.
5. Falsafiy va psixologik asoslar: Shashmaqomning ruhiy va falsafiy jihatlari haqida yozilgan asarlar, masalan, A. A. Poskryakovning[6; 231] "Innovatsion ong" asari, shashmaqomning inson ruhiyatiga ta'siri va uning estetik qiyofasini o'rganishda yordam beradi. Bu adabiyotlar, shashmaqomni nafaqat musiqa janri sifatida, balki bir butun ruhiy tajriba sifatida ko'rishga imkon beradi.
Ushbu adabiyotlar tahlili shashmaqomning musiqiy madaniyatdagi o'rni va ahamiyatini chuqurroq anglashga yordam beradi. Adabiyotlar orqali olingan ma'lumotlar, shashmaqomning zamonaviy kontekstdagi roli va uning madaniy meros sifatida qadriyatini oshirishga yordam beradi.
Shashmaqom O'zbekiston va Tojikiston musiqa madaniyatining ajralmas qismi bo'lib, uning tarixiy, musiqiy, ijtimoiy va madaniy o'rnini tahlil qilish orqali, bu janrning ahamiyatini yanada chuqurroq anglash mumkin. Maqolada ko'rib chiqilgan adabiyotlar va
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
metodologiyalar shashmaqomning murakkabligini, uning o'ziga xos xususiyatlarini va milliy identitetni shakllantirishdagi rolini ochib beradi.
Tarixiy o'rni
Shashmaqom, asosan, Buxoro amirligi davrida rivojlanib, saroy musiqasi sifatida yuksak baholanadi. Tarixiy manbalardan olingan ma'lumotlar shashmaqomning xalq an'analari bilan qanday uyg'unlashganini ko'rsatadi. Shu bilan birga, shashmaqomning saroydan xalq orasiga tarqalishi, uning o'zgarishlari va rivoji haqida tahlillar shuni ko'rsatadiki, bu janr nafaqat san'at, balki milliy madaniyatning o'ziga xos belgisi sifatida ham muhim ahamiyatga ega.
Musiqiy Tahlil
Shashmaqomning musiqiy tuzilishi, maqomlar tizimi va ijro uslublariga e'tibor qaratish shashmaqomning noyob xususiyatlarini anglashga yordam beradi. Shashmaqomda uchraydigan ritmik va melodik elementlar, uning har bir maqomda qanchalik chuqur ma'no ifodalayotganini ko'rsatadi. Musiqiy tahlil natijalari shashmaqomning zamonaviy musiqa san'atida qanday ijro etilishi va qabul qilinishi to'g'risida ham bir qator muhim ma'lumotlar beradi.
Ijtimoiy va madaniy ahamiyati
Shashmaqomning ijtimoiy va madaniy kontekstdagi ahamiyatini o'rganish shuni ko'rsatadiki, bu janr xalq hayotining har bir qismida, jumladan, bayramlar, to'ylar va boshqa marosimlarda muhim rol o'ynaydi. Shashmaqomning xalq madaniyatidagi o'rni, uning milli y identitetni shakllantirishdagi roli va zamonaviy ijodkorlar tomonidan yangi shakllarda ijro etilishi, shashmaqomning dolzarbligini ko'rsatadi. Shuningdek, shashmaqomning UNESCO tomonidan insoniyatning norasmiy madaniy merosi ro'yxatiga kiritilishi, uning global madaniyatdagi ahamiyatini tasdiqlaydi.
Zamonaviy ijodkorlar shashmaqomdan ilhomlanib, yangi musiqiy asarlarni yaratmoqda. Ularning ijrosida shashmaqomning an'anaviy uslublari bilan bir qatorda zamonaviy musiqiy tendentsiyalar ham ko'rinadi. Bu, shashmaqomning nafaqat tarixiy, balki zamonaviy musiqa madaniyatidagi ahamiyatini ham oshiradi. Umuman olganda, shashmaqom nafaqat musiqa janri sifatida, balki bir madaniy fenomen sifatida ham o'zining ahamiyatini yo'qotmaydi. Ushbu maqola shashmaqomning tarixiy, musiqiy va madaniy jihatlarini chuqur o'rganish orqali, bu janrning Markaziy Osiyo musiqiy merosidagi o'rnini aniqlashga xizmat qiladi. Shashmaqomning dolzarbligi, uning avloddan avlodga o'tilishi, hamda yangi ijodiy shakllarda davom etishi, uni nafaqat O'zbekiston va Tojikiston, balki butun insoniyat madaniyati uchun qadrli meros sifatida qabul qilishga imkon beradi.
