CC BY
316
М. Муродов
САИДРИЗО АЛИЗОДА ВА ТАШАККУЛИ ХДЧР ДАР МАТБУОТ
Вожатой калидй: насри муосиритоцик, Саидризо Ализода, .\ацв, х,афтаномаи «Шуълаи инцилоб»
Ташаккули насри реалистии точик, аз чумла хачви публитсистии он аз хар чихач ба таъсиси аввалин нашрияхо ва шаклгирии матбуот алокаманд аст. Махз аввалин намунахои осори адабиёту публитсис-тикаи муосири точик дар рузномаву мачаллахои точикии «Бухорои Шариф», «Шу ьлаи инкилоб», «Овозиточик», «Рахбари дониш», хамчу-нин дар рузномаву мачаллахои узбекии «Мехдатканшар товуши», «Ипкилоб». «Кутулиш» ва матбуоти дузабона - точикию узбекии «Ойина», «Хуррият» ба табъ расидаанд. Ба ин маънй метавон гуфт, ки ташаккулу инкишофи адабиёти муосир, бахусус пасри вокеъ (реалист)-ии он аз хар чихат ба ташкил ва интишори матбуоти даврй сахт алока-манд аст. Чунин алокамандй ва хамчун восита ташаккул ёфтани матбуот, аз як тараф, таблиги адабиёти навро ба омма тезонид, аз чониби дигар, ба инкишофи навъи замонавии эчод - публитсистика мусоидат кард Ин аст, ки муаллифони китоби «Таърихи адабиёти советии точик» навиштаанд: «Яке аз мухимтарин хусусия i хои насри точик дар мархилаи пайдоиши он тараккии публитсистика мебошад. Пешрафти ин жанр ба шароити таърихй ва мухимтарин масъалахои сиёсию ичгимой ва икгисодию мадание, ки хаёти харруза ба назди ахди адаб мегузошт, сахт вобаста мебошад. Масъалаи асосй - муносибати нависандагон ба револкзтсияи Октябр буд» (3, 221).
Бале, махз вазъи замон ва рухияи сиёсии даврон эчодкоронро водор месохт, ки муносибати худро ба Инкилоби Октябр, ки чараёни зинда-гиро ба куллй тагйир дода буд, муайян намоянд. Яке аз омилу тарикаи муайянкунандаи муносибати эчодкор ба хаёги нав танкиду мазаммати хаёти гузашта ва гаргиби бартарихои чомеаи навин ба хисоб мерафт.
Ва чунин самт гирифтани фаъолияти эчодии адибон ба ташаккулу инкишофи навъи нави адабиёту публитсистика - хачви матбуотй на танхо мусоидат кард, балки суръат бахшид. Ин равия, ки хоси тамоми адабиёти тозатаъсиси халкхои шуравй гардида буд, наметавонист, дар адабиёту публисистикаиточикистисно бошад. Шояд хамин хусусиятро ба инобат гирифта И.С. Брагинский навишта буд, ки «дар лахзахои махсусан душвор ва дар мархилахое. ки тагйироти катъие дар хаёги халкхо ба вучуд меоянд, хачв ривоч меёбад» (1,11). Вокеан, агар ба адабиёту публисистикаи мархилахои тагйирёбии халкхои шуравй, хоса Осиёи Марказй амик мутаваччех шавем, ба дурустии хулосаи И. С. Брагинский шубхае намемонад.
Мухаккики хачви матбуотй точикии солхои 1920-1930 С. Солехов низ ба ин мазмун кайд карда, ки «... аз як тараф, ба хаёти ичгимой чой шудани омма, аз тарафи дигар, шидцат гирифтани мукобилати душма-нони сохти советй, ки мавкеи худро гум карда буданд, авчу инкишофи хачвро таъмин намуд» (6, 6).
Хдмин тавр, зидцияти «кухнаву нав» асоси мундаричаи асархои хачвй гардида, бо таъсири идеологияи замон хачв ба яроки муборизаи маънавй табдил ёфт. Чунин хусусияти хачв баъдтар тамоми адабиёту публисистикаи шуравиро фаро гирифта бештар рухияи сиёсй пайдо кард.
