CC BY
0SAVDO KORXONALARIDA TA'MINOT ZANJIRINI SCOR MODELINI
QO'LLASH IMKONIYATLARI
Ergashev Jahongir Bakhodirovich
Samarqand iqtisodiyot va servís instituti "Marketing" kafedrasi assistenti jaxongir ergashev@inbox.ru Xudoynazarov Furqat Otabek o'g'li
SamISI talabasi
Annotatsiya: SCOR modeli bugungi kunda ta'minot zanjirlarini rejalashtirish va boshqarishda xalqaro tarmoqlararo standart sifatida tan olingan. Tayyor tarkibiy jarayonlarning kombinatsiyasi orqali ta'minot zanjirlarini tavsiflash orqali model standart ta'riflar to'plamidan foydalangan holda eng oddiy ta'minot zanjirlarini ham, murakkab kompleks tarmoqlarni ham tavsiflash uchun ishlatilishi mumkin. Natijada, turli xil biznes tarmoqlari va alohida kompaniyalar deyarli har qanday ta'minot zanjiri tarmoq tuzilmasining tuzilish tavsifiga osongina qo'shilishi mumkin.
Kalit so'zlar: Rejalashtirish, ta'minot, ishlab Chiqarish, oqim, SCOR, DCOR, CPU, taminot zanjiri, metrik.
Abstract: The SCOR model is recognized today as an international cross-sectoral standard in the planning and management of supply chains. By describing supply chains through a combination of ready-made structural processes, the model can be used to describe both the simplest supply chains and complex complex networks using a set of standard definitions. As a result, various business networks and individual companies can easily be added to the structure description of almost any supply chain network structure.
Keywords: Planning, supply, production, flow, SCOR, DCOR, CPU, supply chain, metric.
Аннотация: Модель SCOR сегодня признана международным межотраслевым стандартом планирования и управления цепочками поставок. Описывая цепочки поставок через комбинацию готовых структурных процессов, модель может использоваться для описания как простейших цепочек поставок, так и сложных сложных сетей с использованием стандартного набора определений. В результате различные бизнес-сети и отдельные компании могут быть легко интегрированы в структурное описание практически любой сетевой структуры цепочки поставок.
Ключевые слова: Планирование, поставки, производство, поток, SCOR, DCOR, CPU, цепочка поставок, метрика.
SCOR modeli ta'minot zanjirlarini yanada samarali tahlil qilish, rejalashtirish va loyihalash maqsadida taniqli xalqaro tashkilot - ta'minot zanjiri Kengashi (ta'minot zanjiri Kengashi-SCC) tomonidan ishlab chiqilgan. SCOR jarayonga yo'naltirilgan modellar sinfiga kiradi. SCOR modelining umumiy mafkurasi bir vaqtning o'zida
mahsulot va axborot oqimlarining uzluksizligi printsipini funktsional integratsiya bilan birlashtirishdan iborat. Model uchta juda mashhur zamonaviy boshqaruv tushunchalari/texnologiyalarini birlashtiradi - biznes jarayonlarini qayta qurish (Business Process Reengineering), benchmarking (Benchmarking) va eng yaxshi amaliyotdan foydalanish (eng yaxshi amaliyot). Biznes-jarayonlarni qayta loyihalashda qo'llaniladigan yondashuvga o'xshash yondashuvni amalga oshirish orqali SCOR modeli jarayonlarning hozirgi holatini aniqlashni ta'minlaydi va kelajakda jarayonlar qanday ko'rinishi kerakligini belgilaydi.
Model sizga global loyihalar uchun ham, kompaniyaning o'ziga xos bo'linmasi uchun ham ta'minot zanjirlarini takomillashtirish uchun asos yaratish va yaratishga imkon beradi. Modelning chegaralari "yetkazib beruvchining yetkazib beruvchilardan iste'molchining mijozlariga", ya'ni model "kengaytirilgan" ta'minot zanjiri deb ataladigan narsani tavsiflaydi (1-rasm).
1-rasm. Ta'minot zanjirining blokli yondashuvi
Umuman olganda savdo korxonalarida, ta'minot zanjiri ishtirokchilari quyidagi kengaytirilgan jarayon guruhlarini amalga oshiradilar:
> Rejalashtirish (Reja)
> Ta'minot (Manba)
> Ishlab Chiqarish (Make)
> Yetkazib Berish (Etkazib Berish)
Qaytish oqimlarini tashkil etish (qaytish) buning uchun model doirasida:
> jarayonlarning ketma-ketligi va o'zaro bog'liqligi xususiyatlari berilgan (axborot oqimlari bo'yicha),
> nazorat va qiyosiy benchmarking protseduralarini eng samarali amalga oshirish uchun KPI taklif etiladi,
> jarayonlarni amalga oshirish texnologiyalarining eng yaxshi amaliyotlari keltirilgan.
Hozirgi vaqtda SCOR modeli 200 dan ortiq elementar jarayonlar, 550 ta eng yaxshi amaliyotlar va 500 KPI (Key Performance Indicators - asosiy ishlash ko'rsatkichlari) tavsifini o'z ichiga oladi. Standart doimiy ravishda yangilanib turadi, endi 10.0 versiyasi dolzarbdir.