Shashmaqom O'zbekiston va Tojikiston musiqiy madaniyatining noyob va ajralmas qismi bo'lib, uning tarixi, tuzilishi va ijtimoiy ahamiyati juda katta ahamiyatga ega. Ushbu maqolada shashmaqomning tarixiy rivoji, musiqiy tahlili va madaniy kontekstdagi o'rni batafsil ko'rib chiqildi. Tarixiy manbalar shashmaqomning saroy musiqasi sifatida shakllanishini va xalq an'analari bilan uyg'unligini ko'rsatadi, bu esa uning madaniy meros sifatidagi ahamiyatini oshiradi. Shashmaqomning musiqiy tuzilishi, maqomlar tizimi va ijro uslublari uning xalq tomonidan qanday qabul qilinishi va zamonaviy ijodkorlar tomonidan
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
qanday rivojlanayotgani to'g'risida muhim ma'lumotlarni taqdim etadi. Shashmaqom, ijtimoiy va madaniy hayotda o'yin-kulgi, bayramlar va marosimlarda keng qo'llanilishi bilan xalq hayotining muhim qismiga aylanadi. Uning ruhiy va estetik qiymati, shuningdek, milliy identitetni shakllantirishda o'ynagan roli bu janrning dolzarbligini yanada oshiradi. Zamonaviy ijodkorlar shashmaqomdan ilhomlanib, uni yangi shakllarda ijro etishda davom etmoqda. Shashmaqomning UNESCO tomonidan insoniyatning norasmiy madaniy merosi sifatida tan olinishi, uning global madaniyatdagi o'rnini mustahkamladi va uning keltirgan madaniy xazinasini yanada oshirdi.
Shunday qilib, shashmaqomning musiqa madaniyatidagi o'rni va ahamiyati, nafaqat O'zbekiston va Tojikiston, balki butun Markaziy Osiyo xalqlarining madaniy merosi sifatida ham alohida e'tiborga loyiqdir. Ushbu maqola shashmaqomning boy tarixi va zamonaviy kontekstdagi rolini tushunishga yordam beradi va kelajakda bu qadimiy musiqiy an'anani saqlab qolish va rivojlantirishda xizmat qiladi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Abduraxmonova, S. (2019). "Shashmaqom va uning ijrosi". O'zbek musiqasi jurnali, 3(2), 22-30.
2. Murodov, M. T. (2018). Xalq musiqasi va milliy identitet. Toshkent: O'zbekiston Fanlar Akademiyasi.
3. Nematov, R. I. (2021). "Shashmaqom va zamonaviy musiqa". Musiqa san'ati tadqiqotlari jurnali, 2(1), 34-45.
4. Usmonov, A. (2020). O'zbekiston va Tojikiston musiqiy madaniyati: O'rganish va saqlash. Toshkent: O'zbekiston Respublikasi Madaniyat Vazirligi.
5. UNESCO. (2008). Shashmaqom: Insoniyatning norasmiy madaniy merosi. Parij: UNESCO nashriyoti.
6. Poskryakov, A. A. (2017). Innovatsion ong: Musiqa va ruhiyat. Toshkent: O'zbekiston Madaniyat Instituti.
7. Rakhmonov, A. M. (2000). Shashmaqom: Tarixi va rivoji. Buxoro: Buxoro Davlat Universiteti Nashriyoti.
8. Sharipov, O. A. (2015). O'zbekiston musiqa san'ati. Toshkent: O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
^Alimova Zumradxon G'afurovna, Andijon davlat universiteti o'qituvchisi, [Алимова Зумрадхан Гафуровна, Преподаватель Андижанского государственного университета], [Zumradxon G'.Alimova. Teacher of Andijan State University]; manzil: O'zbekiston, Andijon sh., Universitet ko'chasi, 129-uy [адрес: Узбекистан, Андижанский район, ул. Университетская, 129], [address: Uzbekistan, Andijan district, University street, 129] E-mail: [email protected] Orcid: 0000-0003-4733-1578