Дар матбуотй точик яке аз аввалин публитсистоне, ки дар ташаккули хачви матбуотй замина фарохам сохт, Саидризо Ализода буд. У хамчун сардабири хафтаномаи «Шуълаи инкилоб» мухимият ва таъсири хачву танкидро дар истехкоми сохти нави ичгимой дарк намуда, бо хамрохии хаммаслакон, хусусан Х,очй Муйин гушаи махсуси хачвиро бо номи «Тозиёна» таъсис дод, ки дар таърихи матбуотй точик аввалин гушаи хачвй ба хисоб меравад.
Гушаи «Тозиёна», аз шумораи 21 -и «Шуълаи инкилоб» (25 сентябри соли 1919) шуруъ гардида, хамагй 14маротиба даршуморахоигуногуни хафтавори мазкур чоп шудааст, ки аглаби маводи он ба калами Саидризо Ализода тааллукдорад. Дар«Тозиёна-1» Саидризо Ализода батарики хачву мутоиба максади таъсис додани чунин гушаи хачвиро амалй гардонидани сиёсати замон ва тоза намудани муассисахои давлатй аз унсурхои хиёнаткор маънидод намуда, аз чумла афзудааст: «Х,ам-маслакони мо вакге дохили фирка ва хизматй набуданд, хар кадом як фариштаи поке буданд. Х,амин ки дохили фирка шуда, ба хизмати ми. на г гузаштанд. хонаи миллатро чунон обод карданд, ки биёву тамошо кун!...
Инак, мо барои таъкиб ва танбехи ин гуна хаммаслакон баъд аз ин
тозиёнаи равганй истеъмол хохем кард. Тозиёна чй тозиёнае?.. Ба махзи хурдан. дар як дам хар навъ беадабро боадаб ва хар навъ мастро хушёр месозад. Агар боварй надоред, инак «Тозиёна», бифармоед, озмоиш намоед, агар бо як задан дангатон нарм нашуд, бурдаш нест!» (8,1919, 25 сентябр).
Маводи шумораи аввали «Тозиёна»-и «Шуълаи инкилоб» дар зами-наи таъсири хдчви адабиёти классикии форсу точик ба вучуд омада, хусусияти эпиграммаро дорад. Дар он чуночй САтобуллоев низ зикр мекунад(2,28) махсусан услуби хдчвнигории Убайди Зоконй эх,сос мешавад. Ба гурба монанд кардани шахсони дар сари мансаб буда, ки бо суйистифода аз маком корхои давлатй ва ичтимоиро хароб карда, ба чамъият зарар меоранд, худ як навъ мундаричаи достони «Муш ва Гурба»-и Убайди Зокониро ба хотирмеорад. Таъсир ваистифодаиуслу-би хачвнигории Убайд дар «лугатхои тафсири»-е, ки баъд аз дебоча дар хамил шумора оварда шудааст, боз хдм равшантар мегардад. Чунин хусусият пайдо кардани аввалин хачвияхои матбуотй гувох бар он аст, гуяндагони он, ба вежа С. Ализода аз осори адабиёти классикии точик, бахусус хдчви Убайди Зоконй хуб бархурдор будаанд, ки дар пайравии онхо такдидхои эчодкорона кардаанд.
Эпиграммае, ки бо такдидхои эчодкорона ба тарики мучаз ва амик-маъно эчод шудаанд, ба хамдигарумумияти шаклй до-ранд, аммо ощо аз чихати мазмун ва охднги ифода гуногун мебо-шанд. Аз панч эпиграммае, ки дар ин шумора ба табъ расидааст: «Давлатй баркй», «Буржуаи пинхонй», «Мухторияти чудогона», «Мамлакати I¡ахигиена». «Оби хает», дутоаш мохияти сиёсй ва бокимонда оханги ичти-моию ахлокй доранд. Х,амчунин лугати «Мамлакати вахщиёна» - масъ-алаи байналхалкиро ифода кардааст: «Мамлакати вахщиёна» - Эрон аст, ки ба унвони олмонихо ва шайтанати аш лисх,о фирефта нашуда, худро ба болои мухорибаи чахонсуз дохил накард ва мамлакати худро порча-порча намуда, ба душманон надод, ки имруз душманон дар хдвое бинавозанд, у мачбур ба раке бошад».