SCOR modeli iste'molchilar bilan o'zaro munosabatlarning barcha jihatlarini (buyurtmadan tortib to hisob-kitobgacha), barcha operatsiyalarni (yetkazib beruvchilardan iste'molchiga) va bozorning barcha o'zaro ta'sirini (umumiy ehtiyojlarni tushunishdan tortib, aniq buyurtmalarni bajarishgacha) qamrab oladi. Shu bilan birga, SCOR modeli marketing va sotish, texnologik tadqiqotlar va ishlanmalar, yangi mahsulotlarni ishlab chiqish, yetkazib berish amalga oshirilgandan keyin mijozlarga xizmat ko'rsatish kabi biznes faoliyatining jihatlarini o'z ichiga olmaydi. Bunday jarayonlarni tavsiflash uchun qo'shimcha modellar mavjud, ularning maqsadi va foydalanish printsipi SCORga o'xshaydi:
> DCOR (mahsulot dizayni) - mahsulotni ishlab chiqish va loyihalashning mos yozuvlar modeli.
> CCOR (Sales & Support) - sotish va ularni qo'llab-quvvatlash uchun mos yozuvlar modeli.
Ushbu modellarning integratsiyasi jarayonlarning uchinchi darajasida amalga oshiriladi.
Imkoniyatlar
Konfiguratsiya
4-daraja
Jarayonlar
Biznes sohalari
Imkoniyatlarni baholash
Model tili
Murakkab jarayonlar
Qobiliyatni baholash
Model tili
Vazifa nomlari
Aloqalar, ko'rsatkichlar, maqsadlar va amaliyotlar
Model tili
Kompaniya/sanoat/tarmoqlararo
standartlar
SCOR standartlari
Modelning barcha elementlari: ko'rsatkichlar, jarayonlar va eng yaxshi amaliyotlar qat'iy ierarxik tuzilishga va aniq belgilangan "bir darajadagi o'zaro bog'liqlik" ga ega.SCORda savdo korxonalari ta'minot zanjirining ishlashini baholash ko'rsatkichlari shartli ravishda ikki guruh elementlarga bo'linadi:
1.CPU ishlash ko'rsatkichlari Performance Attributes (attributes). Ishlash ko'rsatkichlari-bu protsessor strategiyasining yo'nalishlarini belgilash uchun ishlatiladigan guruhlangan ko'rsatkichlar. O'z-o'zidan faoliyat ko'rsatkichlarini o'lchash mumkin emas, ular faqat strategiya yo'nalishini belgilaydilar.
SCOR modelida faoliyat ko'rsatkichlarining (jihatlarining) 5 guruhi ajratiladi:
Yetkazib berishni ta'minlashda zanjirda yetkazib berishning ishonchliligi: kerakli mahsulot, kerakli vaqtda va joyda, to'g'ri holatda va qadoqlashda, kerakli miqdorda, to'g'ri hujjatlar bilan, kerakli iste'molchiga.
Ta'minot zanjirining javobi - tovarlarni iste'molchiga etkazib berish zanjiri bo'ylab o'tish tezligi.
Ta'minot zanjirining chaqqonligi - ta'minot zanjiri raqobatbardosh ustunliklarni olish yoki saqlab qolish uchun bozor vaziyatidagi o'zgarishlarga javob beradigan sur'at.
Xarajatlar ta'minot zanjiri - ta'minot zanjiri operatsiyalari bilan bog'liq xarajatlar.
Ta'minot zanjiridagi aktivlarni boshqarish-talabni qondirishni ta'minlashda aktivlarni boshqarish samaradorligi (barcha turdagi aktivlarni boshqarishni o'z ichiga oladi: asosiy vositalar, inventarizatsiyani boshqarish, aylanma mablag'lar).
Faoliyatning jihatlari shartli ravishda ikki toifaga bo'linadi: tashqi (mijozlarga yo'naltirilgan) va ichki (markazlashtirilgan kompaniyaning biznes jarayonlariga yo'naltirilgan).
2.Metrikalar (o'lchanadigan ko'rsatkichlar tizimi) Metrics. Ko'rsatkichlar protsessor ko'rsatkichlari bo'yicha belgilangan ushbu strategik qarorlarga erishish imkoniyatini baholash uchun mo'ljallangan. Metrik-bu faoliyat yoki jarayonni baholash uchun belgilangan standart. SCOR ko'rsatkichlari ta'minot zanjiri muammolarini tashxislash uchun ishlatiladi. SCOR modeli metrikaning (ko'rsatkichlarning)uchta darajasini aniqlaydi:
1-daraja ta'minot zanjirining umumiy holatini aniqlaydigan ko'rsatkichlarni o'z ichiga oladi. Strategik ko'rsatkichlar yoki asosiy ko'rsatkichlar (KPI - Key Performance Indicator) sifatida ham tanilgan. Ushbu birinchi darajali ko'rsatkichlarni qiyosiy tahlil qilish tanlangan strategik yo'nalish uchun Real maqsad va vazifalarni belgilashga yordam beradi.
2-daraja ko'rsatkichlarni o'z ichiga oladi, bu esa o'z navbatida birinchi darajali ko'rsatkichlar uchun tashxis qo'yadi va rejalashtirilgan qiymatlarning og'ish sabablarini aniqlashga yordam beradi.
3-daraja mos ravishda ikkinchi darajali ko'rsatkichlarni tashxislashga xizmat qiladigan ko'rsatkichlarni o'z ichiga oladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:
1. Смировна Е.А. Управление цепями поставок. Учебное пособие: 2009.
2. Некрасов Г., Миротин Л.Б. Управление цепями поставок в транспортном комплексе. Учебное пособие для вузов: 2012-262 с
3. Boboyev N. Logistika. O'quv qo'llanma. - Samarqand: SamISI, 2021. - 330.
4. Boboyev N. Logistika asoslari. Darslik - Samarqand: SamISI, 2023. - 292 b.
