CC BY
11SAVDO XIZMATLARINI TAKOMILLASHTIRISHNING O'ZIGA XOS
XUSUSIYATLARI
Sattarova Nargiz Toxirovna
Samarqand iqtisodiyot va servis instituti "Menejment" kafedrasi assistenti e-mail: nargiza19844@icloud.com
Annotatsiya. Mazkur maqolada muallif tomonidan savdo xizmatlarining o'ziga xos xususiyatlari, savdo xizmatlarini takomillashtirish imkoniyatlari, savdoning mamlakat iqtisodiy salohiyatidagi ahamiyati va savdo xizmatlarini takomillashtirishning o'ziga xos jihatlari bo'yicha fikr-mulohazalar keltirilgan. Qolaversa, ushbu maqolada savdo xizmatlarini takomillashtirish bo'yicha muallif tomonidan taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Kalit so'zlar: savdo, iqtisodiyot, savdo xizmatlari, savdo jarayonlari.
Abstract. In this article, the author presents opinions on the specific features of trade services, opportunities for improving trade services, the importance of trade in the country's economic potential, and specific aspects of improving trade services. In addition, in this article, suggestions and recommendations have been developed by the author for the improvement of trade services.
Key words: trade, economy, trade services, trade processes.
Iste'mol bozori muammolarini samarali hal etishning muhim sharti uni rivojlantirishning asosiy tendensiyalari va yo'nalishlarini aniqlash muhim hisoblanadi. Iqtisodiy inqiroz va uning natijasida yuzaga kelgan muammo va qiyinchiliklar bizni savdo biznesini rivojlantirish, mintaqaviy savdo va uning sub'yektlari samaradorligini oshirish uchun yangi imkoniyatlar izlashga majbur qilmoqda.
Mamlakatimizda savdo xizmatlarini takomillashtirish, uning o'ziga xos jihatlarini ochib berishda olimlar, tadqiqotchilar, izlanuvchilar tomonidan ilmiy-amaliy ishlar olib borilmoqda. Bundan tashqari savdo sohasining meyoriy-huquqiy bazasi ham o'ziga xos tarzda takomillashtirilib borilmoqda.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023 yil 23 yanvardagi "Savdo-sanoat palatasi faoliyatini yanada takomillashtirish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida" gi PQ-15 sonli Qarori [1] aynan mamlakatimizda savdo tizimini takomillashtirishning yangicha xususiyatlarini ochib bermoqda. Ushbu qarorda savdo tizimini bugungi kunda takomillashtirish bo'yicha vazifa va topshiriqlar belgilab berilgan. Quyidagi vazifalarni alohida ta'kidlab o'tish maqsadga muvofiq:
S biznes muhitini yaxshilash bo'yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqish maqsadida, tadbirkorlik masalalari borasida jamoatchilik eshituvlarini tashkil qilib borish;
S tadbirkorlikni rivojlantirish, respublikaning ijtimoiy-iqtisodiy salohiyatini oshirishda o'zining munosib hissasini qo'shayotgan biznes vakillari va boshqa shaxslarni mukofotlarga tavsiya qilish;
S mahalliy davlat hokimiyati va boshqa hududiy davlat organlariga hududda tadbirkorlikni rivojlantirish, ishbilarmonlik va investitsiya muhitini yanada yaxshilash, tadbirkorlik subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish yuzasidan ko'rib chiqilishi majburiy bo'lgan taqdimnomalar kiritish.
Samarqand viloyatidagi savdo bo'yicha respublikada yetakchi o'rinni egallaydi, 2022 yil natijalariga ko'ra 4190,8 mlrd. so'mlik savdo, yashash va ovqatlanish bo'yicha xizmatlar tashkil etilgan. Savdo aylanmasining rivojlanish sur'atlari, tarmoq va aholini chakana savdo maydonlari bilan ta'minlash viloyatning o'rtacha darajasidan oldinda ekanligini bilamiz.
Savdo bu - tovarlarning aylanishini, ularning ishlab chiqarish sohasidan iste'mol sohasiga o'tishini ta'minlaydigan iqtisodiyot sohasidir. Ma'lum bir davlat ichida savdo tovarlarini zarur iste'molchiga yetkazib berish vazifasini bajaradi. U ulgurji va chakana savdoga bo'linadi.
2021 -yil yanvar-iyun oylarida, ko'rsatilgan bozor xizmatlari umumiy hajmida savdo xizmatlarining ulushi 28,3 % ni tashkil etib, bu esa 2 294,3 mlrd. so'mga to'g'ri keldi. Taqqoslash uchun: 2020-yil yanvar-iyun oylarida ularning hajmi 1 871,9 mlrd. so'mga yoki umumiy hajmning 30,0 % iga to'g'ri kelgan.
Hududiy va mahalliy tarmoq savdo korxonalari xizmatlarini rivojlantirishda ham ma'lum bir kamchiliklar kuzatilmoqda. Samarqand viloyatidagi chakana savdo maydonchalarini yetkazib berish boshqa shaharlar, viloyat markazlari va savdo korxonalarining aholi punktlarida tavsiya etilgan standartlardan allaqachon oshib ketgan.