Агар дар лугачлои тафсирии «Буржуаи пищонй», «Давлатй баркй» ва «Оби хает» камбудиву порасоих,ои зиндагии ичтимой ба таври уму-мй танкид шавад, дар лугачлои «Мухторияти чудогона» ва «Мамлакати вахщиёна» объекта танкиду чамасхур мушаххас нишон дода шудааст. Ба иборае охднгу чанбаи публитсистй дар ондо равшану кавитар аст. Чунончи «Мухторияти чудогона», ин дар Богашамол аст, ки ах,олии он мувофики пругроми аксариюн мехоханд ба забони миллии
худ гуфтугу кунанд ва сарнавишти худро ба дасти дигарон насупоранд, чунки супурда мазаашро чашида буданд. Дигарон «гов»-ро хурда «гадудаш»-ро ба онхо нагузошта буданд».
Маълум аст, ки Богишамол, яке аз нохияхои вилояти Самарканд буд, ки нуфузи бештари ахолии онро форсизабононташкил медоданд. Махз бо маслихату дастгирии Саидризо Ализода ва мактуби як гурух коммунистони ин нохия хафтавори «Шуълаи инкилоб» таъсис шуда буд. Дар он айём, ки чараёни туркигарой авч гирифга буд ва «душманони кавми точик» аз хар чихат забони онро махдуд мекарданд, ба кавли адабиётшинос А. Махмадаминов «чун точикон дар рохи туркикунонии хамаи халкхову миллатхои Осиёи Миёна - хадафи асосии пантуркистхо, сангинтарин монеа буданд, аз нахустин рузхои ташкили Чумхурихои Туркистон ва Бухоро онон кушишхои хешро алайхи ин мардум нигаро-нида буданд» (4,15). Дар лугати «Мухторияти чудошна» чунин фишор-оварихои замон ба тарики киноя мазаммат шудааст.
Ин мавзуъ дар «Тозиёна-7» (№ 53, 1924,16 октябр) тахти унвони «Х,ар лахза ба як шакли он бути айёр дароед» ба шеваи дигар ишора гардида, муносибати туркигароёни замон ба таври пичинг мавриди мазам-мат карор гирифтааст. «Ин чаноби око 12 сол пеш, яъне хангоми инкилоби Эрон ва машрутаву хуррият, аз чадидй ва тараккй чунон мутанофир ва безор буданд, ки узбек-намоёни Самарканд аз точикиву форсй...» (8, 1919, 16 октябр).
Як хусусияти хачвиёти С.Ализода он буда, ки бештари масъалаи фарогирандаи он хусусияти худшиносиву худогохй ва миллй дошта, ба манфиати мардуми точик ва кишвари точикон равона шудаанд. Тавре дар боло ишора шуд, дар солхои аввали Хркимияти Шурохо масъалахои миллй дар Осиёи Марказй, бахусус миёни узбекону точикон на хамеша ба манфиати точикон хал мешуд. Таъсири туркигароёни айём ба дарачае расида буд, ки мардуми мукимии шахрхои бостонии точикнишин чун Самарканду Бухоро, ки ба иборае «хафт пушташон точик буд», худро узбек муаррифй мекарданд. Чунин дуруягиву замона-созихои ин тоифа мардум боиси нафрату адовати масъулини «Този-ёна», алалхусус С. Ализода гардида, бериё, ошкорову бепарда ба риш-таи танкид кашида шудааст. «Дар Самарканд чанд нафар пайдо шу-данд, ки худашон пушт дар пушт точик, яъне форсанд. Далел хам ин аст, ки то дируз онхо аз калимаи узбек чунон наш мекарданд, ки Ллойд Чурч (Ллойд Джорж- сарвазири Британияи Кабир дар солхои 1916-1922.-М.М.) ба гуфтугу кардан бовакили мо Комирнуф... Имрузнаме-
донам, чи доге дидаанд, ки худро узбек ба калам дода, аз форсй харф задан ор медоранд(8, 1920, 16 октябр).
Ин вокеаву холатхо заминаи хаёгй дошт, дар солхои 1917 ва 1919 майдонитуркпарастй басофарохувасеъгардида.бахар рохфаъолият мекард. Ташкилотхои зиёде бештар бо макса,чхои фархангй созмон ёфта буд, «вале ин фаъолият бисёр хусусиятхои аслии маорифпарвари худро аз даст дода буд, фаъолияте буд, ки ба фикри гасбкорй ва турктоз, ба нияти нест кардани як халк ва кувват додани халки дигар асос ёфта буд» - менависад М. Шакурй (7,197). Бо чунин шаклхо созмонхои ба ном фархангй бо хар рох кушиш менамуданд, ки фаъолияти ичтимоию сиёсии худро бар зидди халки точик равона сохта мардум, бахусус равшанфикрони даврро гумрох намоянд. Ин амали пардапушонаи онхоро дустдорони кавми точик, хоса кормандони «Шуълаи инкилоб» идрок мекарданд ва эшон бо хар васила кушиш менамуданд, ки пеши рохи чунин амали номуносибро гиранд.
Хдчвиёти С. Ализода дар асоси фактхои вокей ва ходисахои мушаххас иншо гардида, хам чихатхои умда ва хам махсусияти фарккунанда дорад. Умумияти онхоро, аз як тараф, бо як максад ва як услуб эчод шудани хачвияхо нишон дихад, аз суи дигар. бештари мавод дар гушаи «Тозиёна» бе ишораи сарлавха ба табъ расидаанд. Хдмчунин максаду мароми Ализода, тавре дар боло шпора шуд, як навъ пурзур намудани мубориза ба мукобили хиёнаткорону бадкирдорон ва каллобону мардумфиребон буд, ки дар агааби нигоштахои у чунин максаду маром эхсос мешавад.
Хусусияти дшари хачвияхои Ализода дар он буда, ки аксари мако-лахои у вокеахои дохилии кишвар, масъалахои мубориза зидди дунёи кухна ва урфу одатхои зарарноки онро дар бар гирифта, хислату характер ва амалхои зараровари сарватмандон, бадмастон, дуздон, бадахло-кон, мансабпарастон, муллохои мардумфиреб, ришвахурон. чохилони фирефташуда ва амсоли онхоро мавриди хачву истехзо карор додааст. Чунин нуксонхои замонро муаллиф гохо дар шакли лугат, баъзан дар колаби муаммо ва чо-чо дар матни фелйетонгуна мавриди танкиду мазаммат карор додааст. Аммо ин маънои ба мавзуъхои байналхалкй дахолат накардани С. Ализодаро надорад. Дар баъзе лугатхо- эпиг-раммахои у сиёсати фитнагаронаи мустамликадорони давр мавриди бахсу шарх карор гирифтааст. Масалан, «Буржуи пинхонй - касест, ки худро ранчбар номида, дар як идораи хукуматй ба 800 сум мохона хидмат ва барои туи писараш сад хазор сум харч намояд. Бе шарти он ки худаш
ба ширкати иштирокчиён дохил хам бошад. Вагарна буржуи ошкорисг» (8, 1919, 25 сентябр).
Ба назари аввал чунин менамояд, ки ин мавзуъ масъалаи дохилй аст ва хеч ба сиёсати хдёти хоричй муносибат надорад. Дар он, ба кавли С. Co.icx.oii.«.. .хавфноктарин пуксопи ичгимой. ки хеле ноаён аст, фошу расво карда шудаасг. Ранчбаре, ки 800 сум маош шрифта, кудрати 100 ООО сум харч карда туй додан дорад, дар хдкикат бояд буржуй ё сарватманде бошад. Аммо дар чамъияти сотсиалистй чунин шахсхо бегонаанд» (5, 190). Вокеан, дар чамъияти сотсиалистии ибтидои асри XX чунин ашхос на танхо бегона буданд, балки хамчун чонибдорони чахони буржуазй, ки ба мукобили сотсиализм меистод, душман хисобида мешуданд. Ва барои фош кардани рафтору муноснбати ин тоифа мушохидакори дакик будан ва чуръати калони касбй доштан зарур буд. Он 1уши шунаво, чашми бино ва чуръати касбй, ки имруз аз унсуру аломати асосй барои журналист ба хисоб меравад, дар фаъолияти публигсистии Ализода бараъло ба назар мерасад.