Tarmoq savdosi kelgusida ham hududning savdo xizmatlari bozorida muhim o'rin tutadi. Integratsiya jarayonlarining yanada rivojlanishi qo'shilish va qo'shilishni faollashtirishga, Samarqand viloyatida mintaqaviy darajadagi operatsion tarmoq kompaniyalarining mavjudligini kuchaytirishga va ularning qo'shni hududlarga kirishiga olib keladi.
Xarid qilish vaqtini ham e'tiborga olish lozim. Ayrim tovarlar ko'pincha "mavsum bo'yicha" xarid qilinadi. Masalan, ventilyatorlar, yangi yil sovg'alari, Karib dengizi bo'ylab kruizlar. Boshqa tovarlar, masalan, kir yuvish vositalari va muzlatilgan mahsulotlar, ko'pincha ularning zaxiralari tugaganda xarid qilinadi. Xarid qilish ko'pincha tugallanmagan, tuzatishlar kiritishni talab qiladigan jarayon bo'lib, qanday variantni tanlash to'g'risidagi axborotlarni izlashni talab qiladi. Bu holat xarid qilish jarayonidagi asosiy motivatsiya hisoblanadi. Xarid qilish jarayonidagi xulq-atvor o'zgarib bormoqda. Xozirgi kunda "do'konlarga boruvchi" xaridorlar soni kamaymoqda. Xarid jarayoni - qaror qabul qilish jarayonining to'rtinchi bosqichi bo'lib, u bir qator bosqichlardan iboratdir.
Savdo xizmatining birlamchi iste'mol qiymati tovarni sotish jarayonida mos keluvchi xizmatlarni o'z ichiga olib, xizmat ko'rsatishning eng quyi talabi
hisoblanadi. Masalan, tovarlarni sotish jarayonida turli o'ramlarda yoki qo'shimcha qadoqlangan holda taqdim etish.
Savdo xizmatining kutilayotgan iste'mol qiymati xaridorlarning individual talablaridan kelib chiqqan holda qo'shimcha xizmatlar ko'rsatish hisoblanadi. Masalan, katta hajmdagi xaridlar uchun savdo telejkasi, xaridor savatchasidan foydalanish.
Savdo xizmatlarining qo'shimcha iste'mol qiymati iste'molchilarga yo'naltirilganlik tamoyili asosida xaridorlarga yuqori darajadagi servis xizmati ko'rsatish, xarid jarayonini soddalashirish kabilarni o'z ichiga oladi.
Savdo xizmatlarining potensial iste'mol qiymati mijozlar bilan doimiy aloqani yo'lga qo'yishga, betakror servisni rag'batlantirishga, iste'molchilarning takroriy tashrifini rag'batlantirishga qaratiladi. Masalan, yosh bolali xaridorlarga bolalar maydonchasi, kutish zallari, sempling va degustasiya joylarini tashkil qilish.
Xulosa va takliflar. Savdo xizmatlarini takomillashtirishda quyidagi ilmiy takliflardan foydalanishni maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz:
- chakana savdoni zamonaviy darajada tashkil qilish va xaridorlarga qo'shimcha
xizmat turlarini taklif etish orqali savdo korxonasini takomillashtirish mumkin;
- qo'shimcha savdo servisi tovarlarning xaridorlar tomonidan anglanishiga, iste'mol qiymatining ortishiga hamda xarid imkoniyatining ortishiga olib keladi;
- savdo korxonalarini takomillashtirishda ko'rsatilayotgan xizmat turlarini raqobatbardoshlik nuqtai nazaridan tasniflash mijozlarga betakror servis xizmati ko'rsatish imkonini beradigan hamda shu orqali raqobat ustunligini ta'minlash imkonini beradi;
- taklif etilayotgan uslubiyat savdo korxonasi uchun ham, xaridorlar uchun ham har tomonlama manfaatli bo'lgan qo'shimcha savdo xizmatlari ko'rsatishni tashkil etish asosida raqobatbardoshlik darajasini baholash imkonini beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023 yil 23 yanvardagi "Savdo-sanoat palatasi faoliyatini yanada takomillashtirish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida" gi PQ-15 sonli Qarori.
2. Валеева Ю.С. Розничные торговые сети: состояние и тенденции развития. Монография: Редакционно-издательский центр, Казань - 2012. - 148с.
3. Валигурский Д.И., Черноносова Н.В. Цели, задачи и условия внедрения мерчендайзинга в розничной торговле // «Фундаментальные и прикладные исследования кооперативного сектора экономики». Научно-теоретический журнал - 2010. - №5. - С.20-21. - 0,3 п.л.
4. Гаврилова, В.Н. Тенденции развития обслуживания потребителей розничных торговых сетей [Текст] / В.Н. Гаврилова // Ежемесячный научный журнал. 2015. № 4 (11). Материалы XI Международной научно-практической конференции "Развитие экономических и межотраслевых наук в XXI веке", 16-
17 мая 2015 / Науч. ин-т глобальной и региональной экономики. Новосибирск, 2015. С.10-11.
5. Abdukarimov B.A. va boshq. Savdo iqtisodiyoti muammolari. O'quv qo'llanma.- T.: Iqtisod-moliya, 2016, 504 b
6. Abdukarimov F.B. Savdoda bozor mexanizmini takomillashtirish va samaradorligini oshirish yo'llari (Samarqand viloyati misolida). Iqtisodiyot fanlari nomzodi ilmiy darajasini olish uchun yozilgan dissertasiya. Samarqand: SamISI, 2011, 156 b