Хачвияхои С. Ализода рухияи замонавй дошта, маеьалах,ои тоза кардани сафхои хизб, танкндн урфу одатхои кухра, сарзаниши сар-ватмандон, танзимот ва амсоли инро фаро мегирад. Ба ибораи дигар аз чумлаи масойили доги рузи он давра ба хисоб мерафтанд. Ногуфта намонад, ки танзими харочоти тую маърака, то инкилоби Бухоро, аз чумлаи максадаои чадидон(Фиграт, Айнй) махсуб меёфт. Бо вучуди ин баъзе масъалахои дахолат намудаи у дар замони мо низ мухимият ва ахдмияти худро аз даст надодаанд. Яке аз чунин масъалах,о, ки дар шароиги кунунй х,алли он дар сатхи давлату хукумат карор дорад, харочоти зиёди бодабдаба дар тую маросимхо мебошад. Саидризо Ализода ба ин масъала борх,о дахолат намуда, гуйх,ои бодабдаба ва серхарчро котеъона махкум менамояд. Удар«Тозиёна-14» амалидав-латмандону фиребгаронро ба таври умумй танкиду фош намуда, масъалаи камхарч намудани гуйх,оро ба миён мегузорад ва меафзояд: «Акпуп биёед туй ва маъракаи захматкаши намоёнро тамошо кунед. «Ин замон панч - панч мегиред, то шуда обиду мусулмоно...». Яъне исрофкорию тугёни ипх,о назар ба замони Николай алайхузахма яке бар панч фузунтар шудааст, яъне тараккй кардаанд. Хуб, хонахароб ту, ки барои туйи писар ё духтарат ин хдма маблагн газофро харч мекунй, акаллан дахяки онро барои хайрияти миллат, ба фондаи фука-ро ва масокин сарф кун...». Дар маърифати Ализода туйхои бодабдаба барпо кардан, касеро ба зиёфат даъват намудан, аз як тараф, худнамой
аст, аз чониби дигар, дигаронро ба чунин амал водор сохтан, онхоро гуё карздор намудан мебошад. Ин аст, ки у суханашро идома дода меафзояд: «Ман, ки хамсояи факири худро ин чо гузошта, аз як фарсах рох давлатмандонро ба туям даъват намуда, зиёфат мекунам, гуё ин карз аст. Фардо у хам. ки туй кард лобуд маро даъват карда аз ин хам зиёдтар маро икром хохад кард» (8,1921,8 декабр).
Боз як хусусияти хачви С. Ализода дар он аст, ки у вокеахои номат-лубро танхо мавридитанкиду истехзо карор намедихад, балки хамчун тахкикгар тамоми зарару зиёни онро бо далоили мушаххас нишон дода, хонандаро ба амалхои муфиди хам хонаводагиву хам ичгимой даъват мекунад.
Бояд кайд кард, ки С. Ализода аввалин хачвиёти худро, асосан, дар гушаи махсуси хачвии «Тозиёна» интишор намуда бошад хам, дар макола ва маводи дигари ба мавзуъхои сиёсй, байналхалкй, хаёти маданй, икгисодй ва гайра бахшидаиу низунсурхои хачв дида мешавад. Ба ин маънй публитсистикаи хачвии С. Ализодаро метавон ба ду гурух таксим намуд.
а) Нигоштахое, ки ба мавзуъхои гуногун бахшида шуда, максади асосиашон хачву мазаммат нест, балки унсурхои хачвсоз чун омили таъсирбахш истифода шудаанд;
б) Маводи сирф хачвие, ки дар гушаи "Тозиёна" батабърасидааст.
Дар маводи кисмати аввал дарёфг намудани камбудиву норасоихои
ичгимоъ, бадкирдорй ва рафтори номатлуби шахсони алохида, танки-ди руирости хакикати хол часурона ва ошкоро мушохида шуда, муал-лиф то андозае муносибати худро оташин ва бо оханги кинояву истехзо баён намудааст. Масалан, «Ба муносибати таътили чамъияти хайрияи Богишамол», «Ишлиспарастон бихонанд», «Занонро тарбия дихед» (№7), «Бародарони Бодкармин» (яъне фарзандони Туркистонзамин) (№ 20) ва гайра. Бояд гуфт, ки агааби маводи «Шуълаи инкилоб», бахусус ншоштахои хачвии он ба калами Саидризо Ализода мансу-банд. У яке аз чадидони замон, таргибгарони хаёти нав буда, ба хоки-мияти тозабунёд, ба маслаки он боварй ва эътимоди комил дошт, онро хак мешуморид. Аз ин ру вай бо нигоштахои худ ба мукобили нобасомонихои замон, бар зидци дунёи кухна, урфу одатхои, ба иборае, зарарноки он мубориза мебурд. Бештари маколахояш бо имзохои мустаори «Занбур», «Чаранда1 уй». «Ситамдида», «Коргар», «Ранчбар, С.А.» ва амсоли ин чоп мешуданд. «Хдцафи тир дар маколахои у, асосан, сарватмандон, бадмастон, дуздон, бадахлокон, мулпохои авомфиреб.
мансабпарастон, ришвахурон. чохилони фирефташуда гардидаанд.
Ба таъкиди баъзе мухаккикон хачвияхое. ки Ализода дар «Шуълаи Инкилоб» чоп кардааст, асосан, дар шакли лугат навишта шудаанд (2,28). Аммо, домани мавзуоти публитсистикаи С. Ализода, хоса хач-виёти у фарох аст, аз ин ру шакли хачвияхои уро танхо ба навъи лугат
- эпиграмма гуфтан чандон дуруст нест. Саидризо Ализода аз он пуб-литсистон ба хисоб меравад, ки фаъолияти эчодиаш чи мазмунан ва чи шаклан рашораш аст. Вале агар манзур танхо икдомхои аввалин дар ташаккули хачви публитсистй бошад, метавон гуфт, ки Саидризо Ализода бештар аз тачрибаи хачвнависии адабиёти собикаи точик, махсусан аз услуби хачвнигории Убайди Зоконй истифода бурда ба онхо пайравй намудааст. Аммо пайравии у таклидкорона набуда, хусусияти эчодкоронаро касб намудааст.
Дар ташаккули махорати хачвнигории С. Ализода баробари тачрибаи хачвнависони адабиёти классикии точик, таъсири хачви мат-буоти замона, хусусан туркиву тоторй кам набудааст. Дар ин замина мачаллаи «Мулло Насриддин» таъсири бештаре доштааст. Дар нигош-тахои у, хамчунин хачвиёти С.Айнй, Хрчй Муин, Б.Азизй ва дигарон, ки дар матбуоти ибтидои карни XX интишор гардидаанд, таъсири мачаллаи мазкур баръало эхсос мешавад. Ба таъбири Рахим Хршим: «Дар аввалин фелйетон ва маколахои хачвии С. Ализода, С. Айнй, Хрчй Муин С. Азизй, дар шеърхои хачвии С. Сиддикй ва дигарон дар «Шуълаи инкилоб» ва «Мушфикй» таъсири услуби нигориши Мирзо-чалил, Собир, умуман «Мулло Насрид чип» ошкор мушохида мешавад» (167,204). Ин зумра ва дигар каламкашон агар аз адабиёти классикй, хоса хачвиёги он хусусияти бадей, тарзу услуби баёни хачвиро омухта бошанд, хачви «Мулло Насрид чип» ба онхо такя ба вокеият, мушаххас-баёнй ва тарзи муносибат ба «маразхои хавфноки чамъият»-ро ниш он медод. Илова бар ин Ализода ба радифи хаммаслакони худ аз услуби публитсистии рузномаву мачаллахои узбеки низ бахра бурда, маводи дардхури чомеаи вактро дар хафтаномаи «Шуълаи инкилоб» иктибос мекарданд. Масалан, дар шуморахои 12,13,14,15,16,17,18,19, 42 ва гайраи ин нашрия нигонггахои зиёдеро дучор омадан мумкин аст, ки аз рузномаву мачаллахои дигар иктибос шуда хусусият ва мохияти танкидй -фошкунандагиро доранд. Аксарияти чунин маколахо шеваи хачву тамасхур ва зарофатро касб намудаанд.
Чунин хусусият пайдо кардани публитсистикаи солхои 20-и карни XX ба хислат ва характери рухияи замон алокаманд буд. Дар он давра
«... химояи инкилоб ва мубориза ба мукобили душ-манони дохилию хоричии он, ки мавзуи рузмарраи публигсистика махсуб меёфт, мавзуи асосии насри бадей хам карор гирифт. Бисёр мавзуъхои насри бадей, ки аз хаёт бармеояд, аз чихати мухиму рузмарра буданашон байни публитсистика ва насри хакикатан бадей робитаи сахт ба вучуд оварданд» (3,225). Ин буд, ки эчоди чй публигсистон ва чй адибонро характери муносибат ба мавзую масъала, аз як тараф, ба хам наздик мекард, аз чониби дигар, онхоро барои харчи бештар ба масъалахои сиёсй дахолат намудан хидоят менамуд. Аз ин ру, дар публигсистика ва адабиёти ин давр характери ифшогарй, махкумнамой ва муносибати танкидй ба мавзуъ мавкеи асосй пайдо кард. Ахли калам, хоса хачвнигорон бештар ба масъалах,ои сиёсй сару кор шрифта, зери гоя ва максаду рухияи давлати навбунёд эчод мекарданд.
Яке аз чунин масъалахои сиёсии давр муборизаи синфй буд. Барои давлати навбунёд ва хомиёни он ду типи зухуроти манфй - куввахои буржуазияи хурд ва бюрократизм халал мерасонд, ки бо онхо бояд мубориза мебурданд. Ин шакли мубориза дар публигсистикаи точик аз «Шуълаи инкилоб», хусусан бо талоши С. Ализода шуруъ гардида, баъдгар дар рузномаву мачаллахои дигар идома гирифт. Бахусус таш-кили гушахои махсуси хачвй. ки аз «Шуълаи инкилоб» ибтидо гирифта буд, баъдгар дар наш-рияхоидигариматбуотисолхои 1920-1930-и точик доман пахн кард. Дар «Овози точик» иловаи хдчвии «Ширинкор», гуша-хои хачвии «Адабиёти хачвй» ва «Кисми хачвй» дар «Бедории точик»-«Торсакй», «Точикистони сурх»- «Гушмол» ва иловаи хачвии «Чдхон-намо» - ба вучуд омаданд. Аммо дар саргахи хамаи инхо «Тозиёна»-и «Шуълаи инкилоб» карор дошт, ки бо кушиши С. Ализода ба вучуд омада, тархи нави хачв - хачвй матбуотиро ба шакл даровард.
ПАЙНАВИШТ:
1. Анекдоты о Ходже Насриддине. Перевод с турецкого В. А. Гордо-левского. Изд.2, Из-во восточной лит. М.,1958 .
2. Атобуллоев С. Саидризо Ализода,- Д.: Ирфон, 1976,- 48 с.
3. Коллектив. Таърихи адабиёти советииточик, к-1-(Мухарриримасъ-ул И .С. Брагинский).- Д.: Дониш.1984,- 356 с.
4. Махмадаминов А. Адабиётшиносй ва худогохии миллй,- Д.: Сино, 1998,- 211 с.
5. Солехов С. Хачв дар журнали «Шуълаи инкилоб» // Чдшномаи Айнй, чузъи 4,- Д., 1969. - С.167 - 198.
— 18 ~ ! НОМАИ ДОНИШГОХ J
6. СолсхонС. Хдчв дар матбуотиточикии солхои 1920-1930,-Д., 1969,- 142 с.
7. Шакурй М. Нигохе ба адабиёти точики садаи XX. -Д., 2006.-456 с.
8. Хошим Р. Солдо дар сахифахо,- Д.: Адиб, 1988,- 320 с.
9. «Шуълаи инкилоб» -1919-1921.
Саидризо Ализода и становление печатной сатиры М. Муродов
Ключевые слова: современная таджикская проза, творчество Саидризо Алн-заде, сатира, еженедельник "ШулаиИнкилоб" (Пламя революции)
В статье рассматривается роль С. Али-заде в становлении таджикского печати, его вклад в появление «Шуълаи инкилоб», в том числе, первого сатирического уголка «Тозиёна» в этом еженедельнике. На основе анализа сатирической публицистики С. Али-заде автор определяет её сущность, характер, стиль и тематический дипазон.
Saidrizo Alizoda and Formation of Printed Satire M. Murodov
Key words: modern Tajik prose, Saidrizo Alizoda s satire, "Shulai Inkilob" (the flame of revolution) weekly.
The article dwells on Saidrizo Alizoda's role in the formation of Tajik printed press, his contribution into the rise of "Shulai Inkilob", the first satirical corner under the rubrique "Toziyona" inclusive. Designing on the premise of satirical publiscistics Saidrizo Alizode determines its essence, character, style and thematical range.
